Słownik

HYNA adv.

wewnątrz: Wun ej s’Kȧśü? Ys’s nö hyna? Ejs djef śün roüs! ‘Gdzie jest Kasia? Jest jeszcze wewnątrz? Powinna już wyjść!’

Por. też: dyna ‘ts.’.

Zob. też: → YNWIK

YNWIK adv.

wewnątrz, w środku (budynku, obiektu itp.): By dam grusa fojer ferbrant s’dah ȧn ołys, wo ynwik wiöe. ‘W tym wielkim pożarze spłonął dach i wszystko, co było wewnątrz.’; Ga der öbaht uf dy pakła, bo ynwik ej głoz. ‘Uważaj na te paczki, bo w środku jest szkło’.

Zob. też: → HYNA

NOJYŚY KȦJT adj. + s. f.

wiadomość, nowość, nowinka: Myt wos kymsty, wosfer nojyśy kȧjta wysty mer fercyła? ‘Z czym przychodzisz, jakie nowości mi opowiesz?’; Zy hon ȧ ganca öwyt fun tehnyśa nojyśa kȧjta dyśkürjyt. ‘Cały wieczór rozmawiali o nowinkach techniki.’

GŁAWA s. m. (pl. GŁAWA)

1. wiara: S’błȧjt yns śun ok der gława. ‘Zostaje nam już tylko wiara.’

2. wyznanie, religia: Der ewangelyś-gyreformjyty gława – andyśt gyziöet kalwinizmus – hüłd zih y Wymysoü ejwer ȧ hundyt jür. ‘Wyznanie ewangelicko-reformowane – inaczej mówiąc, kalwinizm – był obecny w Wilamowicach ponad 100 lat.’

Zob. też: → GŁOÜWIK

WYND s. m. (pl. WYNDA, dim. WYNDŁA)

wiatr: Ȧ gröwa ibercijer fu śtöf, wo myt wat ej gyfütyt, wyt zugiöe der śtȧksty wynd ny diöhwyn. ‘Grubego ibercijera (rodzaj płaszcza), uszytego z sukna podszytego watą, nie przewieje nawet najmocniejszy wiatr.’

GOWUŁ s. f. (pl. GOWUŁN, dim. GAWEŁA)

1. widelec: Myter gowuł ysty ȧn kotlet, ȧ mytum gaweła ȧ śtykla tort. ‘Widelcem jesz kotlet, a widelczykiem kawałek tortu.’

2. widły: Myter gowuł konsty mejst ejwer^|wafa. ‘Widłami można przerzucać gnój.’

ZAN v. (imp. sg. ZEJH / ZA, pl. ZAT; part. perf. GYZAN + hon)

1. widzieć (źle, dobrze itp.): Yh za śun uf dy oüga ny. ‘Straciłem / Straciłam już wzrok.’; Wen zy klin wiöe, zoh zy güt, ȧ yta mü zy triöen oügagłyzyn. ‘Gdy była mała, widziała dobrze, a teraz musi nosić okulary.’

2. zobaczyć (kogoś, coś): Yhy zoh’ȧ gestyn ufum rynk rymgejn. ‘Widziałem / Widziałam wczoraj, jak chodził po rynku.’; Diöhȧ mikroskop konsty zan, wos dy zyst ny wjest kyna zan myta ȧgja oüga. ‘Za pomocą mikroskopu można zobaczyć to, czego byś nie zobaczył / zobaczyła na własne oczy.’; Höt imyd mȧj pülarys gyzan? ‘Czy ktoś widział mój portfel?’

3.widzieć (kogoś; spotkać): Güter nömytag, śejn dih cy zan. ‘Dzień dobry, dobrze cię widzieć.’; Wjyr hon yns śun zu łang ny gyzan, fiöewer jynt ufa rydyn. ‘Tak długo już się nie widzieliśmy / nie widziałyśmy, pojedźmy gdzieś na rowerze.’

4. (po)patrzeć (się) (w jakąś stronę): Zejh jok, wosfer ȧ grus gywylk kymt fu hyndum gybjyg! ‘Popatrz tylko, jaka wielka chmura idzie zza góry!’; Har łog ȧn zoh ufȧ hymuł. ‘Leżał i patrzył w niebo.’

