UNDER praep. (acc., dat.)
1. (dat.) pod: Dy bjygjałoüt fedrowȧn köła under ad. ‘Górnicy wydobywają węgiel pod ziemią.’
2. (acc.) pod: War ny at, gejt under dy ad. ‘Kto nie pracuje, ten idzie pod ziemię [tj. umiera].’ (przysłowie wilamowskie)
3 (dat.) (po)między, wśród: Undyn Wymysiöejyn gyt’s hefa mejśpryhikjy łoüt. ‘Wśród Wilamowian jest wiele wielojęzycznych osób.’; Under zejh kuza zy wymysiöeryś, ȧ myta łecta kuza zy y andyn śpröha. ‘Między sobą rozmawiają po wilamowsku, a z pozostałymi rozmawiają w innych językach.’
4. podczas, w trakcie (o wojnie): Yhy ging y dy śül undum krig. ‘Chodziłem / Chodziłam do szkoły w trakcie wojny.’; Undum krig hütwer miöehysmöł eroplana ferhejnfłigja. ‘Podczas wojny słyszeliśmy nieraz, jak obok przelatują samoloty.’ – to znaczenie UNDER zarezerwowane jest właściwie tylko do wojny (→ KRIG), w innych wypadkach używa się m. in. → BY. Jeśli mowa o byciu na wojnie jako żołnierz, używa się zwrotu ym krig (→ Y).
5. za (rządów, panowania), pod (rządami, panowaniem): Ȧmöł wüwer under Estrȧjh, nöhta under Pöłn, nöhta köma dy Doüća rȧjn, ȧ nöhta dy Rüsa. Yta zȧjwer wejder under Pöłn. ‘Kiedyś byliśmy pod Austrią, później pod Polską, później weszli Niemcy, a później Rosjanie. Teraz znowu jesteśmy pod Polską.’; Undum Cepok-bjygjamȧster wiöe der wymysiöejer kjyhüf ȧ gymȧnkjyhüf gywiöda. ‘Za burmistrza Cepoka cmentarz wilamowski stał się cmentarzem gminnym.’; Dy tancgrüp «Wymysoü» höt zih nöm krig under Stanecka-Jȧga reaktywjyt. ‘Zespół «Wilamowice» reaktywowano po wojnie za Jadwigi Staneckiej (tj. Jadwiga Stanecka była pierwszą kierowniczką zespołu).’
UNDER funkcjonuje też jako przedrostek – zarówno nierozdzielny, jak i rozdzielny (under-) – nadający czasownikom różne znaczenia, m.in.: ruchu w dół lub robienia czegoś, znajdowanie się pod czymś lub kimś (w tym w przenośni – podleganie komuś), np.: zih under|śrȧjwa ‘podpisać się’, |undergejn ‘zachodzić, zajść (o słońcu)’, ‘iść na dno, tonąć’, under|śtejn ‘podlegać komuś / czemuś’, |underśtejn ‘stać pod czymś’.
Na temat sposobu, w jaki poszczególne formy rodzajnika określonego łączą się z UF zob. → DER.
Por. też: under andyn ‘między innymi’: To under andyn dank yr tancgrüp ȧn yr at fur Stanecka hon zy yn nömkrigscȧjta ufgyhüt cy ferbita yn bowa zih wymysiöeryś ocycin, ȧ dy wymysiöejer kultür wiöe wejder gyzan. ‘To między innymi dzięki zespołowi i pracy Staneckiej zaprzestano zakazywania ubierania się po wilamowsku, a kultura wilamowska znów była postrzegana jako wartość.’