Słownik

DUNDA adv.

na dole: Oüz kyndyn hotwer ȧ śtökbet – yhy śłüf inda dunda. ‘Jako dzieci miałyśmy łóżko piętrowe – zawsze spałam / spałem na dole.’

ȦCWE adj.

na dwie części (podzielić się, rozpaść, rozłamać): Mȧj łiwstys typła ej rogyfoła ȧna ej ȧcwe cybroha. ‘Mój ulubiony kubek spadł i pękł na dwie części.’

Por. też: hołp ȧcwe ‘pół na pół’: Yhy ho mih ȧni ny güt, ȧni ny śłȧht – jok ȧzu hołp ȧcwe. ‘Nie mam się ani dobrze, ani źle – tylko tak pół na pół.’

DERHEJA adv.

na górze (np. na piętrze): Hoüt śłüf yh derheja, ȧn s’Hildźü łog dunda. ‘Dziś spałam na górze, a Hilda leżała na dole.’

Por. też: ufer heja ‘na górze’ – dawniej używana była również forma uf der heja ‘ts.’.

KROÜCWAT adv.

na krzyż: Dy łȧjmyt ȧdśtejt, wen cwej rȧja fadum y dy łeng ȧn y dy twar zih kroücwat diöhfłȧhta. ‘Tkanina powstaje, kiedy dwa rzędy nici wzdłuż i w poprzek się przeplatają na krzyż.’ (HM, 1930)

^|YMGYKÜT adj., adv.

na odwrót: Ojeruma, yhy ho dos ymgyküt gybunda, güt, do dos nimyd ny zit. ‘O Boże, zawiązałem / zawiązałam to na odwrót, dobrze, że tego nikt nie widzi.’

OÜSWENDIK adj., adv.

na pamięć: Yr śül łjyn zy hefa zaha oüswendik, derwȧjł wje’s beser zȧjn cy derwysa, wu mȧ ferśidnikjy informȧcyja byhend kon fynda. ‘W szkole uczy się wielu rzeczy na pamięć, tymczasem byłoby lepiej dowiedzieć się, gdzie można szybko znaleźć różne informacje.’

BYŚTYMT adv., adj.

na pewno: Dos möł wa’h dos byśtymt śofa! ‘Tym razem na pewno mi się uda!’

RȦHTIŚ adj., adv.

1. na prawą stronę: Har höt dos hembła endłik rȧhtiś ogycün. ‘Założył tę koszulę w końcu na prawą stronę.’

2. po / na prawej stronie: Miöehy wymysiöejer jüpkja śpangt mȧ rȧhtiś, ȧ miöehjy łynkiś cü. ‘Niektóre wilamowskie jupki zapina się na prawej, a niektóre na lewej stronie.’

3. praworęczny: Ymȧ can procent łoüt ufer wełt zȧjn łynkiś, ȧn ymȧ niöencik – rȧhtiś. ‘Około 10 procent ludzi na świecie jest leworęcznych, a około 90 – praworęcznych.’

4. prawicowy: Dy polityćnikja pȧrtȧja kyna zȧjn łynkiś, rȧhtiś oba centryś. ‘Partie polityczne mogą być lewicowe, prawicowe lub centrowe.’

5. prawą ręką: Fydumsty dy nöłd rȧhtiś ȧj? Bo yhy łynkiś. ‘Nawlekasz igłę prawą ręką? Bo ja lewą.’

Zob. też: → ŁYNKIŚ

DERWȦJŁ₂ interj.

na razie (pożegnanie): To güt, yhy gej śun, wjyr zan yns mün. Derwȧjł! ‘To dobrze, już idę, widzimy się jutro. Na razie!

UF praep. (acc., dat.)

1. (dat.) na (miejsce, instytucja): S’bihła łȧjgt ufum tejś. ‘Książka leży na stole.’; Wos zycty ȧzu ȧłȧn ufer bank? ‘Czemu siedzisz tak sam / sama na ławce?’; Cöw dih, ny śtej ufum wȧg. ‘Przesuń się, nie stój na drodze.’; Har at ufer pöst. ‘On pracuje na poczcie.’