5. widzieć, zobaczyć (mieć pogląd na coś / kogoś): Yhy za’ȧ ny uf dar śteł. ‘Nie widzę go na tej posadzie / stanowisku.’; Har zoh ȧjn mer ȧn kynftikja gyłiöeta. ‘Zobaczył we mnie przyszłego naukowca.’; Yhy za dy zah andyśt wi dü. ‘Widzę tę sprawę inaczej niż ty.’

6. widzieć (zrozumieć, dostrzegać, uświadamiać sobie): Zisty, yh hot rȧht. ‘Widzisz, miałem / miałam rację.’; S’gejt ny mytum zih gywynłik cy derkuza, wysty zan. ‘Nie da się z nim tak po prostu dogadać, zobaczysz.’; Op zy wyt mün kuma, wawer zan. ‘Zobaczymy, czy ona jutro przyjdzie’

MEJER adv. (MȦSTA)

1. więcej, (z WI) ponad (o ilości): Wjyr djefa hon mejer giełd. ‘Potrzebujemy więcej pieniędzy.’; Y dar śtuw kon yh ȧ piöer möł mejer błimła hon wi y jer andyn! ‘W tym pokoju mogę mieć kilka razy więcej kwiatów niż w tym drugim!’; Dy Wymysiöejyn köma mejer wi zejwa hundytjür y dam. ‘Wilamowianie przybyli ponad 700 lat temu.’

2. więcej, bardziej (w większym stopniu): Yh ho dih gan! – Yh ho dih mejer gan! ‘Kocham cię! – Ja cię bardziej kocham!’; Har ej mejer ogyzan wi yhy. ‘On jest bardziej szanowany ode mnie.’

Przysłówek MEJER używany jest do tworzenia stopnia wyższego dłuższych przymiotników i przysłówków, np. nybezpjećnik ‘niebezpieczny’ > mejer nybezpjećnik ‘bardziej niebezpieczny’, a w formie MȦSTA – stopnia najwyższego: ym mȧsta nybezpjećnik ‘najniebezpieczniej(szy)’.

W znaczeniu 2. używa się również hater (→ ZJYR): Gük s’ława fun Wymysiöejyn wiöe undum krig zjyr śwjer, nöm krig wiöe’s nö hater okriöepnik. ‘Choć życie Wilamowian w czasie wojny było bardzo trudne, po wojnie było jeszcze gorzej.’

Por. też: mejer ȧn mejer ‘coraz więcej’ – częściej używaną formą jest wo ȧmöł mejer.

Zob. też: → FEJŁ, → HEFA, → ZJYR

YWIKKȦJT s. f. (pl. YWIKKȦJTA)

wieczność: Błȧjźe nö zyca, bo wȧł dy mih wejder byzihst, toüyt dos ȧ gancy ywikkȧjt. ‘Siedź jeszcze, bo zanim mnie znowu odwiedzisz, minie wieczność.’

ÖWYT s. m. (pl. ÖWYTA, dim. ÖWYTŁA)

1. wieczór: Der öwyt dos ej dy cȧjt fum tag cwyśam nömytag ȧn cwyśar naht. ‘Wieczór to pora dnia między popołudniem a nocą.’; Wu wiöesty ȧ ganca öwyt? ‘Gdzie byłeś przez cały wieczór?’

2. zachód (strona świata): Dy jyśta zidlyn köma uf Wymysoü fum öwyt. ‘Pierwsi osadnicy przybyli do Wilamowic z zachodu.’; Dy zun gejt ym mügja uf ȧn ym öwyt ro. ‘Słońce wstaje na wschodzie i zachodzi na zachodzie.’

3. wieczór, wieczorek (spotkanie): Wjyr hon zjyr ȧn miła öwyt cyzoma cügybröht. ‘Spędziliśmy razem bardzo przyjemny wieczór.’; Kymsty mün ufȧ literaryśa öwyt? ‘Idziesz jutro na wieczór literacki?’

Por. też: s’öwyts ‘wieczorem’ (rzadko używaną formą jest też c’öwyts): Underwoh s’öwyts bej’h ȧzu ȧjgykȧmȧt, do’h gryhta gej śłöfa. ‘W tygodniu wieczorem jestem tak spracowany, że od razu idę spać.’

