Słownik

ZOÜ s. f. (pl. ZOÜA, dim. ZOÜŁA)

maciora, locha: Wen’s zu kołd wiöe ym wynter, nom dy müter dy zoü myta fȧkln y dy kyh. ‘Gdy zimą było bardzo zimno, mama zabierała maciorę z prosiętami do kuchni.’

Por. też: byzöfa / byłopyt wi ȧ zoü ‘pijany jak świnia’.

GYŚȦJT adj., adv.

mądry, mądrze, roztropny, roztropnie: Dü höst dos gyśȧjt oüsgydöht! ‘Mądrze to wymyśliłeś!’; Har ej zjyr ȧ gyśȧjter menć. ‘On jest bardzo mądrym człowiekiem.’

MȦJA s. m. (pl. MȦJA)

maj: Der śejny mönd gejt bałd cym end, der mȧja. ‘Piękny miesiąc wkrótce się skończy, ten maj.’

FERMYGJA s. n. (pl. FERMYGJA)

majątek: Ȧ gywaser nom mer s’gancy fermygja. ‘Powódź zabrała mi cały majątek.’

GÜT₂ s. n. (pl. GITYN)

majątek, dobro: Der grof hot grusy gityn y Teśner Śłyz. ‘Hrabia miał wielkie dobra na Śląsku Cieszyńskim.’

MȦSTER s. m. (pl. MȦSTYN)

1. majster (fachowiec): Yhy kon hoüt njynt ny gejn, bo yh ho mȧstyn dyham. ‘Nie mogę nigdzie dziś iść, bo mam majstrów / fachowców w domu.’

2. mistrz: Mümy, dü byst ym rȧhyn dy gancy mȧsteryn! ‘Ciociu, jesteś prawdziwą mistrzynią w liczeniu!’

Por. też: dy mȧsteryn ‘kobieta-majster; mistrzyni’.

MȦJTKJA s. pl. tant.

majtki: Yhy mȧn mer cy kiöefa nojy mȧjtkja ufum jümyt. ‘Zamierzam kupić sobie nowe majtki na targu.’

MAŁ s. n. (pl. MAŁN, dim. MAŁIHŁA)

mąka: Dy ferwynćta myłma hon zih ym mał ȧjgyzidlt. ‘Przeklęte mole zalęgły się w mące.’

MÖŁER s. m. (pl. MÖŁYN)

malarz: Der Leonardo da Vinci wiöe ny nok ȧ bykanter gyłiöeter, oder oü ȧ möłer. ‘Leonardo da Vinci był nie tylko znanym naukowcem, lecz także malarzem.’

Por. też: dy möłeryn ‘malarka’.

Zob. też: → MÖŁA

MALIN s. f. (pl. MALINA)

malina: Yhy ging gestyn malina kłoün ȧn yh hüt diöt dy Maryja-hećła regjyn. ‘Wczoraj szedłem zbierać maliny i usłyszałem tam, jak kumkają rzekotki drzewne.’

Por. też: der malinaśtroüh ‘krzak malin’.

MANDARYNK s. f. (pl. MANDARYNKJA)

mandarynka: S’ej beser dy mandarynkja ocyłiöefa śtot zy cy byśowa. ‘Lepiej obrać mandarynki ze skórki niż zeskrobywać je nożem.’

Por. też: s’pomȧrȧnćamȧkja ‘mandarynka’.

MANGO s. n. (pl. MANGA)

mango: Fu mango maht’ȧ ȧn fȧjna zoft ȧn giöe ołylȧ gytrenk. ‘Z mango robi się fajny sok i w ogóle wszelkiego rodzaju napoje.’

MAP s. f. (pl. MAPA, dim. MAPŁA)

mapa: Ufer polityśa map fur wełt zȧjn oły łendyn ȧn jyr hoüptśtytyn. ‘Na mapie politycznej świata są wszystkie kraje i ich stolice.’

Zob. też: → WEŁTMAP

WEŁTMAP s. f. (pl. WEŁTMAPA)

mapa świata: Wymysoü ej jok ȧ zöma ufer wełtmap. ‘Wilamowice to tylko ziarenko na mapie świata.’