2. (acc.) na (kierunek lub cel): Łe s’bihła ufȧ tejś cyryk. ‘Odłóż książkę na stół.’; Oły gejn ufȧ gybürstag fum Mila, ȧ yhy mü błȧjn dyham, bo’h bej krank. ‘Wszyscy idą na urodziny Emilii, a ja muszę zostać w domu, bo jestem chory / chora.’; S’gejt uf dy ander zȧjt fur bejn. ‘Ona przechodzi na drugą stronę sceny.’; Cy wos kłatysty ufȧ boüm? ‘Po co włazisz na drzewo?’; Gejsty myt mjyr uf dy imprez? ‘Idziesz ze mną na imprezę?’; Wjyr hon ufȧ świöecrȧjster gytrofa. ‘Trafiliśmy na czarną listę.’

3. (dat.) w, na: Yh śtüdjy ufum Jagjelonyśa Uniwersytet. ‘Studiuję na Uniwersytecie Jagiellońskim.’; Wos mahtsty ȧzu ryś ufer pöst? ‘Co robiłeś / robiłaś tak wcześnie na poczcie?’

4. (acc.) do (miejscowości): Wun fjesty? – Uf Win. ‘Dokąd jedziesz? – Do Wiednia.’; Uf Wymysoü konsty fiöen myt ȧm oütabüs fur Byłc oba fur Bejł, oba myt ȧm büs fu Oüswynca. ‘Do Wilamowic możesz jechać autobusem z Bielska lub z Białej albo minibusem z Oświęcimia.’; Fu Wymysoü uf Win ys’s drȧjhundyt funfcik kilometyn, ȧzu wi fu Wymysoü uf Warśaw. ‘Z Wilamowic do Wiednia jest 350 kilometrów, tyle co z Wilamowic do Warszawy.’

5. (acc.) na (o czasie trwania): Yhy ho ȧ umow uf drȧj mönda underśrejwa. ‘Podpisałem / Podpisałam umowę na trzy miesiące.’; Wjyr wün ys gyweł uf piöer minüta nȧjgytrata ȧn dü byst ferśwunda! ‘Weszliśmy / Weszłyśmy do sklepu na kilka minut, a ty zniknąłeś / zniknęłaś!’

6. (acc.) na (o mierze wielkości): Zej koüft’er ȧ śtykla wiöer uf cwej metyn łang ȧn uf ȧn meter brȧt. ‘Ona sobie kupiła kawałek materiału / tkaniny długi na dwa metry i szeroki na metr.’; Har höt gygrowa fynf łehjyn uf dy zoüłn uf anderhołwa meter tif. ‘Wykopał pięć głębokich na półtora metra dziur na słupy.’

7. (acc.) na (np. na kredyt): Ȧ höt gynuma ȧ büg uf dy hyt. ‘Wziął pożyczkę na dom.’  Wjyr weła nist ufȧ kredyt ny kiöefa. ‘Nie chcemy nic kupować na kredyt.’

8. (acc.; rzad.) określa sposób wykonania czynności: Har trunk dos uf ȧn śłung. ‘Wypił to jednym haustem.’; Har nom dan growa uf ȧn śrejt. ‘Pokonał rów jednym krokiem.’; Ȧ diöhśtühjyt dos uf ȧn śtejh. ‘Przebił to jednym pchnięciem.’

UF funkcjonuje też jako przedrostek rozdzielny (uf-), nadający czasownikom różne znaczenia, m.in. ruchu ku górze (→ UFGEJN ‘wzejść (o słońcu, księżycu)’, → UFŚTEJN ‘wsta(wa)ć’), otwarcia lub rozchylenia (→ UFMAHA ‘otworzyć, otwierać’, ufśnjyn ‘rozsznurować, rozsznurowywać’), zakończenia czynności lub zużycia czegoś (→ UFASA ‘zjeść, zjadać’, → UFHJYN ‘(s)kończyć, przesta(wa)ć’, ufboü(y)n ‘wybudować’) czy intensyfikacji (ufhühja ‘nadstawi(a)ć uszu, uważnie słuchać’, → UFŁODA ‘naładować, nałożyć’).

O sposobie łączenia poszczególnych form rodzajnika określonego z UF zob. → DER.

ZȦN GÖT interj.

na zdrowie (toast, używane z → HYŁF GÖT): Tera, trynksty? – Ju. – To hyłf Göt! – Zȧn Göt! ‘Teresa, pijesz? – Tak. – To na zdrowie! – Na zdrowie!’

Dopuszczalna jest również pisownia łączna: zȧngöt.

