Słownik

GYHÜŹUM

posłuszny, grzeczny: Marki, bej gyhüźum, ȧ fylȧjht kiöef yh der wos fȧjnys. ‘Marek, bądź grzeczny, a może kupię ci coś fajnego.’

Por. też: ungyhüźum ‘nieposłuszny’.

HYNDERWȦJZ adv.

potajemnie, podstępnie: Ym śłȧhsta zȧjn di fȧjnd, wo zy maha der kjyc hynderwȧjz. ‘Najgorsi są ci wrogowie, którzy robią ci krzywdę potajemnie.’

NÖHT(A) adv.

potem, później: S’mügjys trynk yh ty, nöhta mü’h asa, ȧ nöhta gej’h ołdyśt y dy at. ‘Z rana piję herbatę, później muszę zjeść, a potem dopiero idę do pracy.’

ŚYTUŁN (ZIH) v. (imp. sg. ŚYTUŁ, pl. ŚYTUŁT; part. perf. GYŚÖTUŁT + hon)

1. potrząsnąć, wstrząsnąć, trząść: Dy morwabryma kłoüt mȧ ny, ok ȧ śytułt mytum boüm ȧn’ȧ fyngt zy uf ȧ wȧjsy łȧjmyt. ‘Morw się nie zbiera, tylko trzęsie się drzewem i łapie się je na białe płótno.’

2. (z ZIH) trząść się, mieć drgawki: Wos śytułsty dih ȧzu, bysty krank? – Yhy wȧ nist, ȧ zytys friza ejwerfjyt mih. ‘Czemu się tak trzęsiesz, jesteś chory / chora? – Nie wiem, trzęsie mnie.’

NEJTŁIK adj.

potrzebny, niezbędny: Feter, wełter yhta trynkja? – S’ej ny nejtłik, s’ej ny nejtłik. ‘Chce się pan czegoś napić? – Nie trzeba, nie trzeba.’; Ȧ wymysiöeryś wjytynbihła wyt yn śtüdanta zȧjn zjyr nejtłik. ‘Słownik języka wilamowskiego będzie bardzo przydatny dla studentów / uczniów.’; Woser ej nejtłik cym ława. ‘Woda jest potrzebna / niezbędna do życia.’

DJEFA v. (imp. sg. DJEF, pl. DJEFT; part. perf. GYDIÖFT + hon)

potrzebować (czasownik modalny), powinien, musieć: Har ej śun fryś, ȧ djef śun kȧ medycin ny nama. ‘On jest już zdrowy, nie potrzebuje już brać żadnych leków.’; Wen dy djefst hon brut, to djefsty gejn y dy bekjerȧj. ‘Jeśli potrzebujesz chleba, to musisz / powinieneś iść do piekarni.’; Wu dy byst ny gydiöft, diöt djefsty ny gejn. ‘Gdzie nie jesteś potrzebny, tam nie potrzeba ci / nie musisz chodzić.’

UWAGA: czasownik DJEFA zawsze łączy się z innym czasownikiem w bezokoliczniku: Yhy djef hon giełd. ‘Potrzebuję pieniędzy / potrzebuję mieć pieniądze.’ – zdanie *Yhy djef giełd. jest błędne. Użycie czasownika DJEFA bez innego czasownika możliwe jest jedynie wówczas, gdy ten czasownik pojawił się już poprzednio i z kontekstu jest jasne, o który chodzi, np.: Yhy djef’ȧ giełd gan. – Djefsty ny! ‘Powinienem im dać pieniądze. – Nie musisz!’

CIEKAWOSTKA: dawniej używano również formy trybu przypuszczającego II (coniunctivus II) czasownika DJEFA, obecnie jest ona już prawie zupełnie nieużywana: Yhy diöef yta gejn y dy śül, oder s’wył zih mer ny. ‘Powinienem / Musiałbym teraz iść do szkoły, ale nie chce mi się.’ – teraz raczej użyto by konstrukcji analitycznej: Yhy wje yta djefa gejn y dy śül, oder s’wył zih mer ny.

