Słownik

ÜTŚOFT s. f. (pl. ÜTŚOFTA, dim. ÜTŚOFTŁA)

miejscowość: Yr wymysiöejer gymȧn zȧjn zȧhs ütśofta: ȧ śtot ȧn fynf djyfyn. ‘W gminie Wilamowice jest sześć miejscowości: jedno miasto i pięć wsi.’

Zob. też: → ÜT

WȦH adj., adv.

miękki: Mȧj hac wjyd wȧh, wen yh kliny hyndła za. ‘Moje serce mięknie, gdy widzę małe pieski.’; Dy Wymysiöejyn ziöen, do dy doüćy śpröh ej hjet ȧn s’wymysiöeryśy ej wȧh. ‘Wilamowianie mówią, że język niemiecki jest twardy, a wilamowski – miękki.’; Ȧ wȧh e koht mȧ fu cwü bocy drȧj minüta, ȧ hołphjet e – pocy zejwa minüta ȧn e ȧ hjetys – aht pocy can minüta. ‘Jajko na miękko gotuje się od dwóch do trzech minut, na półtwardo – do siedmiu minut, a na twardo – osiem do dziesięciu minut.’

Nie należy mylić z wah ‘przytomny, rozbudzony’: Wen’ȧ ej wah, śłyft mȧ ny. ‘Gdy się jest przytomnym, to się nie śpi.’

MASA v. (imp. sg. MAS, pl. MAST; part. perf. GYMASA + hon)

(z)mierzyć: Wen dy wyłst, do der dy kłȧdyn pasa, mü dih dy nyteryn güt masa. ‘Jeśli chcesz, żeby pasowały ci ubrania, krawcowa musi cię dobrze zmierzyć.’

Zob. też: → OMASA

MÖND₁ / MÖNDA s. m. (pl. MÖNDA, dim. MÖNDŁA)

miesiąc: Yhy ho ȧ briw ys amt gyśökt ȧn yhy wa wejder müsa hiöera ȧ piöeca mönda, wȧł zy mer cyrykśrȧjwa. ‘Wysłałem list do urzędu i będę musiał znów czekać kilkanaście miesięcy, zanim mi odpiszą.’

FŁȦŚ s. n. (pl. FŁȦŚA)

1. mięso: Dy wegana asa ȧni kȧ fłȧś ny, ȧni kȧ myłihzaha, ȧni kȧ ȧjyn ȧn kȧ hung ny. ‘Weganie nie jedzą ani mięsa, ani nabiału, ani jajek czy miodu.’; Fu łamłafłȧś koha zy fȧjn asa y Mongolyj. ‘Z jagnięciny gotuje się w Mongolii dobre jedzenie.’

2. mięśnie: Wen dy wyłst, do der s’fłȧś wehst, nejm kȧ steryda, bo zyst, wen dy myta ufhjyst, wysty bałd s’gancy fłȧś feljyn, wo der ej ufgywahsa. ‘Jeśli chcesz, aby urosły ci mięśnie, nie bierz sterydów, bo inaczej, jeśli przestaniesz to robić, prędko stracisz wszystkie mięśnie, które ci wyrosły.’; Dos bȧn ej’um śun cyzomagywahsa, oder yta tüt’um dos fłȧś ȧzu wej. ‘Kość już się mu / jej zrosła, ale teraz bolą ją / go mięśnie.’

Por. też: s’hinerfłȧś ‘mięso z kurczaka’, s’hozafłȧś ‘mięso zajęcze’, s’kołpfłȧś ‘cielęcina’, s’łamłafłȧś ‘jagnięcina’, s’ryndfłȧś ‘mięso wołowe’, s’śwȧjnafłȧś ‘wieprzowina’.

MENGJA (ZIH) v. (imp. sg. MENG, pl. MENGT; part. perf. GYMENGT + hon)

1. mieszać (się): Dos ej ny śejn, wen’ȧ y dy wymysiöeryśy śpröh dy doüća wjytyn mengt. ‘To nie jest ładne, kiedy się do języka wilamowskiego miesza wyrazy niemieckie.’; Ołys mengt mer zih śun ym hiöet, yhy gej łiwer śłöfa. ‘Wszystko mi się już miesza w głowie, lepiej pójdę spać.’

