Słownik

TÖWUŁ s. f. (pl. TÖWUŁN, dim. TÖWEŁA)

1. tablica: Wer śrywa jyśter fur töwuł o, wo der śiłer hot ufgyśrejwa. ‘Przepisywaliśmy dawniej z tablicy to, co napisał nauczyciel.’

2. tabela: Wen dy mahst ȧ prezentacyj, gej diöt piöer töwułn ȧn djagrama – dy łoüt zan zyty zaha gan. ‘Gdy robisz prezentację, zamieść w niej kilka tabel i diagramów – ludzie chętnie to oglądają.’

3. tablet: Jyśter bynöct yh ȧ töwuł dy notatkja ufa lekcyja ufum uniwersytet cy śrȧjwa, yta oder śrȧjw yh ołys wejder mytum łangśrȧjwer uf, bo’h gydenk ȧzu beser dy wiöer. ‘Kiedyś używałem / używałam tabletu, żeby robić notatki na zajęciach na uniwersytecie, jednak teraz znów zapisuję wszystko długopisem, bo tak lepiej zapamiętuję materiał.’

Por. też: dy śnejtöwuł ‘snowboard’.

TRIÖEWER s. f. (pl. TRIÖEWYN)

taczka: Yhy füt s’gancy gyrȧjz myter triöewer yn puś, diöt wan’ȧ dy ejgln śejny hoüzła föna maha. ‘Wywiozłem / Wywiozłem wszystkie patyki / gałęzie na taczce do lasu, jeże zrobią z nich sobie tam ładne domki.’

Zob. też: → PRAGAĆ

GYHȦJMNIS s. n. (pl. GYHȦJMNISA)

tajemnica: Dos, wo kon ny roüsłön wada, hȧst mȧ gyhȧjmnis. ‘To, co nie może / nie powinno wyjść na jaw, nazywa się tajemnicą.’

GYHȦJMY KȦJT adj. + s. f.

tajemnica: Yhy kon der fu dam fercyła, oder ok wen dy mer ferhȧst, do dy ziöest dos ny weter, bo’s ej mȧj gyhȧjmy kȧjt. ‘Mogę ci o tym opowiedzieć, ale tylko jeśli mi przyrzekniesz, że nie będziesz tego rozpowiadał, bo to moja tajemnica.’

GYHȦJM adj., adv.

tajny, skryty, potajemny, potajemnie: Der feter wiöe ȧ gyhȧjmer menć. ‘Wujek był skrytym człowiekiem.’; Fu dam, wo ej ny derłiöet, kuzt mȧ gyhȧjm. ‘O tym, co nie jest dozwolone, mówi się potajemnie.’

JU part., interj.

1. tak, owszem: Hösty śun gasa? – Ju. – Ȧ wyłsty nö yhta ferbȧjsa? – Ju. ‘Jadłeś już? – Tak. – A chciałbyś coś jeszcze przekąsić? – Tak.’; Yh ferśtej ny, wos dy myt dam mȧnst – hȧst dos «ju» cy «nȧ»? ‘Nie rozumiem, co chcesz przez to powiedzieć – oznacza to «tak» czy «nie»?’

2. partykuła wzmacniająca: S’ging ju güt! ‘Poszło (bardzo) dobrze!’; Yhy wył ju ny, hjy uf my dam fren! ‘(Przecież) nie chcę, przestań pytać!’

Por. też: ju nȧ ‘no pewnie; co ty mówisz (reakcja na nieprawdziwą wypowiedź)’: Yhy kon dih ny byzihja, bo dy höst kȧ cȧjt. – Ju nȧ, h’ho kȧ cȧjt, ku nȧj! ‘Nie mogę cię odwiedzić, bo ty nie masz czasu. – No pewnie, nie mam czasu, wchodź!’; Yhy ging diöt ny, bo dy höst my’ś ferbita. – Ju nȧ, yhy ho dy’ś ferbita! ‘Nie poszedłem tam, bo mi tego zakazałeś. – Co ty mówisz, zakazałem ci!’; Oder dy kuzt ny wymysiöeryś. – Yhy kuz ny wymysiöeryś? Ju nȧ! Yhy kuz ju! ‘Ale nie mówisz po wilamowsku. – Ja nie mówię po wilamowsku? Co ty gadasz! Przecież mówię!’

