Słownik

Hasło po polsku Hasło po wilamowsku Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady
wózek WȦNŁA

WȦNŁA s. n. (pl. WȦNŁA)

wózek: S’wymysiöejer müzeum ej ȧzu gymoüyt, do dy łoüt, wo zy hon jynta nyfułgyłenkikkȧjta kyna diöt łȧjht myta wȧnła derfiöen. ‘Muzeum w Wilamowicach jest tak zbudowane, że osoby z niepełnosprawnościami mogą tam łatwo dojechać na wózku.’; Mȧj kolega höt yta cwejnłik, to müsta zy kiöefa ȧ döpüłt wȧnła. ‘Mój kolega ma teraz bliźnięta, więc oni musieli kupić podwójny wózek.’

Zob. też: → WIÖEN

wózek na zakupy ȦJKOÜFWȦNŁA

 

ȦJKOÜFWȦNŁA s. n. (pl. ȦJKOÜFWȦNŁA)

wózek na zakupy: Pejtela, huł mer ȧ ȧjkoüfwȧnła, wȧł yhy gej nö grincȧjk. ‘Piotrek, przywieź mi wózek (na zakupy), w czasie, kiedy pójdę po warzywa.’

 

wozić, wieźć, prowadzić, kierować FJYN

FJYN v. (imp. sg. FJY, pl. FJYT; part. perf. GYFÜT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FJY

FJYN

2. p.

FJYST

FJYT

3. p.

FJYT

FJYN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FÜT

FÜTA

2. p.

FÜTST

FÜT

3. p.

FÜT

FÜTA

1. wozić, wieźć: Jyśter füt yh kroüt ufȧ jümyt, oder yta brengt’s cy wing gywejn ȧna’h fjy łoüter arpułn. ‘Kiedyś woziłem na targ kapustę, ale teraz to daje za mały zarobek i wożę same ziemniaki.’; Har höt zen zun y dy śül s’gancy zejwa jür gyfüt mytum oüta – yta ziöet der zun, do’ȧ ej śun gynüg ołd, do’ȧ zoüwer fjet mytum oütabüs. ‘On woził swojego syna do szkoły autem przez całe siedem lat – teraz syn mówi, że jest już wystarczająco dorosły, żeby sam dojeżdżał autobusem.’

2. prowadzić: Har fjyt dy lekcyja fur wymysiöeryśa śpröh zȧjt funfca jür. ‘On prowadzi zajęcia z języka wilamowskiego od 15 lat.’

3. kierować: Der kapitan fjyt ȧ śejf. ‘Kapitan kieruje statkiem.’

woźnica, kierowca KÜĆJER

KÜĆJER s. m. (pl. KÜĆJYN)

1. woźnica: Dy fada fünga o zih ufcybiöema, oder wer hota ȧ zyta güta küćjer, do’ȧ zy gryhta höt bydöht. ‘Konie zaczęły stawać dęba, ale mieliśmy takiego dobrego woźnicę, że zaraz je uspokoił.’

2. kierowca: Der küćjer ȧn der śofer dos ej ȧs ȧn dosnymłikjy. ‘«Küćjer» i «śofer» to jedno i to samo.’

Zob. też: → ŚOFER

wozownia, łuska ŚÜP

ŚÜP s. f. (pl. ŚÜPA)

1. wozownia Yhy hüt, do zy y dar ołda śüp hon ȧ hełȧterwiöen śtejn. ‘Słyszałem, że w tej starej szopie stoi wóz drabiniasty.’

2. łuska: Śüpa fur kiöep fum hȧliköwyt, ym pülarys gytriöen, łön ȧ pülarys ni ny łydik zȧj. ‘Łuski z karpia wigilijnego, noszone w portfelu, nie pozwolą portfelowi być pustym.’ (HM 1930)

Zob. też: → ŚOPA

wprowadzić się, przyciągać, ściągać do siebie ȦJCIN

 

ȦJCIN v. (imp. sg. CI ȦJ, pl. CIT ȦJ; part. perf. ȦJGYCÜN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

CI ȦJ

CIN ȦJ

2. p.

COÜGST (rzad. CIST) ȦJ

CIT ȦJ

3. p.

COÜGT (rzad. CIT) ȦJ

CIN ȦJ

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

CUG ȦJ

CUGA ȦJ

2. p.

CUGST ȦJ

CUGT ȦJ

3. p.

CUG ȦJ

CUGA ȦJ

 

1. wprowadzić się: Zy zȧjn śun fu cwe jür cyzoma ȧn zy coügt cünum ȧj. ‘Są razem już od dwóch lat i ona się do niego wprowadza.’

2. przyciągać, ściągać do siebie: Der noüy uniwersytet höt cy zejh dy besta füśjyn fum ganca łand ȧjgycün. ‘Nowy uniwersytet ściągnął do siebie najlepszych badaczy z całego kraju.’

wróbel, muszka ŚPJELIK

ŚPJELIK s. m. (pl. ŚPJELIKJA)

1. wróbel: Dy śpjelikja hon yns oły pożyćkja ufgyfrasa, gük wer diöt ȧ śiöeh hon gyśtełt. ‘Wróble zżarły wszystkie porzeczki, mimo że wystawiliśmy stracha na wróble.’