Zob. też: → HYŁF GÖT

HYŁF GÖT interj.

1. na zdrowie (toast, używane z → ZȦN GÖT): Myhuł, trynksty? – Ju. – To hyłf Göt! – Zȧn Göt! ‘Michał, pijesz? – Tak. – To na zdrowie! – Na zdrowie!’

2. na zdrowie, zdrówko (przy kichnięciu): Hyłf Göt, Pejtela! Wos nisty ȧzu? Ny ziöeźe, do dy byst hȧklik uf dy hund. ‘Na zdrowie, Piotrku! A co ty tak kichasz? Nie mów, że jesteś uczulony na psy.’

Dopuszczalna jest również pisownia łączna: hyłfgöt.

HESA adv.

na zewnątrz: Hesa ys’s hoüt ȧzu śejn, ȧn dü zyct ok hyna ȧn gejst ny roüs! ‘Na zewnątrz jest dziś tak pięknie, a ty tylko siedzisz w środku i nie wychodzisz na zewnątrz!’

Por. też: desa ‘ts.’

ONDAHT s. f. (pl. ONDEHT)

nabożeństwo, uroczystość religijna: Gestyn wiöe der Hȧlikjałȧjtnysdunyśtag, dos ej ȧ grusy ondaht, s’wiöe ȧ grusy procesyj. ‘Wczoraj było Boże Ciało, to jest wielka uroczystość religijna, była duża procesja.’

ONDEHTIK

nabożny, pobożny: Har ej yta uf dy ałda tag ȧzu ondehtik gywiöda. ‘On stał się taki pobożny na stare lata.’

Zob. też: → GŁOÜWIK

HÖFNAN s. f. (pl. HÖFNANA)

nadzieja: Dü byst ynzer łecty höfnan! ‘Jesteś naszą ostatnią nadzieją!’

Por. też: byr höfnan ‘w ciąży’.

PETRE^|LEM s. n.

nafta: Jyśter hota zy lampa ufs petrelem. ‘Dawniej używano lamp naftowych.’

ȦJKUZA v. (imp. sg. KUZ ȦJ, pl. KUZT ȦJ; part. perf. ȦJGYKUZT + hon)

nagadać (głupot, przekleństw): Di duły hot’um zöfuł ȧjgykuzt, do’ȧ ej fu dam ganc duł gywiöda. ‘Ta głupia tyle mu nagadała, że całkiem z tego zgłupiał.’

Zob. też: → KUZA

NAKYT adj., adv.

nagi, nago: Wi mer dy höza runderfüła, ymkyct yh mih gryhta myt ȧr köc, do’h nakyt ny rymgej. ‘Kiedy spadły mi spodnie, owinąłem się od razu kocem, żeby nie chodzić nago.’

RYNGLABŁIMŁA s. n. (pl. RYNGLABŁIMŁA)

nagietek: Dy rynglabłimła wün ȧzu śejn, oder zy zȧjn śun ferbłit. ‘Nagietki były takie piękne, ale już przekwitły.’

UFŚPEJŁA v. (imp. sg. ŚPEJŁ UF, pl. ŚPEJŁT UF; part. perf. UFGYŚPEJŁT + hon)

1. nagrywać, nagrać: Yta wen yhta pasjyt, to śpejła dy łoüt gryht ołys uf ȧn zy zan dos nawet ny myta ȧgja oüga, jok diöhs kamela. ‘Teraz, gdy coś się dzieje, to ludzie od razu to nagrywają i nawet nie widzą tego na własne oczy, tylko przez kamerkę / komórkę.’

2. przygrywać (na instrumencie muzycznym): Wjyr zunga, ȧ der Jüra śpejłt yns ufum akordeon uf. ‘Śpiewaliśmy, a Jerzy przygrywał nam na akordeonie.’

Zob. też: → ŚPEJŁA, → UFNAMA

OASA ZIH v. (imp. sg. EJS / AS O, pl. AST O; part. perf. O(GY)GASA + hon)

najeść się, najadać się do syta: Dos śmekt ju güt, oder fu dam wawer zih ju ny oasa. ‘To dobrze smakuje, ale tym się nie najemy.’