^|MONSTER s. m. (pl. ^|MONSTYN)

potwór: Yhy wył ny, do mȧj zun dan ganca Naruto ośoüt: s’gyt diöt zyty wyndelikjy monstyn. Har wyt füt nö dam ny kyna s’nahts śłöfa! ‘Nie chcę, żeby mój syn oglądał tego całego Naruto: są tam takie dziwne potwory. On przecież nie będzie mógł po tym spać w nocy!’

BYCJYK s. n. (pl. BYCJYKJA, dim. BYCJYKLA)

powiat: Dy gymȧn Wymysoü łȧjt ym byłcer bycjyk. ‘Gmina Wilamowice leży w powiecie bielskim.’; S’gyt oü ȧ diöf Wilamowice, wo łȧjgt by Mjyndzyśwjeć ym teśner bycjyk. ‘Jest też wieś Wilamowice, która leży obok Międzyświecia w powiecie cieszyńskim.’

Por. też: dy bycjykśtot ‘miasto powiatowe’, dy bycjykregjyran ‘władze powiatowe’. 

ŚPREJHWÜT s. n. (pl. ŚPREJHWJYTYN, dim. ŚPREJHWJYTŁA)

powiedzenie, przysłowie: Ym wjytynbihła fur wymysiöeryśa śpröh fum Mojmir-Hermon zȧjn hefa ołdy śprejhwjytyn ufgyśrejwa. ‘W słowniku języka wilamowskiego autorstwa Hermana Mojmira zapisanych jest wiele starych przysłów.’

Zob. też: → WÜT

ZIÖEN v. (imp. sg. ZIÖE, pl. ZIÖET; part. perf. GYZIÖET + hon)

1. powiedzieć: Kyndsty mer ziöen, wu ej der śympa? ‘Mógłbyś / Mogłabyś mi powiedzieć, gdzie jest toaleta?’; S’ej śwjer cy ziöen, op’s y cwü woha wyt gan śejny cȧjt. ‘Trudno powiedzieć, czy za dwa tygodnie będzie ładna pogoda.’; Yh kon dos zyhjer ziöen, do’h wa di prifnan byśrejn. ‘Mogę z pewnością powiedzieć, że zdam ten egzamin.’; Ziöewer, do imyd śtyłt der dȧj oüta – wos wjesty maha? ‘Powiedzmy, że ktoś ukradłby ci samochód – co byś zrobił / zrobiła?’; Wi gyziöet, yh śtym myt dan bydingnisa ȧj, oder cyjyśt müster coła. ‘Jak zostało powiedziane, zgadzam się z tymi warunkami, ale najpierw musicie / muszą państwo / musi pan / musi pani zapłacić.’

2. mówić (coś): Har ziöet mer inda, do’h ny ga röt, oder yh wa jum bywȧjza, do’ȧ höt kȧ rȧht ny! ‘Zawsze mi mówi, że nie dam rady, ale pokażę / udowodnię mu, że nie ma racji!’; Dü wyst mer ny ziöen, wos yh mü maha. ‘Nie będziesz mi mówił / mówiła, co mam robić.’; Yh ziöe der dos, do dy’s wȧst. ‘Mówię ci to, żebyś [to] wiedział / wiedziała.’

Por. też: s’ej ny gyziöet ‘(to) nie jest pewne, nie ma pewności’: Dü konst oü ony bilet kuma, oder s’ej ny gyziöet, do dy wyst hon wu cy zyca. ‘Możesz przyjść bez biletu, ale nie ma pewności, że będziesz miał / miała gdzie siedzieć.’; under^|ziöen ‘podpowiedzieć’: Yhy kon der underziöen, wos dy zost maha, wen dy wyłst śtüdjyt uf dam tȧl. ‘Mogę ci podpowiedzieć, co masz zrobić, żeby studiować na tym wydziale.’

Zob. też: → ȦNÖHZIÖEN, → CYRYKZIÖEN

OÜGAŁEJD s. n. (pl. OÜGAŁEJDYN)

powieka: Dy oügałejdyn kon’ȧ cü- ȧn ufmaha. ‘Powieki można zamykać i otwierać.’

