Słownik

(DER) JYNGSTY TAG s. m., sg. tant.

sądny dzień: Zy hon diöt ȧ zyty unöernung, do dos ej der jyngsty tag! ‘Mają tam taki nieporządek, że sądny dzień!’

ZOL s. m. (pl. ZOLN, dim. ZOLIHŁA)

sala: Wen imyd höt friöed, mit’ȧ mȧstyns ȧn zol. ‘Gdy ktoś ma wesele, wynajmuje przeważnie salę.’

PRESWÜŚT s. f. (pl. PRESWJYŚT)

salceson: Miöehja ziöen, do dy preswüśt ej güt uf dy gyłenkja. ‘Niektórzy mówią, że salceson jest dobry na stawy.’

ZOÜWER₁ pron.

sam: Yhy bej duł? Dü byst zoüwer duł! ‘Ja jestem głupi(a)? Sam(a) jesteś głupi(a)!’; Wjyr wan yns zoüwer ny gan röt. ‘Nie damy sobie sami rady.’; Nymiöehja fyś, wo zy yr oceantif ława, kyna śłyngja öpfyn gryser wi zej zoüwer. ‘Niektóre ryby, mieszkające w głębi oceanu, połykają ofiary większe od nich samych.’; Ȧ myt wam wje’h kuza? Cy zejh zoüwer wa’h füt ny kuza! ‘A z kim będę rozmawiać? Do siebie samego / samej przecież nie będę mówić!’; Yhy wȧ, do’s’um imyd höt underziöet: fu zejh zoüwer wje’ȧ mer nist ny śenkja. ‘Wiem, że mu to ktoś podpowiedział: sam z siebie by mi nic nie podarował.’

ȦŁȦN adj., adv.

1. sam, samemu: Har wönt ȧłȧn. ‘Mieszka sam.’; Oły gingja śun wȧg ȧn yhy błȧ dyham ȧłȧn. ‘Wszyscy już poszli i zostałem/zostałam sam/sama w domu.’

2. samotny, osamotniony: Göter-Hjer, ny łö mih ȧłȧn śtarwa! ‘Panie Boże, nie pozwól mi umrzeć w samotności!’

ŁOÜTER adv.

same: Der Ȧgltȧjh hȧst ȧzu, bo diöt wün jyśter łoüter ȧgln. ‘«Ȧgltȧjh» (‘Pijawkowy staw’) nazywa się tak, dlatego że dawniej były w nim same pijawki.’; Har ławt ym mjer, yst łoüter fyś / Błȧjt Wymysiöejer ȧn oü fryś. ‘On mieszka nad morzem, je same ryby / Pozostaje Wilamowianem i jest też zdrowy.’ (FB 1921).

ZEJERYN s. f. (pl. ZEJERYNA, dim. ZEJELA)

samica: Dy köwuł ej ȧ zejeryn fum fad. ‘Klacz to samica konia.’

HAR₂ s. m. (pl. HAN, dim. HALA)

samiec: Der hon dos ej der har fur hün. ‘Kogut to samiec kury.’

OÜTA s. n. (pl. OÜTA, dim. OÜTŁA)

samochód, auto: Yhy wȧ nist, op yh wa hon płoc ym oüta fjyr dejh. ‘Nie wiem, czy będę miał miejsce dla ciebie w samochodzie.’; Wyłsty ȧ noj oüta kiöefa? ‘Chcesz kupić nowe auto?’

ERO^|PLAN s. m. (pl. EROPLANN, dim. EROPLANŁA)

samolot: Der eroplan fjet fejł byhenderer owi der cug. ‘Samolot leci o wiele szybciej niż [jedzie] pociąg.’

UWAGA: w języku wilamowskim używa się czasownika → FIÖEN ‘jechać’ raczej niż → FŁIGJA ‘lecieć’, gdy mowa jest o samolocie.