2. muszka: Wos wysty hon ufer friöed: ȧ bindl oba ȧ śpjelik? ‘Co założysz na wesele: krawat czy muszkę?’

wrzeć, kipieć, bić, pić, żłopać BÜLYN

 

BÜLYN v. (imp. sg. BÜLER, pl. BÜLYT; part. perf. GYBÜLYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

BÜLER

BÜLYN

2. p.

BÜLYST

BÜLYT

3. p.

BÜLYT

BÜLYN

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

BÜLYT

BÜLYTA

2. p.

BÜLYTST

BÜLYT

3. p.

BÜLYT

BÜLYTA

 

1. wrzeć, kipieć: Mah s’fojer klȧner, bo dy züp śun bülyt. ‘Zmniejsz ogień, bo zupa już kipi.’

2. bić (o źródle): Fu undum grysta śtȧn bülyt ȧ kałdy kwał. ‘Spod największego kamienia biło zimne źródło.’

3. pić, żłopać: Ny büler zöfuł, bo dy wyst cypłoca! ‘Nie żłop tyle, bo pękniesz!’

wrzesień WŻEŚJYŃ

WŻEŚJYŃ s. m. (pl. WŻEŚNJA)

wrzesień: Ȧ dryta wżeśjyń köma dy doüća drowa uf Wymysoü rȧjn ȧn s’füng zih o dy okupȧcyj fur śtot. ‘Trzeciego września wojska niemieckie wkroczyły do Wilamowic i rozpoczęła się okupacja miasta.’

Por. też: der september ‘wrzesień’: Ym september gejn dy kyndyn y dy śül. ‘We wrześniu dzieci idą do szkoły.’

wsadzić ȦJZECA

 

ȦJZECA v. (imp. sg. ZEC ȦJ, pl. ZECT ȦJ; part. perf. ȦJGYZOCT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ZEC ȦJ

ZECA ȦJ

2. p.

ZECT ȦJ

ZECT ȦJ

3. p.

ZECT ȦJ

ZECA ȦJ

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ZOCT ȦJ

ZOCTA ȦJ

2. p.

ZOCT ȦJ

ZOCT ȦJ

3. p.

ZOCT ȦJ

ZOCTA ȦJ

 

wsadzić (kogoś / coś dokądś): Ȧjzeca kon’ȧ fyś yn tȧjh, fłanca y dy typła oba s’brut yn bakuwa. ‘Wsadzić można ryby do stawu, rośliny do doniczek lub chleb do pieca chlebowego.’; Zec dos yn tiöerba ȧj, do nimyd dos ny zit. ‘Wsadź to do torby, żeby nikt tego nie widział.’

Zob. też: → ZECA

wspinać się, wdrapać się KŁATYN

KŁATYN v. (imp. sg. KŁATER, pl. KŁATYT; part. perf. GYKŁATYT + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

KŁATER

KŁATYN

2. p.

KŁATYST

KŁATYT

3. p.

KŁATYT

KŁATYN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

KŁATYT

KŁATYTA

2. p.

KŁATYTST

KŁATYT

3. p.

KŁATYT

KŁATYTA

wspinać się, wdrapać się: Wi bysty diöt gykłatyt? Ku egzum ro! ‘Jak się tam wspiąłeś? Schodź natychmiast!’; Yhy ho strah fur heja, yh kon kȧn boüm ny kłatyn. ‘Mam lęk wysokości, nie mogę się wspinać na drzewa.’

wstawać, powstać, podnieść się, ożywać, ożyć, obudzić się, budzić się, odrodzić się UFŚTEJN

UFŚTEJN v. (imp. sg. ŚTEJ UF, pl. ŚTEJT UF; part. perf. UFGYŚTANDA + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚTEJ UF

ŚTEJN UF

2. p.

ŚTEJST UF

ŚTEJT UF

3. p.

ŚTEJT UF

ŚTEJN UF

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚTIND UF

ŚTINDA UF

2. p.

ŚTINDST UF

ŚTINT UF

3. p.

ŚTIND UF

ŚTINDA UF

1. wsta(wa)ć, powstać, podnieść się: Har ej fum śtül ufgyśtanda. ‘On podniósł się z krzesła.’; Nimyd fön yns wyt fum grop ny ufśtejn, wen wjyr wan śtarwa. ‘Nikt z nas nie powstanie z grobu, gdy umrzemy.’

2. oży(wa)ć, (o)budzić się, odrodzić się: Wymysoü ej ȧzu andyśt gywiöda, do wen dy ołda Wymysiöejyn wjyn ufśtejn, wjyn zy fum kjyhüf yn ham ny trafa. ‘Wilamowice tak się zmieniły, że gdyby dawni Wilamowianie ożyli, nie trafiliby z cmentarza do domu.’; Dy wymysiöeryśy śpröh śtejt uf. ‘Język wilamowski się odradza.’

Por. też: fun tuta ufśtejn ‘zmartwychwstać’: Yr Hȧlikja Śrywt śtejt’s gyśrejwa, do der Jezüs ej fun tuta ufgyśtanda. ‘W Biblii jest napisane, że Jezus zmartwychwstał.’

