Słownik

ŁANIK adj.

żywy: Di kynstłikjy fłanc śoüt wi łanik oüs. ‘Ta sztuczna roślina wygląda jak żywa.’

KRYP s. f. (pl. KRYPA, dim. KRYPŁA)

żłób: Der Neźü łȧjt ym krypła. ‘Jezusek leży w żłóbku.’

DIB s. m. (pl. DIW, dat. pl. DIW(A), dim. DIWŁA)

złodziej: Mȧj dźjada fercwȧjwułt uf dy ołda jün yn łoüta ȧn’ȧ zit ejweron łoüter diw. ‘Mój dziadek zwątpił w ludzi na stare lata i wszędzie widzi samych złodziei.’

Por. też: dy diwerȧj ‘złodziejstwo’, Dreca Hyta Fjyca Diw ‘Trzynaście Domów Czternastu Złodziei’ (dzielnica Wilamowic).

GUŁD s. n. (pl. GUŁDA)

1. złoto: Ȧmöł hot zy hefa biżuteryj fum würa gułd, oder zy müst zy ferkiöefa, bo zy hot kȧ giełd ny. ‘Kiedyś miała dużo biżuterii z prawdziwego złota, ale musiała ją sprzedać, bo nie miała pieniędzy.’

2. złota moneta, złoty: Ym toüzyt ahthundyt ahta jür koüfta dy Wymysiöejyn Wymysoü fum Psarskja-Karol oüs fjyr dresik toüzyt gułda. ‘W roku 1808 Wilamowianie wykupili Wilamowice od Karola Psarskiego za 30 tysięcy guldenów.’ – w znaczeniu ‘polski złoty’ z reguły używa się rzeczownika → ZŁOTY.

Zob. też: → GYŁDERA

GYŁDERA adj.

złoty: Dar höt ȧn gyzunda ȧn gyłderan, dar wyt nö łang ława! ‘Ten ma złote zdrowie, ten jeszcze długo pożyje!’

Zob. też: → GUŁD

CYZOMAŁEN v. (imp. sg. ŁE CYZOMA, pl. ŁET CYZOMA; part. perf. CYZOMAGYŁET + hon)

1. złożyć, składać: Miöehja cydułn zo’ȧ ny ȧcwe cyzomałen. ‘Niektórych dokumentów nie należy składać na pół.’; Zej wiöe ȧzu ferwundyt, do zy łet ok dy hend cyzoma ȧn zy kund nist ny ziöen. ‘Była tak zdziwiona, że tylko złożyła ręce i nic nie mogła powiedzieć.’

2. układać, ułożyć (wiersz, piosenkę): Śpejł mer źe wejder dos śtykla, wo dy’s höst gestyn cyzomagyłet. ‘Zagraj mi znów ten kawałek, który ułożyłeś wczoraj.’

Zob. też: → ŁEN

ŚŁȦHT adj., adv.

1. zły, nikczemny, niemoralny: Ejweron zȧjn łoüt ȧn łoüt, güty ȧn śłȧhty, y ider nȧcyj. ‘Wszędzie są ludzie i ludziska, dobrzy i źli, w każdym narodzie.’; Dos, wo dy höst gymaht, ej ju zjyr śłȧht. ‘To, co zrobiłeś, jest bardzo złe.’

2. zły, niedobry, gorszej jakości: Dy śejna rek trüga zy uf dy hȧltag, ȧ dy śłȧhta – uf dy fost. ‘Lepszej jakości spódnice noszono na święta, a gorszej jakości – w czasie postu.’; Mȧj müm koht śłȧhtys asa, yhy wył cüner ufs mytagasa ny gejn. ‘Moja ciocia niedobrze gotuje (dosł. ‘gotuje niedobre potrawy’), nie chcę iść do niej na obiad.’

3. złego zdrowia, schorowany, słaby: Fyrym fün zy ny uf wakanc? Hałt, do dy müm ej zjyr śłȧht nö dar łecta krankyt. ‘Dlaczego nie pojechali / pojechały na wakacje? Prawdopodobnie dlatego, że ciocia jest bardzo słaba po ostatniej chorobie.’

4. źle, słabo (o samopoczuciu): Śpjysty dih ny śłȧht? Dü byst ganc błȧh ym gyzyht. ‘Nie czujesz się źle? Jesteś całkiem blady / blada na twarzy.’

BEJZ adj.

