Słownik

GYDENKBIHŁA s. n. (pl. GYDENKBIHŁA)

dziennik, pamiętnik: Śrȧjw ȧ gydenkbihła, dos hyłft dy gydanka cy orgȧnizjyn. ‘Prowadź dziennik, to pomaga porządkować myśli.’

ŻÜRNȦLIST s. m. (pl. ŻÜRNȦLISTA, dim. ŻÜRNȦLISTŁA)

dziennikarz: Miöehysmöł śrȧjwa dy żurnȧlista mȧłȧjht-wos cyzoma. ‘Czasami dziennikarze piszą straszne głupoty.’

Por. też: dy żürnȧlistyn ‘dziennikarka’.

CAN num. (ord. CAND-, s. CYNER)

dziesięć, 10: Ys gyweł zȧjn hoüt ok can łoüt ȧjkiöefa gykuma. ‘Do sklepu na zakupy przyszło dziś tylko dziesięcioro ludzi.’

MȦKJA s. n. (pl. MȦKJA)

dziewczyna: Ȧmöł ging ȧ mȧkja nöm woser yn bün. ‘Szła raz dziewczyna po wodę do studni.’

W znaczeniu ‘dziewczyna, z którą jest się w związku’ najczęściej używa się wyrazu → FRȦJERKA.

Zob. też: → ŚÜLMȦKJA

NOÜN num. (ord. NOÜND-, s. NOÜNER)

dziewięć, 9: Mȧj hund höt śun noün jür ȧn’ȧ höt ȧni ȧmöł nimanda ny gybysa. ‘Mój pies ma już dziewięć lat i ani razu nikogo nie ugryzł.’

NIÖENCIK num. (ord. NIÖENCIKST-, s. NIÖENCIKJER)

dziewięćdziesiąt, 90: Kum, büwy, cün mer, ufȧ men niöenciksta gybürtsjür, bo yh wył myt imanda wymysiöeryś kuza ȧn oły zȧjn mer śun oüsgyśtiörwa. ‘Przyjdź, chłopcze, do mnie, na moją dziewięćdziesiątkę, bo chciałabym sobie z kimś porozmawiać po wilamowsku, a wszyscy już umarli.’

NOÜNLȦ num.

dziewięciu rodzajów, na dziewięć sposobów: Jyśter hota dy Wymysiöejer inda noünlȧ asa ufȧ Hȧliköwyt. ‘Dawniej Wilamowianie mieli zawsze dziewięć potraw na Wigilię.’

NIÖENCA num. (ord. NIÖENCYT-, s. NIÖENCYNER)

dziewiętnaście, 19: Wi’h hot niöenca jür, ferłiwt yh mih s’ander möł. ‘Gdy miałem dziewiętnaście lat, zakochałem się po raz drugi.’

DŹJYŻ s. f. (pl. DŹJYŻA, dim. BAKŚOFŁA)

dzieża, naczynie na ciasto chlebowe: Mȧj dźjada maht ȧ zyty grusy dźjyż. ‘Mój dziadek zrobił taką wielką dzieżę.’

DŻINSAHÖZA s. pl. tant.

dżinsy: Dy baba go mer dżinsahöza, wo zy ufum jümyt höt gykoüft. ‘Babcia dała mi dżinsy, które kupiła na targu.’

HOÜT₁ adv.

dzisiaj: Hoüt ys’s ȧzu wiöem, der rȧn wje zih dergejn. ‘Dzisiaj jest tak ciepło, przydałby się deszcz.’

Por. też: hoütnik ‘dzisiejszy’.

ŁÖH s. n. (pl. ŁEHJYN, dim. ŁEHJEŁA)

dziura: Ȧ myłm kon ju ny ȧ łöh oüsfrasa. ‘Mól może wygryźć niejedną dziurę.’

ŚMJYŚNIK adj., adv.

dziwny: Yh gydöht, do’ȧ ȧ statećnikjer kala ej, oder dos, wo’ȧ yta maht, kymt mer śmjyśnik für. ‘Myślałem / Myślałam, że to poważny gość, ale to, co on teraz robi, wydaje mi się dziwne.’

WYNDELIK adj.

1. dziwny, osobliwy: No wȧsty, zuwos, dos ej ju zjyr wyndelik. ‘No wiesz, coś takiego to jest bardzo dziwne.’