ȦZU NYMŁIK adv.

tak samo: Wen dy dos wyst ȧzu nymłik wi s’łecty möł maha, wyt’s zȧjn güt. ‘Jeśli zrobisz to tak samo jak poprzednim razem, będzie dobrze.’

Zob. też: → ZU NYMŁIK

ZU NYMŁIK adv.

tak samo: Kȧ menć kuzt ny zu nymłik. ‘Nikt nie mówi tak samo.’

Częściej używanym wyrazem jest → ȦZU NYMŁIK.

Zob. też: → DARNYMŁIK-

ZU₂ part.

1. tak: Ga mer dos – yta śtełwer dos dö. Zu. Ys’s ny śejn? ‘Daj mi to – teraz postawmy to tu. Tak. Czy nie jest pięknie?’; Ȧh zu! Yta ferśtej’h. ‘Ach tak! Teraz rozumiem.’

2. tak, ale (wyraża nasilenie tego, o czym jest mowa): Fyrym ys’s dö zu fynster? ‘Dlaczego tu tak ciemno?’; S’obrozła ej zu śejn gymöłt! ‘Ale ten obrazek jest pięknie namalowany!’

Częściej używany jest wyraz → ȦZU₂.

ZU₁ adv.

1. tak (w ten sposób): Dos konsty zu maha... ‘Możesz zrobić to tak...’; Wen’s zu huh ny wje zȧjn, wje’h dos kyna derłanga. ‘Gdyby to nie było tak wysoko, mógłbym / mogłabym dosięgnąć.’

2. (z WI) tak (jak): Di gyśiht ej zu ałd wi yhy. ‘Ta historia jest tak stara jak ja.’; Hałd dos zu fest wi mejgłik. ‘Trzymaj to tak mocno, jak tylko się da.’; Dü kohst dos zu wi mȧj baba. ‘Gotujesz to tak jak moja babcia.’

3. (rzad.) tak, taki: Dos wiöe gyśtałt zu ȧ śejner, do’s śȧn’um, do’ȧ zoh ȧn engl. ‘To była tak piękna postać, że mu się wydawało, że zobaczył anioła.’

Częściej używany jest wyraz → ȦZU₁.

Por. też: ȧn zu weter / ȧzw. ‘i tak dalej / itd.’.

ȦZU₁ adv.

1. tak (w taki sposób): Mahwer ȧzu. ‘Zróbmy tak.’; Zej wün ȧzu wi wjyr. ‘Byli tacy / Były takie jak my.’; Ȧzu ej dos. ‘Tak to jest.’; Ȧzu ej dy wełt. ‘Taki jest świat.’

2. tak (około), tak mniej więcej: Höst cȧjt ȧzu ym can s’öwyts? ‘Masz czas tak o 10 wieczór?’; Dy müm zoh’ȧ ȧzu ymȧ drȧj nömytags. ‘Ciocia widziała go tak około trzeciej po południu’; Yhy djef hon ȧzu fynf metyn wiöer. ‘Potrzebuję tak mniej więcej 5 metrów materiału.’

3. taki: Wen’s ej fył, tüt mer ind s’hiöet wej. – Yhy bej oü ȧzu. ‘W czasie pełni księżyca zawsze boli mnie głowa. – Też taki jestem. / Też tak mam.’; Der Staha wył ny gejn, har ziöet, do’ȧ błȧjt łiwer dyham ȧn’ȧ wyt ȧn noüa film ośoün. Yhy bej oü ȧzu, yhy błȧj y dyham. ‘Staszek nie chce iść, on mówi, że lepiej zostanie w domu i obejrzy nowy film. Też taki jestem, zostaję w domu.’ – jeśli chcemy zaprzeczyć zdanie takie jak yhy bej oü ȧzu, powiemy yhy bej dos ny (zob. → DAR w znaczeniu 6.).