Zob. też: → GÜTER ÖWYT

WYSA v. (imp. sg. WȦ(S), pl. WYST; part. perf. GYWÖST + hon)

1. wiedzieć: Yhy ho fu dam nist ny gywöst! ‘Nic o tym nie wiedziałem / nie wiedziałam!’; Har wȧ güt, wos yh mȧn. ‘On dobrze wie, co mam na myśli.’; S’gyt kȧ ander mejgłikkȧjt ny, zöfuł yh wȧs. ‘Nie ma innej możliwości, o ile wiem.’; Zy zȧjn ny erlih, wȧsty? ‘Oni / One nie są uczciwi / uczciwe, wiesz?’; Nimyd wȧ fu ynzum plan ny. ‘Nikt nie wie o naszym planie.’; Ejs wyt wysa, wi der cy hyłfa. ‘Ona będzie wiedziała, jak ci pomóc.’

2. potrafić: Wen dy dos ny konst, gej cy mer śwaster, ejs wȧs dos cy maha. ‘Jeśli tego nie umiesz, idź do mojej siostry, ona potrafi to zrobić.’; Ejs wöst ȧzu güt bihła cy śrȧjwa, do zy śrȧw łoüter bestselyn. ‘Ona tak dobrze potrafiła pisać książki, że pisała same bestsellery.’; Har wöst cy kiöefa ołys wyłwer owi yhy, diöh dos hota zy ind fuły tełyn. ‘On potrafił kupować wszystko taniej niż ja, przez co zawsze mieli pełne talerze.’

Por. też:

DO DY’S WȦST ‘(a) żebyś wiedział / wiedziała’: Yhy wa der nö wȧjza, do dy’s wȧst! ‘Jeszcze ci pokażę, a żebyś wiedział / wiedziała!’; Do ej dy Ad ny fah?! – Do dy’s wȧst! ‘To Ziemia nie jest płaska? – A żebyś wiedział / wiedziała!’; Do dy’s wȧst, har wiöe ȧzu gyśökt! ‘Żebyś wiedział / wiedziała, on był taki zdolny!’

DO’H NY WȦ WI ‘że nie wiem co’: Ejs höt zöfuł bihła gyłaza, do’h ny wȧ wi. ‘Ona przeczytała tyle książek, że nie wiem co.’; Ȧ höt oüsgytrunka zöfuł woser, do’h ny wȧ wi! ‘On wypił tyle wody, że nie wiem co!’ – podobne znaczenie ma również rzadziej używane wyrażenie do hösty kȧ anung ‘że nie masz pojęcia’: Ym kino wiöe’s ȧzu głiöeśnik, do hösty kȧ anung!

WAR’ȦS / WER’ȦS ‘kto wie, Bóg wie’: War’ȧs, fylȧjht y can jür wa’h zȧjn rȧjh? ‘Kto wie, może za dziesięć lat będę bogaty / bogata?’; Har telefonjyt ȧn fret, op’ȧ ny kon myt yns mytfiöen, wen wer zȧjn śun wer’ȧs wun! ‘On dzwoni i pyta, czy nie może jechać z nami, gdy my już jesteśmy Bóg wie gdzie!’

WȦSTY WOS ‘wiesz co’: Wȧsty wos, dos ej ny ołys ȧs. ‘Wiesz co, to nie jest wszystko jedno.’; Wȧsty wos? Krumy fisła, brȧty noz. ‘Wiesz co? Krzywe nogi, szeroki nos.’ (rymowanka)

YHTA NY KYNA WYSA ‘nie wiedzieć czegoś (dosł. ‘nie móc czegoś wiedzieć’)’: Wu wyntyn dy krawysa? – Yhy kon dos ny wysa, yhy interesjy mih ny myter natür. ‘Gdzie zimują raki? – Nie wiem, nie interesuję się przyrodą.’;

HUNDYTJÜR s. n. (pl. HUNDYTJÜN)

wiek, stulecie: Diöh hundytjün höt zih dy wymysiöeryśy śpröh derhałda, fyrym wje zy yta müsa ȧjgejn? ‘Przez wieki język wilamowski się utrzymywał, dlaczego teraz miałby zginąć?’; Wymysoü wiöe ogyśtyft ym drecyta hundytjür. ‘Wilamowice zostały założone w XIII wieku.’