Zob. też: → ŚTEJN

wstążka do korali KOROLBYNZUŁ

KOROLBYNZUŁ s. m. (pl. KOROLBYNZUŁN, dim. KOROLBYNZEŁA)

wstążka do korali: Dy junkweryn cug ȧ wȧjsa korolbynzuł o. ‘Panna młoda zakładała białą wstążkę do korali.’

wstążka na plecy w stroju wilamowskim AKSUŁBYNZUŁ

 

AKSUŁBYNZUŁ s. m. (pl. AKSUŁBYNZUŁN, dim. AKSUŁBYNZEŁA)

wstążka na plecy w stroju wilamowskim: Der aksułbynzuł hȧst ȧzu, bo’ȧ łȧjt ufa aksułn.Aksułbynzuł ma taką nazwę, dlatego że leży na barkach (aksułn).’

 

wstecz, z powrotem CYRYK

CYRYK adv., pref.

wstecz, z powrotem: Zej ej śun cyryk. ‘Ona już jest z powrotem.’

CYRYK najczęściej bywa używany jako przedrostek czasownikowy, występujący z wieloma czasownikami i nadający im znaczenia powrotu dokądś, poruszania się wstecz lub zostawania w tyle.

wstęga BYNZUŁ

BYNZUŁ s. m. (pl. BYNZUŁN, dim. BYNZEŁA)

wstęga: Der bjygjamȧster höt ȧ bynzuł myter śjer diöhgyśnyta ȧn dermyt füng’ȧ ȧ festiwal o. ‘Burmistrz przeciął wstęgę nożycami i tym rozpoczął festiwal.’

wsunąć, wsadzić, włożyć, wetknąć, tkwić, utknąć ŚTEKJA

ŚTEKJA, ŚTȦKJA v. (imp. sg. ŚTEK, pl. ŚTEKT; part. perf. GYŚTAKT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚTEK

ŚTEKJA

2. p.

ŚTEKST

ŚTEKT

3. p.

ŚTEKT

ŚTEKJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚTAKT

ŚTAKTA

2. p.

ŚTAKTST

ŚTAKT

3. p.

ŚTAKT

ŚTAKTA

1. wsunąć, wsadzić, włożyć, wetknąć: Ȧ śtekjer konsty y dos nastła śtekja. ‘Wtyczkę możesz włożyć do tego gniazdka.’; Śtek dos gryht yn dibzak, do nimyd ny zit, wo’h ho der gan. ‘Wsadź to szybko do kieszeni, żeby nikt nie widział, co ci dałem’

2. tkwić, utknąć: Yhta błȧ ym motor śtekja ȧn s’oüta wułd ny fiöen. ‘Coś utknęło w silniku i samochód nie chciał jechać.’; Wos śtekt y dam łöh? ‘Co tkwi w tej dziurze?’

Por. też: nȧjśtekja ‘wsunąć, wsadzić, włożyć, wetknąć.’

Zob. też: → OŚTEKJA

wszędzie EJWERON

EJWER|ON pron.

wszędzie: Har ej ȧ zyter wagabund, ȧ fjet ejweron rym. ‘On jest takim obieżyświatem, wszędzie jeździ.’

Rzadziej używaną formą jest wer|on: Jyśter hüt mȧ weron wymysiöeryś kuza. ‘Dawniej wszędzie było słychać, jak się mówi po wilamowsku.’

wszelaki, wszelkiego rodzaju OŁERHAND

OŁERHAND adj., adv.

wszelaki, wszelkiego rodzaju: Mȧj koleżanka ej ȧ etnologyn ȧn zy kent ołerhand bygryfa fum feminizmus ȧn postmodernizmus. ‘Moja koleżanka jest etnolożką i ona zna wszelkiego rodzaju pojęcia dotyczące feminizmu i postmodernizmu.’

wszelkiego rodzaju OŁYLȦ

OŁYLȦ num.

wszelkiego rodzaju: Y idum giöeta konsty fynda fejł ołylȧ moda, wen dy jok wȧst, wi zy cy zihja. ‘W każdym ogrodzie / ogródku znajdziesz wiele wszelkiego rodzaju owadów, jeśli tylko wiesz, jak ich szukać.’

wszyscy, wszystkie, wszystko OŁY

OŁY pron.

sg. n.

pl.

nom.

OŁYS

OŁY / OŁA

acc.

OŁYS

OŁY / OŁA

dat.

OŁUM

OŁA

1. (pl.) wszyscy, wszystkie: Oły łoüt müsa asa ȧn trynkja. ‘Wszyscy ludzie muszą pić i jeść.’; Dank yr lawenda zȧjn dy oła myłma wȧg, wo zy mer frösa dy kłȧdyn! ‘Dzięki lawendzie wszystkie mole, które żarły mi ubrania, zniknęły!’; Hojer fund yh uf oła biöema y mem giöeta fejł roüpa. ‘W tym roku znalazłem na wszystkich drzewach w moim ogrodzie pełno gąsienic.’

2. (sg.) wszystko: Ołys ej śun derłydikt. ‘Wszystko jest już załatwione.’; Yh wȧ ny ołys – jok zöfuł, wi yh wȧs. ‘Nie wiem wszystkiego – tylko tyle, ile wiem.’ Wjyr wün ander łoüt, kymt’s cy ziöen, myt ołum andyśt. ‘My byliśmy innymi ludźmi, można (dosł. ‘przyjdzie’) powiedzieć, we wszystkim innymi.’