Zob. też: → ŁEJD

WEJWUŁN v. (imp. sg. WEJWUŁ, pl. WEJWUŁT; part. perf. GYWEJWUŁT + hon)

1. powieść się, wyjść na dobre, służyć komu: Yhy wöst śun gryhta, do dos gyśeft wyt’um ny wejwułn, oder ȧ wułd mer ny cühühja. ‘Od razu wiedziałem / wiedziałam, że to przedsięwzięcie nie wyjdzie mu na dobre, ale on nie chciał mnie słuchać.’

2. wypełni(a)ć: Ȧ śülkynd maht hefa möł błöw ȧn’s ej uf hefa lekcyja fur englyśa śpröh ny gywast, ȧzu höt’um dy śiłeryn fejł hoüzibnana gygan, ȧzu do’s kon ȧ nöt krigja – yta zyct’s ok dy gancy cȧjt ȧn wejwułt dy łykja myta nyregularnikja cȧjtwjytyn. ‘Uczeń wiele razy był na wagarach i opuścił wiele lekcji języka angielskiego, więc nauczycielka zadała mu dużo pracy domowej, żeby mógł dostać ocenę – teraz  tylko cały czas siedzi i wypełnia luki czasownikami nieregularnymi.’

Por. też: oüswejwułn ‘wypełni(a)ć’, derwejwułn (zih) ‘spełni(a)ć (się)’: Dy müst dȧj ferhȧsa derwejwułn. ‘Musisz spełnić swoją obietnicę.’; Yhy höf, do dȧj triöem wan zih derwejwułn. ‘Mam nadzieję, że twoje marzenia się spełnią.’

ŁÖFT s. f. (pl. ŁÖFTA, dim. ŁYFTŁA)

1. powietrze: Dy oügagłyzyn hon zih mer ferriöehyt / ȧjgynowułt, bo’s wiöe cy fejł damf yr łöft. ‘Okulary mi zaparowały, bo było za dużo pary w powietrzu.’

2. przeciąg, powiew, wietrzyk: Ny zyc yr łöft, bo dy wyst dih ferkiła. ‘Nie siedź w przeciągu, bo się przeziębisz.’

3. powietrze (którym się oddycha), tlen: Mah mer s’fanster uf, bo’h krig kȧ łöft. ‘Otwórz mi okno, bo nie mam czym oddychać.’

Por. też: łyfta ‘wietrzyć’.

ȦMAŁIK adj.

1. powoli: Gej öbaht ȧn gej ȧmałik myt dam fuła typła, do dy ȧ ty ny cygoüst. ‘Uważaj i idź powoli z tym pełnym kubkiem, żebyś nie rozlał herbaty.’

2. wolny, powolny: Har wiöe ind ȧzu ȧmałik. ‘Zawsze był taki powolny.’

Por. też: ȧmalüśü ‘powolutku’.

ȦNÖHZIÖEN v. (imp. sg. ZIÖE ȦNÖH, pl. ZIÖET ȦNÖH; part. perf. ȦNÖHGYZIÖET + hon)

powtarzać za kimś: Ziöet mer ȧnöh. ‘Powtórzcie za mną.’; Dü konst nö imanda ołys ny ȧnöhziöen, ok dy müst hon ȧn ȧgja ferśtand! ‘Nie możesz po kimś wszystkiego powtarzać, tylko musisz mieć swój rozum!’

Zob. też: → ZIÖEN

ZYST₁ adv.

poza kimś / czymś, oprócz czegoś / kogoś: Jok dö śrȧjw ȧ śtrȧjhła, ȧn zyst to ejweron śȧkla. ‘Tylko tu napisz przecinek, a poza tym wszędzie kropki.’; Yhy wył ok woser trynkja, zyst nist. ‘Chcę pić tylko wodę, oprócz tego nic.’; Mahst dos dü? – Ȧ war wje dos zyst maha? ‘Ty to robisz? – A kto oprócz mnie by to zrobił?’; Gej cyr müter, war wyt der zyst hyłfa? ‘Idź do matki, kto oprócz niej ci pomoże?’

