Słownik

ENKLTOHTER s. f. (pl. ENKLTEHTYN, dim. ENKLTEHTELA)

wnuczka: Y piöer mönda wa’h hon ȧ ander enkltohter. ‘Za kilka miesięcy będę miała drugą wnuczkę.’

Zob. też: → WNÜĆKA

WNÜĆKA s. f. (pl. WNÜĆKJA)

wnuczka: Yhy za mȧj wnüćka zjyr zełda, bo ejs wönt y Win. ‘Bardzo rzadko widuję swoją wnuczkę, bo ona mieszka w Wiedniu.’

Zob. też: → ENKLTOHTER

ENKLZUN s. m. (pl. ENKLZYN, dim. ENKLZYNŁA)

wnuk: Yhy wȧ nist ny, wen mȧj enklzyn zȧjn zu grus ufgywahsa! ‘Nie wiem, kiedy moi wnukowie tak wyrośli!’

Zob. też: → WNÜK

WNÜK s. m. (pl. WNÜK(J)A)

wnuk: Der wnük wyt hon dos jür ahca jür, yh wa müsa wejder gejn ufȧ bol. ‘Wnuk ukończy w tym roku osiemnaście lat, znów będę musiał / musiała iść na imprezę.’

Zob. też: → ENKLZUN

ENKLKYNDYN s. pl. tant.

wnuki: Mȧj kyndyn brengja mer hefa möł dy enklkyndyn, ȧzu ho’h bałd ida tag cy tün. ‘Moje dzieci często przyprowadzają mi wnuki, więc prawie każdego dnia jestem zajęta.’

Zob. też: → WNÜK(J)A

WNÜK(J)A s. f., pl. tant.

wnuki, wnukowie: Bej fruł, do dy wnüka dih kuma byzihja ȧn zy fercyła der, wo zy śpjyn, wi’s’ȧ gejt ȧn wo zy yr wełt hon gyzan. ‘Ciesz się, że wnuki przychodzą cię odwiedzać i opowiadają ci, co czują, co u nich nowego i co widziały w świecie.’

Zob. też: → ENKLKYNDYN

WOSER s. n. (pl. WASYN)

1. woda: Fun śejna grusa gybjygja / fłoüst ȧ kwał fryś ȧn kałd. / War dos woser wyt trynkja, / błȧjt jung ȧn nymer ołd. ‘Z pięknych wielkich gór płynie źródło świeże i czyste. / Kto tej wody wypije / będzie młody i nigdy się nie zestarzeje.’ (JG 2004); Yhy cjyn ju myt woser ny, yhy woś mih ida tag. ‘Żyję w zgodzie z wodą (tj. ‘nie mam nic przeciwko wodzie’), myję się codziennie.’

2. ciek wodny, potok: Y Büldiöf fłoüst s’Büldiöfer woser. ‘W Bulowicach (wieś w gminie Kęty) płynie potok Bulówka.’

Por. też: s’rȧnwoser ‘deszczówka’, s’trynkwoser ‘woda pitna’.

BRANTWȦJN s. m. (pl. BRANTWȦJNA, dim. BRANTWȦJNŁA)

1. wódka: Der Frana höt ȧłȧn ȧ gancy fłoś brantwȧjn ufgyłopyt ȧn yta śłyft’ȧ ufer kanap. ‘Franek sam wyżłopał całą butelkę wódki i teraz śpi na kanapie.’

2. nalewka: Ider łöwt men brantwȧjn fum ȧlojz. ‘Każdy chwali moją nalewkę z aloesu.’

3. alkohol: Yhy wȧ nist, op dos ej nö ȧ zoft, oba śun ȧ brantwȧjn ej gywiöda. ‘Nie wiem, czy to jeszcze sok, czy już zrobił się z tego alkohol.’

WOJEWOD s. m. (pl. WOJEWODA)

wojewoda: Göt zȧjn dank höt der wojewod dy duły uhwał ufgyhemt. ‘Dzięki Bogu wojewoda uchylił tę głupią uchwałę.’