3. (sg., rzad.) wszyscy: Myt wam wje’h kuza wymysiöeryś? Yhy bej śun ȧzu ałd, do fu mem jür ej śun ołys oüsgyśtiörwa. ‘Z kim miałbym / miałabym mówić po wilamowsku? Jestem już taki stary / taka stara, że z mojego rocznika już wszyscy nie żyją.’

We współczesnym języku wilamowskim zaimek ten występuje w liczbie pojedynczej (sg.) tylko w rodzaju nijakim (n.). W liczbie mnogiej, w mianowniku (nom.) i bierniku (acc.), o ile występuje po rodzajniku lub wyrazie rodzajnikowym, najczęściej ma postać OŁA, rzadziej OŁY. Jeśli występuje samodzielnie, zawsze ma postać OŁY. W celowniku liczby mnogiej (dat. pl.) ma wyłącznie postać OŁA.

wszystko jedno GIÖERȦS

GIÖERȦS adv.

wszystko jedno: Op’s rȧnt oba ny, ys’s fjyr yns giöerȧs. ‘Pada czy nie, dla nas to wszystko jedno.’; Brengt mer’ȧ – giöerȧs, tut oba łanik. ‘Przyprowadźcie mi go – wszystko jedno, martwego czy żywego.’

Por. też: ołys ȧs ‘wszystko jedno’.

Zob. też: → GIÖE, → Ȧ₅

wtedy, wówczas, w tamtym czasie DERZȦNK

DERZȦNK adv.

wtedy, wówczas, w tamtym czasie: Derzȧnk wiöe ȧ gruser wynter, zjyr kałd wiöe’s derzȧnk. ‘Wtedy była wielka zima, bardzo zimno wtedy było.’; Derzȧnk wiöe’h öem ȧn yh kund mer zuwos ny fergyna. ‘Wówczas byłem biedny i nie mogłem sobie na coś takiego pozwolić.’

wtorek DYNSTAG

DYNSTAG s. m. (pl. DYNSTAG, dat. pl. DYNSTAGA)

wtorek: S’ej ołdyśt der dynstag, ȧn yhy wył śun, do’s ej der zynwytzuntag. ‘Jest dopiero wtorek, a ja już chcę, żeby był weekend.’

Por. też: der Gały Dynstag ‘Wielki Wtorek’.

wujek, wuj, stryjek, stryj FETER

FETER s. m. (pl. FETYN, dim. FETELA)

1. wuj(ek), stryj(ek): Der feter dos ej yn ełdyn, grusełdyn oba ürełdyn der brüder oba gyśwyster. ‘Wujek to brat lub kuzyn rodziców, dziadków albo pradziadków”

2. forma grzecznościowa (używana podczas zwracania się do mężczyzn): War zȧjter, feter? ‘Kim pan jest?’; Feter, s’ej jüh ȧ śnüptihła fum dibzak roüsgyfoła, dö hoty’ś! ‘Proszę pana, wypadła panu chusteczka do nosa z kieszeni, tutaj jest.’

wy JYR

JYR pron.

nom.

acc.

dat.

JYR / DER / -(T)ER

OÜH / JÜH / ’ÜH

OÜH / JÜH / ’ÜH

wy (zaimek osobowy): Wi hoter’üh? ‘Jak się macie? / Jak się państwo mają?’; Cyderjyśt wa’h’üh gan ty. ‘Najpierw dam wam herbatę.’; Yh kon kuza wi der ok wełt: wymysiöeryś, pönyś oba doüć. ‘Mogę mówić jak tylko chcecie: po wilamowsku, po polsku lub po niemiecku.; S’ej mer zjyr mił oüh kenacyłjyn! ‘Bardzo mi miło pana / panią / was / państwa poznać!’

W języku wilamowskim mówieniu do kogoś per pan / pani odpowiada mówienie per wy, por. → HJER.

Zob. też: → JYN

wybaczyć, wybaczać FERCȦJN

FERCȦJN v. (imp. sg. FERCȦJ, pl. FERCȦJT; part. perf. FERCEJN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FERCȦJ

FERCȦJN

2. p.

FERCȦJST

FERCȦJT

3. p.

FERCȦJT

FERCȦJN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FERCȦ

FERCYN

2. p.

FERCȦST

FERCYT

3. p.

FERCȦ

FERCYN

wybaczyć, wybaczać: Fercȧjn, oder ny fergasa. ‘Wybaczyć, ale nie zapomnieć.’; Yhy wje’s’um fercȧjn, wen’ȧ zih wje besyn. ‘Wybaczyłbym / wybaczyłabym mu, gdyby się poprawił.’

Por. też: fercȧj ‘przepraszam, wybacz’, fercȧjt ‘przepraszam (pana / panią / państwa), wybaczcie’.

wybierać, wybrać WYŁA₂

WYŁA₂ v. (imp. sg. WYŁ, pl. WYŁT; part. perf. GYWYŁT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

WYŁ

WYŁA

2. p.

WYŁST

WYŁT

3. p.

WYŁT

WYŁA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

WYŁT

WYŁTA

2. p.

WYŁTST

WYŁT

3. p.

WYŁT

WYŁTA

wyb(ie)rać (przez głosowanie): Ym cwetoüzyt fynfȧncwencikjer jür hon zy y Pöłn ȧn noja prezident gywyłt. ‘W 2025 r. w Polsce wybrano nowego prezydenta.’

UWAGA: w odróżnieniu od WYŁA₁, wyraz WYŁA₂ wymawiany jest z długą samogłoską y.