Zob. też: → MAP

MJEN s. f. (pl. MJEN)

marchew: Nymiöehja łoüt ziöen, do mjen past ny cym prȧżone. ‘Niektórzy mówią, że marchew nie pasuje do prażonych (danie z pieczonych ziemniaków).’

MARGARYN s. f. (pl. MARGARYNA, dim. MARGARYNŁA)

margaryna: Yhy ho margaryn ny gan, yhy mah mer łiwer klapśnytła myt puter. ‘Nie lubię margaryny, chętniej robię sobie kanapki z masłem.’

MARMÜLAD s. f. (pl. MARMÜLADA, dim. MARMÜLADŁA)

marmolada: Ufȧ Feta Dunyśtag kiöef yh mer fankühpłacła myt marmülad. ‘Na tłusty czwartek kupię sobie pączki z marmoladą.’

TUT₂ adj.

martwy, zmarły: Yhy kuzt mytum ym noün s’öwyts, ȧ ym noün s’mügjys wiöe’ȧ śun tut. ‘Rozmawiałem / Rozmawiałam z nim o 9 wieczorem, a o 9 rano był już martwy.’

MJECA s. m. (pl. MJECA)

marzec: Ym mjeca roüca okriöepnje dy kića myta kotyn. ‘W marcu koty i kotki okropnie harcują.’

LARW s. f. (pl. LARWA, dim. LARWŁA)

1. maska: Dy śmjergüśnikja hon fejfiöerwikjy larwa ufa gyzyhta. ‘Śmierguśnicy mają kolorowe maski na twarzach.’

2. larwa: Roüpa zȧjn dy larwa fun mulkjadrymułn. ‘Gąsienice są larwami motyli.’; Wen ȧ śtykla fłȧś łȧjgt hesa ferfoüła, wjymułt’s bałd fu ołylȧ larwa. ‘Kiedy kawałek mięsa leży i gnije na powietrzu, od razu roi się od różnego rodzaju larw.’

MAŚKAR s. f. (pl. MAŚKAN)

1. maska potwora: Miöehjy śmjergüśnikjalarwa zȧjn bymöłt owi śejny büwa, myta ruta wanga, ȧ nymiöehjy owi mjerskikjy maśkan. ‘Niektóre maski śmierguśnickie są pomalowane jak ładni chłopcy z czerwonymi policzkami, a niektóre jak obrzydliwe maski potworów.’

2. maszkara, potworna twarz: Ojeruma, ny ga di fotegrȧfi ys bihła, bo yhy bej oüsgyfoła owi ȧ maśkar. ‘O Boże, nie dawaj tego zdjęcia do książki / albumu, bo wyszedłem / wyszłam jak maszkara.’

MȦŚIN s. f. (pl. MȦŚINN, dim. MȦŚINŁA)

maszyna: Jyśter wiöe dy wjytśoft ganc andyśt, ołys maht zih myta henda: s’zyt zih myta henda, s’hiw zih myta henda, s’nom zih wȧg myta henda – ȧn yta maha ołys dy mȧśinn. ‘Dawniej gospodarstwo było całkiem inne, wszystko robiono ręcznie: siano ręcznie, koszono ręcznie, odbierano ręcznie – a teraz wszystko robią maszyny.’

Zob. też: → WOŚMȦŚIN

PUTER s. f. (pl. PUTYN, dim. PUTELA)

masło: Yhy ho gan fryś brut myt puter byśmjet. ‘Lubię świeży chleb posmarowany masłem.’

MÜTER s. f. (pl. MÜTYN, dim. MÜTELA)

matka: Mȧj müter bekt dy besta płec ufer ganca wełt! ‘Moja mama piecze najlepsze ciasta na świecie!’

Por. też: dy mama ‘mama’.

GYFOTER s. f. (pl. GYFOTYN, dim. GYFATELA)

matka chrzestna (w relacji rodzic – chrzestna dziecka): Wu gejter, gyfoter, mytum kiöb ȧjyn? / Ufȧ jümyt, mȧj gyfoter, mytum kiöb ȧjyn. ‘Dokąd idziecie, chrzestno (moich dzieci), z koszem jajek? / Na targ, moja chrzestno, z koszem jajek.’ (piosenka Wu gejter, gyfoter); Mün kymt c’yns dy gyfoter ufs mytagasa. ‘Jutro przyjdzie do nas na obiad chrzestna (moich dzieci).’