SAN^|DAŁ s. m. (pl. SAN^|DAŁN)

sandał (but): Wen’ȧ gejt wymysiöeryś ogycün, djef’ȧ kȧ sandałn ny triöen, ok tśewikja oba pobütkja. ‘Gdy się idzie ubranym po wilamowsku, nie wolno zakładać sandałów, tylko trzewiki lub półbuty.’

ŚŁYTA s. m. (pl. ŚŁYTA, dim. ŚŁYTŁA)

1. sanie: Jyśter fün zy ym wynter mytum śłyta rym. ‘Dawniej zimą jeżdżono na saniach.’

2. (dim.) sanki: Wen’s zu weter wyt śnȧjn, wawer gejn myta kyndyn uf dy śłytła. ‘Jeśli dalej będzie tak śnieżyło, pójdziemy z dziećmi jeździć na sankach.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka polskiego w języku wilamowskim wyraz ŚŁYTA ma liczbę pojedynczą.

SANSE^|WJER s. f. (pl. SANSE^|WJEN)

sansewieria: Dy sansewjer djef fejł woser ny hon, oder ȧ kon zy oü ny łön derdjyśjyn. ‘Sansewiera nie powinna mieć za dużo wody, ale nie wolno pozwolić jej też wyschnąć.’

ŚNIWA v. (imp. sg. ŚNIW, pl. ŚNIWT; part. perf. GYŚNÖWA + hon)

sapać, parskać: Wen imyd śnoüwt, ȧn’ȧ mȧld zih ny, to ej’ȧ bejz . ‘Gdy ktoś sapie, a się nie odzywa, to jest zły.’

MOSKAL s. m. (pl. MOSKOLN)

sardynka: Wi wer y wakanc undum celt śłüfa, nömwer yns ȧ döz fu moskaln ȧn wer ösa dos uf. ‘Gdy spaliśmy na wakacjach w namiocie, wzięliśmy konserwę z sardynkami i ją zjedliśmy.’

NÖKWER s. m. (pl. NÖKWYN, dim. NÖKWELA)

sąsiad: Mȧj nökwyn hon ȧ grusa epułboüm ȧn dy epułn bucta dy gancy naht ufs dah, do wer ny kunda śłöfa. ‘Moi sąsiedzi mają dużą jabłoń i jabłka całą noc spadając uderzały o dach tak, że nie mogliśmy spać.’

Por. też: dy nökweryn ‘sąsiadka’: Dy nökweryna gejn inda cyzoma y dy kjyh. ‘Sąsiadki zawsze razem chodzą do kościoła.’; cy nökwyś ‘po sąsiedzku, w sąsiedztwie’: Ejs wönt cy nökwyś. ‘Ona mieszka po sąsiedzku.’; der dyma ‘najbliższy sąsiad, współlokator’; dy nökwerśoft / nökśoft ‘sąsiedztwo, bliska okolica’.

^|SȦŁOT / ^|SAŁOT s. m. (pl. SȦ^|ŁOTA / ^|SAŁOTA)

sałata: Mjyr hon dy ślimoka ȧ ganca sałot ufgyfrasa. – Ufȧ sałot gejn zy zjyr. – Ufȧ ȧjzsałot gejn zy ny, oder uf dan gywynłikja... o Mȧryja! ‘Mnie ślimaki zżarły całą sałatę. – Bardzo idą na sałatę. – Na sałatę lodową nie idą, ale na tę zwykłą... o Maryjo!’

SA^|ŁOT s. m. (pl. SA^|ŁOTA, dim. SA^|ŁOTŁA)

sałatka: Yhy ho ołylȧ sałota zjyr gan – dos toüyt ny łang zy cy maha ȧn zy zȧjn ju gyzund! ‘Bardzo lubię wszelkiego rodzaju sałatki – robienie ich nie trwa długo i są bardzo zdrowe!’

BEJN₂ s. f. (pl. BEJNA, dim. BEJNŁA)

1. scena (miejsce): Dy grysty operbejn y Pöłn ej yr Nȧrodowikja Oper y Warśaw. ‘Największa scena operowa w Polsce znajduje się w Operze Narodowej w Warszawie.’ 