KAMEL s. n. (pl. KAMELN, dim. KAMELIHŁA)

1. wielbłąd: Ȧ gatung kamel höt ȧn pukuł, ȧn dy ander – cwej. ‘Jeden gatunek wielbłąda ma jeden garb, a drugi – dwa.’

2. wielbłąd (obelga): Wi wȧnsty dih cy mjyr ȧzu cy kuza? Yhy wa dih łön, ȧn dy wyst ȧłȧn zyca, dü duł kamel! ‘Jak śmiesz tak do mnie mówić? Zostawię cię, a ty zostaniesz sam / sama, ty głupi wielbłądzie!’

USTYN s. pl. tant.

Wielkanoc: Uf dy Ustyn fiöewer uf Egipt, bo wer hon yns śun s’olinkluziw byśtełt. ‘Na Wielkanoc jedziemy do Egiptu, bo zarezerwowaliśmy sobie już all inclusive.’

Jeśli jest pierwszym członem złożenia, ma postać uster-, zob. → USTERBŁIMŁA, → USTERWOH.

Zob. też: → POÜM

GRUS adj. (GRYSER, GRYST-)

1. wielki, duży: Dy kyndyn wahsa wo ȧmöł gryser ȧn yhy śpjy mih wo ȧmöł klȧner. ‘Dzieci robią się coraz większe, a ja się czuję coraz mniejsza / mniejszy.’; Dos ej ȧ grus fałer! ‘To wielki błąd!’;

2. (używane razem z podaniem wymiarów) wysoki, wielki: Gestyn ho’h ȧ kiöep gyfanga, zy wiöe funcfik centymentyn grus ȧn wȧnt ejwer cwe kilo! ‘Wczoraj złapałem karpia, on miał 50 centymetrów wielkości i ważył ponad dwa kilo!’

3. wielki, wybitny: Dos ej ju ȧ gruser füśjer! ‘To wybitny badacz!’

4. dorosły: Mȧj śwaster ej 20 jür ełder fön mer: ejs wiöe śun grus, wȧł yh uf dy wełt kom. ‘Moja siostra jest 20 lat starsza ode mnie: była już dorosła, zanim ja przyszłam / przyszedłem na świat.’

GRUSY FOST s. f., sg. tant.

Wielki Post: Yr Grusa Fost hon zy jyśter kȧ friöeda ny gyorgȧnizjyt. ‘Kiedyś nie organizowano wesel w Wielkim Poście.’

^|USTERWOH s. f., sg. tant.

Wielki Tydzień: Yhy kon dih kuma byzihja oba mün, oba y cwü woha, bo yr Usterwoh ho’h ind cy tün. ‘Mogę cię odwiedzić albo jutro, albo za dwa tygodnie, bo w Wielki Tydzień zawsze jestem zajęty / zajęta.’; Yr Usterwoh höt ider wohatag zen noma: der Błöwy Möntag, der Gały Dynstag, dy Krumy Mejtwoh, der Griny Dunyśtag / Grindunyśtag, der Kiöerfretag, der Usterzynwyt. Dy Usterwoh hȧst oü nö dy Grusy Woh. ‘Każdy dzień Wielkiego Tygodnia ma swoją nazwę: «der Błöwy Möntag» (‘Niebieski Poniedziałek’), «der Gały Dynstag» (‘Żółty Wtorek’), «dy Krumy Mejtwoh» (‘Krzywa Środa’), «der Griny Dunyśtag / Grindunyśtag» (‘Zielony Czwartek’), «der Kiöerfretag» (‘Wielki Piątek’), «der Usterzynwyt» (‘Sobota Wielkonocna’): «dy Usterwoh» (‘Wielki Tydzień’, dosł. ‘Tydzień Wielkanocny’) nazywa się też «dy Grusy Woh» (‘ts.’).’ (HM 1936)

Por. też: dy Grusy Woh ‘Wielki Tydzień’.

