EJS

EJS pron.

nom.	acc.	dat.
EJS / ’S	EJS / -YS / ’S	EJM / JUM / -UM / -M

1. ono, ona (zaimek osobowy rodzaju nijakiego): Ejs ej fjyr dejh zu mił, ȧ wos höst dü jum gyziöet? ‘Ona jest dla ciebie tak miła, a co jej powiedziałeś / powiedziałaś?’; Yhy ho ȧ noü radjo gykoüft. S’wiöe ganc tojer! Yhy wa’s bałd oüspaka. ‘Kupiłem / kupiłam nowe radio. Ono było dość drogie! Zaraz je rozpakuję.’; Ȧ fad cy hon dos ej güt, oder wos wysty mytum maha? ‘Dobrze jest mieć konia, ale co będziesz z nim robić?’;

2. (nom.) to (zaimek zastępujący dowolny wyraz lub całe zdanie / konstrukcję): War ging diöt ferhejn? – S’wiöe ynzer nökwer. ‘Kto tam przechodził? – To był nasz sąsiad.’; Wün dos dy kyndyn fun Kućmjerćykiśa? – Nȧ, s’wün fum Biba-Jȧśkja. ‘Czy to były dzieci Kuczmierczyków? – Nie, [to były dzieci] od Biba-Jaśka.’; Kensty dan kłopa? – Ju, s’ej mȧj güter kolega. ‘Znasz tego mężczyznę? – Tak, to mój dobry kolega.’; Ys’s ny śejn, cy hon, wos cy maha? ‘Czy to nie piękne, żeby mieć co robić?’; Yhy ho ȧ Jȧśki fjyr dy wür gan. S’ej mȧj gyhȧjmy kȧjt, ȧzu ziöe dos weter y nimanda, güt? ‘Naprawdę kocham Jaśka. To moja tajemnica, więc nie rozpowiadaj tego nikomu, dobrze?’

3. (nom.) podmiot formalny: S’ej ny cym głiöen! ‘Nie do wiary!’; Kyndyn, łoüft yn ham, bo’s śpryt śun, ȧn wyt’s nö bałd ofanga śtiöek cy rȧnn! ‘Dzieci, biegnijcie do domu, bo już mży, a jeszcze się zaraz rozpada!’; Hoüt ys’s zjyr kałd hesa. ‘Dzisiaj na zewnątrz jest bardzo zimno.’; Wi gejt’s der? ‘Jak ci idzie?’; Fu ider rejgl gyt’s nȧtjyrłik oüsnoma. ‘Od każdej reguły oczywiście są wyjątki.’

Podmiotu formalnego nie tłumaczymy z reguły na język polski: dubluje on informację gramatyczną i występuje w zdaniu tylko dlatego, że zdania oznajmujące i pytające w języku wilamowskim muszą mieć podmiot: wyjątki stanowią rzadkie wypadki pomijania zaimków osobowych w drugiej osobie liczby pojedynczej (patrz → DÜ). Pominięcie podmiotu jest poważnym błędem i może zupełnie zmienić sens zdania (przypomina to np. język angielski czy niemiecki): S’gejt ȧmałik. ‘Ona / ono idzie powoli’ lub ‘Idzie powoli (np. praca lub inna czynność)’ – por. Gejt ȧmałik. ‘Idźcie / chodźcie powoli.’ Dotyczy to też innych zaimków: Yhy śrȧjw ȧn briw. ‘Piszę list.’ – por. Śrȧjw ȧn briw. ‘Napisz list.’

4. (nom.) podmiot pozorny (tylko na początku zdania): S’köma oü ander mȧkja, di jum nawet cüzoha, oder har maht’um nist deroüs. ‘Przychodziły też inne dziewczyny, które się mu nawet przyglądały, ale on sobie nic z tego nie robił.’; S’zȧjn zöfuł śpröha ufer wełt, ȧn yhy ho zu wing cȧjt! ‘Jest tyle języków na świecie, a ja mam tak mało czasu!’; S’wundyt mih ny, do’ȧ höt dy prifnana ny byśtanda: har hot zih koüm gyłjyt! ‘Nie dziwi mnie, że nie zdał egzaminów: on ledwo się uczył!’

Podmiot pozorny używany jest po to, żeby zachować regułę, według której orzeczenie ma zajmować drugie miejsce w zdaniu, a jednocześnie chcemy użyć innych części zdania po orzeczeniu. Ten rodzaj podmiotu występuje tylko na początku zdania. Jeśli inna część zdania ma znaleźć się w miejscu podmiotu pozornego, nie stosuje się go: S’łoga ȧ piöer bihła ufum tejś. ‘Leżało kilka książek na stole.’ – por. Ufum tejś łoga ȧ piöer bihła. ‘Na stole leżało kilka książek.’ lub Ȧ piöer bihła łoga ufum tejś. ‘Kilka książek leżało na stole.’

W języku wilamowskim rodzaju nijakiego często używa się w stosunku do kobiet, z którymi mówiący / mówiąca pozostaje w zażyłych, przyjacielskich relacjach, albo od których jest starszy / starsza. Użycie rodzaju nijakiego lub żeńskiego można porównać do mówienia do kogoś per ty lub per pan / pani w języku polskim: Yhy ken s’Hȧla fu klinüf, ejs ej gyśȧjt. ‘Znam Elżbietę od dziecka, jest mądra.’; Yhy ho dy Hȧla gestyn kenagyłjyt – zy ej zjyr ȧ gyśȧjty persün! ‘Poznałem Elżbietę wczoraj – ona jest bardzo inteligentną osobą!’

Forma -YS w bierniku (acc.) występuje tylko z przyimkami → FJY(R)₂, → UF i → YM₁: Wifuł wjesty gan fjyrys? ‘Ile byś za to dał? [pytanie o cenę]’; Zy kom cym fanster ȧn zy pöht ufys. ‘Podeszła do okna i zapukała w nie.’; Dü müst dih ymys mejer kymyn. ‘Musisz bardziej się o nią starać.’ – dawniej występowała również z → Y: S’ej ȧ zjyr gyśtałt mȧkja, s’ej kȧ wunder, do’ȧ zih ȧjnys ferłiwt höt. ‘To bardzo urodziwa dziewczyna, to nie dziwota, że się w niej zakochał.’ (HM 1930)

Forma -M w celowniku (dat.) występuje tylko z przyimkami → CWYŚA i → NAWA: Yhy bej cwyśam ȧn cwyśar. ‘Jestem między nim i nią.’; Yhy bej nawam. ‘Jestem przy nim / przy niej.’