Słownik

KRAWATL s. n. (pl. KRAWATLN)

krawat: Ȧ trüg zih inda öntłik: ym rök, lȧjbla, wȧjsa hemb ȧn mytum krawatl undum hałc. ‘Chodził zawsze porządnie ubrany: w marynarce, kamizelce, białej koszuli i z krawatem pod szyją.’

Zob. też: → BINDL

NYTERYN s. f. (pl. NYTERYNA)

krawcowa, szwaczka: Wen dy wyłst hon ȧ wymysiöejer ociwerik, djefsty cyderjyśt dy wiöer kiöefa, ȧ nöhta gejn cyr nyteryn. ‘Jeśli chcesz mieć strój wilamowski, musisz najpierw kupić materiał, a potem iść do krawcowej.’

Zob. też: → ŚNȦJDER

ŚNȦJDER s. m. (pl. ŚNȦJDYN, dim. ŚNȦJDELA)

krawiec: S’zȧjn yta wo ȧmöł wingjer śnȧjdyn, war wyt yns ȧmöł nyn ibercijyn? ‘Teraz jest coraz mniej krawców, kto nam będzie kiedyś szył ibercijery (rodzaj płaszcza)?’

Zob. też: → NYTERYN

KRȦJD s. f. (pl. KRȦJDA, dim. KRȦJDŁA)

kreda: Dy kyndyn hon ȧn rȧnaböga myta fiöerwikja krȧjda ufum pȧh gymöłt. ‘Dzieci narysowały tęczę kolorowymi kredkami na asfalcie.’

BŁÜT s. n. (pl. BŁÜTA, dim. BŁÜTŁA)

krew: Yhy gej błüt ogan / śpendjyn. ‘Idę oddać krew.’; Dü konst cy fejł błüt ny feljyn, bo zyst wysty śtarwa. ‘Nie możesz stracić za dużo krwi, bo inaczej umrzesz.’

Por. też: błüta ‘krwawić’; błütik ‘krwawy, krwisty’, błütrut ‘krwisto czerwony’, błütöem ‘bardzo biedny’, ‘anemiczny’.

FRYND adj.

krewny, krewna, spokrewniony: Wjyr zȧjn mytum frynd. ‘Jesteśmy z nim / nią spokrewnieni.’; Ufum bygrytnys fu mer baba ho’h mih bałd myt men oła frynda gyzan. ‘Na pogrzebie babci zobaczyłem / zobaczyłam się prawie ze wszystkimi swoimi krewnymi.’

UWAGA: w odróżnieniu od polskiego krewny / krewna, wyraz FRYND jest przymiotnikiem.

Por. też: pjyćkjawoserfrynd ‘dalecy krewni, dziesiąta woda z pieczek, siódma woda po kisielu’.

Zob. też: → FRYNDŚOFT

ŚRȦJTA v. (imp. sg. ŚRȦJT, pl. ŚRȦJT; part. perf. GYŚRYTA + zȧjn)

kroczyć, iść: Har śrȧt cym tron ȧmałik, oder pewnik, zȧj śtatür wiöe głȧjh ȧn łiht – ider höt’ȧ y dar wȧjł tif gyaht. ‘Kroczył do tronu powoli, ale pewnie, jego postać była wyprostowana i jasna – każdy czuł w tej chwili do niego głęboki szacunek.’; Zy zułda ju ryś yn ham kuma, derwȧjł kuma zy eta byfynstyt gyśryta. ‘Mieli przyjść do domu wcześniej, a tymczasem kroczą do domu teraz, jak jest ciemno’.

ŚREJT s. m. (pl. ŚRYT)

krok: Har höt ȧ jyśta śrejt gymaht ȧn’ȧ höt’s uf dy frȧjyt ȧjgyłoda. ‘On zrobił pierwszy krok i zaprosił ją na randkę.’; Ȧn śrejt weter, ȧn śrejt weter / Yt błȧjwer śtejn / Ȧn śrejt weter, ȧn śrejt weter / Yt kynwer gejn. ‘Jeden krok w przód, jeden krok w przód / Teraz stajemy / Jeden krok w przód / Teraz możemy iść.’ (fragment piosenki Ȧn śrejt weter)

Por. też: uf idum śrejt ȧn trejt ‘wszędzie, na każdym kroku’: Uf idum śrejt ȧn trejt djef’ȧ uf dy klina kyndyn öbaht gan. ‘Na każdym kroku należy uważać na małe dzieci.’