W relacji dziecko – chrzestna używamy wyrazu → POT.

Wyrazu GYFOTER używano niegdyś również jako zwrotu grzecznościowego do kobiety niebędącej chrzestną dziecka.

Zdrobnienie – GYFATELA – z reguły było używane w znaczeniu ‘łasica’: S’gyfatela fyngt moüz beser wi ȧ koc. ‘Łasica łapie myszy lepiej niż kot.’

Zob. też: → KÜMIÖEĆJA, → KÜMIÖEĆJAŁOÜT, → GYFOTYŚŁOÜT

KYSA s. m. (pl. KYSA, dim. KYSŁA)

mała poduszka, jasiek: Yhy kon ȧni -ny rȧhyn, wifuł kysła dü höst ufum bet! ‘Nie mogę nawet zliczyć, ile masz poduszek na łóżku!’

Najczęściej używaną formą jest obecnie KYSŁA. Duża poduszka nazywa się der fejł.

WING num., adv.

1. mało, niewiele: Gük wing łoüt kuza wymysiöeryś, höfwer, do wer wan zȧjn wo ȧmöł mejer. ‘Mimo że mało ludzi mówi po wilamowsku, mamy nadzieję, że będzie nas coraz więcej.’; Hoüt ho’h nö wingjer cȧjt owi gestyn. ‘Dzisiaj mam jeszcze mniej czasu niż wczoraj.’

2. rzadko: Dos wüt ej wing gybroüht. ‘To słowo jest rzadko używane.’

AF s. f. (pl. AFA, dim. AFŁA)

małpa: Dy afa ława y Azyj, Afryk ȧna Mytuł- ȧn Mytagameryk. ‘Małpy mieszkają w Azji, Afryce oraz Ameryce Środkowej i Południowej.’

Wyraz ten używany bywa jako przekleństwo, por.: Dü bestyjśty af, gej wȧg ȧn ku ni ny cyryk! ‘Ty okropna małpo, idź precz i nigdy nie wracaj!’

HUĆJAŁEFEŁA s. n. (pl. HUĆJAŁEFEŁA)

małż: Ym Wymysdiöfer bah gyt’s hefa hućjałefeła, wo zy ym bödum łejgja ȧn zy diöhzykjyn s’woser. ‘W Skowronce (potok w Starej Wsi) jest dużo małży, które leżą na dnie i filtrują wodę.’

MEBL s. m., n. (pl. MEBLN)

mebel: Yhy ho byśtełt nojy mebln bym tyśłer. ‘Zamówiłem nowe meble u stolarza.’

MEDYCYN s. f., sg. tant.

medycyna: Mȧj tohter śtüdjyt medycyn y Wrosloü. ‘Moja córka studiuje medycynę we Wrocławiu.’

MELON s. m. (pl. MELONA)

melon: Dy melona zȧjn ziser, yhy ho zy łiwer owi dy bȧnja. ‘Melony są słodsze, wolę je od dyń.’

JOÜH s. f. (pl. JOÜHA)

mętna, nieczysta ciecz, gnojówka: Di züp höt śun dö zu łang gyśtanda, do zy ej ȧ śtynkikjy joüh gywiöda – gis zy źe roüs! ‘Ta zupa tak długo tu stała, że stała się śmierdzącą gnojówką – wylejże ją!’ Dy łübykja hon zih inda ym dy joüh, bo zy frasa dy wjym uf. ‘Dudki pojawiają się najczęściej koło gnojówki, bo zjadają robaki.’

KŁOP s. m. (pl. KŁOPA, acc. / dat. sg. KŁOPA, gen. KŁOPAS, voc. KŁOPY)

1. mężczyzna: Ȧ zyter śtiöekjer kłop wiöe’ȧ. ‘Takim silnym był mężczyzną.’

