Słownik

KENA (ZIH) v. (imp. sg. KEN, pl. KENT; part. perf. GYKANT + hon)

1. znać (się): Yh ken dy gygend, yh kon’üh łȧta. ‘Znam okolicę, mogę was oprowadzić.’; Ejs kant’ȧ güt ȧn wöst, wo’s kund fönum derhiöera. ‘Ona znała go dobrze i wiedziała, czego można się po nim spodziewać.’; Dü kenst mih füt! ‘Przecież mnie znasz!’; S’śȧn, do zy zih güt kanta. ‘Wydawało się, że dobrze się znali.’

2. pozna(wa)ć: Derzȧnk hot’ȧ mih fylȧjht gykant, oder’ȧ mȧlt zih ny. ‘Wówczas może mnie poznał, ale się nie odzywał.’

3. (z ZIH i MYT lub UF + dat.) znać się: Yhy ken mih myt / uf dam ny, fre łiwer s’Tera. ‘Nie znam się na tym, spytaj lepiej Teresy’

4. (po)znać, przeży(wa)ć: Har kent kȧ grusys gyłyk ny, owi myt zer familyj cy zȧjn. ‘Nie zna większego szczęścia niż przebywanie ze swoją rodziną.’

Por. też: derkena ‘(roz)pozna(wa)ć; uznać’: Fu dam, wos fłȧk ȧ wymysiöejer bow trüg, kund’ȧ derkena, wosfer hȧltag dos wiöe. ‘Po tym, w jakim stroju była Wilamowianka, można było rozpoznać, jakie było święto’

HȦSA (ZIH) v. (imp. sg. HȦS, pl. HȦST; part. perf. GYHȦSA + hon)

1. (najczęściej bez ZIH) nazywać się: Wi hon zy zih gyhȧsa? ‘Jak oni się nazywali?’; Dos gycojg hȧst huwuł. ‘To narzędzie nazywa się strug / hebel.’; Wi hȧsty? ‘Jak się nazywasz? / Jak masz na imię?’

2. znaczyć, oznaczać: Fłȧjsa hȧst hon, ferzan hȧst feljyn. ‘Dbać to mieć, zaniedbać to stracić.’; Dy müst dos fłȧjsa, dos hȧst, uf dos zjyr öbaht gan, do’s zo gynoü ȧn güt zȧjn gymaht. ‘Musisz o to dbać / przykładać się do tego, to znaczy, bardzo na to uważać, żeby to było dokładnie i dobrze zrobione.’

3. nazywać, przezywać: Wjyr hȧsa zy «Siöeba-fad», bo zy at wi ȧ fad. ‘Nazywamy ją «Siöeba-fad» (‘Siöeba-koń’), bo pracuje jak koń.’

4. (roz)kazać: Har his zen diner, do’ȧ zo’ȧ ym zȧhs s’mügjys ufwekja. ‘Kazał swojemu służącemu, żeby ten obudził go o szóstej rano.’; Yhy hȧs dy’ś ȧn dü müst’s gyhühja! ‘Rozkazuję ci to i musisz [mnie] słuchać / być posłusznym!’

BYKANTY s. m. / f. / n. (adj. występujący w funkcji s.)

znajomy, znajoma: Dos ej mȧj güty bykanty, y jyr konsty fertroün. ‘To moja dobra znajoma, jej możesz zaufać.’

OCȦH(J)A s. m. (pl. OCȦH(J)A)

znak, oznaka: Dy foła łöda dos ej der ocȧhja fum ałder. ‘Siwe włosy są oznaką starości.’

Por. też: → CȦH(J)A

CȦH(J)A s. m. (pl. CȦH(J)A)

znak, symbol: Dy śtröscȧhja wȧjza, wi’ȧ zih zo ufer śtrös uffjyn. ‘Znaki drogowe pokazują, jak należy się zachować na drodze.’

Zob. też: → OCȦH(J)A

FYNDA (ZIH) v. (imp. sg. FYND, pl. FYNT; part. perf. GYFUNDA + hon)

1. znaleźć, odnaleźć: Endłik hower imanda gyfunda, war wył ynzer oüta kiöefa. ‘W końcu znaleźliśmy kogoś, kto chce kupić nasz samochód.’; Der Wȧlek ej wejder depresyjnik ȧn’ȧ ziöet, do’ȧ wyt’um nimanda ny fynda. ‘Walenty znów ma depresję i mówi, że nikogo sobie nie znajdzie.’; Ejs kon kȧ rü mej ny fynda. ‘Ona nie może już odnaleźć spokoju.’