4. bardzo: Gestyn wiöe’s ȧzu wiöem, yhy kund’s ny oüshałda! ‘Wczoraj było bardzo gorąco, nie mogłem / nie mogłam tego wytrzymać!’

Zob. też: → ZU₁

ȦZU₃ conj.

1. (tak / a) więc, zatem: Nimyd wułd’um ny hyłfa – ȧzu kom’ȧ cy mjyr. ‘Nikt nie chciał mu pomóc – więc przyszedł do mnie.’; Har höt dos gytön, ȧn ȧzu müswer’ȧ yta ryhta. ‘Uczynił to, a zatem musimy go teraz sądzić.’

2. to znaczy, czyli, a więc, innymi słowy: Der cug wiöe ny ferśpöt, ȧzu’ȧ kom uf dy cȧjt. ‘Pociąg się nie spóźnił, czyli przyjechał o czasie.’

W połączeniu z → DO oznacza ‘żeby’: Zy ging y dy at, ȧzu do zy kund yhta giełd ferdinn. ‘Poszła do pracy, żeby zarobić trochę pieniędzy.’ lub ‘tak że(by)’: Yhy maht ȧzu, do zy müsa mer yta coła. ‘Zrobiłem tak, że muszą mi teraz (za)płacić.’

Por. też: ȧzu..., do... ‘tak..., że...’: Der film wiöe ȧzu śrȧklik, do’h kund ny oüshałda! ‘Film był tak straszny, że nie mogłem wytrzymać!’; ȧzu..., wi ‘tak..., jak...’: S’ging ny ȧzu głȧjh, wi’h my’ś hot gywynćt. ‘Nie poszło tak gładko, jak sobie tego życzyłem.’

ZU₃ conj.

ZU..., DO... ‘tak..., że...’: Der śpektakl wiöe zu bang, do’h bej bałd ȧjgyśłöfa. ‘Spektakl był tak nudny, że prawie zasnąłem / zasnęłam.’;

ZU..., WI... ‘tak..., jak...’: Dy imprez śoüt ny zu oüs, wi’h mer zy fürśtełt. ‘Impreza nie wyglądała tak, jak ją sobie wyobrażałem / wyobrażałam.’

Częściej używany jest wyraz → ȦZU₃.

ZYTER pron.

taki: Har wiöe ȧ zyter güter menć! ‘On był takim dobrym człowiekiem!’; Dos ej ȧ zyta doüć wüt. ‘To takie niemieckie słowo.’; Myt ȧm zyta duła yzuł wył yh ȧni ny kuza! ‘Z takim głupkiem nie chcę nawet rozmawiać!’; Hower yns gykoüft ȧn krisboüm ȧn zyta, ȧn klina. ‘Kupiliśmy sobie taką małą choinkę.’; Der fojerśtȧn dos ej ȧ śtȧn, wyłer, wen’ȧ wjyd myt andum zytum gyśłön, to śłyt’ȧ ymela roüs. ‘Krzemień to kamień, który, uderzony przez inny taki [kamień], iskrzy się.’; Wos ej dos zytys? ‘Co to takiego?’ (LM 1907); S’kom c’ync ys gyweł ȧmöł ȧ zyter, wo’ȧ ny wułd coła.  ‘Przyszedł do nas do sklepu raz taki, co nie chciał płacić.’

Forma ZYTUM jest bardzo rzadko używana.

TEŁER s. m. (pl. TEŁYN, dim. TEŁELA)

talerz: Ga dy wȧjnbjer ufȧ tełer, do ider kon łanga ȧn zih byśenkja. ‘Połóż winogrona na talerz, żeby każdy mógł wziąć i się poczęstować.’