KROKODIL s. m. (pl. KROKODILN)

krokodyl: Hefa krokodiln frasa fyś. ‘Wiele krokodyli je ryby.’

KYNG s. m. (pl. KYNG / KYNGJA, dat. pl. KYNGJA)

król: Jyśter wün y Yłrop hefa kyngja, ȧ yta gyt’s jok zejwa: y Danyj, Norwegyj, Śwecyj, Hiśpȧni, Nejderłand, Belgyj ȧn England. ‘Dawniej było w Europie pełno królów, a teraz jest tylko siedem: w Danii, Norwegii, Szwecji, Hiszpanii, Holandii, Belgii i Anglii.’

Por. też: dy kyngjyn ‘królowa’.

Zob. też: → DRȦJ KYNG

KYNGL s. m. (pl. KYNGLN, dim. TRÜŚŁA)

królik: Jyśter wün dy kyngln ȧn dy cejgja dy fihjyn, wyły wün gyhałda fun hytłyn, dos hȧst fun zyta łoüt, wo zy hota kȧ fȧld ny, jok ȧ hyt. ‘Dawniej króliki i kozy to były zwierzęta, które były trzymane przez chałupników, to jest przez takich ludzi, którzy nie mieli pola, tylko chałupę.’

ŚNYT s. n. (pl. ŚNYTA, dim. ŚNYTŁA)

kromka chleba: Müter, ga mer ȧ śnyt. ‘Mamo, daj mi kromkę (chleba).’

ŚȦKLA s. n. (pl. ŚȦKLA)

1. kropka: Fyrym zȧjn zöfuł śȧkla uf dan fjyrheng? – Bo dy fłigja hon zy diöhȧ ganca zumer gyśmysa. ‘Dlaczego jest tyle kropek na tych zasłonach? – Bo przez całe lato paskudziły je muchy.’

2. kropka (znak interpunkcyjny): Ym end fu ȧm zoc śrȧjwt mȧ s’mȧsts śȧkla, oder oü frecȧhja ȧna kekcȧhja. ‘Na końcu zdania najczęściej pisze się kropki, ale również pytajniki i wykrzykniki.’

Por. też: śȧkik ‘pstry, łaciaty, srokaty’.

WOSERTROPA s. m. (pl. WOSERTROPA)

kropla, łza: Ufum bygrytnys fur bow füła jum dy wosertropa fun oüga ro. ‘Na pogrzebie żony płynęły mu / jej łzy z oczu.’

KÜC adj., adv. (KJYCER, KJYCT-)

krótki: Śoü’h beser oüs myta küca oba myta łanga łöda? ‘Lepiej wyglądam w krótkich czy w długich włosach?’; Ȧ kücy wȧjł kon yh hiöera, oder fjyder dih, bo zyst wa’h fjy dy wür gejn. ‘Krótką chwilę (= niedługo) mogę poczekać, ale śpiesz się, bo inaczej naprawdę sobie pójdę.’; Wjyr zan yns wejder nö ȧr küca poüz. ‘Znowu się widzimy / zobaczymy po krótkiej przerwie.’; Der tag wjyd nö ȧmöł kjycer, s’ej śun der hjewyst. ‘Dzień staje się coraz krótszy, to już jesień.’

Por. też: ferkjyca ‘skrócić, skracać’, dy ferkjycnan ‘skrót’.

JAKŁA s. n. (pl. JAKŁA, dim. JAKŁA)

krótki fałdowany kaftan do kobiecego stroju wilamowskiego: Hefa łoüt jera jypła, jakła, jaka ȧn kacabȧjkja cyzoma. ‘Wielu ludziom myli się, co oznacza jypła, jakła, jakla i kacabajka.’