Zob. też: → USTYN, → WOH

GRYS s. f. (pl. GRYSA)

wielkość: Konsty dy grys fur Ad oüsrȧhyn? ‘Możesz obliczyć wielkość Ziemi?’

WJELIÖERYB s. m. (pl. WJELIÖERYBA)

wieloryb: Der wjeliöeryb ej kȧ fejś ny, ok ȧ ziöegjer, wo’ȧ ławt ym woser. ‘Wieloryb nie jest rybą, tylko ssakiem mieszkającym w wodzie.’

ONFENTKRANC s. m. (pl. ONFENTKRENC, dim. ONFERNTKRȦNCŁA)

wieniec adwentowy: Jyśter kantwer kȧ onfentkrenc ny, oder yta mahwer ȧn idys jür. ‘Dawniej nie znaliśmy wieńców adwentowych, ale teraz robimy jeden co roku.’

KRANC s. m. (pl. KRENC, dim. KRȦNCŁA)

1. wieniec, bukiet: Dy krenc fu kroütik wȧjt mȧ ȧ funfcyta śjerpjyń, ufs Kroütikwȧjn. ‘Wieńce z ziół święci się piętnastego sierpnia, na Matki Boskiej Zielnej.’; Ȧn grina kranc fu yjyn / Wȧs, hower ȧna kün / Ȧn błimła fuły śtejen / Wu ynzyn wejza wün. ‘I zielony wieniec z kłosów / Pszenicy, owsa i żyta / I kwiaty pełne stoją / Gdzie nasze miedze były.’ (fragment piosenki Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn)

2. łańcuch na choince (ozdoba choinkowa): Wen dy byst jynt ym Rynk, to kiöef nö ȧ kranc ufȧ krisboüm, ȧn ruta. ‘Jeśli będziesz gdzieś na rynku, to kup mi jeszcze łańcuch na choinkę, czerwony.’

3. (dim.) wianek: Dy drüżkjyna ȧn dy junkweryna triöen inda krȧncła, wen zy zȧjn wymysiöeryś ogycün. ‘Drużki i panny młode zawsze noszą wianki, gdy są ubrane po wilamowsku.’

BÜJYN v. (imp. sg. BÜJER, pl. BÜJYT; part. perf. GYBÜJYT + hon)

wiercić, borować: Yhy wył ny cym candökter, bo’h ho strah fjym büjyn. ‘Nie chcę do dentysty, bo się boję wiercenia.’

TROÜ₂ / TROJ adj., adv.

wierny, wiernie: Yh bej der ind troj gywast. ‘Byłem / byłam ci zawsze wierny / wierna.’

GYTYHT s. n. (pl. GYTYHTA, dim. GYTYHTŁA)

wiersz (utwór): Ny nok der Fliöera-Fliöera śrȧw gytyhta wymysiöeryś. ‘Nie tylko Florien Biesik pisał wiersze po wilamowsku.’

Zob. też: → TYHTA, → TYHTER

WERZ s. m. (pl. WERZA)

wiersz (linijka): Dy śiłeryn his yns can werza fu dam gytyht oüswendik łjyn. ‘Nauczycielka kazała nam się nauczyć dziesięciu linijek tego wiersza.’

BÜMȦŚIN s. f. (pl. BÜMȦŚINN, dim. BÜMȦŚINŁA)

wiertarka: Myter bümȧśin mü’ȧ ostriöeźnje ata, bo dos ej ju ȧ nybezpjećnik gycojg. ‘Z wiertarką należy się obchodzić ostrożnie, bo to niebezpieczne narzędzie.’

GŁOÜWIK adj.

wierzący: Dy głoüwikja kȧtöłyn, wen zy gejn y dy kjyh, kyna bȧjhta ȧn gejn cym byryhta. ‘Wierzący katolicy, gdy idą do kościoła, mogą się spowiadać i iść do komunii.’

Zob. też: → ONDEHTIK, → UNGŁOÜWIK

WȦJD s. f. (pl. WȦJDA, dim. WȦJDŁA)

wierzba: Dy śejny ołdy wȧjd ufum Rynk y Wymysoü ej ym 2024 jür gyfełt gywiöda. ‘Piękna stara wierzba na rynku w Wilamowicach została wycięta w 2024 roku.’