TȦLI s. f. (pl. TȦLIJA)

talia (kart): Y ȧr tȧli zȧjn cwej dżokyn. ‘W jednej talii są dwa dżokery.’

HEJN ȦN HAR adv.

tam i sam, tu i tam, tu i ówdzie, tam i z powrotem: Ȧ ganca Ustermöntag / Cin dy śmjergüśnika hejn ȧn har / Ufum rynk maha zy ȧ śpektakl / Ȧna fłigja rym, dy śwaha zyca ym krȧćum. ‘Cały Poniedziałek Wielkanocny / Ciągną śmierguśnicy tam i sam / Na rynku robi się spektakl / Jedni biegają tu i tam, ci, którzy są słabi, siedzą w karczmie.’ (JG 2004)

Por. też: hejn ȧn cyryk ‘tam i z powrotem’.

DIÖT pron.

1. tam, w tym miejscu (lokalizacja): Diöt ej füt wamer wi dö. ‘Tam jest przecież cieplej niż tu.’; Wos mahsty diöt? ‘Co tam robisz?’

2. tędy, w tamto miejsce (kierunek): Wjyr wan nö dö ȧbysła zyca, oder dü konst śun diöt gejn, wen dy wyłst. ‘My tu jeszcze trochę posiedzimy, ale ty możesz już tam iść, jeśli chcesz.’

Por. też: dö ȧn diöt ‘tu i tam; w tę i we w tę’, fu diöt ‘stamtąd, z tamtego miejsca’, bocy diöt ‘dotąd, do tamtego miejsca’.

TOM s. m. (pl. TAM, dim. TAMŁA)

tama: Hoütcytag bynöca zy hefik tam cym producjyn fum elektryśa. ‘Obecnie często wykorzystuje się tamy do produkcji prądu.’

JES MÖŁ adv.

tamtego razu: Wejder hösty kȧ giełd ny? Jes möł hösty mer dos ferhȧsa, do dy wyst my’ś cyrykgan! ‘Znów nie masz pieniędzy? Tamtego razu mi obiecałeś, że mi je oddasz!’

JER₁ pron.

1. tamten, ów: Jer krȧćum wiöe fejł beser, cy wos zȧjwer y dan gykuma? ‘Tamta restauracja była o wiele lepsza, po co przyszliśmy do tej?’; Har ej śun uf jer wełt. ‘On jest już na tamtym świecie.’; Di gała błimła dos zȧjn mȧjabłimła, ȧn je gała, jena diöt, dos zȧjn dy zunabłimła. ‘Te żółte kwiatki to mniszek lekarski, a tamte żółte, tamte o tam, to są słoneczniki.’

2. (tylko n.) wyraz, zastępujący dowolny rzeczownik (podobnie jak polskie tego): Ga mer jes... śroüłacijer. ‘Daj mi ten tego... śrubokręt’; No wi konsty dos ny ryhta? Müsty dos jes myt jem cyzomamaha, ȧ piöer möł ȧcüśłön ȧn wyt’s ata. ‘Że jak to nie umiesz tego naprawić? Musisz połączyć ten on z tamtym, kilka razy przywalić i zadziała.’; Har wönt ym jes… ym akademik wönt’ȧ. ‘On mieszka w tym... w akademiku mieszka.’ – podobne znaczenie ma również wyrażenie dos dö ‘(dosł.) to tu’: Ȧ höt zih dos dö, ȧjgyjes… ȧjgyśrejwa uf jes. ‘On się tego, zate... zapisał na tego (np. na kurs językowy).’

Por. też: dos ȧn jes ‘to i tamto’, ȧni dos, ȧni jes ‘ani to, ani tamto’.

Zob. też: → JESA

TANCERYN s. f. (pl. TANCERYNA)

tancerka: Dy ełdsty tanceryn yr Wymysiöejer tancgrüp hot 91 jür ȧn dos wiöe s’Lüft-Nüśka. ‘Najstarsza tancerka w Zespole Regionalnym „Wilamowice” miała 91 lat i była to Anna Fox.’

