Słownik

ŚTIWA v. (imp. sg. ŚTIW, pl. ŚTIWT; part. perf. GYŚTÖWA + hon)

kurzyć: Fu dan oüta śtoüwt’s ȧzu, do’h mü idy woh dy fanstyn wośa. ‘Od tych aut tak się kurzy, że co tydzień muszę myć okna.’

Por. też: ȧjśtiwa ‘zakurzyć’.

ŚMYT s. f. (pl. ŚMYTA, dim. ŚMYTŁA)

kuźnia: Zy ziöeta ym śmejd, do dy śmyt’um brit, ȧ har ziöet, do’ȧ mü cyderjyśt s’mytagasa ufasa. ‘Kowalowi powiedziano, że kuźnia mu się pali, a on powiedział, że musi najpierw zjeść obiad.’

GYŚWYSTER s. n., f., m. (pl. GYŚWYSTYN, dim. GYŚWYSTELA)

kuzyn, kuzynka: Mȧj gyśwyster ej uf Win gyfiöen – cyderjyśt ging’s’um ny cy zjyr, oder yta ej śun ołys ufs güty kuma. ‘Mój kuzyn pojechał do Wiednia – najpierw nie szło mu za dobrze, ale teraz wszystko skończyło się dobrze.’

Wyraz GYŚWYSTER używany bywa również jako część kilku wyrazów złożonych, oznacza wówczas ‘stryjeczny’ lub ‘cioteczny’, por.: dy gyśwystertohter ‘córka kuzyna lub kuzynki’, der gyśwysterzun ‘syn kuzyna lub kuzynki’, s’gyśwysterkynd ‘kuzyn lub kuzynka dalszego stopnia’.

KWADRATOWIK adj.

kwadratowy: Ym Minecraft ołys ej kwadratowik. ‘W Minecrafcie wszystko jest kwadratowe.’

Por. też: der ^|kwadrat, s’kwad^|rat ‘kwadrat’.

ZOÜWER₂ adj.

kwaśny: Di bryma zȧjn nö ny rȧjf: zy zȧjn śun świöec, oder zy zȧjn nö zoüwer. ‘Te jeżyny / ostrężyny jeszcze nie są dojrzałe: są już czarne, ale jeszcze kwaśne.’

Por. też: zoüwelik ‘kwaskowaty’.

KWATJYR s. f. (pl. KWATJYN, dim. KWATJYLA)

1. kwatera: Y dam gyboüd hon zy jyr hoüptkwatjyr. ‘W tym budynku mają swoją kwaterę głowną.’

2. mieszkanie prywatne: Ȧn zȧjwer kuma: dos je mȧj kwatjyr. Śpjy dih dyham! ‘No i dotarliśmy: to jest moje mieszkanie. Czuj się tu jak w domu!’

3. futryna (okienna, drzwiowa): Fjyn hȧltag wawer müsa myta fanstyn öernung maha – dy śȧjwa wośa ȧn dy kwatjyn kiöelkja . ‘Na święta musimy zrobić porządek z oknami – umyć szyby i pomalować futryny.’

Por. też: ȧjkwatjyn zih ‘zakwaterować się’.

BŁIMŁA s. n. (pl. BŁIMŁA)

kwiatek, kwiat: Ym mȧja błin hefa błimła uf. ‘W maju zakwitnie wiele kwiatów.’

KWJECYŃ s. m. (pl. KWJETNJA)

kwiecień: Ym kwjećyń höt der oütor fu dam wjytynbihła gybürstag. Ȧ wen höst dü dȧjna? ‘W kwietniu autor tego słownika ma urodziny. A kiedy ty masz swoje?’

BŁIN v. (imp. sg. BŁI, pl. BŁIT; part. perf. GYBŁIT + hon)

kwitnąć: Dy bratkja hon śun gybłit – ufs wejderbłin müsty ufs ejwera jür hiöera. ‘Bratki już kwitły – na następne kwitnięcie musisz zaczekać na następny rok.’

Por. też: ufbłin ‘zakwitnąć’, ferbłin (+ zȧjn) ‘przekwitnąć’.

KŁUKS s. f. (pl. KŁUKSA, dim. KŁUKSŁA)

kwoka: Wen ȧ kłuks kakst, ziöen zy, do zy kłukst. ‘Gdy kwoka gdacze, mówi się, że ona «kłukst» (‘kwoczy’).’

Por. też: dy Kłuks myta Hinła ‘Mała Niedźwiedzica (gwiazdozbiór; dosł. ‘kwoka z kurczątkami’)’.

