Słownik

PÖSA (ZIH) v. (imp. sg. PÖS, pl. PÖST; part. perf. GYPÖST + hon)

całować (się): Zy hon zih gypöst. ‘Pocałowali się.’; Har pöst’um dy hand. ‘Ucałował ją w rękę.’

GANC₁ adj.

1. cały: Der Mjyra höt ȧn ganca tort ȧłȧn ufgasa ȧn yta tüt’um der boüh wej. ‘Kazimierz sam zjadł cały tort i teraz boli go brzuch.’; Yhy ho ufȧ gyhiöert ȧ ganca tag, ȧn zuwizu ej’ȧ ny gykuma. ‘Czekałem na niego cały dzień, a i tak nie przyszedł.’; Zej höt s’gancy śtyk tüh gybroüht. ‘Zużyła cały kawał tkaniny.’

2. prawdziwy: Dü byst śun ȧ gancer profesiöer! ‘Jesteś już prawdziwym (dosł. całym) profesorem!’

3. wszyscy: Dy ganca łoüt ȧdkłüfa fum jümyt, wi kom der rȧn. ‘Wszyscy uciekli z targu, jak zaczął padać deszcz.’; Fun ganca Siöeboka bej yhy ȧłȧn gybłejn. ‘Z całego rodu Sobów zostałam / zostałem tylko ja.’

CWYPUŁ s. f. (pl. CWYPUŁN, dim. CWYPEŁA)

1. cebula: Wen’ȧ dy cwypuł cyśnet, grȧjnt’ȧ miöehysmöł. ‘Kiedy się kroi cebulę, nieraz się płacze.’

2. (dim.) cebulka (rodzaj bulwy): Dy zofra hon cwypeła underer ad. ‘Krokusy mają cebulki pod ziemią.’

CIGLȦJ s. f. (pl. CIGLȦJA)

cegielnia: Y Wymysoü go’s ȧmöł ȧ ciglȧj. ‘W Wilamowicach była kiedyś cegielnia.’

CIGL s. m. (pl. CIGLN, dim. CIGLIHŁA)

cegła: Wifuł cigln djef yh hon ȧ hoüz ufcymojyn? ‘Ile potrzebuję cegieł, żeby wybudować dom?’

CYŁ s. m. (pl. CYŁN, dim. CYŁIHŁA)

cel: Wjyr zȧjn śun nywȧjt fu ynzum cył. ‘Jesteśmy już niedaleko od naszego celu.’

KARAK^|TER s. m. (pl. KARAK^|TEN)

charakter: Har höt ȧn zyta śłȧhta karakter! ‘On ma tak zły charakter!’

ŚNIÖEHJA v. (imp. sg. ŚNIÖEH, pl. ŚNIÖEHT; part. perf. GYŚNIÖEHT + hon)

charczeć, chrapać: S’ej dos ȧ büs, myt ȧm zyta menća y ȧr śtuw cy śłöfa, wo’ȧ głiöeśnje śniöeht. Miöehysmöł hyłfa zugiöe dy ürśtepsułn nist ny. ‘Spanie w jednym pokoju z człowiekiem, który głośno chrapie, to udręka. Czasem nie pomagają na to nawet zatyczki do uszu.’

WEŁA v. (imp. sg. WYŁ, pl. WEŁT; part. perf. (GY)WUŁD + hon)

1. chcieć (czasownik modalny): Yhy wył śun śłöfa, gejwer yn ham. ‘Chcę już (iść) spać, chodźmy do domu.’; Wen’s klin wiöe, wułd’s ȧ füśjeryn wada. ‘Gdy była mała, chciała zostać badaczką.’; Wjyr wełda jüh fren, op der ny kynt yns hyłfa. ‘Chcielibyśmy was spytać, czy nie moglibyście nam pomóc.’

