UFGEJN v. (imp. sg. GEJ UF, pl. GEJT UF; part. perf. UF(GY)GANGA + zȧjn)
|
praesens
|
sg.
|
pl.
|
|
1. p.
|
GEJ UF
|
GEJN UF
|
|
2. p.
|
GEJST UF
|
GEJT UF
|
|
3. p.
|
GEJT UF
|
GEJN UF
|
|
praeteritum
|
sg.
|
pl.
|
|
1. p.
|
GING UF
|
GINGJA UF
|
|
2. p.
|
GINGST UF
|
GINGT UF
|
|
3. p.
|
GING UF
|
GINGJA UF
|
1. wzejść, wschodzić (o słońcu, księżycu): Gük y dam ławacug bej’h śun felün / S’gejt uf ju mej ny Zun, ok łoüter züg. ‘Chociaż zgubiłem / zgubiłam się w tym biegu życia / I nie wschodzi już słońce, lecz samo zmartwienie.’ (fragment pieśni kościelnej Nynder mȧj Göt cy djyr ‘Być bliżej Ciebie chcę’); Dy zun gejt ym wynter śpyter, ȧn ym zumer ejer uf. ‘Słońce później wschodzi zimą, a wcześniej latem.’
2. (wy)rosnąć (o cieście drożdżowym): Wu bysty? Der tȧg ufs brut ej śun ganc ufganga. ‘Gdzie ty jesteś? Ciasto na chleb już prawie całkiem wyrosło.’; Wen mȧ hywapłec bekt, gejn zy ym bakuwa inda uf. ‘Gdy się piecze ciasta / placki drożdżowe, te zawsze rosną w piekarniku.’
3. wzejść, wschodzić (o roślinach): Yhy ho s’büngroz ufer wat gyzyt, fylȧjht wyt’s bocy Ustyn ufgejn. ‘Zasiałem / zasiałam rzeżuchę na wacie, może wzejdzie do Wielkanocy.’
4. rozsunąć się, podnieść się, otworzyć się, pęknąć (o ranach, wrzodach, drzwiach, oknach, zasłonach): Wȧsty, uf wos ȧ ej gyśtiörwa? – Dy śwan zȧjn’um ufganga. ‘Wiesz, na co on zmarł? – Wrzody mu pękły.’; No wi śpjysty kȧn cug ny? Zejh jok, wi dy tjyr ufgejt! ‘No jak to nie czujesz przeciągu? Popatrz tylko, jak drzwi się otwierają!’; Wen dy fjyrhang ufging, wöst yh, do der śpektakl zih ofyngt. ‘Gdy kurtyna się podniosła, wiedziałem, że zaczyna się spektakl.’
5. rozchodzić się, rozejść się (o pieniądzach, żywności): Wen dy bycołst myter kiöet, to wȧsty ny, wen dos giełd ej ufganga. ‘Gdy płacisz kartą, to nie wiesz, kiedy te pieniądze się rozchodzą (dosł. ‘rozeszły’).’
6. rozwiąz(yw)ać się, puszczać (zamek, szew): Gej der öbaht, dy śnjyla gejn der wejder uf. ‘Uważaj, sznurówki znów ci się rozwiązują.’
Zob. też: → GEJN