2. (wy)mieszać (np. składniki): Dy müst dy galaret güt mengja, do kȧ knołyn ny zȧjn. ‘Musisz dobrze pomieszać galaretkę, żeby nie było grudek.’

3. (z ZIH) (w)mieszać się (do tłumu), (po)mieszać się z czymś: S’mengja zih s’mügjys yr bekjerȧj dy oła gyruha: fu fryśum brut, fu zisa küha ȧn zugiöe fum pizza. ‘Rano w piekarni mieszają się wszystkie zapachy: świeżego chleba, słodkich bułek i nawet pizzy.’; Meng dih mytum fulk, do zy dih ny zuła derzan! ‘Wmieszaj się w tłum, żeby cię nie dostrzegli!’

WÖNN v. (imp. sg. WÖN, pl. WÖNT; part. perf. GYWÖNT + hon)

mieszkać, zamieszkiwać: Dos ej wihtik, do ider menć höt wu cy wönn. ‘To ważne, żeby każdy człowiek miał, gdzie mieszkać.’; Yhy wönt jyśter ym Drȧjkroücpłoc, oder yh cug fu diöt roüs. ‘Mieszkałem / Mieszkałam dawniej na Placu Trzech Krzyży, ale wyprowadziłem / wyprowadziłam się stamtąd.’

MANDUŁKAN s. m. (pl. MANDUŁN)

migdał: Kiöef mer mandułn y ćekülad. ‘Kup mi migdały w czekoladzie.’; Yhy kon kȧ laktoz ny cjen, ȧzu trynk yh mandułkanmyłih. ‘Nie trawię laktozy, a więc piję mleko migdałowe.’

ZEJP s. f. (pl. ZEJPA, dim. ZEJPŁA)

mikrofon: Kuźe nynder cyr zejp, bo wer hjyn dih ny. ‘Podejdź bliżej do mikrofonu, bo cię nie słyszymy.’

MILON num. (ord. MILOND-, s. MILONER)

milion: Yh wje weła gywyna ȧ milon złoty! ‘Chciałbym zarobić milion złotych!’

MINÜT s. f. (pl. MINÜTA, dim. MINÜTŁA)

minuta: Śtej diöt hiöera uf mih, yh wa kuma y can minüta. ‘Zaczekaj tam na mnie, przyjdę za dziesięć minut.’

HUNG s. n. (pl. HUNGA, dim. HUNGŁA)

miód: Wen dy byst ferkiłt, s’hyłft ty myt hung ȧn citrön cy trynkja. ‘Gdy jesteś przeziębiony, pomaga picie herbaty z miodem i cytryną.’

BOZUM s. m. (pl. BAZUM, dim. BOZUMŁA)

miotła: Nejm ȧ bozum ȧn roüm uf! ‘Weź miotłę i sprzątaj!’

ŚYSUŁ s. f. (pl. ŚYSUŁN, dim. ŚYSEŁA)

miska: Gis dy galaret y dy klina śysułn. ‘Wlej galaretę do małych misek.’; Jyśter ösa dy łoüt s’mytagasa fu ȧr śysuł. ‘Dawniej jedzono obiad z jednej miski.’

Por. też: s’lȧ^|wur ‘miednica (naczynie)’.

Zob. też: → WOŚŚYSUŁ

MIŁ adj., adv.

miły, miło: Dank śejn, Mjeta – s’ej zjyr mił derhołw, do dy höst mer gyhułfa. ‘Dziękuję, Marcinie – to bardzo miłe z twojej strony, że mi pomogłeś.’; Dü byst zjyr ȧ miłer büw, dank śejn! ‘Jesteś bardzo miłym chłopcem, dziękuję!’

ŁIW adj., adv.

miły, miło, przyjemny, przyjemnie: Dü byst ȧ łiwer büw, s’ej zełda ȧner, wo ȧzu łiw wje zȧjn. ‘Jesteś miłym chłopakiem, mało który jest tak miły.’; S’ej mer ȧzu łiw, do’h wje weła, do di wȧjł zo ywik toüyn! ‘Jest mi tak przyjemnie, że chciałbym, żeby ta chwila trwała wiecznie!’