UFKŁOÜN v. (imp. sg. KŁOÜ UF, pl. KŁOÜT UF; part. perf. UFGYKŁOÜT + hon)

1. pozbierać, nazbierać: Rüdek, gejźe ȧn kłoüźe ȧbysła fłoüma uf, bo zy wan śun bałd zȧjn ejwerganga. ‘Rudolfie, idź i nazbieraj śliwek, bo zaraz będą przejrzałe.’

2. podebrać (ukraść): Ny łö dȧj zaha ȧzu rymłejgja – imyd myht zy ufkłoün. ‘Nie zostawiaj swoich rzeczy luzem – ktoś może je podebrać / ukraść.’

Zob. też: → KŁOÜN

KENAŁJYN v. (imp. sg. ŁJY KENA, pl. ŁJYT KENA; part. perf. KENAGYŁJYT + hon)

pozna(wa)ć (się): Yh łjyt’ȧ ym ofang fum jyśta jür kena. ‘Poznałem go na początku pierwszego roku.’; Har wje’s weła kenałjyn. ‘On chciałby ją poznać.’

Por. też: zih bykant maha ‘pozna(wa)ć się’: Yh bej fruł, do wer wan yns endłik oü offline bykant maha. ‘Cieszę się, że w końcu poznamy się też offline.’

ŚPÖT adj., adv. (ŚPYTER, ŚPYTST-)

1. późny, późno: Gük yh hefa cy śpöt kom, hon zy mih hacagan skiöekumt. ‘Mimo że przyszedłem o wiele za późno, serdecznie mnie przywitano.’

2. (w postaci YM ŚPYTSTA) co najmniej: Ym śpytsta fum cwetoüzyt drecyner jür priöebjyt mȧ dy wymysiöeryśy śpröh oüz regjonȧlśpröh y Pöłn ȧjcyrejestrjyn. ‘Co najmniej od 2013 roku próbuje się zarejestrować język wilamowski jako język regionalny w Polsce.’

ȦNÖHBŁȦJN v. (imp. sg. BŁȦJ ȦNÖH, pl. BŁȦJT ȦNÖH; part. perf. ȦNÖHGYBŁEJN + zȧjn)

pozostać w tyle: Yhy wa byfürgejn, ȧ dü błȧj ȧnöh ȧn śoü, op yns imyd ny ȧnöhgejt. ‘Pójdę przodem, a ty zostań w tyle i patrz, czy nikt za nami nie idzie.’

Więcej o przedrostku ȧnöh- patrz → NÖ.

Zob. też: → CYRYKBŁȦJN

BŁȦJN v. (imp. sg. BŁȦJ, pl. BŁȦJT; part. perf. GYBŁEJN + zȧjn)

1. (po)zostać, (po)zostawać, trwać: Har krigt ȧn strah ȧn diöh dos ȧ śłag ys hac, ȧn’ȧ błȧ łejgja, wu’ȧ śtind. ‘Przestraszył się i przez to dostał zawału i upadł i leżał, gdzie stał.’; Błȧj dö śtejn, yhy wa bałd nö djyr cyrykkuma. ‘Zostań tu, zaraz po ciebie wrócę.’

2. (rzad.) czasownik posiłkowy, używany do tworzenia strony biernej: Dy hyt błȧjt gyboüyt zȧjt drȧj mönda. ‘Dom jest budowany od trzech miesięcy.’; Yhy wȧ ny, wi’s ej gymaht gybłejn, s’śoüt oder interesantyś oüs. ‘Nie wiem, jak to zostało zrobione, ale wygląda interesująco.’ – więcej nt. tworzenia strony biernej zob. → ZȦJN.