2. scena (część jakiegoś utworu): Dy jyśty bejn śtełt für dy kyndhȧjt fur hoüptśtatür. ‘Pierwsza scena przedstawia dzieciństwo głównego bohatera.’

3. chór (w kościele): Ȧ nun śpejłt ufer bejn ufer ügl. ‘Siostra zakonna gra na chórze na organach.’

ŚTÜF s. f. (pl. ŚTÜFA, dim. ŚTÜFŁA)

schód, stopień: Dy śtüfa zȧjn ȧzu göh, dos ej ȧ wunder, do nimyd ej nö ny rundergyfoła. ‘Schody są takie strome, to cud, że nikt jeszcze nie spadł.’; Der Pejtela zos ufer śtüf byr hyt ȧn’ȧ os ćipsa. ‘Piotrek siedział na stopniu przy domu i jadł chipsy.’

HEJNŁEN (ZIH) v. (imp. sg. ŁE HEJN, pl. ŁET HEJN; part. perf. HEJNGYŁET + hon)

1. (s)chować (się): Łe dih hejn, ȧn yhy wa bocy zȧhcik rȧhyn ȧn wa’h dih gejn zihja. ‘Schowaj się, a ja będę liczył do sześćdziesięciu i pójdę cię szukać.’; Łesty ołys ȧzu hejn, do’h wȧs nöhta ni ny, wu wos ej hejngyśtakt! ‘Tak wszystko chowasz, że nigdy potem nie wiem, co gdzie jest schowane!’

2. (z ZIH) położyć się: Ym aht łet’ȧ zih hejn, śoüt’ȧ ȧ telewizor ȧn’ȧ śłyft. ‘O ósmej on się kładzie, ogląda telewizję i śpi.’

Zob. też: → ŁEN

CÜKUMA v. (imp. sg. KU(M) CÜ, pl. KUMT CÜ; part. perf. CÜ(GY)KUMA + zȧjn)

schudnąć: Ynzer Witła ej ȧzu cükuma, war’ȧs, op’ȧ ny ej krank. ‘Nasz Witek tak schudł, kto wie, czy nie jest chory.’

Zob. też: → KUMA

FEŁA v. (imp. sg. FEŁ, pl. FEŁT; part. perf. GYFEŁT + hon)

1. ściąć drzewo: Zy hon hefa biöem ym puś gyfełt. ‘Oni ścięli dużo drzew w lesie.’

2. obalić, powalić, przewalić: Der wynd wiöe zu śtiöek, do’ȧ höt mih bałd gyfełt! ‘Wiatr był tak mocny, że mnie prawie przewalił!’

OÜSCIN (ZIH) v. (imp. sg. CI OÜS, pl. CIT OÜS; part. perf. OÜSGYCÜN + hon)

1. ściągnąć, ściągać (ubranie), rozebrać się: Ci dan sweter oüs, zyst wysty dö ȧjkoha. ‘Ściągnij ten sweter, bo inaczej się tu ugotujesz.’; Wȧł dy y dy sauna gejst, müsty dih oüscin. ‘Zanim wejdziesz do sauny, musisz się rozebrać.’

2. wyprowadzić się: Mün coügt mȧj śwaster fu zer wönan oüs ȧn yhy fiöe y jyr cy hyłfa. ‘Jutro moja siostra wyprowadza się ze swojego mieszkania i ja jadę jej pomóc.’

WAND s. f. (pl. WEND, dim. WȦNDŁA)

ściana: Yhy wön ȧłȧn, yhy ho ny myt wam cy kuza. Myta wenda wa’h kuza? ‘Mieszkam sam / sama, nie mam z kim rozmawiać. Ze ścianami będę / mam rozmawiać?’

ŚTȦJG s. m. (pl. ŚTȦJGJA, dim. ŚTȦJGŁA)

1. ścieżka: Diöt, wu yta dy grusy śtrös ej, wiöe jyśter ȧ kliner śtȧjg. ‘Tam, gdzie teraz jest wielka droga / ulica, była dawniej mała ścieżka.’

