Słownik

Hasło po polsku Hasło po wilamowsku Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady
rower, motor FELIĆÜPE

FELIĆÜPE s. n. (pl. FELIĆÜPE)

1. rower: Wen’s rȧnt, to gej’h cyfüs, oder wen’s ej śejn, to fiöe’h inda ufum felićüpe. ‘Gdy pada, to idę pieszo, ale gdy jest ładnie, to zawsze jadę na rowerze.’ – w tym znaczeniu używa się również rzeczownika → ROD.

2.  motor: S’felićüpe dos ej oba ȧ rod, oba ȧ klin mo|tor. ‘«Felićüpe» to albo rower, albo mały motor.’ – w tym znaczeniu używa się również rzeczownika → MOTOR₂.

równy, jednakowy, zgodny, równo, jednakowo ȦNIK

 

ȦNIK adj., adv.

1. równy, jednakowy: Dy cwejnłik zȧjn ȧnik ałd. ‘Bliźnięta są w tym samym wieku.’

2. zgodny (mający taką samą opinię): Dos möł oły wün mytum ȧnik. ‘Tym razem wszyscy byli z nim/nią zgodni.’

3. równo, jednakowo: Mȧ kon ny ziöen, do oły łoüt ława ufer wełt ȧnik güt. ‘Nie można powiedzieć, żeby wszystkim ludziom żyło się na świecie jednakowo dobrze.’

Por. też: ȧnik wada ‘dojść do zgody, zgodzić się’.

 

równy, równo, prosty, prosto GŁȦJH

GŁȦJH adj., adv.

1. równy, równo: Dos brat ej ny głȧjh, dy müst’s oüshuwułn. ‘Ta deska nie jest równa, musisz ją wyheblować.’

2. prosty, prosto: Der wȧg ej głȧjh, dy wyst dih ny feljyn. ‘Droga jest prosta, nie zgubisz się.’; Fiöe głȧjh, ȧn nöhta dry łynks. ‘Jedź prosto, a potem skręć w lewo.’

róża RUZ

RUZ s. f. (pl. RUZA, dim. RUZŁA)

róża: Hösty gan ruza? Zy zȧjn mȧj łiwsty błimła! ‘Lubisz róże? To moje ulubione kwiaty!’

rozbójnik, grabieżca RIÖEWER

RIÖEWER s. m. (pl. RIÖEWYN)

rozbójnik, grabieżca: War uny śandan priöebjyt ȧn riöewer ufcyhałda, kon zȧjn fönum bykjyct. ‘Kto próbuje powstrzymać napastnika bez policji, sam może zostać przez niego skrzywdzony.’

Por. też: der roüb ‘rabunek, łup’, der roübföguł ‘ptak drapieżny’, riöewyn ‘rabować, łupić’.

rozdzielić, rozdzielać, rozłączyć ŚȦJDA (ZIH)

ŚȦJDA (ZIH) v. (imp. sg. ŚȦJD, pl. ŚȦJT; part. perf. GYŚEJDA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚȦJD

ŚȦJDA

2. p.

ŚȦJDST

ŚȦJT

3. p.

ŚȦJT

ŚȦJDA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚȦT

ŚYDA

2. p.

ŚȦDST

ŚYT

3. p.

ŚȦT

ŚYDA

(rzad.) rozdzielić, rozdzielać, rozłączyć: Wos der Göt höt cyzomagyfüt, zo der menć ny śȧjda. ‘Co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela.’

Zob. też: → UNDERŚȦJDA

rozdzielić, rozłączyć, pruć, rozpruć, oddzielić, rozstać się, rozejść się, rozejść TRENA (ZIH)

TRENA (ZIH) v. (imp. sg. TREN, pl. TRENT; part. perf. GYTRANT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

TREN

TRENA

2. p.

TRENST

TRENT

3. p.

TRENT

TRENA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

TRANT

TRANTA

2. p.

TRANTST

TRANT

3. p.