WOJEWÜTŚOFT s. f. (pl. WOJEWÜTŚOFTA)

województwo: Zȧjpyś ej yta yr śłyzyśa wojewütśoft, gük’ȧ łȧjt y Klinpöłn. ‘Żywiec znajduje się teraz w województwie śląskim, mimo że leży w Małopolsce.’

KRIG s. m. (pl. KRIG, dat. pl. KRIGJA)

wojna: Der krig ej śrȧklik – ok do wer kȧn krig mej ny hon! ‘Wojna jest okropna – żebyśmy tylko nie mieli / nie miały więcej wojny!’

Por. też: undum krig ‘podczas wojny, w czasie wojny’: Mȧjner höt zih undum krig hejngyłet, do’ȧ ny müst gejn cyn drowa. ‘Mój mąż chował się podczas wojny, żeby nie musieć iść do wojska.’; ym krig ‘na wojnie’: Har ging ym andyn wełtkrig cygrund. ‘On poległ na II wojnie światowej.’; krig fjyn ‘prowadzić wojnę’.

DROWA s. pl. tant.

wojsko: Mȧj foter wiöe byn drowa śun ym wełtkrig, ȧn nöhta nöma zy’ȧ cyn doüća drowa. ‘Mój ojciec był w wojsku już podczas I wojny światowej, a potem wzięto go do Wehrmachtu.’

FÜT₁ s. m. (pl. FÜTA)

wójt: Hoüt wan zy ȧn noüa füt wyła. ‘Dzisiaj będzie wybierany nowy wójt.’; Y Wymysoü ej kȧ füt ny, ok ȧ bjygjamȧster, bo dos ej ȧ kliny śtot. ‘W Wilamowicach nie ma wójta, tylko burmistrz, bo to małe miasto.’

YM₁ praep. (acc.)

1. wokół, dookoła: Der kjyhüf hȧst ȧzu, bo zy bygrüwa jyśter dy tuta ym dy kjyh. ‘«Kjyhüf» (‘cmentarz’) ma taką nazwę, dlatego że zmarłych dawniej chowano wokół kościoła («kjyh»).’; Zy łet ȧ śal ymȧ hołc. ‘Owinęła szal wokół szyi.’; No do genz hitwer dö ym dy śtrös, do zy wȧda śejn. ‘No to gęsi wypasaliśmy przy drodze, żeby się dobrze (wy)pasły.’

2. o (o czasie): Wjyr zan yns mün ym can. ‘Widzimy się jutro o dziesiątej.’; Konsty kuma ym hołp cwü? ‘Możesz przyjść o pierwszej trzydzieści / o trzynastej trzydzieści?’; Wos pasjyt ym drȧj? ‘Co się stało o trzeciej / o piętnastej?’

3. o (kogo / co), wprowadza dopełnienie: Müter, foter, yh wył’üh byta yms błogosławjyństwo. ‘Matko, ojcze, chcę was prosić o błogosławieństwo.’; Wen’ȧ wył yr śül ȧn bol organizjyn, djef’ȧ ȧ śüldirektor yms derłiöetnys byta. ‘Jeśli ktoś chce zorganizować imprezę w szkole, trzeba poprosić dyrektora o pozwolenie.’; S’ej mer łȧd ymȧ, fjy dy wür. ‘Żal mi go, naprawdę.’; Wen dy höst ȧ mjerśwȧjnła, müsty dih ymys güt kymyn, ȧzu wi ym idys hoüzfi. ‘Jeśli masz świnkę morską, musisz o nią dbać, podobnie jak o każde inne zwierzę domowe.’

4. o (pomylić się o): Har höt zih gyjert ym fynf złoty. ‘Pomylił się o pięć złotych.’; Ȧ höt zih ym drȧj hyta ferjert ȧn’ȧ kom cy mem nökwer. ‘Pomylił się o trzy domy i trafił do mojego sąsiada.’

