Słownik

UNDER^|WOH adv.

w dni robocze: Wen dy dih wyłst myt mer trafa, to błȧjt jok der zynwytzuntag, bo underwoh bej’h ida tag yr at. ‘Jeśli chcesz się ze mną spotkać, to zostaje tylko weekend, bo w dni robocze jestem codziennie w pracy.’

DYHAM adv.

1. w domu: Dü ziöetst, do dy wyst zȧjn ym cwü dyham! ‘Mówiłeś / mówiłaś, że będziesz o drugiej w domu!’

2. (z →FU) z domu: Zej höt zih fu dyham güty manjyn gyłjyt. ‘Nauczyła się z domu dobrych manier.’

Używana też jest forma y dyham ‘w domu’.

Zob. też: → YN HAM

HOÜTCYTAG adv.

w dzisiejszych czasach, obecnie: S’ława ej hoütcytag ny pewnik. ‘Życie jest niepewne w dzisiejszych czasach.’

ENDŁIK adv., adj.

1. w końcu, nareszcie, wreszcie: Endłik bysty gykuma! ‘W końcu przyszedłeś!’;

2. posiadający koniec: S’ława ej endłik. ‘Życie ma koniec.’

KȦRLECT / KȦRŁECT adv.

w końcu, wreszcie: Zy śułda zih ȧ gancy woh ȧdiöh! Göt zȧj dank, kȧrłect köma zy uf ȧs. ‘Kłócili się przez cały tydzień! Dzięki Bogu, wreszcie się dogadali.’; Cyderjyśt kund yh jok cwencik minüta iba, nöhta dresik, nöhta fjycik, ȧn kȧrlect derkom yh cy ȧr śtund! ‘Najpierw mogłem ćwiczyć tylko 20 minut, potem 30, potem 40, a w końcu doszedłem do godziny!’

Y, ȦJN praep. (acc., dat.)

1. (dat.) w, na (miejsce, instytucja): Wjyr zȧjn ym kino. ‘Jesteśmy w kinie.’; Zej at yr śül. ‘Ona pracuje w szkole.’; Yhy ho mȧj gancy at ym laptop gyhot, ȧn imyd höt mer’ȧ gyśtöła! ‘Miałem / Miałam całą swoją pracę na laptopie, a ktoś mi go ukradł!’; Wi yhy duł wiöe, do’h łis dy śpangla cym krawatl ym fansterkiöb łejgja! S’kom ȧ ołaster gyfün ȧn zy höt zy wȧggynuma. ‘Jak głupi byłem / głupia byłam, że zostawiłem / zostawiłam spinki do krawata na parapecie! Przyleciała sroka i je zabrała.’; Endłik hot’ȧ s’pakła yn henda. ‘W końcu miał przesyłkę w rękach.’; Y dam amt toüyt ołys ȧ ywikkȧjt! ‘W tym urzędzie wszystko trwa wiecznie!’

2. (dat.) przyimek używany jako marker dopełnienia dalszego: Ziöe dos ym hjen. ‘Powiedz to panu.’; Har go dos yr müter. ‘Dał to matce.’; Yhy wa der śun nist ny ziöen, bo dy fercyłst inda ołys y den kolegja! ‘Już nic ci nie powiem, bo zawsze rozpowiadasz wszystko swoim kolegom!’; Uf zen gybürstag cygo s’Poülina cökela y oła yr klas. ‘Na urodziny Paulina rozdała wszystkim w klasie cukierki.’; O nȧ! Imyd höt ym Filip ȧ pülarys gyśtöła! ‘O nie! Ktoś ukradł Filipowi portfel!’; Ym Kryśü ys’s hyba kałd, mah s’fanster cü. ‘Krystynie chyba jest zimno, zamknij okno.’; Der śiłer go yn śülkyndyn hefa hoüzibnana. ‘Nauczyciel zadał uczniom dużo pracy domowej.’; Zej höt y dam kłopa łang cügyzan. ‘Ona długo przyglądała się temu mężczyźnie.’