1. zły (rozgniewany), źle (gniewnie): Ny bej bejz, oder yhy ho s’gancy giełd ferśpejłt. ‘Nie bądź zły / zła, ale przegrałem/przegrałam całe pieniądze.’; Wen’ȧ kom yn ham, wiöe’ȧ ȧzu bejz, do’ȧ wiöe rut wi ȧ ogykohter krawys. ‘Gdy wrócił do domu, był tak rozgniewany, że był czerwony jak (ugotowany) rak.’

2. zły (niedobry), źle (niedobrze): Jyśter wiöe’s zjyr bejz yr śül. Eta hon dy kyndyn ȧ pȧrȧdiz. ‘Kiedyś w szkole było bardzo źle. Teraz dzieci mają raj.’

ŚEJN₁ adj., adv. (ŚYNER, ŚYNST-)

1. ładny, piękny: Hoter ȧ zyty śejny hyt! ‘Macie tak piękny dom!’; Dü wjydst wo ȧmöł śyner! ‘Jesteś coraz piękniejsza / piękniejszy!’

2. ładnie, dobrze, pięknie: Fiöewer hojer uf Malediwa? Wi śejn! ‘Jedziemy w tym roku na Malediwy? Jak pięknie / Ale dobrze!’

ŁODA v. (imp. sg. ŁOD, pl. ŁOT; part. perf. GYŁODA + hon)

1. (za)ładować: Hjy uf dy cigln uf dy triöewer cy łoda – dü wyst śun zöfuł zuwizu ny kyna fjyn! ‘Przestań już ładować cegłę na taczkę – i tak już tylu nie dasz rady przewieźć!’

2. (za)ładować (strzelbę): Har höt zȧj byhs śun s’ander möł (uf)gyłoda ȧna wiöe cym śus byrȧt. ‘Załadować już swoją strzelbę po raz drugi i był gotów do strzału.’

3. ładować (baterię): Mȧj kamela wył ny łoda, s’wyt zih hon yhta hejngybröht. ‘Moja komórka się nie ładuje, coś się pewnie zepsuło.’

Por. też: ȧjłoda ‘zaprosić, zapraszać’, runderłoda ‘zładować (z wozu); pobrać, ściągnąć (plik)’.

Zob. też → UFŁODA

MYŁD adj.

1. łagodny: Yhy kon nist śiöefys ny asa, kiöef mer ȧ kebab myter myłda züs. ‘Nie mogę jeść nic ostrego, kup mi kebaba z sosem łagodnym.’

2. szczodry, hojny: Ȧ fyrym bysty uf ȧmöł ȧzu myłd?  ‘A czemu jesteś nagle taki hojny?’

LÜMP / LUMP s. m. (pl. LÜMPA / LUMPA)

łajdak, nicpoń: Miöehysmöł, wen ej ȧ füsbolśpejł, cypłiöeśjyn dy lumpa dy gancy śtot. ‘Nieraz, kiedy jest mecz piłki nożnej, łajdaki niszczą całe miasto.’

MEJST s. m., sg. tant.

łajno, gnój, obornik: S’ogyhoüny groz fur mȧśin weła dy kyngln ny asa, s’toüg nok ufȧ mejst. ‘Trawy skoszonej przez kosiarkę króliki nie chcą jeść, ona się nadaje tylko na gnój.’

WEJZ s. f. (pl. WEJZA, dim. WEJZŁA)

łąka: Ufer wejz zoh yh ȧ ganc had fun hefadła ‘Na łące widziałem / widziałam całe stado pasikoników.’

BRȦH(J)A v. (imp. sg. BREJH / BRȦH, pl. BRȦHT; part. perf. GYBROHA + hon)

łamać: Yhy ho ȧ füs je woh gybroha. ‘Złapałem / -am nogę w tamtym tygodniu.’; Dy brihnikja płacła bryht mȧ łȧjht yr hand. ‘Kruche ciastka łatwo łamie się w ręce.’

Por. też: cybrȧh(j)a ‘połamać’, obrȧh(j)a ‘ułamać, odłamać; nadłamać’, roüsbrȧh(j)a ‘wybuchnąć (o wojnie)’.

BANK₁ s. f. (pl. BENK, dim. BȦNKLA)

ława, ławka: Ny zec dih uf dy benk ym park, bo zy zȧjn fryś gymöłt. ‘Nie siadaj na ławkach w parku, bo są świeżo pomalowane.’

BODŚTUW s. f. (pl. BODŚTUWA, dim. BODŚTEJWŁA)

łazienka: Wifuł köst ȧ śtuw myter bodśtuw? ‘Ile kosztuje pokój z łazienką?’

