Słownik

MÜSA v. (imp. sg. MÜ(S), pl. MÜST; part. perf. (GY)MÜST + hon)

1. musieć (czasownik modalny wyrażający przymus lub konieczność): Wo dy mün müst maha, mah hoüt. ‘Co musisz zrobić jutro, zrób dzisiaj.’ (powiedzenie); Nȧ, dü müst dos maha, bo’h hȧs der! ‘Nie, musisz to zrobić, bo ci każę!’; Ejwermün müs yh endłik gejn cym candökter. ‘Pojutrze muszę w końcu iść do dentysty.’

2. musieć (czasownik modalny wyrażający prawdopodobieństwo, pewność): Dos möł mü’s śun güt zȧjn. ‘Tym razem powinno / musi już być dobrze.’; Wjyr müsa hon ym wingsta drȧj toüzyt myt yns – uf wingjer wyt’ȧ byśtymt ny śtyma. ‘Musimy mieć przy sobie co najmniej trzy tysiące – na mniej na pewno nie przystanie’

3. czasownik modalny wyrażający przypuszczenie: Di bow mü njynt ny gejn – yh gydenk śun ny s’łecty möł, wen yh zy ho gyzan. ‘Ta kobieta widocznie już nigdzie nie chodzi – nie pamiętam już ostatniego razu, kiedy ją widziałam / widziałem.’

ZENFT s. f. (pl. ZENFTA)

musztarda: Wełter di brötwjyśt myt zenft oba mytum kećüb? ‘Chce pan(i) / Chcą państwo kiełbasę z musztardą czy z keczupem?’

ZENFTAGŁOZ s. n. (pl. ZENFTAGŁYZYN)

musztardówka, szklanka: Wen dy gest kuma, to huł łiwer dy zenftagłyzyn, bo wer hon grod aht zytynymłikjy. ‘Jak przyjdą goście, to przynieś raczej te musztardówki, bo mamy akurat osiem takich samych’.

Zob. też: → GŁOZ

MÜZEUM s. n. (pl. MÜZEA / MÜZEUMA)

1. muzeum: Wen yh ku ȧ śtot byzihja, gej yh inda ys kistiöeryćnikjy müzeum. ‘Kiedy przyjeżdżam zwiedzić jakieś miasto, zawsze idę do muzeum historycznego.’

2. (dużą literą) Muzeum Kultury Wilamowskiej w Wilamowicach: Der trof ej mün ym can s’mügjys ym Müzeum. ‘Spotkanie jest jutro o dziesiątej rano w Muzeum.’

MÜZYKANT s. m. (pl. MÜZYKANTA)

muzyk, muzykant: Yn müzykanta ufer friöed mü’ȧ nö ekstra fjyr idys śtykla bycoła. ‘Muzykantom na weselu trzeba zapłacić osobno za każdy dedykowany kawałek.’

MÜ^|ZIK₁ s. f. (pl. MÜ^|ZIKJA)

muzyka: Ym łiwsta ho’h dy klȧsyśy müzik. ‘Najbardziej lubię muzykę klasyczną.’

WJYR pron.

my (zaimek osobowy): Wjyr wjyn yns weła ufhałda. ‘Chcielibyśmy się rozerwać.’; War höt’üh gyziöet, do wer hon ȧ śwȧjn gyśłaht? ‘Kto wam / panu / pani / państwu powiedział, że ubiliśmy świnię?’; Hower dos śun gymaht? ‘Czy to już (z)robiliśmy?’; Wen zȧjwjyr ałd gywiöda? ‘Kiedy my się zestarzeliśmy / zestarzałyśmy?’; Konsty yns hyłfa? ‘Możesz nam pomóc?’; Dü past c’ync ny. ‘Nie pasujesz do nas.’; Wun hösty yns gyzan? ‘Gdzie nas zobaczyłeś / zobaczyłaś?’

Forma YNC używana jest prawie zawsze w połączeniu z przyimkiem → CY₁ (często w zredukowanej postaci: c’): Ku c’ync / cy ync! ‘Chodź do nas!’

CIEKAWOSTKA: kiedy po czasowniku występuje forma WER, zapisywana jest z nim razem, a czasownik ten z reguły traci końcówkę, por. wjyr kuza > kuzwer ‘mówimy’, wjyr wönn > wönwer ‘mieszkamy’. Wyjątek stanowią np. niektóre formy czasownika → ZȦJN. Dawniej po czasowniku mogła wystąpić też forma WJYR, również zastępując końcówkę: wjyr brengja > brengwjyr ‘przynosimy’, dziś WJYR po czasowniku jest prawie zupełnie nieużywane (wyparte przez WER).

ZAF s. f., sg. tant.

mydło: Yhy woś mer dy hend inda myt zaf. ‘Zawsze myję ręce mydłem.’

Rzadziej używaną formą jest dy zof.