TRANT

TRANTA

1. rozdzielić, rozłączyć: Dar ungyłyklikjy foł höt ynzer familyj gytrant. ‘Ten nieszczęśliwy wypadek rozdzielił naszą rodzinę.’

2. pruć, rozpruć: Trenźe dan rök ȧn ny der yht śejnys fu dar wiöer. ‘Rozpruj tę spódnicę / marynarkę i uszyj sobie coś ładnego z tej tkaniny.’

3. oddzielić: Tren s’gały fum wȧjsa. ‘Oddziel żółtko od białka.’

4. (z ZIH) rozstać się, rozejść (się): O wi bej’h troürik, do wer yns müsa trena! ‘O jak jestem smutny / smutna, że musimy się rozstać!’

rozejść się, rozejść, rozchodzić się, rozchodzić, roztopić się, roztopić, rozstać się CYGEJN (ZIH)

CYGEJN (ZIH) v. (imp. sg. CYGEJ, pl. CYGEJT; part. perf. CYGANGA + zȧjn / hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

CYGEJ

CYGEJN

2. p.

CYGEJST

CYGEJT

3. p.

CYGEJT

CYGEJN

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

CYGING

CYGINGJA

2. p.

CYGINGST

CYGINGT

3. p.

CYGING

CYGINGJA

 

1. rozejść (się), rozchodzić (się), zużyć wskutek chodzenia: Mȧj fis zȧjn ganc ferśtiöert, yhy mü zy cygejn. ‘Moje nogi całkiem zdrętwiały, muszę je rozchodzić.’; Ho kȧ strah, do dy noüa śü zȧjn cy eng – fylȧjht wan zy zihcygejn. ‘Nie bój się, że nowe buty są za ciasne – może się jeszcze rozchodzą.’; Har höt zȧj śü cyn łehjyn cyganga. ‘Rozchodził buty tak, aż się przetarły.’; Dy śü zȧjn ganc cyganga, dy djefst der nojy kiöefa. ‘Buty są całkiem zniszczone od chodzenia, musisz kupić sobie nowe.’

2. roztopić (się): Dy puter ȧn der cöker zȧjn śun ym rȧjnła cyganga. ‘Masło i cukier w rondelku już się roztopiły.’

3. (z ZIH) rozejść się, rozstać się: Yhy byt dih, ny decydjy ȧzu gyłik. Nö dam ołum, wo wer hon mytgymaht, wył yh ny, do wer yns ȧzu gywynłik cygejn! ‘Proszę cię, nie decyduj tak nagle. Po tym wszystkim, co przeszliśmy, nie chcę się tak po prostu rozstać!’; Dy koüfłoüt kunda zih ny derkuza ȧn zy cygingja zih. ‘Kupcy nie mogli się domówić i się rozeszli.’

4. (z ZIH) rozejść się (po jakiejś przestrzeni): Dy klina kacła ȧdkłüfa fum kastła ȧn zy cygingja zih yr hyt. ‘Małe kotki (kocięta) uciekły z pudła i rozeszły się po domu.’

Czasownika posiłkowego hon zawsze używa się z ZIH oraz jeśli występuje sprawca czynności (tj. w znaczeniu 1., 3. i 4.). Czasownika posiłkowego zȧjn używa się w znaczeniu zmiany stanu (tj. w znaczeniu 2.).

rozerwać się, przyjemnie spędzić czas FERBŁȦJN

FERBŁȦJN v. (imp. sg. FERBŁȦJ, pl. FERBŁȦJT; part. perf. FERBŁEJN + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FERBŁȦJ

FERBŁȦJN

2. p.

FERBŁȦJST

FERBŁȦJT

3. p.

FERBŁȦJT

FERBŁȦJN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FERBŁȦ

FERBŁYN

2. p.

FERBŁȦST

FERBŁYT

3. p.

FERBŁȦ

FERBŁYN

rozerwać się, przyjemnie spędzić czas: Ny at zöfuł, dy müst oü yn krȧćum gejn ȧn ȧbysła ferbłȧjn. ‘Nie pracuj tyle, musisz też przejść się do karczmy / baru i się trochę rozerwać.’