ŚADUŁ s. m. (pl. ŚADUŁN, dim. ŚADEŁA)

1. łeb (głowa zwierzęcia): Der küśaduł ej grus ȧn śwjer – har kon wȧnn bocy dresik oba zugiöe fjycik kilo. ‘Krowia głowa jest duża i ciężka – może ważyć do trzydziestu lub nawet do czterdziestu kilo.’

2. łeb (głowa człowieka): Gej öbaht, do dy der dan duła śaduł ny cyśłyst! ‘Uważaj, żebyś nie rozwalił sobie tego głupiego łba!’; Der Mjyra ej oder güt! Dar höt ȧn śaduł ȧn gyłderan! ‘Ale Kazek jest dobry! Taki łeb to złoto! (dosł. ‘Ten ma złoty łeb’)!’

Zob. też: → HIÖET

ŚEJF s. m. (pl. ŚYF, dim. ŚYFŁA)

łódź, statek: Yta gyt’s śun bałd kȧ pariöewca mej ny, ok’ȧ fjet myt andyn śyf rym. ‘Teraz nie ma już prawie statków parowych, pływa się innymi statkami.’

EŁBÖGA s. m. (pl. EŁBÖGA, dim. EŁBEJGŁA)

łokieć: Ny łe dy ełböga ufȧ tejś! ‘Nie kładź łokci na stole!’

ŚOÜFUŁ s. f. (pl. ŚOÜFUŁN, dim. ŚOÜFEŁA)

łopata, szufla, szpadel, sztychówka: Mȧj ȧdum ej yta ȧ wjyt ȧ güter, oder wi’ȧ dö kom, kund’ȧ ȧni ȧ śoüfuł ny hałda. ‘Mój zięć jest teraz dobrym gospodarzem, ale gdy tu przyszedł, nawet sztychówki / szpadla nie umiał trzymać.’

BET s. n. (pl. BET, dat. pl. BETA, dim. BETŁA)

1. łóżko: Yhy gej śun ys bet, bo’h wył mih oüsśłöfa. ‘Idę już do łóżka, bo chcę się wyspać.’

2. pierzyna: Dy besta (cüdek)bet hon ynwik fadyn. ‘Najlepsze pierzyny mają w środku pierze.’

Zob. też: → CÜDEKBET

BÖGA s. m. (pl. BÖGA, dim. BEJGŁA)

1. łuk, obłąk: Der möłer zoh łang cü yn böga fu jyn wympyta. ‘Malarz długo przyglądał się łukom jej brwi.’

2. łuk (rodzaj broni): Fjym derfynda fum püwer śusa dy drowa fun böga. ‘Przed wynalezieniem prochu żołnierze strzelali z łuków.’

RÖG s. f. (pl. RÖGA)

łydka: Yhy ho mer gestyn dy rög gyrökt, yta tüt’s mer wej wi der śynder. ‘Skręciłem sobie wczoraj łydkę, teraz boli mnie jak cholera.’

KOŁ adj.

łysy: Wen yh bej śun ganc koł, wa’h śun ny müsa gejn cym fryzjer. ‘Kiedy będę całkiem łysy, nie będę już musiał iść do fryzjera.’

Por. też: koł wada ‘łysieć’.

ŁEFUŁ s. m. (pl. ŁEFUŁN, dim. ŁEFEŁA)

łyżka: Drȧj ȧhynder ȧn ȧfjyr / Ho ȧ hytła uny tjyr / Yh wył asa, hot ny fejł / Ho ȧ łefuł uny śtejł. ‘Trzy do tyłu i do przodu / Mam domek bez drzwi / Chcę jeść, ale nie miałem/nie miałam wiele / Mam łyżkę bez trzonka.’ (fragment piosenki Wi wer gingja uf dy friöed); Mȧ kon zih zugiöe y ȧm łefeła woser dertrynkja. ‘Można utonąć nawet w łyżeczce wody.’

Zob. też: KYHŁEFUŁ

ŚŁYTŚÜ s. m. (pl. ŚŁYTŚÜ / ŚŁYTŚÜJA)

łyżwy: Myta śłytśü ys’s beser ufum ȧjspłon rymcyfiöen, owi ufum gyfrüna tȧjh. ‘Na łyżwach lepiej jeździć na lodowisku niż po zamarzniętym stawie.’

Zob. też: → ŚÜ