CY(DER)JYŚT adv.

najpierw: Woś der cyderjyśt dy hend, ȧ nöhta gej asa. ‘Najpierw umyj sobie ręce, a potem idź jeść.’; Cyjyśt ging’ȧ y dy kyh, oder wen’ȧ diöt nimanda ny zoh, dryt’ȧ zih ym ȧn’ȧ ging y dy bodśtuw. ‘Najpierw poszedł do kuchni, ale gdy tam nikogo nie zobaczył, obrócił się i poszedł do łazienki.’

HYHSTYNS adv.

1. najwyżej, w ostateczności, jedynie: Yhy kuz myt nimanda ny wymysiöeryś, hyhstyns wen dü kymst, to kuzwer. ‘Z nikim nie rozmawiam po wilamowsku, jedynie gdy ty przychodzisz, to rozmawiamy.’; Derendik dos bocum hołwa wżeśjyń, oba hyhstyns bocum dresiksta. ‘Skończ to do połowy września albo w ostateczności do trzydziestego.’

2. najprawdopodobniej: Yhy hüt, do dy wücułn fu Wymysiöejyn zȧjn hyhstyns y Holand. ‘Słyszałem / Słyszałam, że korzenie Wilamowian są najprawdopodobniej w Holandii.’

HÜT s. m. (pl. HIT, dim. HITŁA)

nakrycie głowy, czapka: Wen dy kymst y ȧ gyboüd nȧj, nejm / ci ȧ hüt ro. ‘Gdy wchodzisz do budynku, zdejmij czapkę.’

Por. też: der cylinderhüt ‘cylinder’, der kapelüśhüt ‘kapelusz’, der śmjergüśnikjahüt ‘kapelusz śmierguśnicki’.

Zob. też: → MYC

GYHJYN₁ (ZIH) v. (imp. sg. GYHJY, pl. GYHJYT; part. perf. GYHÜT + hon)

1. należeć (być własnością, częścią, mieć swoje miejsce): Wos gyhjyt y djyr, ej dȧjs. ‘Co należy do ciebie, jest twoje.’; Dü byst ynzer menć, dü gyhjyst yns. ‘Jesteś naszym człowiekiem, należysz do nas.’; Dos gywend gyhjyt nö uf ynzer gymȧn, ȧ dos śun ny. ‘To stajanie (kawalek pola) należy jeszcze do naszej gminy, a to już nie.’; Łang y dam gyhüt Wymysoü cyr Psarskja-familyj. ‘Dawno temu Wilamowice należały do rodziny Psarskich.’ – czasownika GYHJYN używa się z → Y (acc., rzadziej dat.), → CY₁ (dat.) lub czasem z celownikiem (dat.) bez przyimków, jeśli dopełnieniem dalszym jest zaimek osobowy. Przyimka → UF czasem używa się, jeśli mowa o czymś, co należy do gminy lub innej jednostki administracyjno-terytorialnej, instytucji itp.

2. (z ZIH) należeć (się), wypadać: Ok mah dos, wi’s zih gyhjyt, ȧ ny wi jes möł. ‘Tylko zrób to, jak (się) należy, a nie jak tamtym razem.’; S’gyhjyt zih ȧ gyśenk cy gan, wen’ȧ gejt uf dy friöed. ‘Wypada dać prezent, jeśli idzie się na wesele.’

MÖŁA v. (imp. sg. MÖŁ, pl. MÖŁT; part. perf. GYMÖŁT + hon)

1. (na)malować, (na)rysować: Hösty dos ȧłȧn gymöłt? Wi śejn! ‘Sam to namalowałeś / namalowałaś? Ale pięknie!’; Yhy wył gejn ufȧ kurs, do’h mih łjy manga cy möła. ‘Chcę iść na kurs, żeby nauczyć się rysować mangę.’

2. (po)malować: Yhy ho dy wend yr śłöfśtuw grin gymöłt ȧn zy gyfoła mer ny. ‘Pomalowałem / Pomalowałam ściany w sypialni na zielono i nie podoba mi się.’

Por. też: s’gymöłd ‘obraz, malowidło’.

Zob. też: → MÖŁER, → ŚTRȦJHJA

CELT s. m. (pl. CELTA, dim. CELTŁA)

1. namiot: Wjyr śłüfa ym celt ny wȧjt fum fłus ȧn wjyr kunda s’nahts ny roüsgejn, zöfuł mykja fługa diöt rym. ‘Spaliśmy w namiocie niedaleko rzeki i nie mogliśmy w nocy z niego wyjść, tyle latało wkoło komarów.’