Przyimek Y zawsze jest używany jako marker dopełnienia dalszego, jedynie z zaimkami osobowymi → YHY, → DÜ, → WJYR i → JYR oraz zaimkami → IMYD i → NIMYD jego użycie jest fakultatywne: Yhy ho di kistiöeryj (y) nimanda ny fercyłt. ‘Nikomu nie opowiedziałem / nie opowiedziałam tej historii.’; Ejs fercyłt dos ym Edek, ȧ (y) mjyr fercyłt dos s’Ircü. ‘Ona opowiedziała to Edwardowi / Edkowi, a mnie opowiedziała to Irena / Irka.’ W wypadku zaimków osobowych → HAR₁, → ZEJ₁, → EJS, → ZEJ₂ jest to kwestia akcentu logicznego: Ga’er dos. – Y wam? – Y jyr! ‘Daj to jej. – Komu? [No] jej!’; Ga jum dos. ‘Daj mu to.’ – ale: Y ejm ga’s. ‘Jemu to daj.’

Jedynie w pewnych kontekstach Y nie występuje z zaimkami, pełniącymi funkcję dopełnienia dalszego, głównie w utartych zwrotach, np. mjyr śȧjnt’s ‘wydaje mi się’ (→ ŚENN).

3. (acc.) do, w (kierunek lub cel): Har kom y dy hyt nȧj. ‘On wszedł do [czyjegoś] domu.’; Ȧ mantuł konsty y di omer gan. ‘Płaszcz możesz powiesić w tej szafie.’; Wyt dos ołys y dy walizk nȧjgejn? ‘Czy to wszystko wejdzie do walizki?’; Dy fadyn fługa y dy łöft. ‘Pierze poleciało w powietrze.’ (JG 2004); Der cug kom y dy śtot. ‘Pochód wszedł do miasta.’

4. (acc.) do (szkoły, pracy): Yhy gej y dy śül fum möntag bocȧm fretag, ȧzu wi mȧj ełdyn y dy at. ‘Chodzę do szkoły od poniedziałku do piątku, tak samo jak moi rodzice do pracy.’; Mȧj baba gejt y dy kjyh ida zuntag ȧn uf ida hȧltag. ‘Moja babcia chodzi do kościoła co niedziela i w każde święto.’

5. (dat.) w (o czasie): Dos wjytynbihła wiöe roüsgan ym jür cwetoüzyt fynfȧncwencik. ‘Ten słownik został wydany w 2025 roku.’; Ym zumer hon dy śülkyndyn ȧn dy śtüdanta frȧj. ‘W lecie uczniowie i studenci mają wolne.’; Fercȧj, oder yhy kon cün der yr mejtwoh ny kuma, bo’h ho cy fejł cy tün. ‘Wybacz, nie mogę przyjść do ciebie w środę, mam za dużo do roboty.’ – z godzinami używa się → YM₁.

6. (dat.) za (jak długo): Ok gej njynt ny, yhy ku y fynf minüta cyryk. ‘Tylko nigdzie nie idź , wracam za pięć minut.’; Dü wyst s’gancy giełd y drȧj woha krigja. ‘Dostaniesz całą sumę za trzy tygodnie.’; Yhy wa diöt zȧjn y ȧm mönda. ‘Będę tam za miesiąc.’

7. (dat.) określa sposób wykonania czynności: Der föks derśprung cym hoza y ȧm śprung ȧn y ȧm oügabłyk wiöe’ȧ śun y zen cyn. ‘Lis doskoczył do zająca jednym skokiem i w okamgnieniu zając już był w jego zębach.’; Har fercyłt yns di gyśiht yn oła klinikkȧjta. ‘Opowiedział nam tę historię ze wszelkimi szczegółami.’

8. (dat.) wyraża stan, w którym ktoś / coś się znajduje: S’möndła łaht, yh ym strah / Füng yh cy ȧdkłoüfa / Dy müter jiöet mih mytum śtrang / Zy kon mih ny derłoüfa. ‘Księżyc świeci, ja w strachu / Zaczęłam uciekać / Mama goni mnie powrozem / Nie może mnie dogonić.’ (fragment piosenki Mȧkja mȧj); Ym cün kon’ȧ mȧłȧjht-wos ȧjkuza, ȧ nöhta ys’s’um bang, do’ȧ zuwos höt gyziöet. ‘W gniewie można powiedzieć byle co, a później człowiekowi wstyd za to, że coś takiego powiedział.’