Czasami czasownik modalny WEŁA może wyrażać również niepewność: Zej fiöen mün uf gybjygja, ȧ wȧr’ȧs, op’s ny wyt weła rȧnn. ‘Oni / One jadą jutro w góry, a kto wie, czy się nie rozpada / czy nie będzie padać.’

2. (ze)chcieć: Weła hȧst kyna. ‘Chcieć znaczy móc.’; Yh ho dos ny gywułd! ‘Nie chciałem / Nie chciałam tego!’

3. chcieć, wymagać, potrzebować: Yh wył jok mȧj giełd! Ga my’ś ȧn nimanda wyt nist ny pasjyn. ‘Chcę tylko swoich pieniędzy! Daj mi je i nikomu nic się nie stanie.’; Dy papereća weła fejł woser, ny fergejs zy cy undergisa! ‘Paprotki potrzebują dużo wody, nie zapomnij je podlewać!’

GAN₂ adv. (ŁIWER, ŁIWST-)

chętnie: Yhy mah dos ju gan! ‘Chętnie to (z)robię!’; Dy klina kyndyn łjyn zih łiwer diöhs bawjȧn. ‘Małe dzieci chętniej się uczą przez zabawę.’; Yhy fiöe gan ufum / ym rod. ‘Lubię jeździć na rowerze’.

2. (ŁIWER, ŁIWST-) (naj)bardziej: Ym łiwsta as yh kłejzła myt hung. ‘Najbardziej lubię jeść kluski z miodem.’; Hösty łiwer ȧ zoüwer oba zisa wȧjn? ‘Wolisz wino wytrawne czy słodkie?’ – w tym znaczeniu zobacz też → ZJYR.

3. (ŁIWER) raczej, lepiej: Łiwer gej öbaht, do dy dih ny bybrist, ȧ ny kuz zöfuł! ‘Lepiej uważaj, żebyś się nie poparzył, a nie gadaj tyle!’; Wür cy ziöen, yh wje łiwer gejn śłöfa. ‘Prawdę mówiąc, raczej poszedłbym spać.’

Zob. też: → GAN HON, → ŁIW, → HACAGAN

GAN₂ adv. (ŁIWER, ŁIWST-)

1. chętnie: Yhy mah dos ju gan! ‘Chętnie to (z)robię!’; Dy klina kyndyn łjyn zih łiwer diöhs bawjȧn. ‘Małe dzieci chętniej się uczą przez zabawę.’; Yhy fiöe gan ufum / ym rod. ‘Lubię jeździć na rowerze’.

2. (ŁIWER, ŁIWST-) (naj)bardziej: Ym łiwsta as yh kłejzła myt hung. ‘Najbardziej lubię jeść kluski z miodem.’; Hösty łiwer ȧ zoüwer oba zisa wȧjn? ‘Wolisz wino wytrawne czy słodkie?’ – w tym znaczeniu zobacz też → ZJYR. 

3. (ŁIWER) raczej, lepiej: Łiwer gej öbaht, do dy dih ny bybrist, ȧ ny kuz zöfuł! ‘Lepiej uważaj, żebyś się nie poparzył, a nie gadaj tyle!’; Wür cy ziöen, yh wje łiwer gejn śłöfa. ‘Prawdę mówiąc, raczej poszedłbym spać.’

Zob. też: → GAN HON, → ŁIW, → HACAGAN

ŁOÜTYŚ adj.

chętny do ludzi, towarzyski, umiejący się zachować: Dos mȧkja höt ołdyśt drȧj jür, oder łoütyś ys’s okriöepnje. ‘Ta dziewczynka ma dopiero trzy lata, ale umie się zachować wśród ludzi.’

FŁYMIŚ adj.

1. chętny, gorliwy, zgrabny (zazwyczaj o pracy i jedzeniu): Yhy za, do cym asa bysty mejer fłymiś owi cyr at. ‘Widzę, że do jedzenia jesteś bardziej chętny niż do pracy.’

2. flamandzki: Nymiöehja głiöen, do dy Wymysiöejyn hon fłymiśy wücułn. ‘Niektórzy wierzą, że Wilamowianie mają flamandzkie korzenie.’