TANCER s. m. (pl. TANCYN)

tancerz: Mȧj kłop wiöe jyśter ȧ güter tancer yr tancgrüp. ‘Mój mąż był kiedyś dobrym tancerzem w zespole.’

TANCA v. (imp. sg. TANC, pl. TANCT; part. perf. GYTANCT + hon)

tańczyć: Wen wer wan gejn uf dy friöed, to wawer dy gancy naht tanca, wȧł wer nö dy fisa wan śpjyn. ‘Gdy pójdziemy na wesele, to będziemy tańczyć całą noc, tak długo jak jeszcze będziemy czuli nogi.’

WUWUŁ adj., adv. (WYŁWER, WYŁWST-)

tani, tanio: Wen dy wyst handułn, müsty ind denkja, do dy zułst wuwuł kiöefa ȧn tojer ferkiöefa. ‘Jak będziesz handlować, zawsze musisz pamiętać, że masz tanio kupić i drożej sprzedać.’; Ny śtüdjy zöfuł fu dar puter, ok kiöef di, wo zy ej ym wyłwsta. ‘Nie zastanawiaj się tyle nad tym masłem, tylko kupuj to, które jest najtańsze.’

TANC s. m. (pl. TENC, dim. TANCŚTYKLA)

taniec: Dy wymysiöejer tenc amsa uf dy teśner ȧn estrȧjhyśy. ‘Tańce wilamowskie są podobne do tańców cieszyńskich i austriackich.’

MIÖEK s. m. (pl. MIÖEKJA)

targ: Ny ferzoüm bym kompüter, bo wer müsa fiöen ufȧ miöek. ‘Nie zasiedź się przy komputerze, bo musimy jechać na targ.’

Zob. też: → JÜMYT, → KJYMYS, → SUPERMIÖEK

MIÖEKJA ZIH v. (imp. sg. MIÖEK DIH, pl. MIÖEKT’ÜH; part. perf. ZIH GYMIÖEKT + hon)

2. (z ZIH) targować się: Zisty, dy wułdst dih ny miöekja ȧn diöh dos höst hefa ejwercołt. ‘Widzisz, nie chciałeś się targować i przez to o wiele przepłaciłeś.’

BAND₃ s. n. (pl. BANDYN, dim. BȦNDŁA)

1. taśma, wstęga: Ȧn grusa kranc fu yjyn / Wjyr bunda myt ȧm band. ‘I duży wieniec kłosów / Związaliśmy wstęgą.’

TYATER s. n. (pl. TYATYN, dim. TYATELA)

teatr: Fum GOK orgȧnizjyn zy miöehysmöł oüsfiöeta ys tyater uf Katowic. ‘Gminny Ośrodek Kultury organizuje czasem wyjazdy do teatru w Katowicach.’

TEHNIK s. f. (pl. TEHNIKJA)

1. technika (dziedzina): Ufer tehnik łjytwer zih fu wos ȧ łödadjerer byśtejt. ‘Na technice uczymy się, z czego składa się suszarka do włosów.’

2. technika (wszystko, co się wiąże z urządzeniami technicznymi): Dy hytwawerȧj derhüłf yn Wymysiöejyn cym rȧjhtüm cy kuma, oder diöh dy tehnik, wo zy wo ȧmöł mejer noümiöedyś ej gywiöda, höt zih s’handwerk wo ȧmöł wingjer bycołt. ‘Tkactwo chałupnicze pomogło Wilamowianom się wzbogacić, ale przez technikę, która stawała się coraz nowocześniejsza, rzemiosło opłacało się coraz mniej.’