Por. też: y dam ‘... temu (o czasie)’: Dos pasjyt hefa jür y dam. ‘To stało się wiele lat temu.’; wejder ys ława kuma ‘powrócić do życia, odrodzić się’: Dy manx-śpröh wiöe yr andyn hełwt fum cwenciksta hundytjür bałd ganc gyśtiörwa, oder nöhta ej zy dank yr rewitalizacyj wejder ys ława kuma. ‘Język manx prawie zupełnie wymarł w drugiej połowie XX wieku, ale później powrócił do życia dzięki rewitalizacji.’

O sposobie łączenia poszczególnych form rodzajnika określonego z Y zob. → DER

Zob. też: → YM₁

^|EJWERHOÜPT(S) / EJWER^|HOÜPT(S) part.

w ogóle, w ogólności: Ejwerhoüpt y Wymysoü wün fejł zyty, wo zy handułta. ‘W ogóle w Wilamowicach było wielu takich, którzy handlowali.’

S’MYTAGS adv.

w południe: S’mytags łoüta zy inda. ‘W południe zawsze dzwonią (dzwonami).’

RȦHTS adv.

w prawo, po prawej: Rȧhts zater s’Kyngśłös. ‘Po prawej stronie widzą państwo Zamek Królewski.’

ZYST₂ conj.

w przeciwnym razie, inaczej: Dü müst inda maha dy hoüzibnana, zyst wysty błȧjn cyryk ȧn dy wyst hon śłȧhty nöta. ‘Zawsze musisz odrabiać pracę domową, inaczej zostaniesz w tyle i będziesz miał(a) złe oceny.’; Ym ława djef’ȧ zȧjn gydyłdik, zyst gejt’ȧ cygrund. ‘W życiu trzeba być cierpliwym, inaczej się zginie.’; Güt, do dy hotst mer gyziöet, do’h s’parabli zułd mytnama, zyst hetwer ganc nos gywast, ȧn ȧzu to komwer trojg yn ham cyryk. ‘Dobrze, że mi powiedziałeś / powiedziałaś, że powinienem był / powinnam była wziąć parasol, inaczej byśmy całkiem zmokli, a tak to wróciliśmy do domu sucho.’

ZYST₂ jest często używane z → BO: Trynkt jüh dan ty oüs, bo zyst wyt’ȧ kołd wada. ‘Niech pan / pani wypije tę herbatę, bo inaczej będzie zimna.’; Oder wen wer cyzoma kuma, müswer inda wymysiöeryś kuza, bo zyst fergaswer dos ganc. ‘Ale gdy się spotkamy, musimy zawsze mówić po wilamowsku, bo inaczej całkiem zapomnimy [jak się mówi].’

DYHYNDA adv.

w tyle, z tyłu, za czymś: Derföna ufum byłd zawer dy Mikyśy familyj, dyhynda ej dy śoün. ‘Z przodu na zdjęciu widzimy rodzinę Mików, a z tyłu jest stodoła.’

Zob. też: → HYNDA

HOJER adv.

w tym roku: Hojer ys’s wamer wi cyjür. ‘W tym roku jest cieplej niż rok temu.’

Inaczej można powiedzieć: y dam jür ‘w tym roku’, dos jür ‘w tym roku; ten rok’.

Zob. też: hojerik ‘tegoroczny’.

ȦHYNDER adv.

w tył, do tyłu, wstecz: Mytum drüżba kumt ȧhynder / Bo wer tanca wi der śynder ‘Chodźcie za drużbą (do tyłu) / Bo tańczymy jak diabli.’; Zy cin’ȧ ȧhynder. ‘Ciągną go do tyłu.’

ŁOKA v. (imp. sg. ŁOK, pl. ŁOKT; part. perf. GYŁOKT + hon)

wabić, nęcić, zachęcać: Yhy wje yta s’ander möł dos ny kiöefa, oder dy reklama, di łokta mih ȧzu. ‘Drugi raz bym tego już nie kupił / nie kupiła, ale reklamy tak mnie nęciły.’

Por. też: → ROÜSŁOKA

PÜT s. f. (pl. PÜTA, dim. PÜTŁA / PITŁA)

wagina: S’bowagycojg hȧst «püt». ‘Żeńskie genitalia nazywają się «püt».’

WȦ^|GON s. m. (pl. WȦ^|GONN, dim. WȦ^|GONŁA)

wagon: Der cug hȧst ȧzu, bo’ȧ coügt wȧgonn hynder zejh. ‘Pociąg nazywa się tak dlatego, że ciągnie za sobą wagony.’