GŁIÖEN v. (imp. sg. GŁIÖE, pl. GŁIÖET; part. perf. GYGŁIÖET + hon)

1. wierzyć: Głiöesty jum? ‘Wierzysz mu?’; Głiöesty yn Göt? ‘Wierzysz w Boga?’

2. sądzić, uważać: Yhy głiöe, do di zah ej fejł tifer, owi wer śtüdjyn. ‘Sądzę, że sprawa jest znacznie głębsza, niż myślimy.’

DIÖF s. n. (pl. DJYFYN, dim. DJYFŁA)

wieś: Gük Wymysoü ej ȧ śtot, hȧst ȧ tȧl fönum «Mytułdiöf», bo Wymysoü wiöe ȧmöł ȧ diöf. ‘Mimo że Wilamowice są miastem, jedna dzielnica nazywa się «Mytułdiöf» (dosł. ‘Śródwsie’ – po polsku ta dzielnica nazywa się ‘Śródmieście’), bo Wilamowice były kiedyś wsią.’

WYNDIŚ adj.

wietrzny: Dy konst ju gejn myter drah śpejła, ok ga der öbaht, bo s’ej wyndiś. ‘Możesz iść się pobawić latawcem, tylko uważaj, bo wieje silny wiatr.’

ȦHKJENŁA s. n. (pl. ȦHKJENŁA)

wiewiórka: Dy ȧhkjenła kłoün ołylȧ nys ufȧ wynter uf. ‘Wiewiórki zbierają rozmaite orzechy na zimę.’

TÜM s. m. (pl. TJYM, dim. TJYMŁA)

wieża: Der tüm fu wymysiöejer kjyh ej cwejȧnzymfcik metyn huh. ‘Wieża kościoła wilamowskiego ma 72 metry wysokości.’; Der Prȧjz-Jüza höt uf zer śtekikja hyt ȧ śejn tjymła mytum wymysiöejer wapyn ufgyśtełt. ‘Józef Nikiel postawił na swojej kamienicy piękną wieżyczkę z herbem Wilamowic’.

GYFENGNIS s. n. (pl. GYFENGNISA)

więzienie: Har kymt fum / oüzum gyfengnis y piöer tag roüs. ‘On wyjdzie z więzienia za kilka dni.’

Zob. też: → REST

PIKUS s. m. (pl. PIKUSA)

więzienie, areszt: Nöm krig nöma zy mih yn pikus fjyr dos, do wer kuzta wymysiöeryś. ‘Po wojnie wzięto mnie do więzienia za to, że rozmawialiśmy po wilamowsku.’

Zob. też: → REST

REST s. m. (pl. RESTA, dim. RESTŁA)

1. więzienie: Der nökwer zyct ym rest drȧj jür. ‘Sąsiad siedzi w więzieniu trzy lata.’

2. więzień: Ȧ rest ej oüzum pikus ȧdkłoüfa: dy śandan zihja’ȧ yr ganca śtot. ‘Więzień uciekł z więzienia: policja szuka go w całym mieście.’

Zob. też: → PIKUS

HȦLIKÖWYT s. m., sg. tant.

Wigilia Bożego Narodzenia: Tradycyjnik asa dy Wymysiöejyn ufȧ Hȧliköwyt noünlȧ asa. Dy wihtiksta zȧjn kłejzła myt hung, fyśzoüwyś, pjyćkjazüp, kroüt myt awys ȧn oü der fejś. ‘Tradycyjnie Wilamowianie jedzą w Wigilię Bożego Narodzenia dziewięć potraw. Najważniejsze to kluski z miodem, żur z ryby, zupa z pieczek (suszonych owoców), kapusta z grochem oraz ryba.’

NES s. f. (pl. NESA)

wilgotność, wilgoć: Gywys fu dar nes krigt yh s’rymȧtyśy. ‘Pewnie z tej wilgoci dostałem reumatyzmu.’

Zob. też: → NOS

FOÜHT adj.

wilgotny: Nöm rȧn ej dy łöft foüht. ‘Po deszczu powietrze jest wilgotne.’