2. tunel foliowy: Zyty fłanca, wen zy śun ȧzu 25-30 centymetyn hon, kyna śun ym celt wahsa. ‘Takie rośliny, które mają około 25-30 centymetrów, mogą już rosnąć w tunelu foliowym.’

YMS^|ROD adv.

1. naokoło, wkoło: Oły ymsrod ćeśȧta zih fu dam, do der fjywyt ej kuma, ok dar ałdy nökwer wiöe wi inda. ‘Wszyscy wkoło cieszyli się z przybycia wiosny, tylko ten stary sąsiad był jak zawsze.’; Y oła djyfyn ymsrod fu Wymysoü kuzt’s zih pönyś. ‘We wszystkich wsiach wkoło Wilamowic mówi się po polsku.’

2. w kółko (wciąż to samo): Har kuzt byśtenik ȧs ȧn dosnymłikjy ymsrod. ‘On ciągle mówi jedno i to samo (w kółko).’

3. okrężną drogą, naokoło: Śtot głȧjh cy gejn, ging’ȧ ymsrod. ‘Zamiast iść prosto, poszedł naokoło.’

CYZOMAKUZA v. (imp. sg. KUZ CYZOMA, pl. KUZT CYZOMA; part. perf. CYZOMAGYKUZT + hon)

1. naopowiadać, mówić bez ładu i składu: Dar ałdy kuzt wejder cyzoma? ‘Ten stary znów bredzi?’

2. być razem (w związku), chodzić z kimś: Drȧj jür kuzta zy cyzoma, ȧ nöhta cygingja zy zih. ‘Trzy lata ze sobą chodzili, a później się rozeszli.’

Zob. też: → KUZA

CYATA ZIH v. (imp. sg. CYAT DIH, pl. CYAT’ÜH; part. perf. ZIH CYAT + hon)

napracować się, przepracować się: Ok ny cyat dih cy zjyr, gydenk, do’ȧ djef oü rün. ‘Tylko nie zapracowuj się za bardzo, pamiętaj, że należy też odpoczywać.’; H’ho mih śun hoüt cyat, ys’s gynüg. ‘Już się napracowałem, wystarczy.’

RYHTA v. (imp. sg. RYHT, pl. RYHT; part. perf. GYRYHT + hon)

1. naprawi(a)ć: Wen zy mer wan s’rod ryhta, wa’h fiöen ufȧ gymȧnrȧjd. ‘Jeśli naprawią mi rower, pojadę na gminny rajd rowerowy.’

2. (o)sądzić: Dy djefst nimanda ny ryhta, wen dy ny wȧst gynoü, wo y dam menća zyct. ‘Nie osądzaj nikogo, jeśli nie wiesz dokładnie, co w tym człowieku siedzi.’

3. (wy)prostować: Mȧj zun ej mytum oüta y dy ryn gyfiöen ȧn yta müs yh zy ryhta. ‘Syn wjechał samochodem w rynnę i teraz muszę ją prostować.’

4. naprostować (kogoś): Mȧj kłop krigt yr łecta cȧjt cy fejł kürȧż, yhy wa’ȧ müsa ryhta. ‘Mój mąż stał się ostatnio zbyt pewny siebie, muszę go naprostować”

REPȦRJYN / REPERJYN v. (imp. sg. REPȦRJY / REPERJY, pl. REPȦRJYT / REPERJYT; part. perf. (GY)REPȦRJYT / (GY)REPERJYT + hon)

naprawić, naprawiać, (wy)remontować: Zy reperjyta dos hoüz zöfuł jür, ȧn zuwizu ława zy diöt ny. ‘Ileż to lat remontowali ten dom, a i tak w nim nie mieszkają.’

ȦFJYR adv. 

naprzód, do przodu: Drȧj ȧhynder ȧn ȧfjyr / Ho ȧ hytła uny tjyr / Yh wył asa, hot ny fejł / Ho ȧ łefuł uny śtejł. ‘Trzy do tyłu i do przodu / Mam chałupkę bez drzwi / Chcę zjeść, nie mam wiele / Mam łyżkę bez trzonka.’ (fragment piosenki Wi wer gingja uf dy friöed)

BYFÜR adv.

naprzód, przodem: Wu gejwer yta? – Byfür! ‘Dokąd teraz idziemy? – Naprzód!’