Wyraz WȦ^|GON wymawia się w liczbie pojedynczej z długim o, a w liczbie mnogiej z krótkim.

WAKANC s. pl. tant.

wakacje: Ufa wakanc cygöwer s’gancy giełd, wo wer hota ȧjgyśpiöet. ‘Na wakacjach wydaliśmy całe pieniądze, które uzbieraliśmy.’

WANG s. f. (pl. WANGA, dim. WȦNGLA)

policzek: Yh hot ȧ śtykla płoc gasa, ȧ yta zȧjn mȧj wanga ȧzu rut gywiöda, s’wan y dam płoc nys zȧjn gywast, bo’h bej hȧklik uf zy. ‘Zjadłem / Zjadłam kawałek ciasta, a teraz moje policzki się bardzo zaczerwieniły; pewnie w tym cieście były orzechy, bo jestem na nie uczulony / uczulona.’

WAN₂ / WON s. f. (pl. WANN / WONN, dim. WANŁA)

wanna: S’łangy zyca yr wan zo hałd uf dy ödyn ȧn gyfysa śoda. ‘Długie siedzenie w wannie podobno szkodzi na żyły i [inne] naczynia [krwionośne].’

KIÖELK s. m. (pl. KIÖELKJA, dim. KIÖELKŁA)

1. wapno: Kiöelk cy łeśa hȧst woser cym gybranta kiöelk cücygisa. ‘Lasowanie / gaszenie wapna polega na dolewaniu wody do wapna palonego.’

2. wapń: Der kiöelk ej fjyn kerper zjyr nejtłik: ony ejn wahsa kȧ cyn ȧni kȧ bȧn ny. ‘Wapń jest bardzo potrzebny dla ciała: bez niego nie wyrosną zęby ani kości.’

Por. też: kiöelkwȧjs ‘biały jak wapno’, dy kiöelk ‘kalka (do kopiowania)’, kiöelkja ‘bielić, malować wapnem’, ‘(po)malować’, ‘kalkować’.

ŁYP s. f. (pl. ŁYPA)

warga: Zȧj łypa wün, wi ruza rut / Dy wanga giöe śun fu myłih ȧn błüt. ‘Jej wargi były czerwone jak róże / A policzki już całkiem jak mleko i krew.’ (fragment piosenki Yh kant ȧmöł ȧ mȧkja śejn)

CÖP s. m. (pl. CEP, dim. CEPŁA)

warkocz: Zy höt’er cwej śejny cep gyfłohta. ‘Zaplotła sobie dwa piękne warkocze.’

WAŚ^|TAT s. m. (pl. WAŚ^|TATA, dim. WAŚ^|TATŁA)

1. warsztat (pomieszczenie): Mȧj foter at ym oütawaśtat. ‘Mój ojciec pracuje w warsztacie samochodowym.’

2. warsztat tkacki: Jyśter hota hefa Wymysiöejyn dyham ȧn waśtat ȧn zy wjykta uf dam waśtat łȧjmyt. ‘Dawniej wielu Wilamowian miało w domu warsztat [tkacki] i tkało na tym warsztacie płótno.’ – w tym znaczeniu częściej używa się wyrazu s’gyśteł.

3. warsztat (kurs): Ynzer uniwersytet organizjyt inda hefa waśtata. ‘Nasz uniwersytet zawsze organizuje wiele warsztatów.’

WAT₁ adj., adv.

wart, wartościowy, warto: S’ej wat rymcyrȧza, fur wełt ymsrod cy derfiöen, ȧ ny nok ym ȧgja krigla cy zoüwyn. ‘Warto podróżować, żeby dowiedzieć się o świecie dokoła, a nie tylko kisić się we własnej bańce.’; Dos retrooüta ej wat ȧ ganc fermygja! ‘Ten samochód retro jest wart cały majątek!’; Zy ziöen, do wȧł’ȧ śtiörw, to ferbrit’ȧ zȧj oły waty papjyn ȧn s’gancy gyśpiöety giełd. ‘Mówią, że zanim zmarł, spalił wszystkie wartościowe dokumenty i wszystkie uzbierane pieniądze.’; Ys Wymysiöejer Müzeum cy gejn ȧn dy oüsśtełnan ocyśoün, dos ej wos wat! ‘Przejść się do Muzeum Kultury Wilamowskiej i obejrzeć wystawę, warto to zrobić!’