Czasownik BŁȦJN często łączony jest z czasownikami oznaczającymi stan: błȧjn łejgja ‘zostać leżeć’, błȧjn zyca ‘zostać siedzieć’, błȧjn śtejn ‘zostać stać’, błȧjn hengja ‘zostać wisieć’. Konstrukcji tej używa się, żeby podkreślić ciągłość procesu, o którym mowa: Har füł ym ȧn’ȧ błȧ ömahtik ufum njen łejgja, bocȧr wȧjł zy’ȧ ny funda. ‘Przewrócił się i pozostał nieprzytomny (leżąc) na podłodze, aż go znaleziono.’; Ȧ kund yr śül ny oüszyca, ȧ łjyt zih ny, to yta mü’ȧ ȧ jür błȧjn zyca. ‘On nie mógł wysiedzieć w szkole, nie uczył się, to teraz musi powtarzać rok (dosł. musi rok zostać siedzieć).’; Zec dih źe nejder, błȧjźe zyca ȧn ny gej njynt ny! ‘Usadź się, zostań tu (dosł. zostań siedzieć) i nigdzie nie chodź!’

DERŁIÖETNYS s. n. (pl. DERŁIÖETNYSA, dim. DERŁIÖETNYSŁA)

pozwolenie: Wjyr müsta ȧ nökwer ym derłiöetnys byta, do wer kunda gejn cünum uf dy kjyśa. ‘Musieliśmy prosić sąsiada o pozwolenie, żebyśmy mogli iść do niego na wiśnie/czereśnie.’

GYNA v. (imp. sg. GYN, pl. GYNT; part. perf. GYGYNA + hon)

pozwolić sobie na kupno czegoś: Gük’ȧ wiöe rȧjh, to wułd’ȧ jum nist gütys cy asa ny gyna. ‘Choć był bogaty, nie chciał sobie pozwolić na kupno niczego dobrego do jedzenia.’

Por. też: fergyna ‘ts.’ – obecnie ta forma jest częściej używana.

ŁȦJN₁ v. (imp. sg. ŁȦJ, pl. ŁȦJT; part. perf. GYŁEJN + hon)

1. pożyczać, pożyczyć (coś komuś): Yhy wa der dos giełd łȧjn, ny ho kȧ strah. ‘Pożyczę ci te pieniądze, nie martw się.’

2. pożyczać, pożyczyć (coś od kogoś): Łiwer feter, zȧjt gybata ȧn łȧjtźe mer cwej złoty. ‘Drogi panie, bądź tak dobry i pożycz mi pan 2 złote.’

Zob. też: → BÜGJA

BÜG s. m. (pl. BÜGJA, dim. BÜGŁA)

pożyczka, kredyt: Zy kunda yn dresiksta jün dy ciglȧj byhend ufśteła diöh dos, do dy spułka, wo zy dos maht, hot fum Krzyżanowskja-Mjyra giełd gynuma ufȧ büg. ‘W latach 30. szybko wybudowano cegielnię, dlatego że spółka, która to robiła, wzięła pożyczkę u Kazimierza Krzyżanowskiego’

BÜGJA v. (imp. sg. BÜG, pl. BÜGT; part. perf. GYBÜGT + hon)

1. pożyczyć coś komuś (szczególnie pieniądze), udzielić pożyczki: Yhy kon der zöfuł ny bügja, bo’h zoüwer ho cy wing ferdint y dam mönda. ‘Nie mogę ci tyle pożyczyć, bo sam za mało zarobiłem w tym miesiącu.’

2. pożyczyć coś od kogoś (szczególnie pieniądze), wziąć pożyczkę: Hojer höt’ȧ wejder uf ȧ noü oüta gybügt. ‘W tym roku znów pożyczył na nowe auto.’

Por. też: ȧjbügja ‘napożyczać (szczególnie pieniędzy)’, güter mügja, s’ej nist cy bügja ‘dzień dobry, nie ma nic do pożyczenia’ (żartobliwe powiedzenie na przywitanie). 