Dla ŁIWER zob. też: → GAN₂

MYŁIH s. f., sg. tant. (dim. MYLA)

mleko: Yhy ho zjyr gan ȧ ty myt myłih cy trynkja. ‘Bardzo lubię pić herbatę z mlekiem.’; Wen yh wa zȧjn ołd ȧn yh wa hon śwahy cyn, wa’h asa kühła myt myla. ‘Gdy będę stary i będę miał słabe zęby, będę jadł bułeczkę z mleczkiem.’

MYNIH s. m. (pl. MYNIHJA)

mnich: Hefa mynihja ława yn kłustyn, oder ny oły. ‘Wielu mnichów mieszka w klasztorach, ale nie wszyscy.’

MȦJABŁIMŁA s. n. (pl. MȦJABŁIMŁA)

mniszek lekarski (pot. mlecz): Fu mȧjabłimła kon’ȧ ȧ güta zoft maha, wo’ȧ łyndyt ȧ hüst. ‘Z mniszka lekarskiego można zrobić dobry sok, który łagodzi kaszel.’

NUN s. f. (pl. NUNA, dim. NUNŁA)

mniszka, zakonnica: Dy nuna zȧjn y Wymysoü śun fum toüzyt noünhundyt ahta jür, wi zy höt der Biöetuł-Moc-Jüza-arcybisküp gybröht. ‘Zakonnice są w Wilamowicach od 1908 r, kiedy sprowadził je arcybiskup Józef Bilczewski.’

Zob. też: → ZOKONIC

KYNA v. (imp. sg. KON, pl. KYNT; part. perf. (GY)KUND + hon)

1. móc: Weła hȧst kyna. ‘Chcieć znaczy móc’; Kon yh nȧjkuma? ‘Czy mogę wejść?’; Kyndsty mer hyłfa? ‘Mógłbyś mi pomóc?’; Wen zy heta gykund, heta zy yns gyśtoha. ‘Gdyby oni tylko mogli, to by nas zadźgali.’; No menć, no wos kund yh derfjyr? ‘No człowieku, no co ja mogłem? (tj. ‘nie ponoszę za to odpowiedzialności’)’

2. potrafić, umieć: Ȧłȧn kynwer dos ny maha. ‘Sami nie potrafimy tego zrobić.’; S’ej śod, do’h kon ny zyngja. ‘Szkoda, że nie umiem śpiewać.’

UWAGA: czasownika KYNA z reguły używa się w połączeniu z innymi czasownikiem w bezokoliczniku, np. Ynzer kyndyn kyna ny wymysiöeryś kuza. – czasem możliwe jest jednak użycie czasownika KYNA samodzielnie, z reguły wówczas, gdy z kontekstu wynika, o jaką czynność chodzi: Ynzer kyndyn kyna ny wymysiöeryś. ‘Nasze dzieci nie umieją (mówić) po wilamowsku.’; Kuzty güt wymysiöeryś? – Yhy ny, oder mȧj nökwer wje kyna. ‘Dobrze mówisz po wilamowsku? – Ja nie, ale mój sąsiad by umiał (dobrze mówić po wilamowsku).’

MYGJA v. (imp. sg. MIÖE, pl. MYGT; part. perf. (GY)MÖHT + hon)

móc, zdołać: Zöfuł miöe ny głyngja, nejm mejer giełd myt. ‘Tyle może nie wystarczyć, weź więcej pieniędzy.’; Miöehja priöebjyta jum cy ziöen, do’ȧ myht ȧ hełwt fu zem foty’ś fermygja krigja, oder’ȧ hüht y dam ny cü. ‘Niektórzy próbowali mu powiedzieć, że dostanie połowę majątku ojca, ale on tego nie słuchał.’; Har möht śun dö zȧjn, wen yh wiöe ym gyweł. ‘On mógł już tu być, gdy byłem w sklepie.’