KÜ s. f. (pl. KI, dat. pl. KIJA, dim. KIŁA)

krowa: Gej dy ki mȧlkja. ‘Idź doić krowy.’; Nawet ȧ ałdy kü łjyt inda yhta cü. ‘Nawet stara krowa się zawsze czegoś nauczy.’ (powiedzenie wilamowskie)

Zob. też: → KOŁP, → ÖKS

ŚTROÜH s. m. (pl. ŚTROÜH, dat. pl. ŚTROÜHJA, dim. ŚTROÜHŁA)

krzak: Jyśter głiöeta zy do yn śtroüh zyca ferśidnikjy śiöehnikjy. ‘Dawniej wierzono, że w krzakach siedzą różne straszydła.’; Yhy zy dy pȧrȧdȧjsepułn ȧn yh mah fłanca ȧłȧn, bo dy śtroühła yn getnerȧja zȧjn yta zjyr tojer. ‘Sieję pomidory i robię rozsadę samemu, bo krzaczki w centrum ogrodniczym są teraz bardzo drogie.’

GRYNA v. (imp. sg. GRYN, pl. GRYNT; part. perf. GYGRUNA / GYRUNA + zȧjn)

krzepnąć, ścinać się (stawać się stałym, o wystygającym tłuszczu, krwi itp., ale nie o mleku): Wen s’fety okült, to grynt’s. S’grynt oü s’błüt, wen’s fum łȧjb oüsgejt. ‘Kiedy tłuszcz stygnie, to krzepnie. Krzepnie też krew, kiedy wycieka z ciała.’

ŚTÜL s. m. (pl. ŚTILN, dim. ŚTIŁIHŁA)

krzesło: Zyc nö, hösty ȧ śtül, to zyc nö, wawer ȧbysła kuza. ‘Posiedź jeszcze, masz krzesło, to siedź jeszcze, trochę porozmawiamy.’

Zob. też: → BȦJHTŚTÜL, → PRYDIKŚTÜL

ŚRȦJN v. (imp. sg. ŚRȦJ, pl. ŚRȦJT; part. perf. GYŚREJN + hon)

krzyczeć, wrzeszczeć: Har wułd śrȧjn, oder nist kom’um ny oüzum moüł. ‘Chciał krzyczeć, ale nic nie wyszło z jego ust.’; Yh ho gyhüt, wi dy höst gyśrejn – wos ej gyśan? ‘Słyszałem, jak krzyczałeś – co się stało?’

ŚIF adj., adv.

krzywy, krzywo: Dos brat mü głȧjh zȧjn ȧ ny śif. ‘Deska ma być prosta a nie krzywa.’

Zob. też: → KRUM(P)

KRUM(P) adj., adv.

krzywy, krzywo: Oü s’dah śȧn’um krump gywiöda cy zȧjn. ‘Też wydawało mu się, że dach stał się wykrzywił.’; Ny gej krump, bo’s wyt der śun ȧzu błȧjn. ‘Nie chodź krzywo, bo tak ci już zostanie.’; Wȧsty wos? Krumy fisła, brȧty noz. ‘Wiesz co? Krzywe nogi, szeroki nos.’ (rymowanka)

Zob. też: → ŚIF

KROÜC s. n. / m. (pl. KROÜCYN, dim. KROÜCŁA)

krzyż, kręgosłup: S’tüt mer ȧzu wej ym kroüc, do’h kon mih ny bigja. ‘Tak boli mnie w krzyżach, że się nie mogę zginać / pochylać.’; Ku myt mer myt, der basen wyt yns güt maha uf dy kranka kroücyn. ‘Chodź ze mną, basen dobrze zrobi na nasze chore kręgosłupy.’

KROÜC s. n. (pl. KROÜC, dim. KROÜCŁA)

1. krzyż: Dy kjyh höt cwej tjym ȧn uf idum ej ȧ kroüc. ‘Kościół ma dwie wieże i na każdej jest krzyż.’; Yh triöe inda s’kroücła undum hołc. ‘Zawsze noszę krzyżyk na szyi.’; Dy serwet ej oüsgynyt myt ruta kroücła. ‘Serweta jest wyszyta czerwonymi krzyżykami.’; Har höt hefa kroüc fu marmürśtȧn ufum kjyhüf gyzan. ‘On zobaczył wiele krzyży z marmuru na cmentarzu.’ Ider menć trjet zȧj kroüc. ‘Każdy niesie swój krzyż.’