RȦNABÖGA s. m. (pl. RȦNABÖGA,)

tęcza: Der rȧnaböga, wo śtind y Warśaw, wiöe y Wymysoü cyzomagyśwȧst. ‘Tęcza, która stała w Warszawie, była zespawana w Wilamowicach’; Wen’s rȧnt ȧn dy zun śȧjnt, maht zih ufum hymuł ȧ śejner rȧnaböga. ‘Gdy pada i świeci słońce, robi się na niebie piękna tęcza.’

CY₄ adj.

tęgi, silny: Dos wiöe ȧ cyy bow, ȧn zugiöe zej go’er myt dam ny röt. ‘To była silna kobieta, a nawet ona sobie z tym nie poradziła.’

TELE^|FON s. m. (pl. TELE^|FONA)

telefon: Skiöekumt, kon yh byta s’Jüśja cym telefon? – No frȧłik, yh rüf’s cym telefon. ‘Dzień dobry, mogę prosić Justynę do telefonu? – Oczywiście, już ją wołam.’

KAMELA s. n. (pl. KAMELA)

1. telefon komórkowy: Yhy ho mȧj kamela gyłön foła ȧn der ekran ej’um cypłoct. ‘Upuściłem komórkę i pękł jej ekran.’

2. komórka: Ołys, wo ej łanik, byśtejt fun kamela. ‘Wszystko, co żywe, składa się z komórek.’ – ten wyraz jest zdrobnieniem od → KOMER.

3. kamerka: Yhta ej myt dem kamela ny güt, yhy kon dih giöe ny zan. ‘Coś nie jest w porządku z twoją kamerką, w ogóle cię nie widzę.’ – ten wyraz jest zdrobnieniem od dy kamer ‘kamera’.

TE^|LESKOP s. m. (pl. TELE^|SKOPA)

teleskop: Mytum teleskop kon’ȧ wȧjty planeta, mönda ȧn gyśtjym ośoün. ‘Przez teleskop można oglądać daleko położone planety, księżyce i gwiazdozbiory.’

TELEWIZYJ s. f. (pl. TELEWIZYJA)

telewizja: Dy telewizyj konsty hoütcytag ośoün ny nok diöh ȧn ośoükosta, oder oü diöh ȧn laptop oba zugiöe ȧ kamela. ‘Telewizję obecnie można oglądać nie tylko na telewizorze, lecz także w laptopie lub na komórce.’

Rzadziej używaną formą jest dy telewizjon.

Zob. też: → OŚOÜKOSTA

OŚOÜKOSTA s. m. (pl. OŚOÜKOSTA)

telewizor: Fum śtȧjda zan ufȧ ośoükosta kon der menć ofanga cy dułyn. ‘Z powodu ciągłego oglądania telewizji człowiek może zacząć głupieć.’

Zob. też: → TELEWIZJON

-NANDER pron.

Ten rzadko używany zaimek nie występuje samodzielnie, tylko łączy się z wieloma przyimkami oraz liczebnikiem Ȧ₅ por.:

ȦNANDER ‘jeden drugiego, jeden drugiemu, jeden na drugiego, nawzajem’: Dȧj zyn amsa ȧnander ju zjyr. ‘Twoi synowie bardzo są do siebie podobni.’, Dy hynd bȧjsa zih ȧnander. ‘Psy się gryzą / gryzą jeden drugiego.’;

BYNANDER / NAWANANDER ‘przy sobie, jeden obok drugiego’: Dy böśtowa I ȧn O zȧjn nönd bynander / zȧjn nawanander. ‘Litery I i O są blisko siebie / obok siebie’;

CÜNANDER / CYNANDER ‘jeden do drugiego, (w stosunku) do siebie’: Dy fȧjndśoft dos ej der śtand, y wyłum zȧjn dy fȧjnd cünander / cynander. ‘Nieprzyjaźń / wrogość to stan, w którym są do siebie nieprzyjaciele / wrogowie.’;