MIÖEDA s. m. (pl. MIÖEDA)

moda: Yta ej ȧ zyter miöeda, do dy kłopa triöen łangy bat ȧn zy gejn cyn barbyn myta. ‘Teraz jest taka moda, że mężczyźni noszą długie brody i chodzą z nimi do barberów.’

BATA v. (imp. sg. BAT, pl. BAT; part. perf. GYBAT / GYBATA + hon)

modlić się: Yhy gej y dy kjyh bata. ‘Idę się modlić do kościoła.’; Zy ej zjyr ondehtik, zy bat ida tag ȧn zy ferhełt idy fost. ‘Ona jest bardzo pobożna, modli się codziennie i przestrzega każdego postu.’

UWAGA: czasownik BATA nie jest zwrotny (tj. używa się go bez ZIH ‘się’), w odróżnieniu od języka polskiego.

GYBAT s. n. (pl. GYBATA, dim. GYBATŁA)

modlitwa: Kensty gük ȧ gybat wymysiöeryś? ‘Znasz chociaż jedną modlitwę po wilamowsku?’

MȦJ pron.

1. mój (zaimek dzierżawczy): Wos mahsty dö myt mem hund? ‘Co tu robisz z moim psem?’; Dos ołys je mȧjs. ‘To wszystko jest moje.’; Wu hösty men kłopa gyzan? ‘Gdzie widziałaś mojego męża?’; Yhy wa nist ny, wos yh wa maha myt men oła śpejłzaha. ‘Nie wiem, co począć ze wszystkimi swoimi zabawkami.’; Hösty den pülarys by zejh? Yh kon mȧjna njynt ny fynda. ‘Masz przy sobie portfel? Nie mogę nigdzie znaleźć mojego.’

2. (tylko w formie pron.) mąż (m.) lub żona (f.): Dü wyst mer ny głiöen, wen yh wa der fercyła, wo mȧjner höt gymaht! ‘Nie uwierzysz mi, gdy ci opowiem, co zrobił mój (mąż)!’

Mimo że przed rzeczownikiem (tj. w funkcji przydawki) używa się przede wszystkim formy krótszej (adj.), dłuższa forma (pron.) również może wystąpić w tej pozycji, szczególnie kiedy chce się podkreślić ten zaimek dzierżawczy: Dü wyst mer ny ziöen, wos yhy zo, ȧn wos yhy ny zo maha myt mȧjnum kłopa! ‘Nie będziesz mi mówić, co powinnam, a czego nie powinnam robić ze swoim mężem!’ – por. Yh śpacjy myt mem kłopa. ‘Spaceruję z moim mężem.’ Poza tym formy dłuższe (pron.) są rzadko używane. Tradycyjnie występują one w roli orzeczenia imiennego, z tym, że gdy się odnoszą do ludzi, na ogół oddają rodzaj przypisany osobie (zob. znaczenie 2.), o której mowa. Gdy jednak odnoszą się do zwierząt czy przedmiotów, używa się na ogół formy MȦJS – nawet jeśli mowa o liczbie mnogiej. Dotyczy to również innych zaimków dzierżawczych.

NOS adj., adv.

mokry, mokro: No dank zjyr śejn, yta bej’h ganc nos! ‘No dziękuję bardzo, teraz jestem całkiem mokry / mokra!’; By yns ys’s ny ȧzu nos wi diöt yr nejderan. ‘U nas nie jest tak mokro jak tam w nizinie.’

Por. też: nos wi niöerki / niöerkjanos ‘mokry od stóp do głów’ (dosł. ‘mokry jak nurek’).

Zob. też: → NES

MYŁM / MYŁN s. f. (pl. MYŁMA / MYŁNA)

1. mól: Mȧ mü uf dy myłna ufpasa, bo jyr larwa frasa ołys uf. ‘Trzeba uważać na mole, bo ich larwy wszystko zżerają.’

2. roztocz: Yhy mej hȧglik uf dy myłma. ‘Jestem uczulony na roztocza.

MINC s. f. (pl. MINCA, dim. MINCŁA)

moneta: Hoter klingiełd? Gük ȧ piöer mincła. ‘Ma pan drobne? Choć parę monet.’