Czasownik WYŁA₂ można pomylić z czasownikiem → ŚTYMA w znaczeniu 3.ŚTYMA ‘głosować’ można gdzieś (→ WU(N)) albo na kogoś (→ UF): Dos möł śtym yh ny, wu yh wön, to mü’h mih ȧjrejestrjyn. ‘Tym razem nie głosuję tam, gdzie mieszkam, więc muszę się zarejestrować.’; Yhy wa uf di kandydatyn śtyma. ‘Zagłosuję na tę kandydatkę.’ – WYŁA₂ ‘wyb(ie)rać’ z kolei można kogoś: Yhy wył dan kandydat. ‘Wybieram tego kandydata.’; Wysty gejn śtyma? – Yhy wiöe śun wyła. ‘Pójdziesz głosować? – Już byłem na wyborach (dosł. ‘wybierać’).’

wybór, wybory WOŁ

WOŁ s. f. (pl. WOŁN)

wybór, wybory: Uf dy woł gejn dy łoüt imanda wyła. ‘Na wybory się idzie, żeby kogoś wybrać.’

wybuchnąć, wysadzić CYZECA

CYZECA v. (imp. sg. CYZEC, pl. CYZECT; part. perf. CYZOCT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

CYZEC

CYZECA

2. p.

CYZECT

CYZECT

3. p.

CYZECT

CYZECA

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

CYZOCT

CYZOCTA

2. p.

CYZOCT

CYZOCT

3. p.

CYZOCT

CYZOCTA

 

wybuchnąć, wysadzić: Kyndyn, hjyt uf myt dam kekja, bo’s wył mer śun s’hiöet cyzeca! ‘Dzieci, przestańcie krzyczeć, bo zaraz mi głowa wybuchnie!’; Zyty śpejłyn, wo zy yn andyn ym śpejł ferhyndyn ȧna cbś. ȧjna gyboüdyn cyfłȧjs cyzeca, oba śtała jyr zaha, hȧsa zy ym Minecraft ȧn andyn kompüterśpejła griefyn. ‘Takich graczy, którzy przeszkadzają innym w graniu i np. specjalnie wysadzają im budynki lub kradną ich przedmioty, nazywa się w Minecrafcie i innych grach komputerowych grieferami.’

Zob. też: → ZECA

wydać się, wyjść za mąż, wydać kogoś za mąż OÜSGAN (ZIH)

OÜSGAN (ZIH) v. (imp. sg. GEJ / GA OÜS, pl. GAT OÜS; part. perf. OÜS(GY)GAN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

GA OÜS

GAN OÜS

2. p.

GYST OÜS

GAT OÜS

3. p.

GYT OÜS

GAN OÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

GO OÜS

GON / GÖN OÜS

2. p.

GOST OÜS

GOT / GÖT OÜS

3. p.

GO OÜS

GON / GÖN OÜS

1. (z ZIH) wydać się, wyjść za mąż: Mȧj nökweryn höt fynf tehtyn, drȧj zȧjn śun oüsgan. ‘Moja sąsiadka ma pięć córek, trzy są już wydane.’; Miöehy wymysiöejer mȧkja hon zih oüsgan fjyr winer hjen. ‘Niektóre wilamowskie dziewczyny wydały się za wiedeńskich panów.’

2. wydać kogoś za mąż: Zy gön’s jung oüs ȧn nöhta wiöe’s ungyłyklik. ‘Młodo wydali ją (za mąż) i potem ona była nieszczęśliwa.’

Zob. też: → GAN₁

wydawać się, wydać się ŚENN / ŚEJNN

ŚENN / ŚEJNN v. (part. perf. GYŚEJN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚȦJN / ŚEN

ŚENN

2. p.

ŚȦJNST

ŚENT

3. p.

ŚȦJNT

ŚENN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚȦN

ŚYN

2. p.

ŚȦNST

ŚYT

3. p.

ŚȦN

ŚYN

wyda(wa)ć się: Mjyr śȧjnt’s, do’s ej ny wihtik. ‘Wydaje mi się, że to nie jest istotne / ważne.’; Y oła śȧn’s, do yhta ny śtymt. ‘Wszystkim się wydawało, że jakiś instrument nie stroił.’

Czasownik ŚENN jest używany właściwie tylko w konstrukcji s’śȧjnt / śȧn imanda, do... ‘komuś wydaje się / wydawało się, że...’ i często się miesza z czasownikiem → ŚȦJNN.

wydawać się, wydać się, zdawać się DYNKJA

DYNKJA v. (imp. sg. DYNK, pl. DYNKT; part. perf. GYDOÜHT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

DYNK

DYNKJA

2. p.

DYNKST

DYNKT

3. p.

DYNKT

DYNKJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

DOÜHT

DOÜHTA

2. p.

DOÜHTST

DOÜHT

3. p.

DOÜHT

DOÜHTA

wyda(wa)ć się, zdawać się: Zy kuzta diöt wymysiöeryś, mejh dynkt’s. ‘Oni mówili tam po wilamowsku, wydaje mi się.’; Ejn doüht’s, do’ȧ wyt ni ny cyrykkuma. ‘Wydawało mu się, że on nigdy nie wróci.’