Najczęściej BYFÜR bywa używany jako przedrostek rozłączny czasowników, zazwyczaj dodając im znaczenia ‘do przodu, naprzód’, ‘przodem’, ‘na przedzie’. Czasowniki z tym przedrostkiem mają ciekawe konotacje kulturowe, por. byfürtanca ‘tańcować przodki’, byfürtriöen ‘nosić przodki (tj. jedzenie i picie na weselu)’, byfürśtejn ‘stać na przedzie (w kościele, w karczmie’: Wymysiöejer – śejny mȧkja / Zy kyna zih ju śejn brȧta / Y dy kjyh gejn zy śejn ogycün / Ym krȧćum śtejn zy ind byfür. ‘Wilamowianki to ładne dziewczyny / Umieją się ładnie wystroić / Do kościoła chodzą ładnie ubrane / A w karczmie stoją zawsze z przodu.’ (fragment piosenki Wymysiöejer śejny mȧkja)

NȦRKOMȦTYK s. m. (pl. NȦRKOMȦTYKJA)

narkoman: Dy nȧrkomȧtykja łön zöfuł śprica yn śtroühja łejgja, ȧ yhy mü nöhta öbaht gan, do dy kyndyn zy ny zuła fynda. ‘Narkomani zostawiają tyle strzykawek w krzakach, a ja później muszę uważać, żeby dzieci ich nie znalazły.’

Por. też: nȧrkomȧtyćnik ‘narkomański, narkotyczny’, nȧrkotrunka ‘pod wpływem narkotyków’: Ȧ nȧrkotrunka menć kon zih ganc unnȧtjyrłik uffjyn. ‘Człowiek pod wpływem narkotyków często zachowuje się zupełnie nienaturalnie.’

NȦCYJ s. f. (pl. NȦCYJA)

naród: Idy nȧcyj ej ȧ oüsgydöhter kesuł. ‘Każdy naród jest wspólnotą wyobrażoną.’

GYBÜRT s. f. (pl. GYBÜRTA)

narodziny, urodziny: Har höt gywönt y Wymysoü fur gybürt bocȧm tut. ‘Mieszkał w Wilamowicach od urodzin aż do śmierci.’

SKI s. m. (pl. SKIJA)

narta: Mȧj foter śtomt roüs fun gybjygja ȧn’ȧ fercyłt mer, do’ȧ ym wynter fü y dy śül ufa skija. ‘Mój ojciec pochodzi z gór i opowiadał mi, że zimą jeździł do szkoły na nartach.’

ZÖMA s. m. (pl. ZÖMA)

nasiono, ziarno: Dy zöma kȧjma mȧstyns, wen’s ej foüht. ‘Nasiona kiełkują przeważnie wtedy, gdy jest wilgotno.’

ȦNÖHMAHA v. (imp. sg. MAH ȦNÖH, pl. MAHT ȦNÖH; part. perf. ȦNÖHGYMAHT + hon)

naśladować kogoś, małpować: Di małp maht mer ołys ȧnöh. ‘Ta małpa we wszystkim mnie naśladuje.’; Ny mah ym Pejter ȧnöh, bo’ȧ wȧ ny ȧłȧn, wo’ȧ trȧjt. ‘Nie naśladuj Piotra, bo on sam nie wie, co on wyprawia.’

Łączy się z dat. lub z → Y + dat.

Zob. też: → MAHA

PŁACŁABŁIMŁA s. n. (pl. PŁACŁABŁIMŁA)

nasturcja: Yhy ho śejny płacłabłimła ym giöeta – yhy łüz oü, do miöehjy łoüt gan zy zy y dy sałatkja. ‘Mam piękne nasturcje w ogródku – czytałem też, że niektórzy dodają je do sałatek.’

YNZER pron.

nasz (zaimek dzierżawczy): Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn [...]. ‘Z naszych bogatych pól [...].’ (fragment piosenki Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn); Wu ej ynzer hund? ‘Gdzie jest nasz pies?’; Hösty ynzyn foter gyzan? ‘Widziałeś / Widziałaś naszego ojca?’; Der śiłer wiöe myt ynzer ryd ny cyfrejd. ‘Nauczyciel nie był zadowolony z naszego przemówienia.’; Cy ynzum dźjada köma ind hefa kolegja kiöeta śpejła. ‘Do naszego dziadka zawsze przychodziło wielu kolegów grać w karty.’