MONS^|TER s. f. (pl. MONS^|TEN, dim. MONSTELA)

monstera: Dy monsten hon grusy błytyn, owi filodendrona. ‘Monstery mają wielkie liście, jak filodendrony.’

MOREL s. f. (pl. MORELN)

morela: Śtot zih myta gumibȧla śtȧjd cy oasa, nejm der łiwer dy gytrojgta moreln. Zy zȧjn oü zis, oder fejł gyzynder. ‘Zamiast się ciągle objadać gumisiami, weź sobie lepiej suszonych moreli. One też są słodkie, ale o wiele zdrowsze.’

MJER s. n. (pl. MJEN)

morze: Ym mjer śpjy’h mih beser owi yn gybjygja. ‘Nad morzem czuję się lepiej niż w górach.’

BRYK s. f. (pl. BRYKJA, dim. BRYKLA)

most: Möndła śȧjnt, s’kymt ȧ śwȧjn / S’rumpułt undyn brykja / Yh gydöht, yh gydöht / Mȧj Jȧśü kymt gyryta. ‘Miesiączek świeci, przychodzi świnia / Dudni pod mostami / Ja myślałam, ja myślałam / Że to mój Jasiu jedzie konno.’ (fragment piosenki Mȧkja mȧj); Dy bryk wiöe ny śtiöek gynüg gyboüyt, ȧn ȧzu ej zy undum gywiht fun drowa ȧjgybroha. ‘Most nie był odpowiednio mocno zbudowany, więc zapadł się pod ciężarem żołnierzy.’

MO^|TOR₂ s. m. (pl. MO^|TON)

motor, motorower: Dy papjyn ufȧ motor konsty maha śun, wen dy höst fjyca jür, ȧ ufs oüta ołdyśt nöm ahcyta gybürstag. ‘Prawo jazdy na motorower możesz zrobić już wtedy, gdy masz czternaście lat, a na samochód dopiero po osiemnastych urodzinach.’

MULKJADRYMUŁ s. m. (pl. MULKJADRYMUŁN)

motyl: Wer hon ym giöeta ȧ zyta śtroüh, wo’ȧ höt zöfuł błimła, ȧn dy mulkjadrymułn kuma diöt hadawȧjz gyfłün. ‘Mamy w ogrodzie taki krzew, który ma tyle kwiatów, motyle przylatują do niego masowo.’

Por. też: der wȧjsy mulkjadrymuł ‘bielinek kapustnik’, der gały mulkjadrymuł ‘lotolistek cytrynek’, der błöwy mulkjadrymuł ‘modraszek argus’, der śȧkikjy mulkjadrymuł ‘rusałka admirał’, der świöecy mulkjadrymuł ‘żałobnik’.

RYD s. f. (pl. RYDA)

1. mowa (mówienie): Mȧj gyśwyster fłüht byśtenik, yhy kon zyty ryd ny oüshałda. ‘Mój kuzyn / Moja kuzynka ciągle przeklina, nie mogę znieść takiego wysławiania się.’

2. mowa (język): Dy pönyśy ryd ej śwjer oüscyłjyn. ‘Polskiej mowy trudno się nauczyć’

3. mowa (przemówienie): Yhy ho dy ryd fjyr dejh fjetikgymaht, wi dy höst gybata. ‘Przygotowałem dla ciebie mowę, jak prosiłeś.’

DÜN v. (imp. sg. DÜ, pl. DÜT; part. perf. GYDÜT + hon)

mówić komu przez ty, zwracać się per ty: Konsty mih dün. ‘Mów mi na ty.’; Jyśter wün dy dinyn dy nejdyśty gyzełśoftłikjy śyht: zy wiöda fu oła gydüt, zugiöe fu kyndyn. ‘Dawniej służący byli najniższą warstwą społeczną: wszyscy mówili im per ty, nawet dzieci.’