UWAGA: w odróżnieniu od polskiego czasownika wydawać się (komuś), wilamowski czasownik DYNKJA nie ma dopełnienia w celowniku, tylko w bierniku (acc.) oraz nie jest zwrotny (jest używany bez ZIH).

Por. też: mehtings ‘wydaje mi się’ – skrót od mejh dynkt’s: Mehtings, do zy wün ju ny inda uf dam płon. ‘Wydaje mi się, że one nie zawsze były w tym miejscu.’; fürkuma ‘wyda(wa)ć się, zdawać się’: S’kymt mer für, do dos ołys gyśü diöh foüłyt. ‘Wydaje mi się, że to wszystko się stało przez lenistwo.’

wydawać, wydać, ofiarować, spędzać czas ŚPENDJYN

ŚPENDJYN v. (imp. sg. ŚPENDJY, pl. ŚPENDJYT; part. perf. (GY)ŚPENDJYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚPENDJY

ŚPENDJYN

2. p.

ŚPENDJYST

ŚPENDJYT

3. p.

ŚPENDJYT

ŚPENDJYN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚPENDJYT

ŚPENDJYTA

2. p.

ŚPENDJYTST

ŚPENDJYT

3. p.

ŚPENDJYT

ŚPENDJYTA

1. wyd(aw)ać (pieniądze): Yhy ho gestyn s’giełd gykrigt, yta kon yh śpendjyn. ‘Dostałem / Dostałam wczoraj pieniądze, teraz mogę je wydawać.’

2. ofiarować (pieniądze na cele charytatywne): Wen dy wyłst ȧ obywatelskikja kesuł underśtyca, śpendjy giełd uf dy NGOsa. ‘Jeśli chcesz wesprzeć społeczeństwo obywatelskie, ofiaruj pieniądze na organizacje pozarządowe.’

3. spędzać czas: Yhy ho zjyr gan ufer krefterȧj dy cȧjt cy śpendjyn. ‘Bardzo lubię spędzać czas na siłowni.’

wydzierżawić, dzierżawić PAHTA

PAHTA v. (imp. sg. PAHT, pl. PAHT; part. perf. GYPAHT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

PAHT

PAHTA

2. p.

PAHTST

PAHT

3. p.

PAHT

PAHTA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

PAHT

PAHTA

2. p.

PAHTST

PAHT

3. p.

PAHT

PAHTA

(wy)dzierżawić (najczęściej od kogoś): Har paht ȧ śtykla fȧld fön mer – har zect diöt kukuruc. ‘On dzierżawi ode mnie kawałek pola – sadzi tam kukurydzę.’

Por. też: ferpahta ‘wydzierżawić komuś’.

wygadany GYKUZ₂

GYKUZ₂ adj.

wygadany: Dü zułst dos y ejm fürłen, dü byst mejer gykuz wi yhy. ‘Ty powinieneś / powinnaś mu to wytłumaczyć, jesteś bardziej wygadany / wygadana niż ja.’

wyglądać, sprawiać wrażenie, wyglądać na to, że... OÜSŚOÜN

OÜSŚOÜN v. (imp. sg. ŚOÜ OÜS, pl. ŚOÜT OÜS; part. perf. OÜSGYŚOÜT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚOÜ OÜS

ŚOÜN OÜS

2. p.

ŚOÜST OÜS

ŚOÜT OÜS

3. p.

ŚOÜT OÜS

ŚOÜN OÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚOÜT OÜS

ŚOÜTA OÜS

2. p.

ŚOÜTST OÜS

ŚOÜT OÜS

3. p.

ŚOÜT OÜS

ŚOÜTA OÜS

1. wyglądać (o wyglądzie): Wi śoü yh oüs? – Dü śoüst wunderśejn oüs! ‘Jak wyglądam? – Wyglądasz przepięknie!’

2. sprawiać wrażenie, wyglądać na to, że...: Yhy wȧ ny, op dos trof höt mer gyfoła. S’śoüt ȧzu oüs, wi wen zy ny wułda yns zan. ‘Nie wiem, czy podobało mi się to spotkanie. Wyglądało to tak, jak gdyby oni nie chcieli nas widzieć.’

wygodny, wygodnie, wygodnicki BYKWYM

 

BYKWYM adj., adv.

1. wygodny, wygodnie: Der śtül ej bykwym, ȧn yhy bej mid, yhy wa dö ȧ wȧjłihła błȧjn zyca. ‘Krzesło jest wygodne, a ja jestem zmęczony, posiedzę tu chwileczkę.’

2. wygodnicki: No, konsty ȧni ȧ minüt ny oüshałda? Byst cy bykwym! ‘No, nie możesz wytrzymać ani minuty? Jesteś za wygodnicki / wygodnicka!’

 

wygrać OÜSŚPEJŁA

OÜSŚPEJŁA v. (imp. sg. ŚPEJŁ OÜS, pl. ŚPEJŁT OÜS; part. perf. OÜSGYŚPEJŁT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚPEJŁ OÜS

ŚPEJŁA OÜS

2. p.

ŚPEJŁST OÜS

ŚPEJŁT OÜS

3. p.

ŚPEJŁT OÜS

ŚPEJŁA OÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚPEJŁT OÜS

ŚPEJŁTA OÜS

2. p.

ŚPEJŁTST OÜS

ŚPEJŁT OÜS

3. p.