WAT₂ s. m. (pl. WATA)

wartość: S’ej śwjer zih cy derkuza, wen dy łoüt hon ny dinymłikja wata, oder s’ej ny unmejgłik. ‘Trudno się dogadać, jeśli ma się różne wartości, ale to nie jest niemożliwe.’; Ym müzeum kon’ȧ miöehysmöł zan eksponata fum grusa wat. ‘W muzeum można nieraz zobaczyć eksponaty o wielkiej wartości.’

BROÜN₁ v. (imp. sg. BROÜ, pl. BROÜT; part. perf. GYBROÜT + hon)

1. warzyć piwo: Ym broühoüz broüt mȧ bjyr. ‘W browarze warzy się piwo.’

2. parzyć (herbatę, kawę): Ȧ grina ty djef’ȧ cy łang ny broün, bo’ȧ wjyd byter. ‘Zielonej herbaty nie należy za długo parzyć, bo robi się gorzka.’

Por. też: ȧjbroün ‘nawarzyć (piwa)’ – często używane w przenośni: Müsty der yta zoüwer gan röt myt dam, wo dy höst ȧjgybroüt. ‘Musisz teraz sobie sam dać radę z tym, co nawarzyłeś.’

GRINCȦJK s. n. (pl. GRINCȦJK).

warzywa: S’wihtiksty grincȧjk, dos zȧjn arpułn. ‘Najważniejsze warzywo to ziemniaki.’; Fryś grincȧjk kiöefsty yta bałd y idum gyweł. ‘Świeże warzywa kupisz teraz prawie w każdym sklepie.’

ŚNOÜCER s. m. (pl. ŚNOÜCYN, dim. ŚNOÜCELA)

wąs: Yta, yta kymt’ȧ / Mytum śnoücer dryt’ȧ / Wen’ȧ wył cym mȧkja gejn / Mü’ȧ mytum śnoücer dryn. ‘Teraz, teraz idzie / Wąsem kręci / Kiedy chce iść do dziewczyny / Musi kręcić wąsem.’ (fragment piosenki Yta, yta kymt’ȧ);

Zob. też: → ŚNÜRBIÖET

ŚNÜRBIÖET s. m. (pl. ŚNÜRBAT, dim. ŚNÜRBATŁA)

wąs: Ym listopad hjyn hefa kłopa uf, dy śnürbat cy śjyn, do dy ander kłopa fur profilaktyk fum prostatkrawys ny zuła fergasa. ‘W listopadzie wielu mężczyzn przestaje golić wąsy, żeby inni mężczyźni nie zapomnieli o profilaktyce raka prostaty.’

Zob. też: → ŚNOÜCER

ŚMOŁ adj., adv. (ŚMAŁER / ŚMYŁER, ŚMAŁST- / ŚMYŁST-)

wąski: Zy ȧdkłüfa diöh dy Donau, diöt, wo zy ym śmyłsta ej. ‘Uciekli przez Dunaj, tam, gdzie ten jest najwęższy.’; Kynter mer dos rykla śmałer maha? ‘Może mi pan / pani zwęzić tę sukienkę?’

Por. też: śmolüśik ‘węziutki’.

OJER pron.

1. wasz (zaimek dzierżawczy): Śłöf mȧj kyndła, śłöf / S’wȧt ym gatła ȧ śöf / Ojyś myt fjyr wȧjsa fisła / Brengja’m kyndła epułn, nysła. ‘Śpij moje dzieciątko, śpij / Pasie się w ogródku owca / Wasza z czterema białymi nóżkami / Przynoszą dzieciątku jabłka, orzechy.’ (fragment piosenki Śłöf, mȧj kyndła, śłöf); Yhy ho hoüt s’nahts ȧn łiöeś gyzan y ojum giöeta. ‘Widziałem dziś w nocy łosia w waszym ogrodzie / ogródku.’; Fercȧjt, yhy ken ojyn noma ny. ‘Przepraszam, nie znam pana / pani imienia.’; Wi hon zih ojer kyndyn? ‘Jak mają się państwa / wasze dzieci?’

2. (tylko w formie pron.) mąż (m.) lub żona (f.): Ȧ wos ej dar ojer hoüt ȧzu ȧmałik? ‘A czemu to ten pani (mąż) dziś taki powolny / spowolniony?’