Formy zaimka YNZER używane w funkcji przydawki prawie nie różnią się od form używanych w funkcji orzecznika. Jedyną różnicą jest forma YNZYŚ, pojawiająca się w mianowniku (nom.) i bierniku (acc.) rodzaju nijakiego (n.). Forma ta używana bywa niezależnie od rodzaju czy liczby w funkcji orzeczenia imiennego, kiedy odnosi się do zwierząt czy przedmiotów: Di epułn zȧjn ynzyś, ȧ jena zȧjn ojyś. ‘Te jabłka są nasze, a tamte – wasze.’; Di hyt ej ynzyś. ‘Ten dom jest nasz.’; Dos ołys ej ynzyś. ‘To wszystko jest nasze.’

W celowniku rodzaju męskiego i nijakiego w liczbie pojedynczej (dat. sg. m., n.) obok formy YNZUM występują również formy YNZRUM i YNZERUM; te ostatnie są jednak używane bardzo rzadko.

NȦTJYRŁIK adv., adj.

naturalny, oczywiście, naturalnie: Nȧtjyrłik, do’h wa kuma! ‘Oczywiście, że przyjdę!’; S’ej nȧtjyrłik, do dy hund była. ‘To naturalne, że psy szczekają. / Dla psów szczekanie jest naturalne.’

ŚIŁERYN s. f. (pl. ŚIŁERYNA)

nauczycielka: Wen yh wa śun mytum śtüdjyn zȧjn fjetik, wa’h błȧjn ȧ śiłeryn. ‘Gdy już skończę studia, zostanę nauczycielką.’

Por. też: der śiłer ‘nauczyciel.’

ŁJYR s. f. (pl. ŁJYN)

1. nauka: Dy śpröhłjyr byśeftikt zih myter śpröh. ‘Językoznawstwo zajmuje się językiem.’; Der cył fur łjyr ej dy wełt wi ym gynoüsta cy byśrȧjwa. ‘Celem nauki jest jak najdokładniejszy opis świata.’

2. nauka (proces): S’hiöet tüt mer śun wej fu zöfuł łjyr! ‘Głowa mnie już boli od takiej ilości nauki!’; Namt ojer łjyrbihła ȧn maht zy uf zȧjt drȧjȧnfjycik uf. ‘Weźcie swoje podręczniki i otwórzcie je na stronie 43.’

3. lekcja: Dos wiöe ju ȧ łangy łjyr! ‘To była długa lekcja!’ – w tym znaczeniu częściej używa się wyrazu → LEKCYJ.

CYFŁȦJS adv.

naumyślnie, na złość, specjalnie: Har hot dos cyfłȧjs bycołt, do yhy müst ny coła. ‘Specjalnie to opłacił, żebym ja nie musiał(a) płacić.’

ZUGIÖE part.

(rzad.) nawet: Yhy wje dos ny weła trynkja zugiöe ymȧzyst. ‘Nie chciałbym / Nie chciałabym tego wypić nawet za darmo.’; Fjyr krönwirüsbetkrankyt wiöe’h zjyr łoütyś, ȧ yta kuz yh wing zugiöe myt men nyndsta. ‘Przed pandemią koronawirusa byłem / byłam bardzo towarzyski / towarzyska, a teraz rzadko rozmawiam nawet z najbliższymi.’

Częściej używany jest wyraz → NAWET.

NAWET part.

nawet: Nawet dü byst dö kuma! Yhy bej zjyr fruł. ‘Nawet ty tu przyszedłeś! Bardzo się cieszę.’

Zob. też: → ZUGIÖE

WȦNDŁA s. n. (pl. WȦNDŁA)

nawias: Wen jynt ȧ gramatyśy füm fu ȧm wüt andyśt wiöe owi yr ecnikja nüm, śtełt yh nöher ȧ śtandardfüm ym ekikja wȧndła. ‘Jeśli jakaś forma gramatyczna wyrazu różni się od współczesnej normy, zamieściłem po niej formę standardową w nawiasie kwadratowym.’ Yn koüłikja wȧndła śrȧjwt mȧ gywynłik yhta cü. ‘W nawiasach okrągłych zazwyczaj się coś dopisuje.’