RIMA₁ (ZIH) v. (imp. sg. RIM, pl. RIMT; part. perf. GYRIMT + hon)

chełpić (się), chwalić (się): Yhy wył śun mytum ȧni ny kuza, bo’ȧ rimt zih inda. ‘Nie chcę już z nim nawet rozmawiać, bo zawsze się chwali.’; Zy gyhjyt cy dar öet fu mütyn, wo zy jok rima byśtenik jyr kyndyn. ‘Ona należy do tego rodzaju matek, które tylko ciągle chwalą swe dzieci.’

Zob. też: → ŁÖWA

ĆILI s. n. (pl. ĆILI)

chili (papryka): Ȧ łoüt asa ćili zjyr gan, fjyr dy andyn ys’s cy śiöef. ‘Jedni bardzo chętnie jedzą chili, dla innych jest ono za ostre.’

BRUT s. n. (pl. BRUT / BRUTA, dim. BRUTŁA)

chleb: Ȧn grusa kranc fu yjyn / Wjyr bunda myt ȧm band / Breng wjyr jüh hoüt dos brutła / Fjys gancy pöłner łand / Wȧjł ynzer kłopa ata / Ej ju ym łand kȧ nut / Wos ej fum Göt gybata / Fałt ju ym łand kȧ brut. ‘I duży wieniec kłosów / Związaliśmy wstęgą / Przynosimy wam dzisiaj chlebek / Dla całej polskiej krainy / Dopóki nasi mężowie pracują / Nie ma w kraju biedy / Co u Boga wyproszone / Nie brakuje w kraju chleba.’ (fragment piosenki Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn); Gat mer ȧ hełwt fum künbrut. ‘Poproszę połowę chleba żytniego.’

Do liczenia bochenków chlewa używa się rzeczownika → LABELA ‘bochenek’: Yhy ho cwe labela brut gykoüft. ‘Kupiłem dwa bochenki chleba.’

Por. też: s’brutbaka ‘pieczenie chleba’: Dy baba höt mer fum brutbaka fercyłt. ‘Babcia opowiedziała mi o pieczeniu chleba.’; s’künbrut ‘chleb żytni’, s’wȧsabrut ‘chleb pszenny.

Zob. też: → FASPERBRUT

ŚTOŁ s. m. (pl. ŚTAŁN / ŚTOŁN, ŚTAŁIHŁA)

chlew: Miöehysmöł müsta dy łoüt dy fȧkln y dy kyh nama, wen’s ym śtoł wiöe cy kołd. ‘Nieraz ludzie musieli zabierać prosięta do kuchni, gdy w chlewie było za zimno.’; Dy mida fad wün fruł, wi zy endłik köma yn fadsśtoł cyryk. ‘Zmęczone konie cieszyły się, kiedy w końcu wróciły do stajni.’; Wi wer kyndyn wün, łet yns dy müter ym śwȧjnśtoł hejn, do zy yns ny hjyn kuza wymysiöeryś. Ȧ wos wün wjyr śyłik, wen wer kunda andyśt ny kuza? ‘Gdy byliśmy dziećmi, nasza matka chowała nas w chlewie dla świń, żeby nie słyszano, że mówimy po wilamowsku. A co my byliśmy winni / byłyśmy winne, skoro nie umieliśmy / nie umiałyśmy inaczej mówić?’

Por. też: der fadsśtoł ‘stajnia’, der hinerśtoł ‘kurnik’, der küśtoł ‘obora, chlew krowi’, der śwȧjnśtoł ‘świniarnia, chlew dla świń’.

GYWYLK s. n. (pl. GYWYLKJA, dim. GYWYLKŁA)

1. chmura, obłok: Śoü der o, wifuł gywylkja! S’wyt byśtymt rȧnn. ‘Zobacz tylko, ile chmur! Na pewno będzie padać.’

