FU, FÖN

FU, FÖN praep. (dat.)

1. z, od: Śnȧjd mer ȧ śtykla fu dam tort o. ‘Odkrój mi kawałek z tego tortu.’; Der gabinet fum dyrektor ej fur rȧhta zȧjt. ‘Gabinet dyrektora jest z prawej strony.’; Har zoh fur heja ro. ‘Patrzał na dół z góry.’; Zy śprunga ufȧ fu dyhynda. ‘Naskoczyli na niego od tyłu.’

2. z, od (jakiegoś miejsca): Möł dan coün fur bram bocy dö. ‘Pomaluj ten płot od bramy do tego miejsca.’; Fu Wymysoü uf Oüswynca fjet’ȧ ymȧ cwencik minüta. ‘Z Wilamowic do Oświęcimia jedzie się około 20 minut.’; Łejz fur dryta zȧjt. ‘Czytaj od trzeciej strony.’

3. od (kogoś): Wos wyłsty fön mer? ‘Czego ode mnie chcesz?’; Oły kyndyn krigta wȧjnahtagyśenkja fu jyr baba. ‘Wszystkie dzieci otrzymały prezenty bożonarodzeniowe od swojej babci.’; Fu wam bysty? – Fum Biöeźnjok. ‘Od kogo jesteś? – Od Boźnioka.’

4. od (początek czynności): Fum möntag gej’h y dy krefterȧj. ‘Od poniedziałku będę chodził na siłownię.’; Rȧher dy cȧjt fum śus. ‘Licz czas od strzału.’ – w tym znaczeniu czasem używa się również → FU... O.

5. od (długość trwania czynności): Fu dar cȧjt kon yh nist mej ny fynda. ‘Od tego czasu nic nie mogę znaleźć.’; Yhy gej y dy krefterȧj śun fu drȧj jür. ‘Chodzę na siłownię już od trzech lat.’

6. z (jakiegoś miejsca): Ym wifuł kymsty fur at cyryk? ‘O której wracasz z pracy?’; Har ging fur pöst roüs. ‘Wyszedł z poczty.’; Wjyr śtoma fu ȧr rȧjhja familyj. ‘Pochodzimy z bogatej rodziny.’ – w tym znaczeniu czasem używa się również → OÜZ₁.

7. wyraża właściwość lub cechę charakteru: Oüz ȧ bow fu gütum hac kund zy zy ny łön uny hyłf. ‘Jako kobieta o dobrym sercu nie mogła zostawić ich bez pomocy.’

8. z (część całości): Ider fön yns wje dos maha. ‘Każdy z nas by to zrobił.’; Dos ej ȧs fun ełdsta gyboüdyn yr śtot. ‘To jedna z najstarszych budowli w mieście.’

9. wyraża posiadanie: Dos ej s’bihła fum śiłer, ejs konsty ny nama. ‘To książka nauczyciela, jej wziąć nie możesz.’; Der Pejter ej der śwöger fu mem brüder. ‘Piotr jest szwagrem mojego brata.’ – czasami w tym znaczeniu używa się dopełniacza, patrz → EJS.

10. z (radości, strachu itp.): Zy kunda zih fum strah ny rjyn. ‘Nie mogli się ruszyć ze strachu.’; Fur zyta grusa frȧjd fergos’ȧ s’parabli cy nama ȧn’ȧ łüf wi ym byhendsta yn ham. ‘Z tak wielkiej radości zapomniał wziąć parasola i pobiegł czym najprędzej do domu.’ 

11. o, nad (np. dyskutować, zastanawiać się): Tejda kuztwer fu djyr. ‘Przed chwilą o tobie rozmawialiśmy.’; Fu dam cy dyśkürjyn wyt yns nist ny hyłfa. ‘Dyskutowanie o tym nic nam nie pomoże.’ – w tym znaczeniu czasem używa się również → EJWER₁.

12. z (czegoś się składać, być z czegoś zrobionym): Dar tełer je gymaht fu celin, a dar fu plastik. ‘Ten talerz jest zrobiony z gliny, a ten z plastiku.’; Dy śjer byśtejt fu cwe tȧln. ‘Nożyce składają się z dwóch części.’

13. po (czymś poznać): Yhy derkant dih fum gang. ‘Poznałem cię po chodzie.’; Fun gywylkja wiöd’ȧ derwiöert, do’s zo rȧnn ȧn’ȧ nom s’parabli myt. ‘Zorientował się po chmurach, że ma padać i zabrał ze sobą parasol.’

14. niż, od (porównanie): Zej ej ju ełder fön mer. ‘Ona jest starsza ode mnie.’; Har ej nö hyhjer fu zem brüder. ‘Jest jeszcze wyższy niż jego brat.’ – w tym znaczeniu czasem używa się również → OWI, → WI.

Forma FU jest nieakcentowana, formy FÖN używa się, gdy pada na nią akcent: Fu mjyr wysty nist ny krigja, gej łiwer nö cy imanda. ‘Ode mnie nic nie dostaniesz, idź lepiej do kogoś innego.’ – ale: Yhy wȧ bocy yt ny, wo’ȧ fön mer wułd. ‘Do teraz nie wiem, czego ode mnie chciał.’