2. maż: Wȧjł ynzer kłopa ata / Ej ju ym łand kȧ nut / Wo ej fu Göt gybata / Fałt ju ym łand kȧ brut. ‘Dopóki nasi mężowie pracują / Nie ma w kraju biedy / Co u Boga wyproszone / Nie brakuje w kraju chleba.’ (fragment piosenki Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn); Dy macoh höt cy kłopas jyśta kyndyn kȧ hac. ‘Macocha nie ma serca do pierwszych dzieci męża.’ (HM 1930)

3. chłopie (forma zwrócenia się do mężczyzny, wyrażająca bliski stosunek do odbiorcy; tylko w voc.): No kłopy, yhy ho kȧ cȧjt, yhy gej yn ham. ‘No chłopie, nie mam czasu, idę do domu.’

Jeśli jest pierwszym członem złożenia, ma postać kłopa-: dy kłopaöet ‘rodzaj męski’, der kłopaocug ‘garnitur męski’, s’kłopaociwerik ‘ubiór męski’.

Pochodzi od pol. chłop, zastąpił dawniejszy wyraz der mon, który został obecnie tylko w złożeniach → -MON.

CIEKAWOSTKA: polskiemu nagłosowemu ch- / h- często odpowiada wilamowskie k-: obok der kłop : chłop por. też dy kiöeler : cholera, dy kistiöeryj : historia i in..

NAWUŁ s. m. (pl. NAWUŁN, dim. NAWEŁA)

1. mgła: Yhy bej ym nawuł ȧna’h za ny weter wi uf fynf metyn. ‘Jestem we mgle i nie widzę dalej niż na dwa metry.’

2. zaćma: Yhy ging uf dy operȧcyj ufȧ nawuł yn oüga, ȧn yta djef yh mer ȧni kȧ nojy mebln ȧni dywana ny kiöefa, bo ołys śoüt owi noü oüs. ‘Poszedłem na operację zaćmy w oczach, a teraz nie muszę sobie kupować ani nowych mebli, ani dywanów, bo wszystko wygląda jak nowe.’

Por. też: (ȧj)nawułn (zih) ‘(za)mglić się, zaparować’.

ŚTOT₁ s. f. (pl. ŚTYTYN, dim. ŚTATŁA)

miasto: Wymysoü ej kȧ diöf ny, ok ȧ kliny śtot. ‘Wilamowice to nie wieś, tylko małe miasto.’

Por. też: dy Śtot ‘Kęty’: Fjesty y dy Śtot? ‘Jedziesz do Kęt?’

BYZYCA v. (imp. sg. BYZYC, pl. BYZYCT; part. perf. GYZASA + hon)

1. mieć coś w posiadłości, posiadać: Der fiöer byzos jyśter ejwer 60 miöergja fȧld. ‘Ksiądz posiadał kiedyś ponad 60 morgów pola.’

2. obsiąść, obsiadać: Wen ym hjewyst kuma dy rowa ȧn dy byzyca dy fȧldyn cy ganca hada, fełt nöht bałd der śnej. ‘Gdy jesienią przylatują gawrony i obsiadają pola całymi stadami, wkrótce potem spada śnieg.’ (HM 1930)

Zob. też: → ZYCA

HON₁ v. (imp. sg. HO, pl. HOT; part. perf. GYHOT + hon)

1. mieć (posiadać), mieć (do dyspozycji), dysponować: Wos hösty diöt? ‘Co tam masz?’; Hösty giełd by djyr? ‘Masz przy sobie pieniądze?’; Wjyr hon śun kȧ cȧjt, wjyr müsa śun gejn. ‘Nie mamy już czasu, musimy już iść’; Hösty wos cy tün? To fyrym zycty dö ȧn mahsty nist ny? ‘Masz co robić? To dlaczego tu siedzisz i nic nie robisz?’; Yta hower wymysiöeryś. ‘Teraz mamy (lekcję) wilamowskiego.’; Yhy ho nist ȧtkȧn. ‘Nie mam nic przeciwko.’

2. mieć, odczuwać: Yhy ho düśt. ‘Mam pragnienie. / Chcę pić.’; Hösty i strah gyhot? ‘Czy się kiedykolwiek bałeś?’; Yhy ho ȧ grusa drük. ‘Mam wysokie ciśnienie.’