ŁOÜGJYN v. (imp. sg. ŁOÜGJER, pl. ŁOÜGJYT; part. perf. GYŁOÜGJYT + hon)

(s)kłamać: Wen imyd łoügjyt, to konsty jum ny fertroün. ‘Gdy ktoś kłamie, to nie możesz mu zaufać.’

ŁEN (ZIH) v. (imp. sg. ŁE, pl. ŁET; part. perf. GYŁET + hon)

1. kłaść, położyć: Łe dy bihła ufȧ tejś. ‘Połóż książki na stół.’; Zy łet dy fis ufȧ śtül. ‘Ona położyła nogi na krześle.’

2. postawić, przystawić (np. drabinę do czegoś): Cy wos hösty dy łȧter uf dy wand gyłet? Wysty diöt kłatyn? ‘Po co przystawiłeś do ściany drabinę? Będziesz się na nią wspinał?’

3. położyć, kłaść (kafelki, kostkę brukową): Der nojy mȧster łet dy kahułn ȧzu głȧjh, ganc andyśt wi jer ołdy. ‘Nowy majster kładzie kafelki tak równo, zupełnie inaczej niż tamten stary.’

4. (z ZIH, zazwyczaj z NEJDER-) położyć się, kłaść się: Łe dih źe śun (nejder) ȧn nyn, Stȧśjü! Yh wył oü pyfa. ‘Połóżże się już i nyny, Stasiu! Ja też chcę spać.’

Zob. też: → CYZOMAŁEN, → HEJNŁEN

ŚTRȦJTA v. (imp. sg. ŚTRȦJT, pl. ŚTRȦJT; part. perf. GYŚTRYTA + hon)

kłócić się, spierać się: Myt dam menća fyndsty kȧn üt ny, bo’ȧ śtret inda. ‘Z tym człowiekiem się nie dogadasz, bo on zawsze się spiera / kłóci.’

Por. też: der śtrȧjt ‘kłótnia, sprzeczka’.

ŚȦLDA ZIH v. (imp. sg. ŚȦLD DIH, pl. ŚȦLT’ÜH; part. perf. ZIH GYŚUŁDA + hon)

kłócić się, wyzywać się: Cy wos śȧlda zih dy łoüt ȧn zy kuza ny cyzoma, wen s’ława ej ȧzu küc. ‘Po co ludzie się kłócą i nie odzywają się do siebie, skoro życie jest takie krótkie.’

Por. też: der śȧlder ‘kłótnik, awanturnik’, dy śȧlderyn ‘kłótniczka, awanturniczka’, s’gyśȧld ‘kłótnia, awantura’.

ZÜG s. f. (pl. ZÜGJA, dim. ZÜGŁA)

1. kłopot, problem, troska: Yhy bej y Prög ȧn yhy ho dö ferśidnikjy zügja. ‘Jestem w Pradze i mam tu różne problemy.’; Güter mügja. – Dos ej kȧ güter mügja, bo’h ho łoüter zügja. ‘Dzień dobry. – To nie jest dobry poranek, bo mam same kłopoty.’

2. (dim.) zawijas, esy floresy: Dy oüsnyt «myta esła ȧn zügła» ho’h ufa drymła ym łiwsta. ‘Haft «w esy floresy» najbardziej podoba mi się na związkach (element stroju wilamowskiego).’

Zob. też: → KUMER

KUMER s. m. (pl. KUMYN, dim. KUMELA)

kłopot, troska, zmartwienie, problem: Hüh ok, ȧn kumer hower. ‘Słuchaj, mamy problem.’; Ider höt zȧj kumyn. ‘Każdy ma swoje troski.’

Zob. też: → ZÜG

ŚTȦH(J)A (ZIH) v. (imp. sg. ŚTȦH, pl. ŚTȦHT; part. perf. GYŚTOHA + hon)

1. (u)kłuć: S’Nüśü höt zih cüfełik myt ȧr nöłd yn doüma gyśtoha. ‘Ania przypadkowo ukłuła się igłą w kciuk.’

2. u(kłuć) (o bólu): Ym hac śtyht’s mih yhta. ‘W sercu coś mnie kłuje.’

3. (u)żądlić: Ȧ bejn höt mih gyśtoha, oder’s śot nist ny: Göt zȧj dank bej’h uf dos ny hȧglik. ‘Użądliła mnie pszczoła, ale nic nie szkodzi: dzięki Bogu nie jestem uczulony.’

Por. też: dy würyt śtyht y dy oüga ‘prawda kłuje w oczy’ (powiedzenie); der śtejh ‘pchnięcie ostrzem lub szpadlem’.