2. zaćma: Yhy wiöe ufer operȧcyj ȧn zy hon mer dos gywylk fun oüga wȧggynuma. ‘Miałem / miałam operację i usunęli mi zaćmę.’

Por. też: gywylkjyn zih ‘chmurzyć się’: S’gywylkjyt zih, oder’s wiöe kȧ rȧn. ‘Chmurzyło się, ale nie było deszczu.’

GÜK(JA) conj., part.

1. choć, chociaż, mimo że: Gük yhy ho’ȧ gyziöet, do zy kyna cün mer ny kuma, to zuwizu köma zy. ‘Mimo że im powiedziałem, że nie mogą do mnie przyjść, to i tak przyszli.’; Har koüft’um cöker, gük’ȧ hot gynüg y dyham. ‘Kupił cukier, chociaż miał go dość w domu.’

2. chociaż, przynajmniej: Do s’trof kon zih ofanga, s’müsa zȧjn gükja fjyr łoüt. ‘Żeby spotkanie mogło się rozpocząć, muszą przyjść przynajmniej cztery osoby.’; Trynk gük ȧbysła, dos medycin wyt der hyłfa! ‘Wypij chociaż trochę, to lekarstwo ci pomoże!’

KYHŁEFUŁ s. m. (pl. KYHŁEFUŁN, dim. KYHŁEFEŁA)

chochla: Mytum kyhłefuł konsty dy züp y dy tełyn nȧjgisa. ‘Za pomocą chochli możesz wlewać zupę / rosół do talerzy.’

Zob. też: ŁEFUŁ

GANG s. m. (pl. GENG)

chód: Jyn gang derkant’ȧ fu wȧjtum. ‘Jej chód poznał z daleka.’; Har śwung myta henda ym gang ȧzu, wi wen’ȧ wje zȧjn ȧ drow. ‘Machał rękami w chodzie tak, jak gdyby był żołnierzem.’

TRETÜ^|AR s. n. (pl. TRETÜ^|AN)

chodnik: Ga der öbaht, wen dy byst ufer Byłc, bo diöt fiöen dy kyndyn ufa hulȧjfisa ufa tretüan rym ȧn zy gan uf dy łoüt ny öbaht. ‘Uważaj, gdy jesteś w Bielsku, bo tam jeżdżą dzieci na hulajnogach po chodnikach i nie uważają na ludzi.’

FRȦJ(Y)N (ZIH) v. (imp. sg. FRȦJER, pl. FRȦJYT; part. perf. GYFRȦJYT + hon)

1. chodzić na zaloty, chodzić na randkę: Mȧj zun frȧjyt cy ȧm mȧkja fu Krök, oder ejs wułd’ȧ ny. ‘Mój syn chodził na zaloty do jednej dziewczyny z Krakowa, ale ona go nie chciała.’; S’Ruzła frȧjyt hefa myta ferśidnikja knȧhta, oder yta höt zy zih endłik würik ferłiwt. ‘Rózia randkowała z wieloma chłopakami, ale teraz w końcu się naprawdę zakochała.’

2. cieszyć się: Wi’h mih frȧjer, do’h bej śun ufa wakanc! ‘Jak się cieszę, że jestem już na wakacjach!’

YM KOLAND GEJN v. (imp. sg. GEJ YM KOLAND, pl. GEJT YM KOLAND; part. perf. YM KOLAND (GY)GANGA + zȧjn)

1. chodzić po kolędzie (kolędować): Fu Wȧjnaht bocy Drȧj Kyng gejt mȧ ym koland. ‘Od Bożego Narodzenia do Trzech Króli chodzi się po kolędzie.’

