NÖ₁ / NÖH

NÖ₁ / NÖH praep. (dat.)

1. po (czymś): Nö dresik minüta nöm unfoł köma ufȧ üt dy śandan o. ‘Po trzydziestu minutach po wypadku na miejsce przybyli policjanci.’; Wifuł ys’s? Cwencik nö cwü. ‘Która godzina? – Dwadzieścia po drugiej.’

2. po (coś / kogoś iść, przyjść): Yhy kon nöh der kuma mytum oüta kȧr kjyh, wen dy wyłst. ‘Mogę po ciebie przyjechać autem pod kościół, jeśli chcesz.’; Gej nöm woser. ‘Idź po wodę.’

3. za (kimś), po (kimś, np. w kolejce): Nȧ nȧ, dü byst nö mjyr, ȧ ny ymgyküt. ‘Nie nie, to ty jesteś po mnie, a nie na odwrót.’

Informacja o tym, w jaki sposób poszczególne formy rodzajnika określonego łączą się z NÖ: zob. → DER.

Forma NÖ jest nieakcentowana, formy NÖH używa się, gdy pada na nią akcent: Konsty nöh mer kuma? ‘Możesz po mnie przyjść / przyjechać?’, ale Konsty nö mjyr, ȧ ny nö ejm kuma? ‘Możesz przyjść / przyjechać po mnie, a nie po niego?’ NÖH łączy się z zaimkami → HAR i → EJS w sposób następujący: nöhum; z zaimkiem (3. p. sg.) ZEJ₁ – nöher, z zaimkiem (3. p. pl.) ZEJ₂ – nöha.

Z rzadka NÖH funkcjonuje też jako przedrostek rozdzielny (nöh-), ale o wiele częściej używanym przedrostkiem jest ȧnöh- – oba nadają czasownikom znaczenia robienia czegoś według czegoś lub po kimś (powtarzanie), albo naśladowania / podążania za kimś lub czymś, czasem też ‘za, w tyle’: ȧnöhbyła ‘szczekać za kimś’: Dy hund buła mer ȧnöh ȧ ganca wȧg ȧdiöh. ‘Psy szczekały za mną przez całą drogę.’; ȧnöhkoha ‘gotować według czegoś (przepisu), gotować (powtarzając) za kimś’: Yh wȧ ny, fyrym ys’s ȧzu ny güt, wen yh koht y damnymłikja recept ȧnöh, wi dü! ‘Nie wiem, dlaczego to takie niedobre, skoro gotowałem według tego samego przepisu, co ty!’; ȧnöhśoün ‘patrzeć / spoglądać za kimś’: Yh ging wȧg ony mih ymcydryn, oder yh wöst, do zy śoüta mer nö łang ȧnöh. ‘Odchodziłem nie obracając się, ale wiedziałem, że oni jeszcze długo za mną patrzyli.’; ȧnöhtanca ‘tańczyć w tyle’: Wjyr kyna ny byfürtanca, wjyr zȧjn füt ślynćkja, wjyr tanca ȧnöh. ‘Nie możemy tańczyć z przodu, przecież jesteśmy ślęczkami, my tańczymy w tyle’; zob. też: → ȦNÖHBŁȦJN, → ȦNÖHMAHA, → ȦNÖHZIÖEN.