Zob. też: → ŁȦJN

CYBRȦHJA v. (imp. sg. CYBREJH / CYBRȦH, pl. CYBRȦHT; part. perf. CYBROHA + hon)

(po)łamać: Hoüt ej der Hȧliköwyt, wer wan oły dy opłotkja cybrȧhja ȧn yn łecta gan cy asa. ‘Dzisiaj jest Wigilia, będziemy wszyscy się łamać opłatkiem (dosł. ‘opłatkami’) i częstować innych’

ŚRANK s. m. (pl. ŚRENK, dim. ŚRȦNKŁA)

1. półka: Dy bihła ho’h ufum śrank śtejn, ȧ dy kłȧdyn yr omer hengja. ‘Książki mam postawione na półce, a ubrania powieszone w szafie.’

2. (pl.) regał: Yn śrenk ej wo ȧmöł wingjer płoc uf dy bihła, ȧ miöehja zȧjn ȧzu ejwerłot, do zy nȧgja zih śun under dar wög. ‘Na regale jest coraz mniej miejsca na książki, a niektóre [półki] są już tak przeładowane, że uginają się już pod tym ciężarem.’

HOŁWANAHT s. f. (pl. HOŁWANAHTA)

1. północ (pora dnia): S’hoüłt ȧ oüł yr hołwanaht ȧzu głiöeśnje, do’h mih ho ufgywekt. ‘O północy tak głośno hukała sowa, że się obudziłem / obudziłam.’

2. północ (strona świata): Uf hołwanaht fu Wymysoü łȧjt Zawyś. ‘Jawiszowice leżą na północ od Wilamowic.’

Por. też: dy mytułnaht ‘ts.’.

Zob. też: → NAHT

HOŁP adj. (po dodaniu dowolnej końcówki: HOŁW-)

połowa, pół: Breng mer fum gyweł ȧ hołp brut. ‘Przynieś mi ze sklepu pół chleba.’; Wjyr zan yns y ȧ hołwy śtund. ‘Widzimy się za pół godziny.’

Zob. też: dy hełwt ‘połowa’: Ołybȧdy wełtkrig füta zy yr jyśta hełwt fum cwenciksta hundytjür. ‘Obydwie wojny światowe prowadzono w pierwszej połowie dwudziestego wieku.’

ANDERHOŁP num. (adj.) (ANDERHOŁW-)

półtora, 1.5: Ȧnȧnhołp dos ej anderhołp. ‘Jeden i pół to półtora.’; Yhy hiöer uf dejh śun ȧ anderhołwy śtund! Wu bysty ȧzu łang gywast? ‘Czekam na ciebie już półtorej godziny! Gdzie tak długo byłeś?’; Gat mer źe anderhołwa meter bakazyj. ‘Proszę mi podać półtora metra bagazji.’

Używa się również form hołpander oraz hołpȧnander. Poza znaczeniem ‘półtora’ posiadają jeszcze jedno – ‘w ciąży’, por. hołp(ȧn)ander gejn ‘być w ciąży’: No wȧsty nist ny? S’Kȧśü gejt śun zȧjt fynf mönda hołpander! ‘Nic nie wiesz? Kasia już od 5 miesięcy jest w ciąży!’

Zob. też: → HOŁP

MYTAG s. m. (pl. MYTAG, dat. pl. MYTAGA)

1. południe (pora dnia): S’mytagasa hȧst ȧzu diöh dos, do’ȧ os’s jyśter ym mytag. ‘Obiad nazywa się tak dlatego, że dawniej jedzono go w południe.’

2. południe (strona świata): Śrȧjwadiöf łȧjt ufȧ mytag fu Wymysoü. ‘Pisarzowice leżą na południe od Wilamowic.’

Zob. też: → GÜTER MYTAG, → NÖMYTAG

ŚŁYNGJA v. (imp. sg. ŚŁYNG, pl. ŚŁYNGT; part. perf. GYŚŁUNGA + hon)

połykać, połknąć: Yhy wȧ nist ny, wo dos wiöe, oder yhy wułd dos ym hund fum pysk roüsrȧjsa, ȧ har hot dos śun gyśłunga. ‘Nie wiem, co to było, ale chciałem wyciągnąć to psu z pyska, ale on to już połknął.’