2. chodzić po kolędzie (wizyta duszpasterska): Di nökweryn nymt inda ȧ fiöen ufs mytagasa, wen’ȧ gejt ym koland uf ynzer śtrös. ‘Sąsiadka zawsze przyjmuje księdza na obiad, kiedy ten chodzi po kolędzie na naszej ulicy.’; Dy śynsty śtuw yn ałda wymysiöejer hyta wiöe «dy śejny śtuw» – diöt nöma zy oü ȧ fiöen ym koland oba oü dy friöedagest uf. ‘Najładniejszą izbą w dawnych wilamowskich domach drewnianych była «piekno izba» – tam podejmowano księdza po kolędzie lub też gości weselnych.’

Zob. też: → KOLAND

RYMGEJN v. (imp. sg. GEJ RYM, pl. GEJT RYM; part. perf. RYM(GY)GANGA + zȧjn)

1. chodzić sobie: Dos ej ȧ zyter ziöefer, har bytrynkt zih, ȧ nöhta gejt’ȧ ȧzu rym. ‘To jest taki pijak, upije się, a potem tak sobie chodzi.’;

2. potrafić (sprawnie) chodzić: Mȧj baba ej śun ȧzu śwah, zy gejt śun ny rym. ‘Moja babcia jest już tak słaba, ona już nie chodzi (tylko np. ciągle siedzi lub leży).’

3. chodzić tu i tam, wszędzie: Dy śmjergüśnikja gejn ufum Rynk rym ȧn zy hałda dy oüta uf, ȧn zy bygisa dy mȧkja myt woser. ‘Śmierguśnicy chodzą po rynku, zatrzymują samochody i polewają dziewczyny wodą.’

KRISBOÜM s. m. (pl. KRISBIÖEM, dat. pl. KRISBIÖEMA, dim. KRISBIÖEMŁA)

1. choinka: Ȧ krisboüm hon zy uf Wȧjnahta y hefa kultün. ‘Choinkę ma się na Boże Narodzenie w wielu kulturach.’

2. drzewko iglaste, iglak: Wer hon śun łang dresik krisbiöem gyzoct, yta wehst diöt ȧ gancer puś. ‘Posadziliśmy już dawno temu trzydzieści drzewek iglastych, teraz rośnie tam prawdziwy las.’

DUNERWATER₁ interj.

cholera (przekleństwo): Dunerwater! Zy hon mer s’oüta gyśtöła! ‘Jasna cholera! Ukradli mi samochód!’

Por. też: s’dunerwater zo mih trafa ‘niech mnie piorun trzaśnie, niech mnie jasny piorun strzeli (przekleństwo)’: S’dunerwater zo mih trafa, wen yh łoügjer! ‘Niech mnie jasny piorun strzeli, jeśli kłamię!’

SȦKR^|DI₁ interj.

cholera (przekleństwo): Der śef ej mer śun fjyr cwej mönda śyłik! – Oder! Sȧkrdi! – Dunerwater sȧkrdi! ‘Szef jest mi winny już za dwa miesiące [pracy]! – No co ty! Cholera! – Jasna cholera!’

KUMA₂ s. m. (pl. KUMA, dim. KUMEŁA)

1. chomąto: Der wjyt cug ym fad ȧ kuma o, ȧzu do’ȧ’s kon yn wiöen śpona. ‘Gospodarz włożył koniowi chomąto, żeby móc go zaprząc do wozu.’

2. szelki dla psa: Dy cinikja hund djef’ȧ ym kuma, ȧ ny yr obroż hȧjci gejn, bo zyst kon’s’ȧ yhta yn kroücyn rykja, wen zy cy fest cin. ‘Psy, które ciągną [smycz], powinny chodzić na spacery w uprzęży / w szelkach, a nie w obroży, bo w przeciwnym razie mogą sobie nadwyrężyć kręgosłup, jeśli za mocno będą ciągnęły.’

FAN₂ s. n. (pl. FAN, dim. FANŁA)

1. chorągiew, proporzec: Ufa procesyja triöen dy mȧkja öebroza, ȧn dy büwa fan. ‘Na procesjach dziewczęta niosą obrazy, a chłopcy chorągwie.’

2. flaga: S’pönyśy fan ej wȧjs-rut. ‘Polska flaga jest biało-czerwona.’