Zob. też: → JYN, → DÜ

JYN v. (imp. sg. JYR, pl. JYT; part. perf. GYJYT + hon)

mówić komu przez wy, zwracać się per wy: Yr wymysiöeryśa śpröh jyn zy dy łoüt, wo zy zȧjn ełder, unbykant oba gyaht. ‘W języku wilamowskim mówi się per wy do osób starszych, nieznanych lub do takich, które się szanuje.’; Dü müst mih ny jyn – ziöe mer Tiöma. ‘Nie musisz zwracać się do mnie per wy – mów mi Tymek / Tomek.

Zob. też: → DÜN, → JYR

KUZA v. (imp. sg. KUZ, pl. KUZT; part. perf. GYKUZT + hon)

1. mówić, rozmawiać: Kuzty wymysiöeryś? ‘Mówisz po wilamowsku?’; Wjyr hon tejda fu djyr gykuzt! ‘Właśnie o tobie mówiliśmy!’; Wos kuzty ȧzu śtył? Yhy hjy nist ny. ‘Czemu tak cicho mówisz? Nic nie słyszę.’; Kyndyn łjyn zih byhend kuza. ‘Dzieci szybko uczą się mówić.’

2. (z MYT) być w związku: S’Kȧśka kuzt mytum Witła śun drȧj jür ȧn zy weła nama troü. ‘Katarzyna jest w związku z Witoldem (dosł. ‘rozmawia z Witoldem’) już od trzech lat i oni chcą wziąć ślub.’

Zob. też: → ȦJKUZA, → CYZOMAKUZA, → ŚPRȦH(J)A

ŚPRȦH(J)A v. (imp. sg. ŚPREJH / ŚPRȦH, pl. ŚPRȦHT; part. perf. GYŚPROHA + hon)

mówić, rzec: Ȧ śpryht ȧzu śtyłnik, yh ferśtej’ȧ giöe ny. ‘On mówi tak cicho, (że) wcale go nie rozumiem.’

UWAGA: czasownik ŚPRȦH(J)A jest rzadko używany, w powszechnym użyciu jest czasownik → KUZA.

FYLȦJHT part., adv.

1. (być) może, prawdopodobnie: Yhy wȧ nist, fylȧjht höt’s rȧht. ‘Nie wiem, może ona ma rację.’; Fylȧjht wyt’s głyngja, oder yhy bej ny pewnik. ‘Być może to wystarczy, ale nie jestem pewien / pewna.’

2. około, w przybliżeniu: Ho’h nö fylȧjht ȧ can złoty. ‘Mam jeszcze jakieś 10 złotych.’

3. przypadkiem, może: Hösty fylȧjht hung? ‘Masz może miód?’; Głiöesty fylȧjht, do’h wa der hyłfa? ‘Sądzisz może, że ci pomogę?’; Kynter mer fylȧjht ziöen, wu’h kon s’rathoüz fynda? ‘Mógłby mi pan / mogłaby mi pani powiedzieć, gdzie znajdę ratusz?’

GYHJYN₂ s. n. (pl. GYHJYNA)

1. mózg: S’gyhjyn fu ȧm menća wȧnt ejwer ȧ kilo. ‘Mózg człowieka waży ponad kilogram.’

2. słuch: Dü höst ȧ güt gyhjyn, dü wyst dih byhend oüsłjyn ufer hȧrmoni cy śpejła. ‘Masz dobry słuch, szybko nauczysz się grać na akordeonie.’

MEJGŁIK adv., adj.

możliwy, osiągalny: Ȧ ander menć wje zuwos ny maha, oder myt ejm ej ołys mejgłik. ‘Ktoś inny nie zrobiłby czegoś takiego, ale w jego przypadku wszystko jest możliwe.’; Ys’s mejgłik, do mȧ hyhjer śpryngt, wi’ȧ śtejt? ‘Czy to możliwe, żeby skoczyć wyżej, niż się stoi?’

Por. też: dy mejgłikkȧjt ‘możliwość’, unmejgłik ‘niemożliwy’.