FUNANDER ‘jeden od drugiego, od siebie’: Zy wiöda funander gyprełt oüz kyndyn. ‘Zostali rozdzieleni jako dzieci.’ – lub ‘jeden o drugim, o sobie’: Fu dar cȧjt hon zy funander nist ny gyhüt. ‘Od tego czasu nic o sobie nie słyszeli.’;

MYTNANDER ‘jeden z drugim, z sobą’: Zy śłön zih mytnander dy gancy cȧjt. ‘Oni się ciągle ze sobą biją.’, Zy kuza mytnander wymysiöeryś. ‘Rozmawiają ze sobą po wilamowsku.’;

UFNANDER ‘jeden na drugiego, na siebie’: Fyrym kekja zy ȧzu ufnander? ‘Czemu one / oni tak na siebie krzyczą?’; Zy amsa ufnander ny. ‘Oni / one nie są do siebie podobni / podobne.’;

UNDERNANDER ‘(po)między sobą, wzajemnie’: Fyrym kuza zy undernander ny wymysiöeryś? ‘Dlaczego nie mówią między sobą po wilamowsku?’; ynander ‘jeden w drugiego, jeden do drugiego’: Ȧn s’kom di wȧjł: jyr łypa zȧjn ynander bygȧnt. ‘I ta chwila nadeszła: ich usta się spotkały.’

Częściej niż wymienione powyżej zaimki używane są konstrukcje opisowe: ȧner cym ȧndyn ‘jeden do drugiego’, ȧner myt andum ‘jeden z drugim’ itd.

DARNYMŁIK- pron.

ten/taki sam: Yhy kon ny ferśtejn, ym wos gejt’s y dan rȧjstyn: darnymłikjy menć höt ȧjna idys möł ȧn andyn noma! ‘Nie mogę zrozumieć, o co chodzi w tych spisach: w nich ten sam człowiek za każdym razem ma inne imię!’; Har śtełt’um wo ȧ wȧjł dinymłikjy fröga. ‘Zadawał sobie co chwila te same pytania.’

Zob. też: → ZUNYMŁIK

DAR pron.

1. ten (zaimek wskazujący): Dan kłopa za’h s’jyśty möł. ‘Tego mężczyznę widzę po raz pierwszy.’; Ȧn wos wawer maha myt dan oła zaha? ‘I co zrobimy z tymi wszystkimi rzeczami?’; Dar küha wyt zȧjn fjyr mejh beser, bo’ȧ ej uny gluten. ‘Ta bułka będzie dla mnie lepsza, bo jest bezglutenowa.’

2. (tylko w formie DOS) to (o czymś już wspomnianym): Dos wiöe ny güt, wo’ȧ maht. ‘To było niedobre, co on zrobił.’; Yh wȧ jok dos, wo ej śun gyśan – dy kynftikkȧjt ken yh ny. ‘Wiem tylko to, co się już stało – przyszłości nie znam.’

3. (rzad., używane głównie w liczbie mnogiej) który, która, które: Dy łoüt, di diöt wün, hon mer zjyr gyhułfa. ‘Ludzie, którzy tam byli, bardzo mi pomogli.’

4. (rzad.) on, ona, one: Dy ełdyn mȧjna dos wün güty łoüt. Di heta’ȧ ju kȧ kjyc ny gymaht. ‘Moi rodzice to byli dobrzy ludzie. Oni nie zrobiliby im krzywdy.’

5. (rzad.) nawiązanie do poprzednio wymienionego rzeczownika lub zaimka (często nie tłumaczy się na polski lub tłumaczy się jako on, ona, ono albo ten, ta, to): Hösty’ȧ gyzan śpryngja? – Ju, dar wiöe ju güt. ‘Widziałeś, jak on skoczył? – Tak, (on) był dobry.’

6. (tylko w formie DOS, z NY) taki: Yhy bej dos ny. ‘Nie jestem taki.’; Zej śtüdjyt, do’ȧ wiöe dos ny, oder’ȧ höt zy ferröta. ‘Myślała, że nie jest taki, ale on ją zdradził.’