Formy zaimka OJER używane w funkcji przydawki prawie nie różnią się od form używanych w funkcji orzecznika. Jedyną różnicą jest forma OJYŚ, pojawiająca się w mianowniku (nom.) i bierniku (acc.) rodzaju nijakiego (n.). Forma ta używana bywa niezależnie od rodzaju czy liczby w funkcji orzeczenia imiennego, kiedy odnosi się do zwierząt czy przedmiotów: Di ki zȧjn ojyś. ‘Te krowy są wasze.’; Di hyt ej ojyś. ‘Ten dom jest wasz.’; Dos ołys ej ojyś. ‘To wszystko jest wasze.’

WAT₃ s. f. (pl. WATA, dim. WATŁA)

wata: Dy kacabȧjka ȧn dy ibercijyn zȧjn myt wat gyfütyt, do zy güt wjema ym wynter. ‘Kacabajki (element stroju wilamowskiego) i ibercijery (rodzaj płaszcza) są wypełnione watą, żeby dobrze grzały zimą.’

UWAGA: wyraz WAT₃ jest wymawiany krótko – w odróżnieniu do WAT₁ i WAT₂.

CWȦJWUŁN v. (imp. sg. CWȦJWUŁ, pl. CWȦJWUŁT; part. perf. GYCWȦJWUŁT + hon)

wątpić: Yh cwȧjwuł ny, do s’gyśenk wyt’um gyfoła. ‘Nie wątpię, że prezent mu się spodoba.’

Por. też: bycwȧjwułn (+ acc.) ‘wątpić w coś’: Yh bycwȧjwuł dos oder ny! ‘Ależ w to nie wątpię!’

ŁAWER s. f. (pl. ŁAWYN)

wątroba: Kȧfy trynk yh ny, fum kȧfy tüt mer dy ławer wej. ‘Kawy nie pijam, po kawie boli mnie wątroba.’

YTER s. f. (pl. YTYN, dim. YTELA)

wąż (zwierzę): Wen dy gejst mytum hund ufs fȧld śpacjyn, to gej der öbaht, bo dy ytyn zȧjn. ‘Gdy idziesz na spacer z psem na pole, to uważaj, bo są [tam] węże.’

ŚŁOÜH s. m. (pl. ŚŁOÜH)

wąż (gumowy), szlauch: Dy pump pumpt s’bünwoser gryhta yn śłoüh. ‘Pompa pompuje wodę ze studni wprost do węża (ogrodowego).’

WIHTIK adj., adv.

ważny, istotny: S’ej wihtik fu ełder łoüt yr nökśoft ny cy fergasa. ‘Ważne, aby nie zapominać o osobach starszych z sąsiedztwa.’; Ny medytjy fu zystwos, dy wihtiksty zah yta dos ej gyłyklik yn ham cy kuma. ‘Nie myśl o niczym innym, najważniejsze teraz to szczęśliwie wrócić do domu.’

WȦLGJER s. m. (pl. WȦLGJYN, dim. WȦLGJELA)

wałek, walec: Ȧ tȧg uf dy pizza kon mȧ mytum wȧlgjer welgjyn, gük tradycyjnik maht zih dos myta henda. ‘Ciasto na pizzę można rozwałkować wałkiem, choć tradycyjnie robi się to ręcznie.’

GIÖE adv.

wcale, całkiem, zupełnie, w ogóle: Yhy kon dos giöe ny ferśtejn. ‘W ogóle nie mogę tego zrozumieć.’; Nö ȧ jür y dam wiöe’ȧ ȧ zyter güter büw, ȧ yta łjyt’ȧ zih ȧni giöe ny. ‘Jeszcze rok temu był takim dobrym chłopcem, a teraz się wcale nie uczy.’

NȦJKUMA v. (imp. sg. KU(M) NȦJ, pl. KUMT NȦJ; part. perf. NȦJ(GY)KUMA + zȧjn)

wchodzić, wejść do środka: Kumtźe, büwa, nȧj. ‘Chodźcie, chłopcy, do środka.’; Zej śtejn hesa ȧn zy weła ny nȧjkuma. ‘Oni stoją na zewnątrz i nie chcą wejść.’

Często używanym wyrażeniem jest ku nȧj ‘wejdź, wchodź’, będące zaproszeniem do domu.