5. po (różnych punktach): Et cy Wȧjnahta ej dö ȧ zyta / Do wer gejn mytum śtam ym dy hyta. ‘Teraz na Boże Narodzenie jest taki zwyczaj / Że chodzimy z gwiazdą po domach.’ (fragment kolędy Et cy Wȧjnahta)

Na temat sposobu, w jaki poszczególne formy rodzajnika określonego łączą się z UF zob. → DER.

YM funkcjonuje też jako przedrostek – zarówno nierozdzielny, jak i rozdzielny (ym-) – nadający czasownikom różne znaczenia, dotyczące przede wszystkim ruchu wokół, dookoła, w tym obracania (się), przewracania, zmiany kierunku itp.; por. np.: ym^|fiöen ‘objechać (np. przeszkodę na drodze)’, ^|ymfoła ‘upaść, przewrócić się’, ym^|growa ‘okopać, opasać rowem’, ^|ymśoün zih ‘oglądać się, obejrzeć się’, ^|ymbrȧh(j)a ‘przełamać, złamać’, ^|ymdryn ‘okręcić, obrócić, zawrócić’, ym^|fanga ‘objąć, obejmować’, ^|ymhaka ‘przekopać, przekopywać; karczować’, ym^|haka ‘okopać motyką’.

YM występuje również jako partykuła, tworząca stopień najwyższy przymiotników i przysłówków, por. śejn ‘pięknie’ > ym śynsta ‘najpiękniej’. W wypadku dłuższych przymiotników łączy się z mȧsta (→ MEJER): underśydłik ‘różny, różnorodny’ > ym mȧsta underśydłik ‘najbardziej różnorodny’.

Zob. też: → YMȦ

WYŁA₁ s. m. (pl. WYŁA, acc. / dat. sg. WYŁN)

wola: Ynzer foter, wo dy byst ym hymuł, hȧlik ej Dȧj noma, Dȧj krüland zuł kuma, Dȧj wyła zo zȧjn wi ym hymuł, zu ufer Ad. ‘Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja jako w niebie, tak i na Ziemi.’ (fragment modlitwy Ynzer Foter ‘Ojcze nasz’)

UWAGA: w odróżnieniu od WYŁA₂, wyraz WYŁA₁ wymawiany jest z krótką samogłoską y.

Por. też: der łecty wyła ‘testament, ostatnia wola’: Wegjam łecta wyłn fu mem foter ho’h zȧj hołwy fermygja gykrigt. ‘Zgodnie z ostatnią wolą mojego ojca dostałem połowę jego majątku.’

FRȦJHȦJT s. f. (pl. FRȦJHȦJTA)

wolność: Ony frȧjhȧjt ej kȧ demokracyj ny. ‘Bez wolności nie ma demokracji

FRȦJYT s. f. (pl. FRȦJYTA)

1. wolność: Yhy ho ym ława jok zöfuł frȧjyt gyhot, do’h ym end ćerwjyc śrȧw dy łecty matürprifnan ȧn bocym ofang paźdźjernik hot yh dy wakanc fjym śtüdjyn. ‘Miałem w życiu tylko tyle wolności, że w końcu czerwca napisałem ostatni egzamin maturalny i do początku października miałem wakacje przed studiami.’

2. zaloty, randka: Jyśter, wen ȧ knȧht wułd gejn uf dy frȧjyt, to nom’ȧ inda ȧ kolega myt. ‘Kiedyś, jak kawaler chciał iść na zaloty, to zawsze brał ze sobą kolegę.’; Dy frȧjyta fun aplikacyja kyna zȧjn zjyr interesantyś, oder oü zjyr nybezpjećnik. ‘Randki z aplikacji mogą być bardzo ciekawe, ale też bardzo niebezpieczne.’

FRȦJ adj., adv.

wolny: Bej’h endłik frȧj! ‘W końcu jestem wolny!’; Der śympa ej frȧj, konsty diöt gejn. ‘Toaleta jest wolna, możesz tam iść.’