2. znak krzyża: Der fiöer maht ȧ kroüc yr łöft. ‘Ksiądz zrobił znak krzyża w powietrzu.’; Dy mama maht inda s’kroüc ufum brut, wȧł zy ofüng cy śnȧjda. ‘Mama zawsze robiła znak krzyża na chlebie, zanim zaczęła kroić.’

Por. też: der kroücwȧg ‘droga krzyżowa’, s’zyłwer kroücła ‘srebrny krzyżyk (element stroju wilamowskiego)’.

FJYŚT s. m. (pl. FJYŚTA, acc. / dat. sg. FJYŚTA, gen. FJYŚTAS)

książę: Zy ziöen, do dy fürfatyn fun Wymysiöejyn wün ȧjgyłoda fum fjyśta fum Fjyśtatüm Oüswynca, wen dy oüswyncer ad wiöd ferwistyt fun Tatan. ‘Mówi się, że praojcowie Wilamowian zostali zaproszeni przez księcia z Księstwa Oświęcimskiego, kiedy Ziemia Oświęcimska została spustoszona przez Tatarów.’

Por. też: s’fjyśtatüm ‘księstwo’, der fjyśta ‘szczyt dachu’.

PATER s. m. (pl. PATYN, dim. PATELA)

1. księże (zwrot do księdza): Pater, foter ej gykuma cym kolendowȧn. ‘Proboszcz, ksiądz przyszedł, żeby zakolędować.’ (fragment pieśni Pater, foter)

2. ksiądz pochodzący z rodziny mówiącego: Ynzer pater dos wiöe der brüder y mem foter. ‘Nasz pater to był brat mojego ojca.’

Zob. też: → FIÖER

BIHŁA s. n. (pl. BIHŁA)

książka: Bihła kon’ȧ oüsłȧjn yr bibliotek. ‘Książki można wypożyczać w bibliotece.’

Zob. też: → BÜH

BÜH s. n. (pl. BIHJYN, dim. BIHŁA)

księga: Imyd byśtełt’um s’grysty ȧn s’śwjersty büh yr bibliotek ȧna nöhta kund’ȧ’s ny hywa. ‘Ktoś zamówił sobie największą i najcięższą księgę w bibliotece i potem nie mógł jej podnieść.’

Zob. też: → BIHŁA

MÖND₂ s. m. (pl. MÖNDA, dim. MÖNDŁA)

księżyc: Der mönd śȧjnt hoüt zu zjyr śejn! ‘Księżyc świeci dziś tak pięknie!’

Por. też: der möndaśȧjn ‘światło / blask księżyca’.

MÖND₂ s. m. (pl. MÖNDA, dim. MÖNDŁA)

księżyc: Der mönd śȧjnt hoüt zu zjyr śejn! ‘Księżyc świeci dziś tak pięknie!’

Por. też: der möndaśȧjn ‘światło / blask księżyca’.

FÜM s. f. (pl. FJYM, dim. FJYMŁA)

1. kształt, forma, postać: Śrȧjw ȧ güty füm fum cȧjtwüt ȧj. ‘Wpisz dobrą formę czasownika.’; Yhy wułd dy oła gyśihta, wo zy zȧjn myt mjyr gypasjyt, ufśrȧjwa, do zy ny ferhejngejn ȧn zy y jyr würikja füm prezentjyn. ‘Chciałem zapisać wszystkie historie, które mi się przydarzyły, żeby nie zostały zapomniane i ukazać ich prawdziwą postać.’; Yh zoh jynt ȧ koüłikjy füm. ‘Zobaczyłem jakiś okrągły kształt.’

2. forma (do pieczenia babki itp.): Yhy ho śun ołys cym baka, s’fałt mer nok dy füm. ‘Mam już wszystko do pieczenia, brakuje mi tylko formy’

3. forma (odmiana, rodzaj): Dy Ad bywönn ferśidnikjy ławafjym. ‘Ziemię zamieszkują różne formy życia.’