Zob. też: → KUMA

RYŚ adj., adv. (EJ / EJER, EJST-)

wcześnie: War ryś ufśtejt ȧn śpöt łet zih nejder, dar kon s’felüny bałd derwyśa wejder. ‘Kto wcześnie wstaje i późno się kładzie, ten może utracone wkrótce znów odzyskać.’ (powiedzenie wilamowskie); Yh wek mih ym ejsta fu ynzer familyj uf. ‘Budzę się najwcześniej z naszej rodziny.’

RYŚ adj., adv. (EJ / EJER, EJST-)

wcześnie: War ryś ufśtejt ȧn śpöt łet zih nejder, dar kon s’felüny bałd derwyśa wejder. ‘Kto wcześnie wstaje i późno się kładzie, ten może utracone wkrótce znów odzyskać.’ (powiedzenie wilamowskie); Yh wek mih ym ejsta fu ynzer familyj uf. ‘Budzę się najwcześniej z naszej rodziny.’

GESTYN adv.

wczoraj: Wer hon ju gestyn fu dam gykuzt ȧn gydenksty śun nist ny? ‘Dopiero co wczoraj o tym rozmawialiśmy i już nic nie pamiętasz?’

Zob. też: → EJWERGESTYN

WYTWA s. f. (pl. WYTWA)

wdowa: Mȧj kłop ej gyśtiörwa zejwa jür y dam, fu dar cȧjt bej’h ȧ wytwa. ‘Mój mąż zmarł siedem lat temu, od tego czasu jestem wdową.’

Por. też: der wytwer ‘wdowiec’: Mȧj śwaster go zih oüs fjyr ȧ wytwer, wo’ȧ hot śun cwe kyndyn. ‘Moja siostra wydała się za wdowca, który miał już dwoje dzieci.’

ZYNWYTZUNTAG s. m. (pl. ZYNWYTZUNTAG, dat. pl. ZYNWYTZUNTAGA)

weekend: Ufȧ łanga zynwytzuntag fiöewer uf Win. ‘Na długi weekend jedziemy do Wiednia.’

KÖŁA s. m. (pl. KÖŁA)

węgiel: Ȧ łoüt wjema jyr hoüzyn myta köła o, ȧn ander myt gaz. ‘Jedni ludzie ogrzewają swoje domy węglem, a inni gazem.’; Wi dy kyndyn śpejłta, höt zih ȧs hyndyn köła hejngyłet. ‘Kiedy dzieci się bawiły, jedno schowało się za kupą węgla.’

Rzeczownik KÖŁA najczęściej używany jest w liczbie mnogiej (pl.).

NȦJGEJN v. (imp. sg. GEJ NȦJ, pl. GEJT NȦJ; part. perf. NȦJ(GY)GANGA + zȧjn)

1. wejść, zmieścić się: Mȧj füs gejt y dan śü ny nȧj, har ej cy eng! ‘Moja noga nie wejdzie / nie wchodzi do tego buta, on jest za ciasny!’; Yh kon ny głiöen, do dos ołys gejt y dos kliny kastła nȧj! ‘Nie mogę uwierzyć, że to wszystko zmieści się w tym małym pudełku!’

2. wejść, wchodzić do środka: Gejsty ny nȧj? ‘Nie wejdziesz?’; Gejn oły rek y dy łod nȧj? ‘Czy wszystkie spódnice idą do skrzyni?’

WERAND s. f. (pl. WERANDA, dim. WERANDŁA)

weranda: Triöe dan typa y dy werand, bo yr ȧjsomer ej śun kȧ płoc ny. ‘Wynieś ten garnek na werandę, bo w lodówce nie ma już miejsca.’

FRIÖED s. f. (pl. FRIÖEDA, dim. FRIÖEDŁA)

wesele: Wi wer gingja uf dy friöed / Koüftwer yns ȧn gała płoc. ‘Jak poszliśmy na wesele / Kupiliśmy sobie serowiec (sernik).’ (fragment piosenki Wi wer gingja uf dy friöed); Wjyr łoda jüh uf ynzer friöed ȧj! ‘Zapraszamy was na nasze wesele!’

ŁÖSTIK adj.

wesoły: Ejs höt hefa mytgymaht, oder ejs ej ind łöstik. ‘Ona wiele wycierpiała, ale zawsze jest wesoła.’