Zob. też: → FRȦJŁÖN

ŁUZ adj.

1. wolny, nieprzywiązany: Dar łuzy hund ej łuz, hałd’ȧ fu mjyr o! ‘Ten groźny pies nie jest na smyczy, trzymajcie go z dala ode mnie!’

2. groźny, zły: Yh ho’ȧ byłȧjdikt, et ej’ȧ łuz. ‘Obraziłem go, teraz jest zły.’

ZAK s. m. (pl. ZEK, dat. pl. ZEKJA, dim. ZȦKLA)

1. wór, worek: Der ryk tüt mer ȧzu wej diöh dos, do’h zyty śwjery zek müst triöen. ‘Plecy bardzo mnie bolą, dlatego że musiałam nosić takie ciężkie worki.’

2. (dim.) torebka (herbaty): Wen dy ny wyłst, do der ty cy śiöef ej, ci der s’zȧkla gryhta roüs. ‘Jeśli nie chcesz, żeby herbata była za mocna, wyciągnij szybko torebkę.’

BOÜTUŁ s. m. (pl. BOÜTUŁN, dim. BOÜTEŁA)

worek, sakiewka: Dos ej ȧzu uf dar łiwa wełt: ȧner höt ȧ boütuł, der ander höt s’giełd. ‘Tak to już jest na tym miłym świecie: jeden ma sakiewkę, drugi ma pieniądze.’ (powiedzenie – HM, 1930)

Por. też: der błözboütuł ‘miech’.

WIÖEN s. m. (pl. WȦN, dim. WȦNŁA)

wóz: Jyśter fün dy Wymysiöejyn uf Win myta wȧn – ȧn dos toüyt drȧj woha. ‘Dawniej Wilamowianie jeździli wozami do Wiednia – i to trwało trzy tygodnie.’

Zob. też: → WȦNŁA

WȦNŁA s. n. (pl. WȦNŁA)

wózek: S’wymysiöejer müzeum ej ȧzu gymoüyt, do dy łoüt, wo zy hon jynta nyfułgyłenkikkȧjta kyna diöt łȧjht myta wȧnła derfiöen. ‘Muzeum w Wilamowicach jest tak zbudowane, że osoby z niepełnosprawnościami mogą tam łatwo dojechać na wózku.’; Mȧj kolega höt yta cwejnłik, to müsta zy kiöefa ȧ döpüłt wȧnła. ‘Mój kolega ma teraz bliźnięta, więc oni musieli kupić podwójny wózek.’

Zob. też: → WIÖEN

ȦJKOÜFWȦNŁA s. n. (pl. ȦJKOÜFWȦNŁA)

wózek na zakupy: Pejtela, huł mer ȧ ȧjkoüfwȧnła, wȧł yhy gej nö grincȧjk. ‘Piotrek, przywieź mi wózek (na zakupy), w czasie, kiedy pójdę po warzywa.’

FJYN v. (imp. sg. FJY, pl. FJYT; part. perf. GYFÜT + hon)

1. wozić, wieźć: Jyśter füt yh kroüt ufȧ jümyt, oder yta brengt’s cy wing gywejn ȧna’h fjy łoüter arpułn. ‘Kiedyś woziłem na targ kapustę, ale teraz to daje za mały zarobek i wożę same ziemniaki.’; Har höt zen zun y dy śül s’gancy zejwa jür gyfüt mytum oüta – yta ziöet der zun, do’ȧ ej śun gynüg ołd, do’ȧ zoüwer fjet mytum oütabüs. ‘On woził swojego syna do szkoły autem przez całe siedem lat – teraz syn mówi, że jest już wystarczająco dorosły, żeby sam dojeżdżał autobusem.’

2. prowadzić: Har fjyt dy lekcyja fur wymysiöeryśa śpröh zȧjt funfca jür. ‘On prowadzi zajęcia z języka wilamowskiego od 15 lat.’