PRȦBABA / PRABABA s. f. (pl. PRȦBABA / PRABABA, dim. PRȦBABELA / PRABABELA)

prababcia: Dy baba fum foter dos ej mȧj prȧbaba. ‘Babcia mojego ojca to moja prababcia.’

WOŚA (ZIH) v. (imp. sg. WOŚ, pl. WOŚT; part. perf. GYWOŚA + hon)

1. (wy)prać: Hösty śun ołys gywośa? ‘Wyprałeś / Wyprałaś już wszystko?’; Kȧ kłȧdyn fu wuł djef’ȧ yr wośmȧśin ny wośa, bo zy wan zih filca. ‘Ubrań z wełny nie powinno się prać w pralce, bo się sfilcują.’

2. (u)myć (się), zmy(wa)ć: Woś dy tełyn, yhy ho śun kȧ kroft ny. ‘Pozmywaj talerze, ja nie mam już siły.’; Yh mü mer endłik dy łöda wośa. ‘Muszę w końcu umyć włosy.’; Gejsty dih wośa? ‘Idziesz się umyć?’

3. wyczyścić, (u)myć: Dȧj oüta ej ȧzu świöec, woś ejs gükja hesa, bo dy śandan wan dih ufhałda. ‘Twój samochód jest taki brudny, wyczyść go chociaż na zewnątrz, bo zatrzyma cię policja.’; Wȧł dy gejst śłöfa, woś der dy cyn. ‘Zanim pójdziesz spać, umyj najpierw zęby.’

Por. też: owośa ‘umyć się, wykąpać się’.

AT s. f. (pl. ATA) 

1. praca, robota: S’ej dos ȧ büs, ȧ zyty at cy maha, wo mȧ ny höt derłjyt. ‘To pokuta, wykonywać taką pracę, której się nie nauczyło.’ (HM 1930); Cyr at! ‘Do roboty!’

2. trud. wysiłek: Dos köst hefa at. ‘To kosztuje wiele wysiłku.’

3. posada: Har gejt y dy at ym 6 s’mügjys. ‘Idzie do pracy o 6 rano.’

4. dzieło: Mȧj at dedykjy’h y men gycyłikja ełdyn. ‘Swą pracę dedykuję mym świętej pamięci rodzicom.’; Fun ata gyśrejwa fum Klećkowskja-Adam kon’ȧ hefa fur wymysiöeryśa śpröh derwysa. ‘Z prac napisanych przez Adama Kleczkowskiego można się wiele dowiedzieć o języku wilamowskim.’

ATA v. (imp. sg. AT, pl. AT; part. perf. GYAT + hon)

1. pracować: Mȧj dźjada at ufer köłagrüw. ‘Mój dziadek pracował / pracuje na kopalni.’; War ny at, gejt under dy ad. ‘Kto nie pracuje, ten idzie pod ziemię.’ (przysłowie wilamowskie)

2. wykonywać zawód: Wȧł yh ny kund śun oüz śiłer ata, müst yh ȧn andyn byrüf oüskłoün. ‘Skoro nie mogłem już pracować jako nauczyciel, musiałem wybrać inny zawód.’

3. działać (o urządzeniu, narzędziu): (o urządzeniu, narzędziu): Der laptop at mer ny, yhy mü’ȧ łön ryhta. ‘Laptop mi nie działa, muszę dać go do naprawy.’

4. (rzad.) robić, czynić, wyprawiać: Dö ȧn kłopa derśłüga zy, ȧn wu zy dö ata myt yns. ‘Tu mężczyznę zabili, a co tu z nami robili (wyprawiali).’

UWAGA: ATA należy odróżnić od czasowników. → MAHA i → TÜN, których zakres znaczeniowy w niektórych kontekstach się pokrywa. Znaczenie czasownika. ATA najbliższe jest polskiemu czasownikowi pracować, MAHA najczęściej używa się w kontekście wykonywania konkretnych czynności lub wytwarzania, tworzenia czegoś, TÜN zaś – w wyrażeniach idiomatycznych lub kontekście mniej określonych czy konkretnych działań.