2. kładka: Diöhs bahła füt jok ȧ śmołer śtȧjg. ‘Przez strumyk prowadziła tylko wąska kładka.’

RYHTER s. m. (pl. RYHTYN)

sędzia: Mün gejwer ys gyryht, yhy höf, do der ryhter wyt yns erlih ryhta. ‘Jutro idziemy do sądu, mam nadzieję, że sędzia nas uczciwie osądzi.’

Por. też: dy ryhteryn ‘sędzia (ona)’.

SEKRE^|TERYN s. f. (pl. SEKRE^|TERYNA)

sekretarka: Wjyr hon ȧ nojy sekreteryn ogyśtełt. ‘Zatrudniliśmy nową sekretarkę.’

Por. też: der sekre^|ter ‘sekretarz’.

SEKUND s. f. (pl. SEKUNDA)

sekunda: Dy minüt byśtejt fu zȧhcik sekunda. ‘Minuta składa się z sześćdziesięciu sekund.’

^|SELER s. m. (pl. ^|SELYN, dim. ^|SELEŁA)

seler: Der seler höt ȧ śtiöekja gyśmak, dy djefst jok ȧ klin śtykla nȧjwafa. ‘Seler ma mocny smak, wystarczy wrzucić tylko mały kawałek.’

TROÜM s. m. (pl. TRIÖEM, dat. pl. TRIÖEMA dim. TRIÖEMŁA)

1. sen (marzenie senne): Wen dy gycyłikja łoüt ufȧ troüm kuma, kon dos ferśidnikjy zaha bydȧjta. ‘Gdy zmarli przychodzą do ciebie we śnie, może to oznaczać różne rzeczy.’

2. marzenie, życzenie: Dos ej mȧj troüm, uf Win cy fiöen. ‘Podróż do Wiednia to moje marzenie.’

Zob. też: → ŚŁÖF, → TRIÖEMA

ŚŁÖF s. m. (pl. ŚŁYF)

1. sen (spanie): Güter śłöf ej ȧs / ȧner fun wihtiksta filan fum güta gyzunda. ‘Dobry sen jest jednym z najważniejszych filarów dobrego zdrowia.’

2. (anatom.) skroń: Ȧ śmejs yn śłöf kon nybezpjećnik zȧjn. ‘Uderzenie w skroń może być niebezpieczne’.

Zob. też: → TROÜM

KYZ s. m. (pl. KYZ, dim. KYZŁA)

ser (najczęściej żółty, czasem też biały): Yhy as ołylȧ kyz zjyr gan. ‘Bardzo lubię jeść wszelkiego rodzaju sery.’

Zob. też: → TWIÖEK

TWIÖEK s. m., sg. tant. (dim. TWȦGLA)

1. ser (biały lub żółty): Fu klinüf as yh gan śnytła brut byśmjet myt wȧjsum twiöek ȧn bycökyt. ‘Od dzieciństwa chętnie jem kromki chleba posmarowane białym serem i posypane cukrem.’

2. (dim., szczególnie w połączeniu z GIÖERELIŚ) oscypek: Dy würa giöereliśa twȧgla byśtejn ym wingsta fu zȧhcik procent śöfsmyłih. ‘Prawdziwe oscypki składają się w co najmniej 60 procentach z mleka owczego.’

Por. też: der wȧjsy twiöek ‘ser biały, twaróg’, der gały twiöek ‘ser żółty’.

Zob. też: → KYZ

HAC s. n. (pl. HACA, dim. HACŁA)

serce: Har krigt ȧn śłag ys hac ȧn’ȧ śtiörw. ‘Dostał zawału i zmarł.’; Zej höt ȧ güt hac. ‘Ona ma dobre serce.’

HACAGAN adv.

serdecznie, z całego serca, gorąco: Hacagan skiöekumt y Wymysoü! ‘Serdecznie witajcie w Wilamowicach!’; Hacagan łodwer ȧj y ynzer müzeum! ‘Serdecznie zapraszamy do naszego muzeum!’