Zaimka wskazującego DAR rzadko używa się w znaczeniach 3. i 4. – współcześnie użycie to traktować można jako wpływ języka niemieckiego.

TENIS s. m. (pl. TENISA)

tenis: Yhy śpejł tenis, ȧ füsbol kon yh ny śpejła. ‘Gram w tenisa, natomiast grać w piłkę nożną nie umiem.’

YT(A) / ET(A) adv.

teraz: Fercȧj, oder ho’h yta kȧ cȧjt ny. ‘Wybacz, ale nie mam teraz czasu.’; Wos wełter et maha? ‘Co chcecie / chce pan(i) teraz robić?’; Yta, yta kymt’ȧ / Mytum śnoücer dryt’ȧ. ‘Teraz, teraz idzie / Wąsem kręci.’; Dos bihła ej eta grod gyłaza. ‘Tę książkę teraz ktoś czyta.’; S’zȧjn kȧ fad mej ny, yt zȧjn dy mȧśinn. ‘Nie ma już koni, teraz są maszyny.’

Najczęściej używaną formą jest YTA, nieco rzadziej YT. Formy ETA i ET są używane rzadziej.

ECNIK adj.

teraźniejszy, współczesny: S’ecnikjy Śrȧjwadiöf ej wȧjt bykant fun getnerȧja, cy wyła kuma hefa łiphobyn fum fłancahałda gyfiöen, fu Pöłn ȧn fu hynder granc. ‘Współczesne Pisarzowice słyną z gospodarstw ogrodniczych, do których przyjeżdża wielu pasjonatów uprawy roślin, zarówno z kraju, jak i z zagranicy.’

Por. też: dy ecnikjy cȧjt ‘(gram.) czas teraźniejszy’.

TERMOMETER s. m. (pl. TERMOMETYN)

termometr: Der termometer wȧjzt dy temperatür. ‘Termometr pokazuje temperaturę.’

ŚWYGJERFOTER s. m. (pl. ŚWYGJERFATYN, dim. ŚWYGJERFATELA)

teść: Yhy kant ȧ śwygjerfoter ny, bo ȧ wiöe gyśtiörwa, wȧł yh men kłopa nö kant. ‘Nie poznałam teścia, bo zmarł, zanim poznałam swojego męża.’

ŚWYGJERMÜTER s. f. (pl. ŚWYGJERMÜTYN, dim. ŚWYGJERMÜTELA)

teściowa: Mȧj śwygjermüter kund ny pönyś kuza, zy kuzt byśtenik jok wymysiöeryś. ‘Moja teściowa nie umiała mówić po polsku, mówiła tylko po wilamowsku.’

ŚWYGJEREŁDYN s. pl. tant.

teściowie: Ny inda zȧjn dy śwygjerełdyn fjyn ȧdum ȧzu güt, wi di mȧjna fjyr mejh. ‘Nie zawsze teściowie są tak dobrzy dla zięcia, jak moi dla mnie.’

OÜ adv.

też, także, również: Mjyra? Bysty oü dö? ‘Kazimierz? Też tu jesteś?’; Wjyr gejn ys kino, wyłsty oü myt yns mytgejn? ‘Idziemy do kina, chcesz też iść z nami?’; Medytjyn konsty inda – oü wen’s rȧnt – ȧn dercün ymȧzyst! ‘Myśleć możesz zawsze – również gdy pada – a do tego za darmo!’; Oły kyna kuma, oü der Piöel. ‘Wszyscy mogą przyjść, Paweł także.’

WJYKJA v. (imp. sg. WJYK, pl. WJYKT; part. perf. GYWJYKT + hon)

(u)tkać: Dy wiöer ufȧ zejwagułdnikjarök bröhta zy fu Win, ȧn ȧ śpyrkjarök wjykta zy y Wymysoü. ‘Tkaninę na spódnicę siedmioguldenową przywożono z Wiednia, a na szpyrkową tkano w Wilamowicach.’