Por. też: dy ferbłȧjnikjy śteł ‘zabawa, rozrywka’.

rozgniewać się, rozgniewać, gniewać się, gniewać, zdenerwować się, zdenerwować , denerwować się, denerwować ERGJYN (ZIH)

ERGJYN (ZIH) (imp. sg. ERGJER, pl. ERGJYT; part. perf. GYERGJYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ERGJER

ERGJYTA

2. p.

ERGJYST

ERGJYT

3. p.

ERGJYT

ERGJYTA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ERGJYT

ERGJYTA

2. p.

ERGJYTST

ERGJYT

3. p.

ERGJYT

ERGJYTA

(roz)gniewać (się), (z)denerwować (się): Ny ergjer mih! ‘Nie złość mnie!’; Hjy uf zih cy ergjyn ȧn bykuzwer endłik di zah! ‘Przestań się gniewać i omówmy w końcu tę sprawę!’

rozgniewany, wściekły DERCJYNT

DERCJYNT adj.

rozgniewany, wściekły: Ony wüt fług’ȧ dercjynt y dy śtuw nȧj ȧn’ȧ füng o zih mytum Mjeta cy śłön. ‘Bez słowa wleciał wściekły do pokoju i zaczął się bić z Marcinem.’

rozmowa GYKUZ₁

GYKUZ₁ s. n. (pl. GYKUZA)

rozmowa: Zy wjyn dos gykuz weter fjyn, oder s’wiöe śun zjyr śpöt. ‘Prowadziliby tę rozmowę dalej, ale było już bardzo późno.’

Por. też: dy gykuzła (pl. tant.) ‘rozmówki (książka)’.

rozmowny, elokwentny, wyraźnie BYREZUM

BYREZUM adj., adv.

1. rozmowny, elokwentny: Har wöe byrezum, oder fu zejh zoüwer kuzt’ȧ wing. ‘Był rozmowny, ale o sobie mówił niewiele.’

2. (rzad.) wyraźnie: Ejs wiöe byrezum bejz ȧn zy wułd mytum ȧni ny kuza. ‘Ona była wyraźnie zła i nie chciała z nim nawet mówić.’

różnorodny, rozmaity, wielokrotny FEJŁFEŁTIK

FEJŁFEŁTIK adj.

1. różnorodny, rozmaity: Ym fejłfełtiksta wiöe dy wymysiöejer traht by Pöłnscȧjta. ‘Najbardziej różnorodny był strój wilamowski za czasów II RP.’

2. wielokrotny: Fu dam fejłfełtikja iba fun nyregularnikja cȧjtwjytyn, ej’ȧ yta ȧ gancer mȧster. ‘Dzięki wielokrotnym ćwiczeniom czasowników nieregularnych stał się teraz prawdziwym mistrzem.’

różny, różnie, różnorodny, różnorodnie, rozmaity, rozmaicie FERŚIDNIK

FERŚIDNIK adj., adv.

różny, różnie, różnorodny, różnorodnie, rozmaity, rozmaicie: Di zah kon mȧ ferśidnik bygrȧjfa. ‘Tę sprawę można różnie rozumieć.’; Wjyr zȧjn ganc ferśidnik, yh wȧ ny, op wer wan ȧmöł ȧjśtyma. ‘Jesteśmy całkiem różni, nie wiem, czy dojdziemy kiedyś do porozumienia.’; Yhy ho y dyham hefa ferśidnikjy moda gyhałda, ejweron hot yh łoüter insektȧrja. ‘Hodowałem w domu wiele różnych owadów, wszędzie miałem same insektaria.’

różowy BŁȦHRUT

 

BŁȦHRUT adj.

różowy: Dy klina fȧkjeła zȧjn inda błȧhrut. ‘Małe prosiątka są zawsze różowe.’