GAŁER PŁOC s. m. (pl. GAŁA PŁAC) (adj. + s.)

sernik, serowiec: Wi wer gingja uf dy friöed / Koüftwer yns ȧn gała płoc. ‘Jak poszliśmy na wesele / Kupiliśmy sobie serowiec (sernik).’ (fragment piosenki Wi wer gingja uf dy friöed)

Zob. też: → PŁOC₂

MULKJA s. f. (pl. MULKJA)

serwatka: Mjyr śmekt dy mulkja fur mocarel giöe ny. ‘Mnie zupełnie nie smakuje serwatka z mozzarelli’

ZYN v. (imp. sg. ZY, pl. ZYT; part. perf. GYZYT + hon)

siać: Jyśter hot yh dos gan, yhta cy zeca oba cy zyn, oder yta ho’h łiwer y dy wȧjta łendyn cy rȧza. ‘Dawniej lubiłem / lubiłam coś sadzić lub siać, ale teraz wolę podróżować do dalekich krajów.’

Zob. też: → ZÖT

FŁOĆJA v. (imp. sg. FŁOĆ, pl. FŁOĆT; part. perf. GYFŁOĆT + hon)

siadać, przysiadać: Wen dy yn trȧmwȧj uf Wilȧnüw nȧjśtȧjgst, to fłoć gryhta ufȧ frȧja płoc, bo wi ny, to wysty müsa ȧ ganca wȧg śtejn. ‘Gdy wsiądziesz do tramwaju na Wilanowie, to siadaj od razu na wolne miejsce, bo jak nie, to będziesz musiał stać całą drogę.’

Zob. też: → FŁEĆJA, → ZECA (ZIH)

HE s. n. (pl. HEJA, dim. HEŁIHŁA)

siano: Jyśter trojgta zy s’groz ufs he fjy dy fad, yta kiöef yh he ym gyweł fjyr mȧj mjerśwȧjnła. ‘Dawniej suszono trawę na siano dla koni, teraz kupuję siano w sklepie dla mojej świnki morskiej.’

ZEJBBOL s. f. (pl. ZEJBBOLN)

siatkówka: Zy ziöen, do dy besty zejbbolśpejłyn zȧjn huh. ‘Mówi się, że najlepsi zawodnicy siatkówki są wysocy.’

Zob. też: → BOL

ZEJH, ZIH pron.

1. (wyłącznie w postaci ZIH) się, siebie: Dy kyndyn ćeśȧn zih, wen zy zih kyna myt noja śpejłzaha bawjȧn. ‘Dzieci się cieszą, gdy mogą się bawić nowymi zabawkami.’; Wos höt zih dö? ‘Co się tu dzieje?’; Wi maht zih dos? ‘Jak się to robi?’

2. (z praep., najczęściej w postaci ZEJH) siebie, sobie: Ejs ziöet yhta cy zejh zoüwer, oder ȧzu śtyłnik, do’h kund ny hjyn, wos gynoü. ‘Powiedziała coś do siebie, ale tak cicho, że nie słyszałem / nie słyszałam, co dokładnie.’; Wjyr fergösa ys gyweł cy gejn, oder Göt zȧj dank hot ider yhta ben zih, to hungytwer ny. ‘Zapomnieliśmy / Zapomniałyśmy pójść do sklepu, ale dzięki Bogu każdy miał coś przy sobie, więc nie byliśmy głodni / nie byłyśmy głodne.’; Mȧ djef myt zejh jok zöfuł nama, wifuł’ȧ kon triöen ym tiöerba. ‘Należy wziąć ze sobą tylko tyle, ile można unieść w plecaku.’; Yhy ho nist ny by zejh, kyndsty mer yhta łȧjn? ‘Nie mam nic przy sobie, mógłbyś / mogłabyś mi trochę pożyczyć?’; Der Karol ej śun ȧzu ȧjgykȧmȧt, do jum dy oügałejdyn fu zejh zoüwer cüfoła. ‘Karol jest tak zmęczony / przepracowany, że powieki same mu się zamykają.’