3. czasownik posiłkowy, używany do tworzenia czasu przeszłego dokonanego (perfectum), czasu zaprzeszłego (plusquamperfectum) oraz tryb przypuszczający II (coniunctivus II): Yhy hot dos zandśłös zu łang gymaht, ȧ nöhta kom dar śpicbüw ȧn’ȧ höt’s cynistgymaht! ‘Tak długo robiłem ten zamek z piasku, a potem przyszedł ten łobuz i go zburzył!’; Het yh dos derzȧnk andyśt gymaht, wje’h yt zȧjn y ȧm andyn płoc / üt. ‘Gdybym to wówczas zrobił inaczej, byłbym teraz w innym miejscu.’

Forma HET była kiedyś używana jako forma trybu przypuszczającego czasownika HON w znaczeniu 1. i 2., por.: S’ej zełda ȧ kjyh, do zy ny het ȧn tüm. ‘Rzadko zdarza się kościół, który nie miałby wieży.’ – teraz forma HET używana jest wyłącznie do tworzenia trybu przypuszczającego II (coniunctivus II). Powyższy przykład we współczesnym języku wilamowskim brzmiałby: S’ej zełda / hjyta ȧ kjyh, do / wo zy ny wje hon ȧn tüm.

Z ZIH używa się czasownika hon zih, oznaczającego ‘dziać się’: Wos höt zih dö? ‘Co się tu dzieje?’ – lub ‘starać się, dbać’ (z YM₁): Ejs ej yta krank, dy djefst zih ȧbysła hon ymys. ‘Ona jest teraz chora, mógłbyś / mogłabyś o nią trochę zadbać.’ – lub ‘mieć się, miewać się’: Wi hösty dih? – Yh ho mih güt, ȧn dü? ‘Jak się masz? – Mam się dobrze, a ty?’

Zob. też: → FREJWUŁ HON, → GAN HON, → OHON, → RȦHT HON, → STRAH HON

ZUŁA v. (imp. sg. ZO, pl. ZUŁT; part. perf. (GY)ZUŁD + hon)

Formy ZO, ZOST i ZO są częściej używane niż ZUŁ, ZUŁST i ZUŁ.

1. mieć powinność (czasownik modalny): Zosty’ȧ fum banhöf huła cy wi hoter’üh derryt? ‘Masz go odebrać z dworca, czy jak się umówiliście?’; Mȧlt zy zih ny? Zej zułd der füt hyłfa! ‘Nie odzywała się? Przecież powinna była ci pomóc!’; Mȧj śwaster wȧs, do’ȧ zo dy łoüt ny bykuza. ‘Moja siostra wie, że nie powinno się obgadywać ludzi.’

2. czasownik modalny tworzący tryb rozkazujący (imp.) dla 3. osoby liczby pojedynczej i mnogiej (3. p. sg. i pl.): Zo’ȧ zih łjyn. ‘Niech [on] się uczy.’; S’zo zȧjn! ‘Niech będzie!’; Zuła zy śwȧjgja! ‘Niech się nie odzywają / milczą!’; Wen ejs wył yhta gan, zo’s gan, ȧ wen s’wył ny, zo’s ny gan. ‘Jeśli ona chce coś dać, niech da, a jeśli nie chce, niech nie daje.’

Funkcję trybu rozkazującego pełni niekiedy również bezokolicznik: Ufmaha! ‘Otwierać!’; Byt śejn dy kamela feleśa. ‘Prosimy wyłączyć telefony komórkowe.’

3. czasownik modalny wyrażający pytanie retoryczne lub zakaz: Fu wu zo’h dos wysa? ‘Skąd mam to wiedzieć?’; Dü zost dos ny maha! ‘Nie wolno ci tego robić!’; Wos zo dos hȧsa? ‘Co to ma niby znaczyć?’

4. (z DO) czasownik modalny, wyrażający cel wykonywanej czynności: Har ej dö kuma, do’ȧ zo yns mythyłfa. ‘Przyszedł, żeby nam pomóc.’; Der fiöer hüłf cy dam, do wer zuła błȧjn oły y Wymysoü. ‘Ksiądz pomógł w tym, żebyśmy wszyscy zostali w Wilamowicach / żebyśmy wszystkie zostały w Wilamowicach.’; Yhy wył der wynća, do dy zost gyłyklik zȧjn ȧn hundyt jür ława. ‘Chcę ci życzyć, żebyś był szczęśliwy / była szczęśliwa i żył / żyła sto lat.’