KRANKYT s. f. (pl. KRANKYTA)

choroba: Yr wełt grasjyn yta ołylȧ krankyta. ‘W świecie szerzą się teraz wszelkiego rodzaju choroby.’

Por. też: dy betkrankyt ‘zaraza, epidemia’.

KRANK adj.

chory: Bysty wejder krank? ‘Znów jesteś chory?’; Ejs ny zöfuł hrupkja, do dy krank ny wjydst! ‘Nie jedz tyle chrupek, żebyś się nie pochorował!’

Por. też: krenklik ‘chorowity’.

NERWYŚKRANK adj.

chory psychicznie: Dy nerwyśkranka łoüt zuła inda hyłf bym nerwyndökter zihja. ‘Osoby chore psychicznie zawsze powinny szukać pomocy u psychiatry.’

GYRȦJZ s. n., sg. tant.

1. chrust, suche gałązki: Wen dy wyłst ȧ fojela maha, kłoü cyderjyśt gynüg dyr gyrȧjz ȧj, do’s fojer zih kon cybrin, ȧn nöhta łe diöt gryser est ȧn śȧjt. ‘Jeśli chcesz zrobić ognisko, uzbieraj wpierw wystarczająco dużo suchego chrustu, żeby ogień się mógł rozpalić, a potem kładź tam większe gałęzie i polana.’

2. małe / cienkie gałązki: Mȧj tata maht ȧn bozum fu gyrȧjz. ‘Mój tata zrobił miotłę z gałęzi.’

KREJN s. f. (pl. KREJNA, dim. KREJNŁA)

chrzan: Dy ryndcung myt krejnzüs as yh inda gan! ‘Ozorek w sosie chrzanowym zawsze chętnie zjem!’; Dy krejn ej zjyr gyzund, oder do dy dih myter ny ejweryst, bo dy wyst wjygja. ‘Chrzan jest bardzo zdrowy, ale się nim nie przejedz, bo będziesz wymiotował.’

Por. też: imanda djefa hon krejn cy rȧjwa / imanda djefa hon cy(m) krejnrȧjwa ‘kogoś do niczego nie potrzebować (dosł. potrzebować do tarcia chrzanu)’. Güt, do dy byst kuma, dü wyst mer hefa hyłfa, oder dy łecta djefwer hon krejn cy rȧjwa. ‘Dobrze, że przyszedłeś / przyszłaś, ty mi dużo pomożesz, ale ta reszta to tu jest zbędna.’

TIÖEFA v. (imp. sg. TIÖEF, pl. TIÖEFT; part. perf. GYTOÜFT + hon)

1. (o)chrzcić: Dy kȧtöłyn tiöefa jyr kyndyn nyłang nöm gybün, wȧł nymiöehja andyn kśeśćjȧna – cbś. dy baptysta – tiöefa jok dy grusa łoüt. ‘Katolicy chrzczą swoje dzieci niedługo po urodzeniu, podczas gdy niektórzy inni chrześcijanie – np. baptyści – chrzczą tylko osoby dorosłe.’

2. ochrzcić (nazwać), naz(yw)ać: S’ej’ȧ ȧ mȧkja gybün ȧn zy wan’s tiöefa Hȧlüś. ‘Urodziła im się dziewczynka i nazwą ją Ela.’

TOÜF s. f. (pl. TIÖEF)

chrzest: Mȧj pot dos ej di bow, wo zy hiłd mih cyr toüf. ‘Moja chrzestna to ta kobieta, która trzymała mnie do chrztu.’

KÜMIÖEĆJAŁOÜT s. pl. tant.

1. chrzestni (on i ona, w relacji rodzic dziecka – chrzestni dziecka): Dy kümiöećjałoüt müsa zih hon ym jyr potakyndyn, s’mȧsts do zy zuła ym kśeśćȧnyśa gława błȧjn ufgycün. ‘Chrzestni powinni dbać o swoich chrześniaków, szczególnie o to, żeby oni rośli w wierze chrześcijańskiej.’