ATSUM adj.

pracowity, robotny: Wosfer ȧn atsuma frȧjmon hösty! ‘Jakiego masz pracowitego chłopaka!’

ATER s. m. (pl. ATYN)

pracownik, robotnik: Y ȧr fjyrma djef’ȧ hon ołylȧ atyn. ‘W firmie potrzebni są wszelkiego rodzaju pracownicy.’

Por. też: der frȧjater ‘wolontariusz’, dy frȧjateryn ‘wolontariuszka’.

PRȦDŹJADA s. m. (pl. PRȦDŹJADA, dim. PRȦDŹJADEK)

pradziadek: Mȧj prȧdźjada wiöe byn estrȧjh-madźjaryśa drowa. ‘Mój pradziadek był w austro-węgierskim wojsku.’

DJYŚJYN v. (imp. sg. DJYŚJER, pl. DJYŚJYT; part. perf. GYDJYŚJYT / GYDÜŚJYT + hon)

pragnąć, mieć pragnienie, chcieć pić, umierać z pragnienia: Wen wawer endłik derkuma? Yh djyśjer śun! ‘Kiedy w końcu dojdziemy? Już umieram z pragnienia!’; S’djyśyt mih, hösty yhta cy trynkja? ‘Chce mi się pić, masz coś do picia?’

UWAGA: s’djyśjyt mih oraz yhy djyśjer oznaczają to samo (‘jestem spragniony/-na, chce mi się pić’).

Por. też: derdjyśyn ‘umierać / umrzeć z pragnienia’.

WOŚMȦŚIN s. f. (pl. WOŚMȦŚINN, dim. WOŚMȦŚINŁA)

pralka: Ny łö dy wośmȧśin gejn s’nahts, bo dy nökwyn wan zih kłymyn yr administrȧcyj. ‘Nie włączaj pralki w nocy, bo sąsiedzi będą się skarżyć do administracji.’

CIEKAWOSTKA: wyraz WOŚMȦŚIN jest wyrazem złożonym, powstałym z wyrazów → WOŚA ‘myć, prać’ oraz → MȦŚIN ‘maszyna’ w liczbie mnogiej. W wyrazach złożonych ostatni człon (w tym wypadku -MȦŚIN) jest członem podstawowym – to po nim wyraz złożony przejmuje całą informację gramatyczną i odmianę. Wyraz pierwszy zaś jest wyrazem określającym WOŚ-MȦŚIN to ‘maszyna do prania’, czyli – pralka. W wypadku, gdy z kontekstu jasno wynika, o jaką maszynę chodzi, możliwe jest opuszczenie pierwszego członu: Wejf dy weś y dy mȧśin. ‘Wrzuć pranie do pralki.’

FÜRMÜTER s. f. (pl. FÜRMÜTYN, dim. FÜRMÜTELA)

pramatka, przodkini: Dos ej mȧj prababa ȧni kȧ praprababa ny, oder byśtymt jynt ȧ fürmüter fu mjyr gywast, uf dar fotegrȧfi. ‘To nie jest na tym zdjęciu ani moja prababka, ani praprababka, ale na pewno jakaś przodkini.’

FÜRFOTER s. m. (pl. FÜRFATYN, dim. FÜRFATELA)

praojciec, przodek: Ym Zejłtag gejwer dy grywyn fu ynzyn fürfatyn byzihja. ‘W Zaduszki idziemy odwiedzić groby naszych przodków.’

ÜREŁDYN s. pl. tant.

prarodzice, praojcowie: Yhy śrȧjw mih Fox ȧn mȧj kolega śrȧjwt zih Fox, wer wan ju zȧjn pjyćkjawoserfrynd – ynzer ürełdyn wan byśtymt zȧjn bridyn gywast. ‘Mam na nazwisko Fox i mój kolega pisze się też Fox, z pewnością jesteśmy dalekimi krewnymi – nasi praojcowie na pewno byli braćmi.’

BEJGLN v. (imp. sg. BEJGL, pl. BEJGLT; part. perf. GYBEJGLT + hon)