ZEJH, ZIH

ZEJH, ZIH pron.

1. (wyłącznie w postaci ZIH) się, siebie: Dy kyndyn ćeśȧn zih, wen zy zih kyna myt noja śpejłzaha bawjȧn. ‘Dzieci się cieszą, gdy mogą się bawić nowymi zabawkami.’; Wos höt zih dö? ‘Co się tu dzieje?’; Wi maht zih dos? ‘Jak się to robi?’

2. (z praep., najczęściej w postaci ZEJH) siebie, sobie: Ejs ziöet yhta cy zejh zoüwer, oder ȧzu śtyłnik, do’h kund ny hjyn, wos gynoü. ‘Powiedziała coś do siebie, ale tak cicho, że nie słyszałem / nie słyszałam, co dokładnie.’; Wjyr fergösa ys gyweł cy gejn, oder Göt zȧj dank hot ider yhta ben zih, to hungytwer ny. ‘Zapomnieliśmy / Zapomniałyśmy pójść do sklepu, ale dzięki Bogu każdy miał coś przy sobie, więc nie byliśmy głodni / nie byłyśmy głodne.’; Mȧ djef myt zejh jok zöfuł nama, wifuł’ȧ kon triöen ym tiöerba. ‘Należy wziąć ze sobą tylko tyle, ile można unieść w plecaku.’; Yhy ho nist ny by zejh, kyndsty mer yhta łȧjn? ‘Nie mam nic przy sobie, mógłbyś / mogłabyś mi trochę pożyczyć?’; Der Karol ej śun ȧzu ȧjgykȧmȧt, do jum dy oügałejdyn fu zejh zoüwer cüfoła. ‘Karol jest tak zmęczony / przepracowany, że powieki same mu się zamykają.’

3. się, siebie (nawzajem): Zy hon zih gypöst. ‘(Po)całowali się.’; Wjyr zan zih ida tag. ‘Widzimy się codziennie.’; Mȧj nökwyn byzihja zih gan. ‘Moi sąsiedzi chętnie odwiedzają się nawzajem.’

W znaczeniu 1. ZIH używany jest przede wszystkim w 3. osobie liczby pojedynczej i mnogiej (3. p. sg. i pl.), w innych przypadkach z reguły są używane odpowiednie zaimki osobowe: mih → YHY, dih → DÜ, yns → WJYR, (j)üh / oüh → JYR. ZIH może jednak wystąpić też w 1. i 2 osobie (1. p., 2. p.), szczególnie często w 1. osobie liczby mnogiej (1. p. pl.): Wer interesjyn zih / yns myter wymysiöeryśa śpröh. ‘Interesujemy się językiem wilamowskim.’

Podobnie jak w języku polskim, ZIH w znaczeniu 1. może być używane dla oznaczenia zbiorowości wykonującej czynność lub jako forma bezosobowa: Wi śpryht zih dos roüs? ‘Jak się to wymawia?’; S’kuzt zih, do der Rafał kuzt mytum Jüśü. ‘Mówi się, że Rafał jest chłopakiem Justyny.’ W tej funkcji – nieco częściej – używa się → Ȧ₃ oraz → MȦ. Funkcję uogólniającą pełnić też może czasownik w trybie oznajmującym w 3. osobie liczby mnogiej (3. p. pl.) z zaimkiem → ZEJ₂: Zy kuza, do der Rafał kuzt mytum Jüśü. ‘Mówi się, że Rafał jest chłopakiem Justyny.’; Zy kuzta, do zy wan zih ferwȧjwa. ‘Mówiono, że się pobiorą.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka niemieckiego, ZEJH w języku wilamowskim nie oznacza sobie w zdaniach takich jak ‘Kupił sobie nowe auto.’ lub ‘Zamówiła sobie butelkę wina.’ – w tym kontekście używa się odpowiednich zaimków osobowych w celowniku: Har koüft’um ȧ noj oüta.; Zy byśtełt’er ȧ fłoś wȧjn.

Por. też: dy ȧjnzihkȧjt ‘właściwość, cecha’.