3. kierować: Der kapitan fjyt ȧ śejf. ‘Kapitan kieruje statkiem.’

KÜĆJER s. m. (pl. KÜĆJYN)

1. woźnica: Dy fada fünga o zih ufcybiöema, oder wer hota ȧ zyta güta küćjer, do’ȧ zy gryhta höt bydöht. ‘Konie zaczęły stawać dęba, ale mieliśmy takiego dobrego woźnicę, że zaraz je uspokoił.’

2. kierowca: Der küćjer ȧn der śofer dos ej ȧs ȧn dosnymłikjy. ‘«Küćjer» i «śofer» to jedno i to samo.’

Zob. też: → ŚOFER

ŚÜP s. f. (pl. ŚÜPA)

1. wozownia Yhy hüt, do zy y dar ołda śüp hon ȧ hełȧterwiöen śtejn. ‘Słyszałem, że w tej starej szopie stoi wóz drabiniasty.’

2. łuska: Śüpa fur kiöep fum hȧliköwyt, ym pülarys gytriöen, łön ȧ pülarys ni ny łydik zȧj. ‘Łuski z karpia wigilijnego, noszone w portfelu, nie pozwolą portfelowi być pustym.’ (HM 1930)

Zob. też: → ŚOPA

ȦJCIN v. (imp. sg. CI ȦJ, pl. CIT ȦJ; part. perf. ȦJGYCÜN + hon)

1. wprowadzić się: Zy zȧjn śun fu cwe jür cyzoma ȧn zy coügt cünum ȧj. ‘Są razem już od dwóch lat i ona się do niego wprowadza.’

2. przyciągać, ściągać do siebie: Der noüy uniwersytet höt cy zejh dy besta füśjyn fum ganca łand ȧjgycün. ‘Nowy uniwersytet ściągnął do siebie najlepszych badaczy z całego kraju.’

ŚPJELIK s. m. (pl. ŚPJELIKJA)

1. wróbel: Dy śpjelikja hon yns oły pożyćkja ufgyfrasa, gük wer diöt ȧ śiöeh hon gyśtełt. ‘Wróble zżarły wszystkie porzeczki, mimo że wystawiliśmy stracha na wróble.’

2. muszka: Wos wysty hon ufer friöed: ȧ bindl oba ȧ śpjelik? ‘Co założysz na wesele: krawat czy muszkę?’

BÜLYN v. (imp. sg. BÜLER, pl. BÜLYT; part. perf. GYBÜLYT + hon)

1. wrzeć, kipieć: Mah s’fojer klȧner, bo dy züp śun bülyt. ‘Zmniejsz ogień, bo zupa już kipi.’

2. bić (o źródle): Fu undum grysta śtȧn bülyt ȧ kałdy kwał. ‘Spod największego kamienia biło zimne źródło.’

3. pić, żłopać: Ny büler zöfuł, bo dy wyst cypłoca! ‘Nie żłop tyle, bo pękniesz!’

WŻEŚJYŃ s. m. (pl. WŻEŚNJA)

wrzesień: Ȧ dryta wżeśjyń köma dy doüća drowa uf Wymysoü rȧjn ȧn s’füng zih o dy okupȧcyj fur śtot. ‘Trzeciego września wojska niemieckie wkroczyły do Wilamowic i rozpoczęła się okupacja miasta.’

Por. też: der september ‘wrzesień’: Ym september gejn dy kyndyn y dy śül. ‘We wrześniu dzieci idą do szkoły.’

ȦJZECA v. (imp. sg. ZEC ȦJ, pl. ZECT ȦJ; part. perf. ȦJGYZOCT + hon)

wsadzić (kogoś / coś dokądś): Ȧjzeca kon’ȧ fyś yn tȧjh, fłanca y dy typła oba s’brut yn bakuwa. ‘Wsadzić można ryby do stawu, rośliny do doniczek lub chleb do pieca chlebowego.’; Zec dos yn tiöerba ȧj, do nimyd dos ny zit. ‘Wsadź to do torby, żeby nikt tego nie widział.’