ŚPEJŁT OÜS

ŚPEJŁTA OÜS

wygrać: Ynzer drużyn höt gestyn oüsgyśpejłt fjyr cy cwü. ‘Nasza drużyna wygrała wczoraj cztery do dwóch.’

Zob. też: → FERŚPEJŁA

wygrzebać, grzebać, kopać w ziemi pazurami ŚJERA

ŚJERA v. (imp. sg. ŚJER, pl. ŚJER; part. perf. GYŚÜRA / GYŚJERT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚJER

ŚJERA

2. p.

ŚJERST

ŚJERT

3. p.

ŚJERT

ŚJERA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚÜR / ŚJERT

ŚÜRA / ŚJERTA

2. p.

ŚÜRST / ŚJERTST

ŚÜRT / ŚJERT

3. p.

ŚÜR / ŚJERT

ŚÜRA / ŚJERTA

(wy)grzebać, kopać w ziemi pazurami: Dy hinyn śjera gan łehjyn yr ad undyn śtroühja. ‘Kury lubią wygrzebywać dziury w ziemi pod krzakami.’

wyjątek OÜSNAM

OÜSNAM s. f. (pl. OÜSNOMA)

wyjątek: Fu ider rejgl gyt’s oü oüsnoma. ‘Od każdej reguły są wyjątki.’

wyjrzeć, wyglądać ROÜSZAN

ROÜSZAN v. (imp. sg. ZEJH / ZA ROÜS, pl. ZAT ROÜS; part. perf. ROÜSGYZAN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ZA ROÜS

ZAN ROÜS

2. p.

ZIST ROÜS

ZAT ROÜS

3. p.

ZIT ROÜS

ZAN ROÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ZOH ROÜS

ZOHA / ZÖHA ROÜS

2. p.

ZOHST ROÜS

ZOHT / ZÖHT ROÜS

3. p.

ZOH ROÜS

ZOHA / ZÖHA ROÜS

wyjrzeć, wyglądać (spoglądać): Zejhźe cym fanster roüs ȧn ziöe, op’s rȧnt. ‘Wyjrzyj przez okno i powiedz, czy pada.’

wyjrzeć, wyglądać ROÜSZAN

ROÜSZAN v. (imp. sg. ZEJH / ZA ROÜS, pl. ZAT ROÜS; part. perf. ROÜSGYZAN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ZA ROÜS

ZAN ROÜS

2. p.

ZIST ROÜS

ZAT ROÜS

3. p.

ZIT ROÜS

ZAN ROÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ZOH ROÜS

ZOHA / ZÖHA ROÜS

2. p.

ZOHST ROÜS

ZOHT / ZÖHT ROÜS

3. p.

ZOH ROÜS

ZOHA / ZÖHA ROÜS

wyjrzeć, wyglądać (spoglądać): Zejhźe cym fanster roüs ȧn ziöe, op’s rȧnt. ‘Wyjrzyj przez okno i powiedz, czy pada.’

wykorzystywać, używać NÖCA

NÖCA v. (imp. sg. NÖC, pl. NÖCT; part. perf. GYNÖCT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

NÖC

NÖCA

2. p.

NÖCT

NÖCT

3. p.

NÖCT

NÖCA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

NÖCT

NÖCTA

2. p.

NÖCT(ST)

NÖCT

3. p.

NÖCT

NÖCTA

wykorzystywać, uży(wa)ć: Mȧ kon ȧ Internet cy gütum oba cy śłȧhtum nöca. ‘Internet można używać do dobrego lub do złego.’

Częściej wykorzystywaną formą jest bynöca ‘ts.’

Por. też: nyca (praet. nöct, perf. gynöct) ‘być pożytecznym, przydać się’, oüsnöca ‘wykorzyst(yw)ać, wyzyskiwać’.

wylęgać się, wylęgnąć się HEKJA ZIH

HEKJA ZIH v. (imp. sg. HEK DIH, pl. HEKT; part. perf. ZIH GYHEKT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

HEK MIH

HEKJA YNS

2. p.

HEKST DIH

HEKT’ÜH

3. p.

HEKT ZIH

HEKJA ZIH

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

HEKT MIH

HEKTA YNS

2. p.

HEKTST DIH

HEKT’ÜH

3. p.

HEKT ZIH

HEKTA ZIH

wylęgać się, wylęgnąć się: Dy jyśta fygjeła hon zih śun gyhekt. ‘Pierwsze pisklęta się już wylęgły.’

wymieni(a)ć, zamieni(a)ć WȦLĆ(J)A

WȦLĆ(J)A v. (imp. sg. WȦLĆ, pl. WȦLĆT; part. perf. GYWȦLĆT + hon)

Praesens

sg.

pl.

1. p.

WȦLĆ

WȦLĆ(J)A

2. p.

WȦLĆST

WȦLĆT

3. p.

WȦLĆT

WȦLĆ(J)A

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

WȦLĆT

WȦLĆTA

2. p.

WȦLĆT(ST)

WȦLĆT

3. p.

WȦLĆT

WȦLĆTA

wymieni(a)ć, zamieni(a)ć: Giełdwȧlćja tüt mȧ ym kȧntor. ‘Wymiana pieniędzy odbywa się w kantorze.’