WUF / WÜF s. m. (pl. WUF / WÜF, dim. WUFYLA)

wilk: Y ynzer kümin hoüłt s’öwyts der wynd wi ym puś der wuf. ‘Wieczorem w naszym kominie wiatr wyje jak wilk w lesie.’ (MH 1930)

ŚYŁIK adj.

winny: Har ej mer nö ȧ hundyt złoty śyłik. ‘On jest mi winien jeszcze sto złotych.’; Wos keksty uf mih, wen yh bej nist ny śyłik? ‘Czemu na mnie krzyczysz, kiedy niczemu nie jestem winien?’

Por. też: unśyłik ‘niewinny’: Dy kłymyst dih, wi dy ander łoüt bejz zȧjn, ȧ cy byst dü ȧzu unśyłik? ‘Żalisz się, jacy inni są źli, a czy sam jesteś taki niewinny?’

WȦJN s. m. (pl. WȦJN, dim. WȦJNŁA)

wino: Der Prȧjz-Jüza handułt myta wełśa wȧjn śun fjym jyśta krig. ‘Józef Nikiel (Prȧjz) handlował włoskimi winami już przed I wojną światową.’

WȦJNTROÜB / WȦJNBJER s. f. (pl. WȦJNBJER)

winogrono: Der zoft fu wȧjnbjer ej ȧzu zis, do’h’ȧ müst cywasyn. ‘Sok winogronowy jest taki słodki, że muszę go rozrzedzić wodą.’

FJYWYT s. m. (pl. FJYWYTA)

wiosna: Der fjywyt dos ej s’jyśty jürfjytuł. ‘Wiosna to pierwsza pora roku.’

HENGJA v. (imp. sg. HENG, pl. HENGT; part. perf. GYHAGA + hon)

1. wisieć: Dy rȧjfa bjyn hengja ufa gynȧgta est. ‘Dojrzałe gruszki wiszą na zgiętych gałęziach.’

2. powiesić, wieszać: Ȧ mantuł konsty diöt ufer hengjerȧj hengja. ‘Płaszcz możesz powiesić tam na wieszaku.’

KJYŚ s. f. (pl. KJYŚA, dim. KJYŚŁA)

wiśnia, czereśnia: Oüz kyndyn gingwer cyn nökwyn uf dy kjyśa – miöehysmöł hower zy yms derłiöetnys ny gyfret. ‘Jako dzieci chodziliśmy do sąsiadów na czereśnie – czasami nie pytając ich o pozwolenie.’

Por. też: dy zoüwerkjyś ‘wiśnia’, dy śpjelikkjyś ‘czereśnia’.

SKIÖEKUMA v. (imp. sg. SKIÖEKUM, pl. SKIÖEKUMT; part. perf. SKIÖEKUMA + hon)

witać: Wjyr wełda jüh hacagan skiöekuma y ynzer śtot! ‘Chcielibyśmy państwa serdecznie przywitać w naszym mieście!’; Wen mȧ y Wymysoü nȧjfjet, wjyd mȧ skiöekuma fu ȧr töwuł yr wymysiöeryśa ȧn yr pönyśa śpröh. ‘Kiedy się wjeżdża do Wilamowic, jest się witanym przez tablicę po wilamowsku i po polsku.’

Zob. też: → SKÖEKUMT

RȦJNKUMA v. (imp. sg. KU(M) RȦJN, pl. KUMT RȦJN; part. perf. RȦJN(GY)KUMA + zȧjn)

wkroczyć, wkraczać (o wojsku): Wi dy Rüsa rȧjnköma, to mahta zy, wo zy wułda, ȧ wjyr müsta yns hejnłen. ‘Gdy wkroczyli Rosjanie, to robili, co tylko chcieli, a my musieliśmy się chować.’

Zob. też: → KUMA

WNJEBOWSTOMPJYNJE s. n., sg. tant.

Wniebowstąpienie: Wnjebowstompjynje dos ej dar hȧltag, wo ej inda fjycik tag nö Ustyn. ‘Wniebowstąpienie to święto, które przypada zawsze 40 dni po Wielkanocy.’

ENKJEŁA s. n. (pl. ENKJEŁA)

wnuczka: Mȧj enkjeła dos zȧjn mȧj engjeła. ‘Moje wnuczki to moje aniołki.’