Zob. też: → ZECA

KŁATYN v. (imp. sg. KŁATER, pl. KŁATYT; part. perf. GYKŁATYT + zȧjn)

wspinać się, wdrapać się: Wi bysty diöt gykłatyt? Ku egzum ro! ‘Jak się tam wspiąłeś? Schodź natychmiast!’; Yhy ho strah fur heja, yh kon kȧn boüm ny kłatyn. ‘Mam lęk wysokości, nie mogę się wspinać na drzewa.’

UFŚTEJN v. (imp. sg. ŚTEJ UF, pl. ŚTEJT UF; part. perf. UFGYŚTANDA + zȧjn)

1. wsta(wa)ć, powstać, podnieść się: Har ej fum śtül ufgyśtanda. ‘On podniósł się z krzesła.’; Nimyd fön yns wyt fum grop ny ufśtejn, wen wjyr wan śtarwa. ‘Nikt z nas nie powstanie z grobu, gdy umrzemy.’

2. oży(wa)ć, (o)budzić się, odrodzić się: Wymysoü ej ȧzu andyśt gywiöda, do wen dy ołda Wymysiöejyn wjyn ufśtejn, wjyn zy fum kjyhüf yn ham ny trafa. ‘Wilamowice tak się zmieniły, że gdyby dawni Wilamowianie ożyli, nie trafiliby z cmentarza do domu.’; Dy wymysiöeryśy śpröh śtejt uf. ‘Język wilamowski się odradza.’

Por. też: fun tuta ufśtejn ‘zmartwychwstać’: Yr Hȧlikja Śrywt śtejt’s gyśrejwa, do der Jezüs ej fun tuta ufgyśtanda. ‘W Biblii jest napisane, że Jezus zmartwychwstał.’

Zob. też: → ŚTEJN

KOROLBYNZUŁ s. m. (pl. KOROLBYNZUŁN, dim. KOROLBYNZEŁA)

wstążka do korali: Dy junkweryn cug ȧ wȧjsa korolbynzuł o. ‘Panna młoda zakładała białą wstążkę do korali.’

AKSUŁBYNZUŁ s. m. (pl. AKSUŁBYNZUŁN, dim. AKSUŁBYNZEŁA)

wstążka na plecy w stroju wilamowskim: Der aksułbynzuł hȧst ȧzu, bo’ȧ łȧjt ufa aksułn. ‘Aksułbynzuł ma taką nazwę, dlatego że leży na barkach (aksułn).’

CYRYK adv., pref.

wstecz, z powrotem: Zej ej śun cyryk. ‘Ona już jest z powrotem.’

CYRYK najczęściej bywa używany jako przedrostek czasownikowy, występujący z wieloma czasownikami i nadający im znaczenia powrotu dokądś, poruszania się wstecz lub zostawania w tyle.

BYNZUŁ s. m. (pl. BYNZUŁN, dim. BYNZEŁA)

wstęga: Der bjygjamȧster höt ȧ bynzuł myter śjer diöhgyśnyta ȧn dermyt füng’ȧ ȧ festiwal o. ‘Burmistrz przeciął wstęgę nożycami i tym rozpoczął festiwal.’

ŚTEKJA, ŚTȦKJA v. (imp. sg. ŚTEK, pl. ŚTEKT; part. perf. GYŚTAKT + hon)

1. wsunąć, wsadzić, włożyć, wetknąć: Ȧ śtekjer konsty y dos nastła śtekja. ‘Wtyczkę możesz włożyć do tego gniazdka.’; Śtek dos gryht yn dibzak, do nimyd ny zit, wo’h ho der gan. ‘Wsadź to szybko do kieszeni, żeby nikt nie widział, co ci dałem’

2. tkwić, utknąć: Yhta błȧ ym motor śtekja ȧn s’oüta wułd ny fiöen. ‘Coś utknęło w silniku i samochód nie chciał jechać.’; Wos śtekt y dam łöh? ‘Co tkwi w tej dziurze?’