5. czasownik modalny, wyrażający oczekiwanie, że ktoś coś zrobi: Zy ziöen, do dy zost dih ym september ȧjrejestrjyn. ‘Oni / One mówią, że masz się zarejestrować we wrześniu.’; Ziöe jum, do’ȧ zuł śun roüsgejn. ‘Powiedz mu, że ma już wyjść.’

6. czasownik modalny, wyrażający przypuszczalne zachowanie się czegoś: Nejm der dan priöeśki, har zuł der hyłfa. ‘Weź ten lek, powinien ci pomóc.’; Der prȧjz fu benzyn zo ufȧ andyn mönda wahsa. ‘Cena benzyny powinna wzrosnąć w przyszłym miesiącu.’

7. czasownik modalny, wyrażający, że coś jest warte czegoś (obejrzenia, zakazu itp.): Dos zo mȧ ny ferböta! ‘Tego nie powinno się zakazywać!’; Wen mȧ y dam film wymysiöeryś kuzt, zułwer’ȧ ośoün. ‘Skoro w tym filmie mówi się po wilamowsku, powinniśmy go obejrzeć.’

FREJWUŁ HON v. (imp. sg. HO FREJWUŁ, pl. HOT FREJWUŁ; part. perf. FREJWUŁ GYHOT + hon)

mieć pretensje: Zȧjt gybata, ny hot frejwuł / Do wer oüh śtejn undum gejwuł. ‘Prosimy was, nie miejcie pretensji / Że stoimy wam pod szczytem domu.’; Ejn hot’s ȧ wunder, do’s cünum kȧ frejwuł ny hot. ‘Było to dla niego dziwne, że ona nie miała do niego pretensji.’

Zob. też: → HON₁

RȦHT HON v. (imp. sg. HO RȦHT, pl. HOT RȦHT; part. perf. RȦHT GYHOT + hon)

mieć rację: Dy höst rȧht, do dȧj at ej zjyr śwjer, oder yhy ho yr at oü ny łȧjht. ‘Masz rację, że twoja praca jest bardzo trudna, ale ja też nie mam łatwo w pracy.’

Zob. też: → HON₁

FERDRISA v. (imp. sg. FERDRIS, pl. FERDRIST; part. perf. FERDROSA + hon)

1. mieć zmartwienie / kłopot, martwić się: S’ferdroüst mih, wen yh fu dam medytjy. ‘Martwię się, gdy o tym myślę.’;

2. prokrastynować: Byr zyta cȧjt kon’ȧ jok ferdrisa. Przy takiej pogodzie można tylko prokrastynować.’

RȦJA s. m. (pl. RȦJA, dim. RȦLA)

miedza: Jyśter hütwer dy ki ufa rȧja, yta gejn diöt dy łoüt śpacjyn myta hunda. ‘Kiedyś paśliśmy krowy na miedzach, teraz ludzie wyprowadzają tam na spacer psy.’

Więcej szczegółów dot. RȦJA można znaleźć w haśle → FȦLD.

OWAND s. f. (pl. OWEND)

miedza poprzeczna (obrotnik): Ku ym zȧhs, yhy wa śtejn ufer owand uf dih hiöera. ‘Przyjdź o szóstej, będę na ciebie czekał / czekała na obrotniku.’

Więcej szczegółów dot. OWAND można znaleźć w haśle → FȦLD.

CWYŚA praep. (dat.)

1. między (dwoma punktami): Wymysoü łȧjgt cwyśa Klinpöłn ȧn Śłyz. ‘Wilamowice leżą między Małopolską a Śląskiem.’; S’mjerśwȧjnła śpjyt zih ym besta yr temperatür cwyśa ahca ȧn fjyrȧncwencik grod. ‘Świnka morska najlepiej się czuje w temperaturze między 18 a 24 stopniami.’

2. między, wśród: Cwyśa gyśpona zuła ny zȧjn kȧ gyhȧjmnisa! ‘Między przyjaciółmi nie powinno być tajemnic!’