ÖMYS s. f. (pl. ÖMYSA, dim. ÖMYSŁA)

mrówka: Dy ömysa hon cwej maga: ȧn cym cjen, ȧn ym andum (ym kröp, oü «kesułnikjer maga» gynant) hałda zy fłisikjys asa, s’mȧsts myłtoü, wo zy kłoün fun mśyca. Miöehja ömysagatunga hita dy mśyca owi łoüt dy ki ȧn zy bywjen zy fun lećpatrünkja, wo zy zy gan frasa. ‘Mrówki mają dwa żołądki: jeden do trawienia, a w drugim (w wolu, zwanym także «żołądkiem społecznym») przechowują one płynny pokarm, przede wszystkim spadź zbieraną z mszyc. Niektóre gatunki mrówek pasą mszyce jak ludzie krowy i bronią ich przed biedronkami, które chętnie się nimi żywią.’

Por. też: der ömysahefa ‘mrowisko’.

FRÖST s. m. (pl. FREST, dim. FRESTŁA)

mróz: Jyśter wün dy wyntyn andyśt wi yta, zyty frest wün, bocy minus dresik grod ȧn nejder! ‘Kiedyś zimy były inne niż teraz, takie mrozy były, aż do minus trzydzieści i jeszcze zimniej’

Por. też: frestik ‘mroźny, mroźnie’.

MAS s. f. (pl. MASA)

msza: Gestyn śpejłta ufer grusa mas dy wymysiöejer müzykanta. ‘Wczoraj na sumie grała wilamowska orkiestra.’

Por. też: dy grusy mas ‘suma’, dy frimas ‘pierwsza, poranna msza’, dy pastüśkjamas ‘pasterka’.

Zob. też: → FERENDA, → PASTÜŚKJAMAS

FŁIG s. f. (pl. FŁIGJA, dim. FŁIGLA)

mucha: Yh zoh ȧmöł cwü fłigja / Ufum kjyhüf wigja / S’hot mih wunder, ejwerwunder / Wi dy fłigja wigja. ‘Widziałem raz dwie muchy / Na cmentarzu się kołysały / Dziwiłem się, bardzo się dziwiłem / Jak muchy się kołyszą.’ (fragment piosenki Yh zoh ȧmöł cwü mykja); Dy fłigja hon ȧ portret fum Kȧzer byśmysa. ‘Muchy zabrudziły portret cesarza.’

Por. też: wjen zih wi ȧ fłig ym pjyćkjawoser ‘zarzekać się (dosł. bronić się jak mucha w wodzie z pieczek, tj. z suszonych owoców)’: Yh zoh’ȧ gestyn gejn byzöfa, ȧn hoüt wjet’ȧ zih wi ȧ fłig ym pjyćkjawoser, do’ȧ trynkt ny. ‘Wczoraj widziałem, jak idzie pijany, a dzisiaj zarzekał się, że nie pije.’; der fłigjaśłöjer ‘łapka na muchy’: Yh jiöe dy fłigja mytum fłigjaśłöfer ȧ ganca tag, ȧn zuwizu fłigja ind noüy nȧj! ‘Gonię te muchy łapką na muchy przez cały dzień, a i tak cały czas wlatują nowe!’

Zob. też: → FŁIGJAPYŁC

FŁIGJAPYŁC s. m. (pl. FŁIGJAPYŁC, dim. FŁIGJAPYŁCŁA)

muchomor: Der fłigjapyłc toüg ny cym asa, bo’ȧ ej gyftik. ‘Muchomor nie nadaje się do jedzenia, bo jest trujący.’

Zob. też: → PYŁC

MOÜER s. f. (pl. MOÜYN, dim. MOJELA)

mur: Myta moüyn ymciöenta zy dy mytułałderikjy śtytyn. ‘Murami otaczano średniowieczne miasta.’

Zob. też: → MOJYN

MOJYN v. (imp. sg. MOJER, pl. MOJYT; part. perf. GYMOJYT + hon)

murować, (z)budować z kamieni lub cegieł: Gymojyty hyta wün y Wymysoü śun ym ahcyta hundytjür, miöehysmöł zȧjn zy ełder owi dy gyboüyta. ‘Murowane domy były w Wilamowicach już w osiemnastym wieku, czasami są one starsze niż budowane z drewna.’

Używana jest alternatywna forma moüyn.

Zob. też: → BOÜ(Y)N, → MOÜER, → UFŚTEŁA