 

rozporek HÖZATJYLA

HÖZATJYLA s. n. (pl. HÖZATJYLA)

rozporek: Gej der öbaht ufs hözatjyla, bo s’höt zih der ufgyśłyct. ‘Uważaj na rozporek, bo ci się rozpiął.’

rozróżnić, rozróżniać, odróżnić, odróżniać, różnić, różnić się, wyróżnić, wyróżniać UNDERŚȦJDA (ZIH)

UNDER|ŚȦJDA (ZIH) v. (imp. sg. UNDERŚȦJD, pl. UNDERŚȦJT; part. perf. UNDERŚEJDA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

UNDERŚȦJD

UNDERŚȦJDA

2. p.

UNDERŚȦJDST

UNDERŚȦJT

3. p.

UNDERŚȦJT

UNDERŚȦJDA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

UNDERŚȦT

UNDERŚYDA

2. p.

UNDERŚȦDST

UNDERŚYT

3. p.

UNDERŚȦT

UNDERŚYDA

1. rozróżni(a)ć, odróżni(a)ć: Dy hund underśȧjda ny zöfuł fiöerwa wi dy łoüt. ‘Psy nie odróżniają tylu kolorów co ludzie.’

2. (z ZIH) różnić (się): Gük wer underśȧjda zih y hefa aspekta fum ława, wjyr kyna yns zuwizu derkuza. ‘Mimo że różnimy się w wielu aspektach życia, i tak możemy się porozumieć.’; Yhy kon dos ny ferśtejn – wi underśȧjt zih di füm fu jer füm? ‘Nie rozumiem – jak różni się ta forma od tamtej formy?’

3. wyróżni(a)ć: Mȧ kon underśȧjda hefa öeta fu wymysiöejer traht. ‘Można odróżnić wiele rodzajów (świątecznego) stroju wilamowskiego.’

Por. też: der |underśid ‘różnica’.

Zob. też: → ŚȦJDA

rozum, rozsądek FERŚTAND

FERŚTAND s. m. (pl. FERŚTEND)

rozum, rozsądek: Ołd cy zȧjn dos ej ȧ büs, ok do dy nö höst ȧ ferśtand. ‘Bycie starym to męka (pokuta), tylko żebyś jeszcze miał / miała rozum.’

rozwód ŚȦDUNG

ŚȦDUNG s. f. (pl. ŚADUNGA)

rozwód: Zy cygingja zih śun ejer, oder ołdyśt yta nöma zy śȧdung ym gyryht. ‘Już wcześniej się rozeszli, ale dopiero teraz wzięli w sądzie rozwód.’

rozwodzić, rozwieść się ŚȦDA (ZIH)

ŚȦDA (ZIH) v. (imp. sg. ŚȦD, pl. ŚȦT; part. perf. GYŚȦT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚȦD

ŚȦDA

2. p.

ŚȦDST

ŚȦT

3. p.

ŚȦT

ŚȦDA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚȦT

ŚȦTA

2. p.

ŚȦDST

ŚȦT

3. p.

ŚȦT

ŚȦTA

rozwodzić, rozwieść się: Oły wułda zy śȧda, oder zy hon zih zuwizu ny gyśȧt. ‘Wszyscy chcieli ich rozdzielić / rozwieść, ale i tak się nie rozwiedli.’

rura, piekarnik RÜR

RÜR s. n. (pl. RÜN, dim. RÜLA)

1. rura: Dos rür höt zöfuł łehjyn, do dos ej ȧ śand. ‘Ta rura ma tyle dziur, że to jest wstyd.’

2. piekarnik: Har łis dy epułn uf ȧ wȧjł ym rür, oder zy zȧjn nö nos, ȧ djef zy nö łengjer hałda, wen’ȧ wył hon pjyćkja. ‘Zostawił jabłka na chwilę w piekarniku, ale są jeszcze wilgotne, powinien je dłużej trzymać, jeśli chce mieć pieczki (suszone jabłka).’

rurki (spodnie) RÜRHÖZA

RÜRHÖZA s. pl. tant.

rurki (spodnie): Dy rürhöza gyfüła jum, oder ȧ kund zy ny ocin, bo’ȧ hot cy fejł fłȧś ufa röga. ‘Te rurki mu się podobały, ale nie mógł ich włożyć, bo miał za bardzo umięśnione łydki.’

rwać, zrywać, zebrać FŁÖKA

FŁÖKA v. (imp. sg. FŁÖK, pl. FŁÖKT; part. perf. GYFŁÖKT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FŁÖK

FŁÖKA

2. p.