JERA (ZIH) v. (imp. sg. JER, pl. JERT; part. perf. GYJERT + hon)

1. mylić (się), błądzić: O nȧ, wejder ho’h mih gyjert! ‘O nie, znowu się pomyliłem!’; Jera ej menćłik. ‘Błądzić jest rzeczą ludzką.’; Hefa łoüt jera «hon» ȧn «zȧjn» yr perfektcȧjt cyzoma, ȧ dos ej ȧ wihtikjer underśid. ‘Wielu myli «hon» (‘mieć’) i «zȧjn» (‘być’) w czasie perfekt, a to jest ważna różnica.’

2. błądzić (zgubić sie): Der GPS höt mih ȧzu gyfüt, do’h ho gyjert cwü śtunda, ȧn ȧzu kund yh ny trafa. ‘GPS tak mnie poprowadził, że błądziłem dwie godziny, a i tak nie mogłem trafić.’

3. błądzić, stracić rozum, mieć demencję (ze względu na stan zdrowia): Ejs jert śun. ‘Ona już straciła rozum / błądzi.’

Zob. też: → JERAN

GYDANKA s. m. (pl. GYDANKA)

myśl, wspomnienie: Har medytjyt fu dam, wos ej hoüt gypasjyt. By dan gydanka śłüf’ȧ ȧj. ‘Rozmyślał o tym, co się dziś stało. Przy tych myślach zasnął.’

MOÜZ s. f. (pl. MOÜZ, dim. MOÜZŁA)

mysz: Ynzer koc höt gestyn ȧ moüz gyfanga ȧn zy bröht zy łanik nȧj. ‘Nasz kot złapał wczoraj mysz i wniósł ją żywą do domu.’

MOÜZŁA s. n. (pl. MOÜZŁA)

mysz (komputerowa): Ȧ moüz höt mer gywys ȧ gȧbl fum moüzła diöhgybysa. ‘Mysz pewnie przegryzła mi kabel od myszy komputerowej.’

DRȦŚA v. (imp. sg. DRȦŚ, pl. DRȦŚT; part. perf. GYDROŚA + hon)

1. młócić: Jyśter dröśa zy s’gytrȧd myta fłygln, nöhta köma dy mȧśinn. ‘Dawniej młócono zboże cepami, później przyszły maszyny.’

2. kosić i młócić zboże kombajnem, pracować na kombajnie w polu: Yhy mü uf dy hyt öbaht gan, bo zy zȧjn ym fȧld, bo zy drȧśa, wȧsty’s? ‘Muszę pilnować domu, bo oni są w polu, bo pracują na kombajnie, wiesz?’

JUGYT s. f., sg.t.

1. młodość: Dy jugyt höt kȧ tugyt. ‘Młodość nie ma cnoty.’ (powiedzenie)

2. młodzież: Bocy hoüt kolendowȧt mȧ y Wymysoü – dy jugyt, ȧn oü miöehysmöł dy ełder, gejn fu hyt cy hyt rym, zy zyngja kolenda ȧn zy krigja fjyr dos yht c’asa oba oü giełd. ‘W Wilamowicach kolęduje się do dziś – młodzież, a nieraz też starsi, chodzą od domu do domu, śpiewają kolędy i dostają za to coś do jedzenia lub pieniądze.’

JUNG adj., adv. (JYNGJER, JYNGST-)

1. młody: S’Hȧla ej jyngjer wi yhy. ‘Halina (Elżbieta) jest ode mnie młodsza’; Dy cyzomaat fu junga ȧn ołda łoüt brengt fejł gütys. ‘Współpraca młodych i starszych osób przynosi wiele dobrego.’; Mȧj brüder wiöe zȧhs jür jyngjer fön mer. ‘Mój brat był młodszy ode mnie o 6 lat.’

2. młodo: Zy śpüta zih jung. ‘Czuli się młodo.’

HOMER s. m. (pl. HOMYN, dim. HAMELA)

młotek, młot: Mytum homer konsty dy nȧln śłön. ‘Młotkiem możesz wbijać gwoździe.’

MEJŁ s. f. (pl. MEJŁN, dim. MEJŁIHŁA)

młyn: Nöm krig nöma zy yns y dy mejł, do wer zuła zek myt dam hȧsa gytrad triöen. ‘Po wojnie wzięto nas do młyna, żebyśmy nosili worki z gorącym zbożem.’

Por. też: s’kafy- / kȧfymejłihła ‘młynek (na kawę)’.

MYŁNER s. m. (pl. MYŁNYN)

młynarz: Yhy – dü / Myłnyś kü / Dułer yzuł / Dos byst dü! ‘Ja – ty / Krowa młynarza / Głupi osioł / To jesteś ty!’ (wyliczanka); Der myłner mołt mał yr mejł. ‘Młynarz miele mąkę w młynie.’