2. ciekawy, interesujący: Wymysoü dos ej ȧ wyndelikjy śtot – s’gyt hefa interesȧntyśy zaha cy zan. ‘Wilamowice to ciekawe miasto – można tam zobaczyć wiele interesujących rzeczy.’

DŹJÜDO s. n., sg. tant.

dżudo: Mȧj brüd gejt uf dźjüdo. ‘Mój brat chodzi na dżudo.’

ŁOÜTA v. (imp. sg. ŁOÜT, pl. ŁOÜT; part. perf. GYŁIÖET + hon)

dzwonić (dużym dzwonem): Gejwer y dy kjyh, bo zy łoüta śun. ‘Chodźmy do kościoła, bo już dzwonią.’; Zy łoüta yta y ynzum gycyłikja foter. ‘Dzwonią teraz naszemu zmarłemu ojcu.’; Byr procesyj łoüta dy głoka ym tüm, ȧn dy ministranta kłengln myta kłengjela. ‘W czasie procesji dzwonią dzwony na wieży, a ministranci dzwonią dzwonkami.’

Por. też: cyr mas łoüta ‘dzwonić na mszę’, ym tuta łoüta ‘dzwonić umarłemu’.

ŚUŁD s. f. (pl. ŚUŁDA)

1. dług: Yhy hot nymer kȧ śułd ny, gük yh ny hot wos cy asa, ho’h kȧ giełd ny gyłejn. ‘Nigdy nie miałem / nie miałam długów, choć nie miałem / nie miałam co jeść, nie zapożyczałem / zapożyczałam się.’

2. wina: Yh fercȧj der ołys, oder di ȧny śułd kon yh der ny ferłön. ‘Wszystko ci wybaczam, ale tego jedynego (dosł. ‘tej jednej winy’) nie mogę ci odpuścić.’

ŁANG / ŁONG adj., adv. (ŁENGJER, ŁENGST-)

1. długi (właściwość): Dar wȧg ej cy łang, fiöewer łiwer diöt. ‘Ta droga jest za długa, jedźmy lepiej tędy.’; Dy jemułn zȧjn cy łang, yh mü zy ferkjyca. ‘Rękawy są za długie, muszę je skrócić.’

2. długo, długi (o czasie): Dy öbstfłigła toüyn ny łang. ‘Muszki owocówki nie trwają długo (tj. długo nie żyją).’; Dy jyśta Wymysiöejyn köma śun łang y dam uf dos łand. ‘Pierwsi Wilamowianie przyszli na tę ziemię już dawno temu.’

3. długi (mający ustaloną długość): Mȧj śtykla fȧld ej fynfhundyt metyn brȧt ȧn cwe möł zöfuł łang. ‘Mój kawałek pola jest szeroki na 500 metrów i dwa razy tyle długi’; Dos śtykla ej fjyr centymentyn łengjer wi jes. ‘Ten kawałek jest o 4 centymetry dłuższy niż tamten.’

ŁANGŚRȦJWER s. m. (pl. ŁANGŚRȦJWYN, dim. ŁANGŚRȦJWEŁA)

długopis: Kyndsty mer ȧn łangśrȧjwer ny bügja? ‘Nie mógłbyś pożyczyć mi długopisu?’

ŁENG s. f. (pl. ŁENGJA)

długość: Wen dy ȧ wiöer kiöefst, ej ny jok dy brȧt, ok oü dy łeng wihtik. ‘Gdy kupujesz materiał (tkaninę), nie tylko szerokość, lecz także długość jest ważna.’

Por. też: y dy łeng ‘wzdłuż’: Dy łȧjmyt ȧdśtejt, wen 2 rȧja fadum y dy łeng ȧn y dy twar zih kroücwat diöhfłȧhta. ‘Płótno powstaje, gdy 2 rzędy nici wzdłuż i w poprzek się przeplatają na krzyż.’ (HM, 1930)

ŁANGZUM / ŁONGZUM adj., adv.

dłużący się: Miöehy wykłada zȧjn byhend ȧdiöhganga, oder miöehjy wün łangzum. ‘Niektóre wykłady przebiegły szybko, ale niektóre się dłużyły.’