FŁÖKST

FŁÖKT

3. p.

FŁÖKT

FŁÖKA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FŁÖKT

FŁÖKTA

2. p.

FŁÖKTST

FŁÖKT

3. p.

FŁÖKT

FŁÖKTA

rwać, zrywać, zebrać: Wjyr müsa śun gejn bjyn fłöka, do zy ny runderfoła. ‘Musimy już iść zrywać gruszki, żeby nie spadły.’

ryba FEJŚ

FEJŚ s. m. (pl. FYŚ, dim. FYŚŁA)

ryba: Zejh jok, der fejś bȧjst der cü! Dry ȧcü! ‘Zobacz, ryba ci bierze! Ciągnij!’

ryczeć, wrzeszczeć PRYŁA

PRYŁA v. (imp. sg. PRYŁ, pl. PRYŁT; part. perf. GYPRUŁA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

PRYŁ

PRYŁA

2. p.

PRYŁST

PRYŁT

3. p.

PRYŁT

PRYŁA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

PRUŁ

PRUŁA

2. p.

PRUŁST

PRUŁT

3. p.

PRUŁ

PRUŁA

1. ryczeć (o zwierzętach): Dy ki pryła ym śtoł. ‘Krowy ryczą w oborze / chlewie.’

2. ryczeć, wrzeszczeć (o ludziach): Wen mȧj kłop ej ym giöeta, müh’h pryła, do’ȧ mejh hjyt. ‘Gdy mój mąż jest w ogrodzie, muszę wrzeszczeć, żeby mnie usłyszał.’

rymować się RȦJMA ZIH

RȦJMA ZIH v. (imp. sg. RȦJM, pl. RȦJMT; part. perf. GYRȦJMT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

RȦJM

RȦJMA

2. p.

RȦJMST

RȦJMT

3. p.

RȦJMT

RȦJMA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

RȦJMT

RȦJMTA

2. p.

RȦJMTST

RȦJMT

3. p.

RȦJMT

RȦJMTA

rymować się: Dos ej kȧ kunst ny, zyty gytyhta cy śrȧjwa, do zy zih zuła rȧjma – oder fjy dy wür güty rȧjma cy tyhta, dos śoft zełda ȧner.  ‘To żadna sztuka, pisać takie wiersze, które się rymują – ale układać naprawdę dobre rymy, to mało kto potrafi.’

rynek, rynek w Wilamowicach RYNK

RYNK s. m. (pl. RYNKJA, dim. RYNKŁA)

1. rynek: Y idum śtatła y Galicyj wiöe ȧ rynk. ‘W każdym miasteczku w Galicji był rynek.’

2. (dużą literą) rynek w Wilamowicach: Jyśter wiöe der jümyt ufum Rynk, yta ufum stȧdjon. ‘Dawniej targ był na rynku, teraz na stadionie.’

rysunek, bazgranina GYKRYSUŁ

GYKRYSUŁ s. n. (pl. GYKRYSUŁN, dim. GYKRYSEŁA)

1. rysunek: Fu klinüf mah yh yn śrȧjwbihła ny nok dy notatkja, oder oü hefa gykrysułn. ‘Od dziecka robię w zeszytach nie tylko notatki, ale też dużo rysunków.’