Zob. też: → GYŚTAŁT

GYŚTAŁT s. m. (pl. GYŚTAŁTA, dim. GYŚTAŁTŁA)

1. kształt, postać: Uf ȧmöł zit’ȧ ym möndaśȧjn ȧ gyśtałt. ‘Naraz widzi postać w świetle księżyca.’; Zej höt ȧn gyśtałt fu ȧm gyzyht gykrysułt. ‘Ona naszkicowała kształt twarzy.’

2. oplecek (element stroju wilamowskiego), stanik, gorset: Ym gyśtałtła śejny ruza / Do zy beser kyna kuza. ‘Na gorsecie/gorseciku piękne róże / Żeby lepiej mogły mówić.’ (fragment piosenki Wymysiöejer śejny mȧkja); Dos ej wejder ȧ ander rök, dos ej ȧ grinśtrimikjerrök ȧn ȧ gringyśtałt mytum korolbynzuł. ‘To z kolei inna spódnica, to jest spódnica z zielonymi paskami i zielony oplecek z wstążką do korali.’

Wyraz GYŚTAŁT funkcjonuje również jako przymiotnik (adj.) gyśtałt ‘kształtny, urodziwy’.

Zob. też: → FÜM

WAR₁ pron.

1. kto (zaimek pytajny): War ej dos? ‘Kto to jest?’; Wan hösty gyzan? ‘Kogo widziałeś / widziałaś?’; Myt wam mü’h fu dam kuza? ‘Z kim muszę o tym porozmawiać?’; Y wam höt zy dos gygan? ‘Komu ona to dała?’

2. kto (zaimek względny): War ej ny myt yns, dar ej ȧtkȧn. ‘Kto nie z nami, ten przeciw nam.’; Yhy wȧ ny, wan zy wułda wyła – yh interesjy mih myt dam ny. ‘Nie wiem, kogo chcieli wybrać – nie interesuje mnie to.’

WYŁER pron.

który: Yhy wȧs, do ahcik łoüt nö kuza wymysiöeryś, oder ziöe mer, wyłer kon ym besta? ‘Wiem, że jeszcze 80 osób mówi po wilamowsku, ale powiedz mi, która potrafi najlepiej?’; Ymȧ toüzyt fynfhundyt funfciksta jür nöma dy Wymysiöejyn ȧ ewangelyś-gyreformjyta (kalwinyśa) gława uf, myt underśtycnan fum Gierałtowskja-Piöel, y wyłum derzȧnk s’diöf gyhüt. ‘Około roku 1550 Wilamowianie przeszli na wyznanie ewangelicko-reformowane (kalwińskie), co wspierał Paweł Gierałtowski, do którego wówczas wieś należała.’; No to hon zy yns ȧ Ferdynand derśłiöen! – Wyła Ferda? ‘No to zabili nam Ferdynanda! – Którego Ferdynanda?’

Zob. też: → WO₁.

WO₁ pron.

1. który, co (zaimek względny): Bałd oły łidyn ȧn łidła, wo Jyr fynt y dam wjytynbihła, zȧjn gycytjyt fum bihła «Ynzer łidła». ‘Prawie wszystkie pieśni i piosenki, które znajdą Państwo w tym słowniku, są cytowane z książki «Ynzer łidła».’; Dy fłanca, wo’h zy śun ho, głyngja mer ny, yhy wje weła mejer cükiöefa. ‘Rośliny, które już mam, nie wystarczają mi, chciałbym / chciałabym dokupić więcej.’; Wȧjz mer, wo dy konst. ‘Pokaż, co potrafisz.’; Dos zȧjn błimła, zisty? Krykjerbłimła hiswer zy, ym fanster wo zy śtejn, di ruta błimła. ‘To są kwiaty, widzisz? Nazywaliśmy je «krykjerbłimła» (‘pelargonie’, dosł. ‘krakowskie kwiatki’), [te,] które stoją w oknie, te czerwone.’

Używany w tym znaczeniu zaimek WO₁ bardzo często łączy się z zaimkiem osobowym, nazywającym do rzeczownika lub zaimka, do którego się odnosi: Der kłop, wo’ȧ diöt wiöe, ging śun wȧg. ‘Mężczyzna, który tam był, już sobie poszedł.’ – dosłownym tłumaczeniem byłoby ‘Mężczyzna, co on tam był, już sobie poszedł.’ Inny przykład: Dos ej di bow, wo yh zy gestyn łjyt kena. ‘To jest kobieta, którą poznałem wczoraj.’ – w dosłownym tłumaczeniu ‘To jest kobieta, co ja ją wczoraj poznałem.’