Por. też: ferwȧlć(j)a ‘wymieni(a)ć, odmieni(a)ć’: Ferwȧlć dy cȧjtwjytyn ufȧ hȧsadyrb ȧzu, do zy pasa yn zec. ‘Odmień czasowniki w trybie rozkazującym tak, żeby pasowały do zdań.’; ejwer|wȧlć(j)a ‘wymieni(a)ć, zamieni(a)ć’: Yh wył mȧj złoty uf euro ejwerwȧlć(j)a. ‘Chcę wymienić złote na euro.’

wymrzeć, wyginąć, poumierać OÜSŚTARWA

OÜSŚTARWA v. (imp. sg. ŚTARW OÜS, pl. ŚTARWT OÜS; part. perf. OÜSGYŚTIÖRWA + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚTARW OÜS

ŚTARWA OÜS

2. p.

ŚTJYRWST OÜS

ŚTARWT OÜS

3. p.

ŚTJYRWT OÜS

ŚTARWA OÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚTIÖRW OÜS

ŚTIÖRWA OÜS

2. p.

ŚTIÖRWST OÜS

ŚTIÖRWT OÜS

3. p.

ŚTIÖRW OÜS

ŚTIÖRWA OÜS

1. wymrzeć, wyginąć (też w przenośni – np. o języku – zginąć): Dy ołda Wymysiöejyn zȧjn fruł gywast, do dy junga łisa jyr śpröh ny oüsśtarwa. ‘Starsi Wilamowianie cieszyli się, że młodzi nie pozwolili zginąć ich językowi.’; Miöehjy gatungja fun fihjyn ȧn fłanca y Ȧmȧzoni kyna diöhs rȧnpuśfeła oüsśtarwa. ‘Niektóre gatunki zwierząt i roślin w Amazonii mogą wyginąć z powodu wycinki lasów tropikalnych.’

2. poumierać: Cym Kołodźej ej oü ołys oüsgyśtiörwa, no ny? ‘U Kołodzieja (tj. rodzina Kołodziejów) wszyscy już poumierali, no nie?’;

Zob. też: → ŚTARWA

wynajmować, wynająć MITA

MITA v. (imp. sg. MIT, pl. MIT; part. perf. GYMIT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

MIT

MITA

2. p.

MITST

MIT

3. p.

MIT

MITA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

MIT

MITA

2. p.

MITST

MIT

3. p.

MIT

MITA

wynajmować, wynająć (od kogoś): Wen oły łoüt wjyn kȧ wönana ny kiöefa, ok zy wjyn mita, wjyn dy prȧjza runderfoła. ‘Gdyby nikt nie chciał kupować mieszkań, tylko każdy by wynajmował, to ceny by spadły.’

Por. też: fermita ‘wynajmować, wynająć (komuś)’.

wypędzić, popędzić, pędzić, pognać, gnać, wprawiać w ruch, poruszyć TRȦJN

TRȦJN v. (imp. sg. TRȦJ, pl. TRȦJT; part. perf. GYTREJN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

TRȦJ

TRȦJN

2. p.

TRȦJST

TRȦJT

3. p.

TRȦJT

TRȦJN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

TRȦ

TRYN

2. p.

TRȦST

TRYT

3. p.

TRȦ

TRYN

1. wypędzić, (po)pędzić, (po)gnać: Fihjyn cy trȧjn, dos mü’ȧ oü kyna. ‘Popędzać bydło też trzeba umieć.’; Yhy bej gywönt cym ata, bo dy ełdyn tryn mih y dy at śun fu klinüf. ‘Jestem przyzwyczajony / przyzwyczajona do pracy, bo rodzice gnali mnie do pracy już od małego.’

2. wprawi(a)ć w ruch, poruszyć: Yhta höt gytrejn dy dyrba ym ołda zȧgjer ȧn uf ȧmöł hütwer’ȧ ȧny śłön. ‘Coś poruszyło tryby w starym zegarze i nagle usłyszeliśmy, jak wybija godzinę pierwszą.’

wypić, pić regularnie OÜSTRYNKJA

OÜSTRYNKJA v. (imp. sg. TRYNK OÜS, pl. TRYNKT OÜS; part. perf. OÜSGYTRUNKA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

TRYNK OÜS

TRYNKJA OÜS

2. p.

TRYNKST OÜS

TRYNKT OÜS

3. p.

TRYNKT OÜS

TRYNKJA OÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

TRUNK OÜS

TRUNKA OÜS

2. p.

TRUNKST OÜS

TRUNKT OÜS

3. p.

TRUNK OÜS

TRUNKA OÜS

1. wypić: Yh djyśer ȧzu, do’h gryhta mü yhta oüstrynkja. ‘Tak chce mi się pić, że zaraz muszę coś wypić.’; War ȧs oüstrynkt, dar krigt nöht kürȧź ȧn fantazyj. ‘Kto jednego wypije (wypije kieliszek wódki), ten potem dostaje odwagi i fantazji.’ (HM 1930); Gük dy byśytułst dih fur bytera ȧrcynȧj, müsty zy oüstrynkja, bo dy wyt der hyłfa cym gyzunda. ‘Choć wzdrygasz się od gorzkiego lekarstwa, musisz je wypić, bo ono ci pomoże powrócić do zdrowia.’ (HM 1930);

2. pić regularnie (o alkoholu): Dar ziöefer trunk’um inda gan oüs. ‘Ten pijak zawsze chętnie pił.’

Zob. też: → TRYNKJA