2. bazgranina: Dȧj gykrysuł kon yh giöe ny diöhłaza. ‘Twojej bazgraniny w ogóle nie mogę  odczytać.’

ryż RȦJS / RYŹ

RȦJS / RYŹ s. m., sg. tant.

ryż: Wen dy cjest kȧ gluten ny, konsty śtot wȧzamał ryźmał y dam recept bynöca. ‘Jeśli nie trawisz glutenu, możesz zamiast mąki pszennej użyć w tym przepisie mąki ryżowej’; Kum hoüt s’öwyts cy mjyr. Yh ho yht śmakhoftikjys ȧjgykoüft: s’gyt rȧjs! ‘Przyjdź dziś wieczorem do mnie. Kupiłem / kupiłam coś smacznego: będzie ryż!’

rząd, linijka, grzęda CȦJŁ

CȦJŁ s. f. (pl. CȦJŁN, dim. CȦJŁIHŁA)

1. rząd: Wen dy fur bekjerȧj roüsgejst, fanga zih fur łynkja zȧjt cȧjłn fun hytła o, uf ȧn śtök huh – yhy wön ym jyśta hytła yr dryta cȧjł. ‘Gdy wyjdziesz z piekarni, po lewej stronie zaczynają się rzędy piętrowych domków – ja mieszkam w pierwszym w trzecim rzędzie.’

2. linijka (tekstu): Łejz mer dy cwü jyśta cȧjłn fur andyn śtröw fu dam gytyht. ‘Przeczytaj mi pierwsze dwie linijki z drugiej zwrotki tego wiersza.’

3. grzęda (pasek ziemi): Hojer hower cwencik cȧjłn kroüt gyzoct. ‘W tym roku zasadziliśmy dwadzieścia rzędów kapusty.’

rząd, zakres władzy, urzędowanie, moc REGJYRAN

REGJYRAN s. f. (pl. REGJYRANA)

1. rząd: Nör woł hon zy ȧ nojy regjyran ogyśtyft. ‘Po wyborach sformowano nowy rząd.’

2. zakres władzy, urzędowanie, moc: Dos ej śun ny ynzer regjyran, wosfer cȧjt wyt mün zȧjn – dos ej śun fur heja. ‘To już nie w naszej mocy (nie mamy na to wpływu), jaka pogoda będzie jutro – to już jest [dane] z góry.’

rzadko, rzadki ZEŁDA

ZEŁDA adj., adv.

rzadko, rzadki: S’ej dos zjyr zełda, do’ȧ kon dy zunafynsternis zan. ‘Rzadko kiedy można zobaczyć zaćmienie słońca.’; Zełda ȧ hund, wo’ȧ wje zen mȧster ferröta. ‘Rzadko który pies zdradziłby swojego pana.’; Yhy śrȧjw uf ny nok dy wjytyn, wo zy zȧjn hefa gybroüht, oder oü zyty, wo zy zȧjn zełda. ‘Zapisuję nie tylko często używane wyrazy, ale również rzadkie.’; Yhy gej ufȧ rynk zjyr zełda, bo yh ho yta kȧ cȧjt. ‘Bardzo rzadko chodzę na rynek, bo nie mam teraz czasu.’

Por. też: zełda imyd ‘mało który, rzadko który’, zełda-war ‘mało kto’: Ȧzu güt wymysiöeryś cy kuza, wi dü, to zełda-war. ‘Mało kto mówi po wilamowsku tak dobrze, jak ty.’; zełda-wen ‘rzadko kiedy’: Zyty müzik wi ufum TKB, to hjyt’ȧ zełda-wen. ‘Taką muzykę, jak na TKB (Tygodniu Kultury Beskidzkiej), rzadko kiedy da się usłyszeć.’

rządzić, panować REGJYN₁

RE|GJYN₁ v. (imp. sg. REGJY, pl. REGJYT; part. perf. (GY)REGJYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

REGJY

REGJYN

2. p.

REGJYST

REGJYT

3. p.

REGJYT

REGJYN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

REGJYT

REGJYTA

2. p.

REGJYTST

REGJYT

3. p.

REGJYT

REGJYTA

rządzić, panować: Dos ej mȧj hyt ȧn yhy regjy dö. ‘To mój dom i to ja tu rządzę.’; S’kȧzertüm wjyd gyregjyt fu ȧm kȧzer oba fu ȧr kȧzeryn. ‘Cesarstwem rządzi cesarz lub cesarzowa.’

rzecz, przedmiot, sprawa, część ubrania / stroju ZAH

ZAH s. f. (pl. ZAHA)

1. rzecz, przedmiot: Wi zy zih śułda, höt zy jum oły zaha cym fanster roüsgywüfa. ‘Gdy się kłócili / kłóciły, wyrzuciła mu  / jej wszystkie rzeczy przez okno.’