2. słupy używane do podparcia / podtrzymania starej budowli: Wen dy ȧ ołdy hyt myta kümiöećjałoüt underśtyct, wyt zy fylȧjht nö łang śtejn. ‘Jeśli podeprzesz stary dom słupami, może jeszcze długo postoi.’

Zob. też: → GYFOTER, → GYFOTYŚŁOÜT, → KÜMIÖEĆJA, → POT

KÜMIÖEĆJA s. m. (pl. KÜMIÖEĆJA)

chrzestny (w relacji rodzic dziecka – chrzestna dziecka): Der kümiöećja wiöe inda der starosta ufer friöed fu zem potakynd. ‘Chrzestny był zawsze starostą na weselu swojego chrześniaka / swojej chrześniaczki.’ Yhy hȧs ȧ nökwer «kümiöećja» diöh dos, do’ȧ hiłd mȧj kyndyn cyr toüf. ‘Nazywam sąsiada «kümiöećja» przez to, że on trzymał moje dzieci do chrztu.’

W relacji dziecko – chrzestny używany wyrazu → POT.

Zob. też: → GYFOTER, → GYFOTYŚŁOÜT, → KÜMIÖEĆJAŁOÜT, → POT

POT s. f., m. (pl. POTA, voc. POTY)

chrzestny / chrzestna (w relacji chrześniak / chrześniaczka – chrzestny / chrzestna): Yhy ho ȧ ołdy fotogrȧfi ȧn mehtings, do dos ej dy pot. Poty, byst dos dü? ‘Mam stare zdjęcia i wydaje mi się, że to jest chrzestna. Chrzestna, czy to jesteś ty?’

Por. też: s’potakynd ‘chrześniak, chrześniaczka’.

Zob. też: GYFOTER, → GYFOTYŚŁOÜT, → KÜMIÖEĆJA, → KÜMIÖEĆJAŁOÜT

DYR adj.

1. chudy: Yh gydenk ȧ Mjyra: har wiöe dyr ȧn cyr ad gynȧgt. ‘Pamiętam Kazimierza: był chudy i zgięty ku ziemi.’

2. suchy: S’hułc cym krycułn djef zȧjn dyr. ‘Drewno do rzeźbienia powinno być suche.’

TIHŁA s. n. (pl. TIHŁA)

chusta, chustka: S’ej ȧzu kołd, do’h hyna zyc ym tihła. ‘Jest tak zimno, że siedzę w środku (dosł. ‘wewnątrz’) w chustce.’

Zob. też: → ŚNÜPTIHŁA, → TÜH

ŚNÜPTIHŁA s. n. (pl. ŚNÜPTIHŁA)

chust(k)a, chusteczka do nosa: Ȧ śejn śnüptihła hyndum gjytuł fum śjyctüh gyhüt jyśter oü cym wymysiöejer ociwerik. Yta hon diöt dy mȧkja hiöetatihła. ‘Ładna chustka pod paskiem fartucha kiedyś też należała do stroju wilamowskiego. Teraz dziewczyny mają tam chustki nagłowne.’

Zob. też: → TIHŁA

ŁÖWA (ZIH) v. (imp. sg. ŁÖW, pl. ŁÖWT; part. perf. GYŁÖWT + hon)

chwalić (się), sławić, wysławiać: Har wułd zih ok łöwa ȧn fun andyn ogyzan wada. ‘On chciał się tylko chwalić i być popularnym.’; Gruser Göt, wjyr łöwa Dih! ‘Wielki Boże, wysławiamy Cię!’