Por. też: nȧjśtekja ‘wsunąć, wsadzić, włożyć, wetknąć.’

Zob. też: → OŚTEKJA

EJWER^|ON pron.

wszędzie: Har ej ȧ zyter wagabund, ȧ fjet ejweron rym. ‘On jest takim obieżyświatem, wszędzie jeździ.’

Rzadziej używaną formą jest wer^|on: Jyśter hüt mȧ weron wymysiöeryś kuza. ‘Dawniej wszędzie było słychać, jak się mówi po wilamowsku.’

OŁERHAND adj., adv.

wszelaki, wszelkiego rodzaju: Mȧj koleżanka ej ȧ etnologyn ȧn zy kent ołerhand bygryfa fum feminizmus ȧn postmodernizmus. ‘Moja koleżanka jest etnolożką i ona zna wszelkiego rodzaju pojęcia dotyczące feminizmu i postmodernizmu.’

OŁYLȦ num.

wszelkiego rodzaju: Y idum giöeta konsty fynda fejł ołylȧ moda, wen dy jok wȧst, wi zy cy zihja. ‘W każdym ogrodzie / ogródku znajdziesz wiele wszelkiego rodzaju owadów, jeśli tylko wiesz, jak ich szukać.’

OŁY pron.

1. (pl.) wszyscy, wszystkie: Oły łoüt müsa asa ȧn trynkja. ‘Wszyscy ludzie muszą pić i jeść.’; Dank yr lawenda zȧjn dy oła myłma wȧg, wo zy mer frösa dy kłȧdyn! ‘Dzięki lawendzie wszystkie mole, które żarły mi ubrania, zniknęły!’; Hojer fund yh uf oła biöema y mem giöeta fejł roüpa. ‘W tym roku znalazłem na wszystkich drzewach w moim ogrodzie pełno gąsienic.’

2. (sg.) wszystko: Ołys ej śun derłydikt. ‘Wszystko jest już załatwione.’; Yh wȧ ny ołys – jok zöfuł, wi yh wȧs. ‘Nie wiem wszystkiego – tylko tyle, ile wiem.’ Wjyr wün ander łoüt, kymt’s cy ziöen, myt ołum andyśt. ‘My byliśmy innymi ludźmi, można (dosł. ‘przyjdzie’) powiedzieć, we wszystkim innymi.’

3. (sg., rzad.) wszyscy: Myt wam wje’h kuza wymysiöeryś? Yhy bej śun ȧzu ałd, do fu mem jür ej śun ołys oüsgyśtiörwa. ‘Z kim miałbym / miałabym mówić po wilamowsku? Jestem już taki stary / taka stara, że z mojego rocznika już wszyscy nie żyją.’

We współczesnym języku wilamowskim zaimek ten występuje w liczbie pojedynczej (sg.) tylko w rodzaju nijakim (n.). W liczbie mnogiej, w mianowniku (nom.) i bierniku (acc.), o ile występuje po rodzajniku lub wyrazie rodzajnikowym, najczęściej ma postać OŁA, rzadziej OŁY. Jeśli występuje samodzielnie, zawsze ma postać OŁY. W celowniku liczby mnogiej (dat. pl.) ma wyłącznie postać OŁA.

GIÖERȦS adv.

wszystko jedno: Op’s rȧnt oba ny, ys’s fjyr yns giöerȧs. ‘Pada czy nie, dla nas to wszystko jedno.’; Brengt mer’ȧ – giöerȧs, tut oba łanik. ‘Przyprowadźcie mi go – wszystko jedno, martwego czy żywego.’

Por. też: ołys ȧs ‘wszystko jedno’.