2. sprawa: Hüh ok, wer müsa yns trafa ȧn fercyła, bo yhy ho ȧ zah ny uf telefon. ‘Słuchaj, musimy się spotkać i porozmawiać, bo mam sprawę nie na telefon.’

3. część ubrania / stroju: Mȧj baba hot fuły łod wymysiöejer zaha. ‘Moja babcia miała całą skrzynię wilamowskich ubrań.’

rzeczownik ZAHWÜT

ZAHWÜT s. n. (pl. ZAHWJYTYN, dim. ZAHWJYTŁA)

(gram.) rzeczownik: Dy Wymysiöejyn hon łiwer myta cȧjtwjytyn owi myta zahwjytyn cy kuza. ‘Wilamowianie chętniej używają w mowie czasowników niż rzeczowników.’

Zob. też: → WÜT

rzeczywiście, naprawdę WIRKLIH

WIRKLIH adv.

(rzad.) rzeczywiście, naprawdę: Wȧsty wos, no s’wiöe yns wirklih zjyr śwjer. ‘Wiesz co, naprawdę było bardzo trudno.’; Yh ken’ȧ wirklih ny, h’ho’ȧ ny gyzan. ‘[Tak] naprawdę go nie znam, nie widziałem / nie widziałam go.’

rzeczywiście, naprawdę WIRKLIH WÜR

WIRKLIH WÜR adv.

rzeczywiście, naprawdę: Ejs ej wirklih wür ȧ güty profesiöeryn. ‘Ona jest rzeczywiście dobrą profesorką.’; Dȧj wykłod wiöe zjyr interesantyś! – Wirklih wür? – No frȧłik! ‘Twój wykład był bardzo interesujący! – Naprawdę? – No pewnie!’

rzeczywiście, prawdopodobnie, podobno, jak to HAŁT

HAŁT adv.

1. rzeczywiście: Har kund zih hałt frȧjyn, bo jok har höt di śwjery prifnan byśtanda. ‘Rzeczywiście mógł się cieszyć, bo jako jedyny zdał ten trudny egzamin.’

2. prawdopodobnie, podobno: Fyrym fün zy ny uf wakanc? Hałt, do dy müm ej zjyr śłȧht nö dar łecta krankyt. ‘Dlaczego nie pojechali / pojechały na wakacje? Prawdopodobnie dlatego, że ciocia jest bardzo słaba po ostatniej chorobie.’; Di müm hałt, di wiöe ju zjyr rȧht, oder yhy kant zy ny. ‘Ta ciotka była podobno bardzo uczciwa, ale ja jej nie znałem.’; Hałt, do dos gyweł tojer ej. ‘Prawdopodobnie ten sklep jest drogi.’

3. jak to (zwyczajnie): Zy hon gyzunga ȧna gytanct wi hałt dy śmjergüśnikja. ‘Oni śpiewali i tańczyli, jak to śmierguśnicy.’

rzeka FŁUS

FŁUS s. m. (pl. FŁYS, dim. FŁYSŁA)

rzeka: Dy Wȧjsuł dos ej ȧ gruser fłus, oder ȧ fyngt zih füt oü fu ȧm klinüćikja bahła. ‘Wisła to duża rzeka, a przecież ona też się zaczyna z malutkiego strumyczka.’

rzęsa WYMPER

WYMPER s. f. (pl. WYMPYN, dim. WYMPELA)

rzęsa: Dos ej ȧ büs, wen der ȧ wymper ys oüg nȧjfełt ȧn dy krigst zy ny roüs. ‘To męka, kiedy wpadnie ci rzęsa do oka i nie możesz jej wyciągnąć.’