Zaimek WO₁ jest używany częściej niż → WYŁER, który również pełni funkcję zaimka względnego. Ten ostatni ma jednak inny zakres użycia: Yhy wȧ, fu wyłum diöf dü wyłst kuza. ‘Wiem, o której wsi chcesz mówić.’ – w tym zdaniu można użyć tylko zaimka WYŁER, dlatego że WO₁ to zaimek względny, łączący zdanie podrzędne z nadrzędnym. Inny przykład: Dy Wymysiöejer wün bykant fu zer wiöer, myt wyłer zy handułta y ganc Yłrop. ‘Wilamowianie byli znani ze swoich tkanin, którymi handlowali w całej Europie.’ – w tym zdaniu zaimek WYŁER może zostać zastąpiony przez WO₁: Dy Wymysiöejer wün bykant fu zer wiöer, wo zy handułta myter y gancum Yłrop. – dosł. ‘Wilamowianie byli znani ze swoich tkanin, co oni handlowali nimi w całej Europie.’ Zaimek WO₁ jest częściej używany w takich kontekstach, szczególnie w języku potocznym.

Zaimek WO₁ w znaczeniu 1. z rzadka ma postać wu.

2. (rzad.) co (zaimek pytajny): Wo köst kilo wjyśt? ‘Ile kosztuje kilo kaszanki?’

IMYD pron.

ktoś: Imyd kom cün mer gestyn, grist’ȧ mih fön der ȧn’ȧ ging wȧg. Wȧsty ny, war kon dos zȧjn gywast? ‘Ktoś podszedł do mnie wczoraj, pozdrowił mnie od ciebie i sobie poszedł. Nie wiesz, kto to mógł być?’; Ejs ziöet, do’s höt imanda gyzan. ‘Ona powiedziała, że kogoś widziała / zobaczyła.’ Wen imandas gydułd ej śun füt, bydȧjt dos, do’ȧ wył śun mej ny hiöera. ‘Jeśli czyjaś cierpliwość się skończyła, oznacza to, że on nie chce już czekać.’

Rzadziej używaną formą w mianowniku (nom.) jest imȧd ‘ts.’: S’kuzt ȧzu cyzoma, do’h wȧs yt ny, op imȧd höt ejs gyzan, cy ejs imanda. ‘Ona tak plecie, że teraz nie wiem, czy ktoś ją zobaczył, czy ona kogoś.’

KȦ₂ praep. (dat.)

ku, w kierunku, w stronę, do: Ku kȧr kjyh, yhy wa diöt śtejn hiöera uf dejh. ‘Idź ku kościołowi / do kościoła (nie wchodząc do niego), będę tam na ciebie czekał / czekała.’; Yh höf, do di regjyran wyt yns fjyn kȧ beser mün. ‘Mam nadzieję, że ten rząd poprowadzi nas do lepszego jutra.’; Har nom zȧj wentka ȧn’ȧ ging kȧm Zöł. ‘On wziął swoją wędkę i poszedł w kierunku Soły.’; Dy łoüt gingja kȧr andyn hyt. ‘Ludzie poszli w stronę następnego domu.’

Zob. też: → KȦRLECT

TYPŁA s. n. (pl. TYPŁA)

kubek, kubeczek: Yhy trynk ȧ ty łiwer fum typła owi fum głazła. ‘Wolę raczej pić herbatę z kubka niż ze szklanki.’; Wu kon yh kiöefa typła myta wymysiöejer müstyn? ‘Gdzie można kupić kubek w wilamowskie wzory?’

Zob. też: → TÖP

ŚMEJDA v. (imp. sg. ŚMEJD, pl. ŚMEJT; part. perf. GYŚMYTA + hon)

kuć (żelazo): Dy elfa hon niöenca Ryngja fur Maht gyśmyta, ȧ der Soüron – ȧn, myta łecta cy regjyn. ‘Elfy wykuły dziewiętnaście Pierścieni Mocy, a Sauron – jeden, żeby rządzić pozostałymi.’