3. się, siebie (nawzajem): Zy hon zih gypöst. ‘(Po)całowali się.’; Wjyr zan zih ida tag. ‘Widzimy się codziennie.’; Mȧj nökwyn byzihja zih gan. ‘Moi sąsiedzi chętnie odwiedzają się nawzajem.’

W znaczeniu 1. ZIH używany jest przede wszystkim w 3. osobie liczby pojedynczej i mnogiej (3. p. sg. i pl.), w innych przypadkach z reguły są używane odpowiednie zaimki osobowe: mih → YHY, dih → DÜ, yns → WJYR, (j)üh / oüh → JYR. ZIH może jednak wystąpić też w 1. i 2 osobie (1. p., 2. p.), szczególnie często w 1. osobie liczby mnogiej (1. p. pl.): Wer interesjyn zih / yns myter wymysiöeryśa śpröh. ‘Interesujemy się językiem wilamowskim.’

Podobnie jak w języku polskim, ZIH w znaczeniu 1. może być używane dla oznaczenia zbiorowości wykonującej czynność lub jako forma bezosobowa: Wi śpryht zih dos roüs? ‘Jak się to wymawia?’; S’kuzt zih, do der Rafał kuzt mytum Jüśü. ‘Mówi się, że Rafał jest chłopakiem Justyny.’ W tej funkcji – nieco częściej – używa się → Ȧ₃ oraz → MȦ. Funkcję uogólniającą pełnić też może czasownik w trybie oznajmującym w 3. osobie liczby mnogiej (3. p. pl.) z zaimkiem → ZEJ₂: Zy kuza, do der Rafał kuzt mytum Jüśü. ‘Mówi się, że Rafał jest chłopakiem Justyny.’; Zy kuzta, do zy wan zih ferwȧjwa. ‘Mówiono, że się pobiorą.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka niemieckiego, ZEJH w języku wilamowskim nie oznacza sobie w zdaniach takich jak ‘Kupił sobie nowe auto.’ lub ‘Zamówiła sobie butelkę wina.’ – w tym kontekście używa się odpowiednich zaimków osobowych w celowniku: Har koüft’um ȧ noj oüta.; Zy byśtełt’er ȧ fłoś wȧjn.

Por. też: dy ȧjnzihkȧjt ‘właściwość, cecha’.

ZEJWA num. (ord. ZEJWD-, s. ZEJWER)

siedem: Dy Wymysiöejeryna trüga jyśter zejwa hoüa ufȧ zuntag. ‘Wilamowianki dawniej nosiły w niedzielę siedem czepców.’

ZYMFCIK num. (ord. ZYMFCIKST-, s. ZYMFCIKJER)

siedemdziesiąt, 70: Śun ym toüzyt ahthundyt zymfciksta jür gyhüta uf wymysiöejer aptyk dy djyfyn: Błan, Bestwa, Denkjadiöf, Janowic, Kȧnćüg, Kȧnjüw, Łank, Molć, Fütsdiöf, Bratnysdiöf, Wymysdiöf ȧn Witkowic. ‘Już w roku 1870 do apteki w Wilamowicach należały wsie: Bielany, Bestwina, Dankowice, Janowice, Kańczuga, Kaniów, Łęki, Malec, Nowa Wieś, Osiek, Stara Wieś i Witkowice.’

ZYMFCA num. (ord. ZYMFCYT-, s. ZYMFCYNER)

siedemnaście, 17: Dü konst kȧ brantwȧjn ny trynkja, bo dy höst ołdyśt zymfca jür. ‘Nie możesz jeszcze pić alkoholu, bo masz dopiero siedemnaście lat.’

FŁEĆJA (ZIH) v. (imp. sg. FŁEĆ, pl. FŁEĆT; part. perf. GYFŁEĆT + hon)

1. siedzieć, przesiadywać: Wysty by dam kompüter ywik fłećja? ‘Będziesz zawsze siedział przy tym komputerze?’

2. (z ZIH) siadać, usiąść: Jyśter fłećta zih dy ołda łoüt zjyr gan bym uwa. ‘Dawniej starsi bardzo chętnie siadali przy piecu.’