Zob. też: → GIÖE, → Ȧ₅

DERZȦNK adv.

wtedy, wówczas, w tamtym czasie: Derzȧnk wiöe ȧ gruser wynter, zjyr kałd wiöe’s derzȧnk. ‘Wtedy była wielka zima, bardzo zimno wtedy było.’; Derzȧnk wiöe’h öem ȧn yh kund mer zuwos ny fergyna. ‘Wówczas byłem biedny i nie mogłem sobie na coś takiego pozwolić.’

DYNSTAG s. m. (pl. DYNSTAG, dat. pl. DYNSTAGA)

wtorek: S’ej ołdyśt der dynstag, ȧn yhy wył śun, do’s ej der zynwytzuntag. ‘Jest dopiero wtorek, a ja już chcę, żeby był weekend.’

Por. też: der Gały Dynstag ‘Wielki Wtorek’.

FETER s. m. (pl. FETYN, dim. FETELA)

1. wuj(ek), stryj(ek): Der feter dos ej yn ełdyn, grusełdyn oba ürełdyn der brüder oba gyśwyster. ‘Wujek to brat lub kuzyn rodziców, dziadków albo pradziadków”

2. forma grzecznościowa (używana podczas zwracania się do mężczyzn): War zȧjter, feter? ‘Kim pan jest?’; Feter, s’ej jüh ȧ śnüptihła fum dibzak roüsgyfoła, dö hoty’ś! ‘Proszę pana, wypadła panu chusteczka do nosa z kieszeni, tutaj jest.’

JYR pron.

wy (zaimek osobowy): Wi hoter’üh? ‘Jak się macie? / Jak się państwo mają?’; Cyderjyśt wa’h’üh gan ty. ‘Najpierw dam wam herbatę.’; Yh kon kuza wi der ok wełt: wymysiöeryś, pönyś oba doüć. ‘Mogę mówić jak tylko chcecie: po wilamowsku, po polsku lub po niemiecku.; S’ej mer zjyr mił oüh kenacyłjyn! ‘Bardzo mi miło pana / panią / was / państwa poznać!’

W języku wilamowskim mówieniu do kogoś per pan / pani odpowiada mówienie per wy, por. → HJER.

Zob. też: → JYN

FERCȦJN v. (imp. sg. FERCȦJ, pl. FERCȦJT; part. perf. FERCEJN + hon)

wybaczyć, wybaczać: Fercȧjn, oder ny fergasa. ‘Wybaczyć, ale nie zapomnieć.’; Yhy wje’s’um fercȧjn, wen’ȧ zih wje besyn. ‘Wybaczyłbym / wybaczyłabym mu, gdyby się poprawił.’

Por. też: fercȧj ‘przepraszam, wybacz’, fercȧjt ‘przepraszam (pana / panią / państwa), wybaczcie’.

WYŁA₂ v. (imp. sg. WYŁ, pl. WYŁT; part. perf. GYWYŁT + hon)

wyb(ie)rać (przez głosowanie): Ym cwetoüzyt fynfȧncwencikjer jür hon zy y Pöłn ȧn noja prezident gywyłt. ‘W 2025 r. w Polsce wybrano nowego prezydenta.’

UWAGA: w odróżnieniu od WYŁA₁, wyraz WYŁA₂ wymawiany jest z długą samogłoską y.

Czasownik WYŁA₂ można pomylić z czasownikiem → ŚTYMA w znaczeniu 3. – ŚTYMA ‘głosować’ można gdzieś (→ WU(N)) albo na kogoś (→ UF): Dos möł śtym yh ny, wu yh wön, to mü’h mih ȧjrejestrjyn. ‘Tym razem nie głosuję tam, gdzie mieszkam, więc muszę się zarejestrować.’; Yhy wa uf di kandydatyn śtyma. ‘Zagłosuję na tę kandydatkę.’ – WYŁA₂ ‘wyb(ie)rać’ z kolei można kogoś: Yhy wył dan kandydat. ‘Wybieram tego kandydata.’; Wysty gejn śtyma? – Yhy wiöe śun wyła. ‘Pójdziesz głosować? – Już byłem na wyborach (dosł. ‘wybierać’).’