Zob. też: → RIMA

WȦJŁ s. f. (pl. WȦJŁA, dim. WȦJŁIHŁA)

chwila: Yhy kon cy djyr kuma idy wȧjł. ‘Mogę do ciebie przyjść w każdej chwili.’; S’menćaława toüyt ȧ kücy wȧjł, ȧ dy łoüt brengja zöfuł cȧjt uf dułyta cü. ‘Życie ludzkie trwa krótką chwilę, a ludzie tyle czasu spędzają na robieniu głupot.’; No hiöertźe nö ȧ wȧjłihła, yhy bej bałd fjetik ȧn wawer gejn cyzoma! ‘No poczekajcie jeszcze chwileczkę, za niedługo będę gotów / gotowa i pójdziemy razem!’

Por. też: wo ȧ wȧjł ‘co chwilę’.

FANGA v. (imp. sg. FANG, pl. FANGT; part. perf. GYFANGA + hon)

1. chwycić, (z)łapać: Yhy ho ȧmöł ȧ śłejła ym tȧjh gyfanga. ‘Złapałam raz lina w stawie.’; Zy priöebjyta mih cy fanga, oder yh ȧdkłüf’ȧ. ‘Chcieli mnie złapać, ale uciekłem / uciekłam im.’

2. uniemożliwić złapanie oddechu: Wi’h gej byhend, to oü miöehysmöł fyngt’s mih. ‘Jak szybko idę, to trudno mi nieraz oddychać.’

3. zaczynać: Wen’s ej zu ȧjgymaht, to gryht fyngt’s cy rȧnn. ‘Jeśli się tak chmurzy, to zaraz zacznie padać.’ – w tym znaczeniu częściej używa się czasownika → OFANGA.

GRȦJFA v. (imp. sg. GRȦJF, pl. GRȦJFT; part. perf. GYGRYFA + hon)

chwytać, złapać: Wen yh wa dih grȧjfa! ‘Kiedy ja cię dopadnę [to popamiętasz]!’

Por. też: zih fergrȧjfa ‘porwać się na kogoś, targnąć się na kogoś, zaatakować kogoś’: Der hinłaniöel fergrȧjft zih uf dy moüz ȧn kliner fygjeła. ‘Jastrząb atakuje myszy i mniejsze ptaszki.’

KIŁ adj.

chłodny: S’ej füt nö zumer, oder dy nahta zȧjn śun kił. ‘Jest jeszcze przecież lato, ale noce są już chłodne.’

Por. też: kiła ‘ochłodzić, ostudzić’.

Zob. też: → FERKIŁA

FRȦJMON s. m. (pl. FRȦJŁOÜT)

1. chłopak, narzeczony: Wjyr nama myt mem frȧjmon dy troü ym śjerpjyń. ‘Bierzemy z moim narzeczonym ślub w sierpniu.’

2. zalotnik: S’köma cün mer hefa frȧjłoüt, oder jok ȧn hot yh ym hac. ‘Przychodziło do mnie wielu zalotników, ale tylko jednego miałem / miałam w sercu.’

BÜW s. m. (pl. BÜWA, acc. / dat. sg. BÜWA, gen. BÜWAS, voc. BÜWY, dim. BIWŁA / BÜWŁA)

chłopiec: Hüh ok büwy, yh döht mer ȧzu, wjesty ny kuma cy mjyr uf Win? ‘Słuchaj chłopcze, tak sobie myślałem, nie przyjechałbyś do mnie do Wiednia?’; O mȧj łiwy müter, s’troümt mer hoüt y dar naht / Do dy büwa köma, grod yr hołwa naht. ‘O moja mamusiu, śniło mi się dzisiaj w nocy / Że chłopcy przyszli dokładnie o północy.’ (fragment piosenki O mȧj łiwy müter)

Por. też: der büw mytum ruta hitła ‘chłopczyk z czerwonym kapelusikiem’ (wilamowski demon, którym straszyło się dzieci): Inda fercyłt zy fu dan łoühtnikja ȧn fu dam büwa mytum ruta hitła. ‘Zawsze opowiadała o tych błędnych ognikach i o tym chłopczyku z czerwonym kapelusikiem.’

Zob. też: → ŚÜLBÜW