UNY / ONY

UNY / ONY praep. (acc.)

bez: Uny ȧjyn kon yh ȧn küha ny baka. ‘Nie mogę upiec bułki bez jajek.’; Ysty dos śnytła brut ȧzu ony nist uf? ‘Zjesz tę kromkę chleba tak bez niczego?’; Yh mü mer łön ȧ protez maha, bo ony cyn kon yh ny bȧjsa. ‘Muszę sprawić sobie protezę, bo bez zębów nie mogę gryźć.’

Po UNY nie występuje rodzajnik określony. Rzadziej UNY ma postać una, szczególnie gdy występuje przed rzeczownikami rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej (m. sg.), ale nie tylko: Wandyn una cył. ‘Wędrówka bez celu.’; Har kom una pöha y dy hyt nȧj. ‘Wszedł do domu bez pukania.’; Dy łoüz dos zȧjn klinüćikjy błütziöegjikjy moda una fłygln. ‘Wszy to malutkie żywiące się krwią owady bez skrzydeł.’

W starszych tekstach można również znaleźć formę un (+ acc.): [Zej] zułda fjy dos un ȧn dank błȧjn? ‘Powinni byli za to zostać bez słowa podziękowania?’ (FB 1921)

Funkcjonuje również przedrostek un-, nadający rzeczownikom i przymiotnikom znaczenie przeciwne (odpowiednik polskiego nie-): → MEJGŁIK ‘możliwy’ > unmejgłik ‘niemożliwy’, → GYŁYK ‘szczęście’ > s’ungyłyk ‘nieszczęście’ itp. Podobną funkcję pełni przedrostek ny- (zob. też: → NY): formȧlnik ‘formalny’ > nyformȧlnik ‘nieformalny’, gyakcentjyt ‘akcentowany’ > nygyakcentjyt ‘nieakcentowany’. Choć w większości wyrazów zwyczajowo używany bywa albo jeden, albo drugi przedrostek, w niektórych używane są one zamiennie, np. → GYNOÜ ‘dokładnie’ > ungynoü / nygynoü ‘niedokładnie’