rzeźba ŚNYCERȦJ

ŚNYCERȦJ s. f. (pl. ŚNYCERȦJA)

rzeźba: Oły śnycerȧja yr wymysiöejer kjyh höt ȧ menć – der Abda-Mjyra – oüsgykrycułt. ‘Wszystkie rzeźby w wilamowskim kościele wyrzeźbił jeden człowiek – Kazimierz Danek.’

rzeźnik, masarz FŁȦŚER

FŁȦŚER s. m. (pl. FŁȦŚYN)

rzeźnik, masarz: Wen dy wyłst ȧ fȧjn fłȧś kiöefa, müsty gejn cym fłȧśer. ‘Jeśli chcesz kupić dobre mięso, musisz iść do masarza.’

Por. też: dy fłȧśeryn ‘rzeźniczka, masarka’, dy fłȧśerȧj ‘rzeźnia, masarnia’.

rzeżucha BÜNGROZ

 

BÜNGROZ s. n., sg. tant. (dim. BÜNGROZŁA)

rzeżucha: S’büngroz wehst yn nosa jytyn oba ufer wat fjyn Ustyn. ‘Rzeżucha rośnie w wilgotnych miejscach albo przed Wielkanocą na wacie.’

 

rzucać, cisnąć, rzucić się, rzucać się, mieć młode WAFA (ZIH)

WAFA (ZIH) v. (imp. sg. WEJF / WAF, pl. WAFT; part. perf. GYWÜFA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

WAF

WAFA

2. p.

WJYFST

WAFT

3. p.

WJYFT

WAFA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

WÜF

WÜFA

2. p.

WÜFST

WÜFT

3. p.

WÜF

WÜFA

1. rzucać, cisnąć: Wafa myta śtȧnn ej nybezpjećnik. ‘Rzucanie kamieniami jest niebezpieczne.’; Dy zun wjyft ȧn wiöema śȧjn ȧn zy underśnet idys detal fur łandśoft. ‘Słońce rzuca ciepły blask, podkreślając każdy detal krajobrazu.’

2. (z ZIH) rzucić się, rzucać się: Śwah nö ȧm łanga tag yr at, wüf’ȧ zih gryhta ufs bet, wi’ȧ nok yn ham cyrykkom, ȧn’ȧ śłüf ȧj. ‘Zmęczony po długim dniu w pracy, rzucił się od razu na łóżko, gdy tylko wrócił do domu, i zasnął.’

3. mieć młode (o zwierzętach): Dy kü wjyft dy kełwyn ȧn dy köwuł – dy fyłihła. ‘Krowa się cieli, a klacz się źrebi.’

Rzadko używaną formą tego czasownika jest wjyfa (zih).

rzucić, rzucać, uderzyć, zostawiać plamki, zostawiać kropki ŚMȦJSA

ŚMȦJSA v. (imp. sg. ŚMȦJS, pl. ŚMȦJST; part. perf. GYŚMYSA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚMȦJS

ŚMȦJSA

2. p.

ŚMȦJST

ŚMȦJST

3. p.

ŚMȦJST

ŚMȦJSA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚMȦS

ŚMYSA

2. p.

ŚMȦST

ŚMYST

3. p.

ŚMȦS

ŚMYSA

1. rzucić, rzucać: höst s’bȧla zu gyśmysa, do der hund höt ny gyzan, wu’s ej gyfoła – yh fercwȧjwuł, do’ȧ wyt’s fynda. ‘Tak rzuciłeś piłeczką, że pies nie widział, gdzie ona spadła – wątpię, że ją znajdzie.’

2. uderzyć: We’h dih śmȧjs, to wysty zan! ‘Jak cię uderzę, to zobaczysz.’

3. zostawiać plamki / kropki (o odchodach much i pająków): Dy fłigja hon dan portret ganc gyśmysa, yhy wa’ȧ fu dö wȧgnama, bo’ȧ ej śun ny śejn. ‘Muchy całkiem upstrzyły ten portret, zabiorę go stąd, bo już nie jest ładny.’

Zob. też: → ROÜSŚMȦJSA