Zob. też: → FŁOĆJA, → ZECA (ZIH), → ZYCA

ZYCA v. (imp. sg. ZYC, pl. ZYCT; part. perf. GYZASA + hon)

1. siedzieć, przesiadywać: Wos zycty ȧzu dy gancy cȧjt? Śtejźe uf ȧn rjy dih źe ȧbysła! ‘Co tak ciągle siedzisz? Wstań i poruszaj się trochę!’; Ym wynter zyc yh gan fjym ejwła ȧn yh trynk mer ȧ wiöema ty. ‘Zimą lubię siedzieć przed kominkiem i pić ciepłą herbatę.’

2. siedzieć (np. w więzieniu): Wen zy’ȧ fanga, wyt’ȧ ym wingsta can jür zyca. ‘Gdy go złapią, pójdzie siedzieć na co najmniej dziesięć lat.’

3. znajdować się: Mȧj kolekcyj fu mulkjadrymułn zyct gynüg huh ufum śrank, ȧzu do dy kyndyn wan zy ny derłanga. ‘Moja kolekcja motyli znajduje się dość wysoko na półce, tak, że dzieci jej nie dosięgną.’; Zȧj brüder wiöe by ȧm oütaunfoł ȧn ȧ śtykla ȧjza höt zih jum tif yn brustkiöb nȧjgyśłiöen – der dökter, wo’ȧ zułd’ȧ operjyn, hot strah, do’s zos niby cy nönd bym hac. ‘Jej / Jego brat brał udział w wypadku samochodowym i kawałek żelaza wbił mu się głęboko w klatkę piersiową – doktor, który miał go operować, bał się, że ten kawałek będzie zbyt blisko serca.

4. dobrze leżeć, pasować: Der ibercijer zyct uf der zjyr güt, ok müsty ȧbyselüćü dy kniöef cöwa. ‘Ibercijer (rodzaj płaszcza) bardzo dobrze na tobie leży, tylko musisz troszeczkę przesunąć guziki.’

5. (z BŁȦJN) zostać na kolejny rok (w szkole): Ȧ ej ȧ jür ełder fu mjyr, oder ȧ ging myt mer y ȧ klas, bo’ȧ błȧ zyca yr fjyda klas. ‘On jest o rok starszy ode mnie, ale chodził ze mną do jednej klasy, bo został na kolejny rok w czwartej klasie.’

6. mieszkać razem (o parze): Zy nöma troü jes jür, oder zy zyca śun cyzoma can jür. ‘Oni wzięli ślub w zeszłym roku, ale mieszkają razem już od dziesięciu lat’.

Zob. też: → BYZYCA, → FERZYCA, → FŁEĆJA, → FŁOĆJA, → OÜSZYCA, → ZECA (ZIH)

ŁANGA v. (imp. sg. ŁANG, pl. ŁANGT; part. perf. GYŁANGT + hon)

sięgać, sięgnąć: Yhy bej ufum eroplanhöf, yhy łang yn dibzak, ȧ diöt ho’h kȧn paśport ny. ‘Jestem na lotnisku, sięgam do kieszeni, a tam nie ma paszportu.’

AKYS s. f. (pl. AKYSA, dim. AKYSŁA)

siekiera: S’wiöe ȧmöł ym wynter kołd / Nom ȧ akys ging yn wald / Y dam wald wiöe gruser śnej / Y dam gatła błit der kłej. ‘Było raz w lesie zimno / Wziąłem siekierę, poszedłem do lasu / A w tym lesie był duży śnieg / A w ogródku kwitła koniczyna.’ (fragment piosenki S’wiöe ȧmöł ym wynter kołd); Dy fürfatyn fun Wymysiöejyn müsta ju hefa ata myter akys – y Wymysoü wiöe füt jyśter ȧ dykjer puś. ‘Przodkowie Wilamowian musieli wiele pracować siekierą – na terenie Wilamowic był przecież niegdyś gęsty las.’