W rzadkich wypadkach przyimek CWYŚA łączy się z enklitycznymi postaciami rodzajnika określonego: cwyśam (m., n.), cwyśar (f.), cwyśan (pl.), np.: cwyśar bow ȧn cwyśam kłopa.

Zob. też: → DERCWYŚA, → UNDER

RȦLA s. n. (pl. RȦLA)

miedzycka, poprzeczna miedza: Hojer hita wjyr uf dam rȧla, ufs ejwera jür wyt diöt der dyma hita. ‘W tym roku wypasamy (np. krowy) na tej miedzycce, na przyszły rok będzie na niej pasł (najbliższy) sąsiad.’

Więcej szczegółów dot. RȦJA można znaleźć w haśle → FȦLD.

Zob. też: → RȦJA

ÜT s. m. (pl. JYTYN, dim. JYTŁA)

miejsce (np. do siedzenia): Hałd mer ȧn üt by djyr, bo’h wył by kȧn fremda ny zyca. ‘Potrzymaj / Zajmij mi miejsce koło siebie, bo nie będę siedział / siedziała z obcymi.’

Por. też: myt imanda kȧn üt ny kyna fynda ‘nie móc się z kimś porozumieć, nie porozumieć się z kimś’: Myt dam menća fyndsty kȧn üt ny, bo’ȧ śtret inda. ‘Z tym człowiekiem się nie porozumiesz, bo on zawsze się spiera / kłóci.’

Zob. też: → PŁOC₁, → ÜTŚOFT

PŁOC₁ s. m. (pl. PŁEC, dim. PŁECŁA)

1. miejsce: Wȧjz mer dy płec ym tekst, wu zȧjn dy śwjera wjytyn, wo dy zy ny höst ferśtanda. ‘Pokaż mi miejsca w tekście, gdzie są trudne wyrazy, których nie zrozumiałeś.’; Dos ej der ryhtikjy menć ufum ryhtikja płoc. ‘Oto właściwy człowiek na właściwym miejscu’; Mȧj drȧjjürikjer zun kon ȧni ȧ oügabłyk ym płoc ny zyca błȧjn. ‘Mój trzyletni syn nie może nawet chwili pozostać w miejscu.’; Dos ej ȧ güter płoc ȧn fojerpłon cy maha. ‘To dobre miejsce, żeby zrobić ognisko.’

2. plac (rynek): Zawer yns ym Starbucks ym Drȧjkroücpłoc? ‘Widzimy się w Starbucksie na Placu Trzech Krzyży?’; Dy drowa mȧśjyta ufum płoc. ‘Żołnierze maszerowali na placu.’

Zob. też: → PŁON, → ÜT

HÖF s. m. (pl. HÖFA)

1. miejsce składowania gnoju, gnojowisko (w Wilamowicach nazywane oborą): Ym zumer hekja zih ufum höf ołylȧ fłigja. ‘Latem lęgną się na gnojowisku wszelkiego rodzaju muchy.’ – w tym znaczeniu używa się również rzeczownika der mejsthöf.

2. dwór: Wymysoü ej gywiöda śtot ȧ ahta jener toüzyt ahthundyt ahcik – dos wiöe gyryht fur kȧnslȧj fum Höf y Win. ‘Wilamowice zostały miastem ósmego stycznia 1818 roku – była to decyzja kancelarii Dworu w Wiedniu.’

PŁON s. m. (pl. PŁAN)

1. miejsce, teren, plac, działka: Zy ziöen, do dy Wymysiöejyn uf Wymysoü köma diöh dos, do zy zühta ȧn huha płon, wu kȧ woser ny wje kuma. ‘Mówi się, że Wilamowianie przybyli do Wilamowic, dlatego że poszukiwali wysoko położonego terenu, który by nie był zalewany.’; Der traktor śtejt śun ufum płon byrȧt. ‘Traktor już stoi gotowy na placu.’ (JG 2003)

2. podwórko: Dy kyndyn bawjȧn zih ufum płon ȧn zy kyna ny ȧdkłoüfa, bo dy bram ej cü. ‘Dzieci bawią się na podwórku i nie mogą uciec, bo brama jest zamknięta.’

Zob. też: → PŁOC, → ÜT