YM₁

YM₁ praep. (acc.)

1. wokół, dookoła: Der kjyhüf hȧst ȧzu, bo zy bygrüwa jyśter dy tuta ym dy kjyh. ‘«Kjyhüf» (‘cmentarz’) ma taką nazwę, dlatego że zmarłych dawniej chowano wokół kościoła («kjyh»).’; Zy łet ȧ śal ymȧ hołc. ‘Owinęła szal wokół szyi.’; No do genz hitwer dö ym dy śtrös, do zy wȧda śejn. ‘No to gęsi wypasaliśmy przy drodze, żeby się dobrze (wy)pasły.’

2. o (o czasie): Wjyr zan yns mün ym can. ‘Widzimy się jutro o dziesiątej.’; Konsty kuma ym hołp cwü? ‘Możesz przyjść o pierwszej trzydzieści / o trzynastej trzydzieści?’; Wos pasjyt ym drȧj? ‘Co się stało o trzeciej / o piętnastej?’

3. o (kogo / co), wprowadza dopełnienie: Müter, foter, yh wył’üh byta yms błogosławjyństwo. ‘Matko, ojcze, chcę was prosić o błogosławieństwo.’; Wen’ȧ wył yr śül ȧn bol organizjyn, djef’ȧ ȧ śüldirektor yms derłiöetnys byta. ‘Jeśli ktoś chce zorganizować imprezę w szkole, trzeba poprosić dyrektora o pozwolenie.’; S’ej mer łȧd ymȧ, fjy dy wür. ‘Żal mi go, naprawdę.’; Wen dy höst ȧ mjerśwȧjnła, müsty dih ymys güt kymyn, ȧzu wi ym idys hoüzfi. ‘Jeśli masz świnkę morską, musisz o nią dbać, podobnie jak o każde inne zwierzę domowe.’

4. o (pomylić się o): Har höt zih gyjert ym fynf złoty. ‘Pomylił się o pięć złotych.’; Ȧ höt zih ym drȧj hyta ferjert ȧn’ȧ kom cy mem nökwer. ‘Pomylił się o trzy domy i trafił do mojego sąsiada.’

5. po (różnych punktach): Et cy Wȧjnahta ej dö ȧ zyta / Do wer gejn mytum śtam ym dy hyta. ‘Teraz na Boże Narodzenie jest taki zwyczaj / Że chodzimy z gwiazdą po domach.’ (fragment kolędy Et cy Wȧjnahta)

Na temat sposobu, w jaki poszczególne formy rodzajnika określonego łączą się z UF zob. → DER.

YM funkcjonuje też jako przedrostek – zarówno nierozdzielny, jak i rozdzielny (ym-) – nadający czasownikom różne znaczenia, dotyczące przede wszystkim ruchu wokół, dookoła, w tym obracania (się), przewracania, zmiany kierunku itp.; por. np.: ym^|fiöen ‘objechać (np. przeszkodę na drodze)’, ^|ymfoła ‘upaść, przewrócić się’, ym^|growa ‘okopać, opasać rowem’, ^|ymśoün zih ‘oglądać się, obejrzeć się’, ^|ymbrȧh(j)a ‘przełamać, złamać’, ^|ymdryn ‘okręcić, obrócić, zawrócić’, ym^|fanga ‘objąć, obejmować’, ^|ymhaka ‘przekopać, przekopywać; karczować’, ym^|haka ‘okopać motyką’.

YM występuje również jako partykuła, tworząca stopień najwyższy przymiotników i przysłówków, por. śejn ‘pięknie’ > ym śynsta ‘najpiękniej’. W wypadku dłuższych przymiotników łączy się z mȧsta (→ MEJER): underśydłik ‘różny, różnorodny’ > ym mȧsta underśydłik ‘najbardziej różnorodny’.

Zob. też: → YMȦ