Y, ȦJN

Y, ȦJN praep. (acc., dat.)

1. (dat.) w, na (miejsce, instytucja): Wjyr zȧjn ym kino. ‘Jesteśmy w kinie.’; Zej at yr śül. ‘Ona pracuje w szkole.’; Yhy ho mȧj gancy at ym laptop gyhot, ȧn imyd höt mer’ȧ gyśtöła! ‘Miałem / Miałam całą swoją pracę na laptopie, a ktoś mi go ukradł!’; Wi yhy duł wiöe, do’h łis dy śpangla cym krawatl ym fansterkiöb łejgja! S’kom ȧ ołaster gyfün ȧn zy höt zy wȧggynuma. ‘Jak głupi byłem / głupia byłam, że zostawiłem / zostawiłam spinki do krawata na parapecie! Przyleciała sroka i je zabrała.’; Endłik hot’ȧ s’pakła yn henda. ‘W końcu miał przesyłkę w rękach.’; Y dam amt toüyt ołys ȧ ywikkȧjt! ‘W tym urzędzie wszystko trwa wiecznie!’

2. (dat.) przyimek używany jako marker dopełnienia dalszego: Ziöe dos ym hjen. ‘Powiedz to panu.’; Har go dos yr müter. ‘Dał to matce.’; Yhy wa der śun nist ny ziöen, bo dy fercyłst inda ołys y den kolegja! ‘Już nic ci nie powiem, bo zawsze rozpowiadasz wszystko swoim kolegom!’; Uf zen gybürstag cygo s’Poülina cökela y oła yr klas. ‘Na urodziny Paulina rozdała wszystkim w klasie cukierki.’; O nȧ! Imyd höt ym Filip ȧ pülarys gyśtöła! ‘O nie! Ktoś ukradł Filipowi portfel!’; Ym Kryśü ys’s hyba kałd, mah s’fanster cü. ‘Krystynie chyba jest zimno, zamknij okno.’; Der śiłer go yn śülkyndyn hefa hoüzibnana. ‘Nauczyciel zadał uczniom dużo pracy domowej.’; Zej höt y dam kłopa łang cügyzan. ‘Ona długo przyglądała się temu mężczyźnie.’

Przyimek Y zawsze jest używany jako marker dopełnienia dalszego, jedynie z zaimkami osobowymi → YHY, → DÜ, → WJYR i → JYR oraz zaimkami → IMYD i → NIMYD jego użycie jest fakultatywne: Yhy ho di kistiöeryj (y) nimanda ny fercyłt. ‘Nikomu nie opowiedziałem / nie opowiedziałam tej historii.’; Ejs fercyłt dos ym Edek, ȧ (y) mjyr fercyłt dos s’Ircü. ‘Ona opowiedziała to Edwardowi / Edkowi, a mnie opowiedziała to Irena / Irka.’ W wypadku zaimków osobowych → HAR₁, → ZEJ₁, → EJS, → ZEJ₂ jest to kwestia akcentu logicznego: Ga’er dos. – Y wam? – Y jyr! ‘Daj to jej. – Komu? [No] jej!’; Ga jum dos. ‘Daj mu to.’ – ale: Y ejm ga’s. ‘Jemu to daj.’

Jedynie w pewnych kontekstach Y nie występuje z zaimkami, pełniącymi funkcję dopełnienia dalszego, głównie w utartych zwrotach, np. mjyr śȧjnt’s ‘wydaje mi się’ (→ ŚENN).

3. (acc.) do, w (kierunek lub cel): Har kom y dy hyt nȧj. ‘On wszedł do [czyjegoś] domu.’; Ȧ mantuł konsty y di omer gan. ‘Płaszcz możesz powiesić w tej szafie.’; Wyt dos ołys y dy walizk nȧjgejn? ‘Czy to wszystko wejdzie do walizki?’; Dy fadyn fługa y dy łöft. ‘Pierze poleciało w powietrze.’ (JG 2004); Der cug kom y dy śtot. ‘Pochód wszedł do miasta.’

4. (acc.) do (szkoły, pracy): Yhy gej y dy śül fum möntag bocȧm fretag, ȧzu wi mȧj ełdyn y dy at. ‘Chodzę do szkoły od poniedziałku do piątku, tak samo jak moi rodzice do pracy.’; Mȧj baba gejt y dy kjyh ida zuntag ȧn uf ida hȧltag. ‘Moja babcia chodzi do kościoła co niedziela i w każde święto.’

5. (dat.) w (o czasie): Dos wjytynbihła wiöe roüsgan ym jür cwetoüzyt fynfȧncwencik. ‘Ten słownik został wydany w 2025 roku.’; Ym zumer hon dy śülkyndyn ȧn dy śtüdanta frȧj. ‘W lecie uczniowie i studenci mają wolne.’; Fercȧj, oder yhy kon cün der yr mejtwoh ny kuma, bo’h ho cy fejł cy tün. ‘Wybacz, nie mogę przyjść do ciebie w środę, mam za dużo do roboty.’ – z godzinami używa się → YM₁.

6. (dat.) za (jak długo): Ok gej njynt ny, yhy ku y fynf minüta cyryk. ‘Tylko nigdzie nie idź , wracam za pięć minut.’; Dü wyst s’gancy giełd y drȧj woha krigja. ‘Dostaniesz całą sumę za trzy tygodnie.’; Yhy wa diöt zȧjn y ȧm mönda. ‘Będę tam za miesiąc.’

7. (dat.) określa sposób wykonania czynności: Der föks derśprung cym hoza y ȧm śprung ȧn y ȧm oügabłyk wiöe’ȧ śun y zen cyn. ‘Lis doskoczył do zająca jednym skokiem i w okamgnieniu zając już był w jego zębach.’; Har fercyłt yns di gyśiht yn oła klinikkȧjta. ‘Opowiedział nam tę historię ze wszelkimi szczegółami.’

8. (dat.) wyraża stan, w którym ktoś / coś się znajduje: S’möndła łaht, yh ym strah / Füng yh cy ȧdkłoüfa / Dy müter jiöet mih mytum śtrang / Zy kon mih ny derłoüfa. ‘Księżyc świeci, ja w strachu / Zaczęłam uciekać / Mama goni mnie powrozem / Nie może mnie dogonić.’ (fragment piosenki Mȧkja mȧj); Ym cün kon’ȧ mȧłȧjht-wos ȧjkuza, ȧ nöhta ys’s’um bang, do’ȧ zuwos höt gyziöet. ‘W gniewie można powiedzieć byle co, a później człowiekowi wstyd za to, że coś takiego powiedział.’

Por. też: y dam ‘... temu (o czasie)’: Dos pasjyt hefa jür y dam. ‘To stało się wiele lat temu.’; wejder ys ława kuma ‘powrócić do życia, odrodzić się’: Dy manx-śpröh wiöe yr andyn hełwt fum cwenciksta hundytjür bałd ganc gyśtiörwa, oder nöhta ej zy dank yr rewitalizacyj wejder ys ława kuma. ‘Język manx prawie zupełnie wymarł w drugiej połowie XX wieku, ale później powrócił do życia dzięki rewitalizacji.’

O sposobie łączenia poszczególnych form rodzajnika określonego z Y zob. → DER

Zob. też: → YM₁