KEHJERYN s. f. (pl. KEHJERYNA)

kucharka: Dy kehjeryna djefa hon hefa cȧjt cym koha, bo’s kuma cwe hundyt łoüt. ‘Kucharki potrzebują dużo czasu do gotowanie, bo przychodzi dwieście ludzi.’

Zob. też: → KÖH

KÖH s. m. (pl. KEH / KÖHA)

kucharz: Der köh zit dy züp koha. ‘Kucharz widzi, że zupa się gotuje.’

Zob. też: → KEHJERYN

KYH s. f. (pl. KYHJA, dim. KYHŁA)

kuchnia: Yhy fłeć myt men gest ind yr kyh. ‘Zawsze przesiaduję z moimi gośćmi w kuchni.’

Por. też: dy łotȧjnyśy kyh ‘apteka (dosł. łacińska kuchnia)’ – obecnie częściej używanym określeniem ‘apteki’ jest dy aptyk.

KUKURUC s. f. (pl. KUKURUCA, dim. KUKURUCŁA)

kukurydza: Dy kukuruc śtompt fu Ameryk roüs. ‘Kukurydza pochodzi z Ameryki.’

Por. też: der tjykiśy wȧz ‘kukurydza’: Ga der öbaht, wen dy śpacjyst byn fȧldyn fum tjykjyśa wȧz, bo diöt zyca gan dy wyłda śwen. ‘Uważaj, gdy będziesz spacerował obok pól z kukurydzą, bo tam chętnie siedzą dziki.’

KULTÜR s. f. (pl. KULTÜN)

kultura: Dy wymysiöejer kultür ej rȧjh ȧn güt byśrejwa. ‘Kultura wilamowska jest bogata i dobrze opisana.’

HEFA₂ s. m. (pl. HEFA, dim. HEFŁA)

1. kupa, skupisko: Dy kyndyn mahta’ȧ hefła fu śtȧn ȧn zy bawjȧta zih dermyt. ‘Dzieci robiły kupki z kamieni i się tym bawiły.’; Zejh jok, wosfer ȧn hefa śnej ho’h gymaht, ȧn yhy ho nö ny ȧ ganca höf gyroümt! ‘Zobacz tylko, co za górę śniegu zrobiłem, a nie odśnieżyłem jeszcze całego podwórka!’

2. stado, ławica, wataha: Ȧ hefła fu klina fyśła ȧdśwum, wi’h ging ys woser nȧj. ‘Ławica małych rybek odpłynęła, jak wszedłem do wody.’ – w tym znaczeniu używa się również rzeczownika → HAD.

KOÜFMON s. m. (pl. KOÜFŁOÜT)

kupiec: Dy koüfłoüt cygejn zih ȧn dy maha kȧn koüf, wen zy mytum prȧjz ny kyna ȧnik wada. ‘Kupcy rozchodzą się i nie dochodzi do zakupu, jeśli nie mogą zgodzić się co do ceny.’(HM 1930)

HÜN s. f. (pl. HINYN, dim. HINŁA)

kura: Jünłang hałd yh dy hinyn, oder hojer wa’h śun kȧny ny hon, bo’h bej śun cy ołd ȧn cy śwah gywiöda. ‘Od lat trzymam kury, ale w tym roku nie będę ich już miał, bo jestem za stary / stara i za słaby / słaba.’

Por. też: der hinerśtoł ‘kurnik’.

Zob. też: → HON₂.

GÜNKA s. f. (pl. GÜNKJA)

kurtka: Mjyr gyfełt dos ny, wen dy kłopa, wo zy ym wynter gejn wymysiöeryś ogycün, triöen günkja, ȧ ny ibercijyn. ‘Nie podoba mi się, jak mężczyźni, którzy w zimie chodzą w strojach wilamowskich, zakładają kurtki zamiast ibercijerów.’

ŁADERGÜNKA s. f. (pl. ŁADERGÜNKJA)

kurtka skórzana: Dy łoüt, wo zy fiöen ufa felićüpe rym, di triöen s’mȧsts ładergünkja. ‘Ludzie, którzy jeżdżą na motorach, noszą przeważnie skórzane kurtki .’