2. (z ZIH) odnaleźć się: Mȧj felün gypek höt zih gyfunda! ‘Znalazł się mój zgubiony bagaż’

3. zasta(wa)ć, znaleźć: Har fund diöt nimanda ny. ‘Nikogo tam nie zastał.’

BYKANT adj.

znany, sławny: Dos ej ȧ bykanter zyngjer – har wjyd hefa möł hynder dy granc ȧjgyłoda. ‘To znany piosenkarz – on często bywa zapraszany za granicę.’

Por. też: zih bykant maha ‘stać się sławnym, znanym’, zih myt imanda bykant maha ‘poznać się z kimś’: Yhy maht mih y Win myt hefa Wymysiöejyn bykant. ‘Poznałem w się w Wiedniu z wieloma Wilamowianami.’

ȦJKȦMȦN v. (imp. sg. KȦMȦ ȦJ, pl. KȦMȦT ȦJ; part. perf. ȦJGYKȦMȦT + hon)

zniedołężnieć lub zmęczyć się przez ciężką pracę, harować: Yhy ho śun niöencik jür, gük yh ho fest gyat ȧn ȧjgykȧmȧt s’gancy ława. ‘Mam już 90 lat, chociaż ciężko pracowałam i harowałam całe życie.’

FERŚWYNDA v. (imp. sg. FERŚWYND, pl. FERŚWYNT; part. perf. FERŚWUNDA + zȧjn)

zniknąć, znikać: S’ej wejder ȧ śejf yr Bermudadrȧjek ferśwunda. ‘Kolejny statek zniknął w Trójkącie Bermudzkim.’

CYGRUNDMAHA v. (imp. sg. MAH CYGRUND, pl. MAHT CYGRUND; part. perf. CYGRUNDGYMAHT + hon)

(z)niszczyć: Wen’s wiöe der krig ȧn der front ging ferhejn, mahta dy drowa ołys cygrund. ‘Gdy była wojna i przechodził front, żołnierze wszystko (z)niszczyli.’

Zob. też: → MAHA

AN s. f. (pl. AN, dim. ANŁA)

żniwa: Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn / Wu der Göt höt gygan / Breng wjyr oüh hoüt dy giöewa / Nör śun ferenda an. ‘Z naszych bogatych pól / Które nam Pan Bóg dał / Przynosimy wam dzisiaj snopki / Po już zakończonych żniwach.’ (fragment piosenki Fu ynzyn rȧjhja fȧldyn); Dy an fyngt o. ‘Żniwa się zaczynają.’

ÜLGA s. f. (pl. ÜLGA)

zniżka, ulga: Gyt’s ȧ ülga fjy dy śtüdanta? – Nȧtjyrłik. – Gat yns cwej ülgabileta ȧn ȧn gywynłikja. ‘Czy jest ulga dla studentów? – Oczywiście. – Poproszę dwa bilety ulgowe i jeden normalny.’

WEJDER₁ adv., part.

1. znowu, znów: Gestyn ho’h ym giöeta zu śejn ufgyroümt, oder s’kom dy wyndiśy broüt ȧn zy höt ołys ymgywüfa! Yta mü’h wejder ufroüma. ‘Wczoraj tak ładnie wysprzątałem / wysprzątałam w ogrodzie, ale przyszła trąba powietrzna i wszystko wywróciła! Teraz muszę znów sprzątać.’; Wen zawer zih wejder? ‘Kiedy znowu się zobaczymy?’

2. (rzad.) znowu(ż) (partykuła ekspresyjna): Yhy głiöe der zuwizu ny. – Ȧ fyrym wejder? ‘I tak ci nie wierzę. – A czemuż to (znowu)?’

BOW s. f. (pl. BOWA, voc. BOWY)

1. kobieta: Mȧkja, wen zy wada gryser, wada cyn bowa. ‘Dziewczyny, kiedy dorastają, stają się kobietami.’

2. żona: Łiwy bowy, ku cy mjyr, łö mih źe der pösa! ‘Droga żono, przyjdź do mnie, pozwól mi cię ucałować!’

ZOO s. n. (pl. ZOO)

zoo: Ym zoo zȧjn ferśidnikjy wyłdy fihjyn: tygrysa, ływa, afa, ȧhjenyn, hipopotama, kapibȧla ȧn żuwa. ‘W zoo są różne dzikie zwierzęta: tygrysy, lwy, małpy, hipopotamy, kapibary i żółwie.’

EJWER^|BŁȦJN v. (imp. sg. EJWERBŁȦJ, pl. EJWERBŁȦJT; part. perf. EJWERBŁEJN + zȧjn)

1. zostać (o nadwyżce): Dy höst cy fejł asa byśtełt, ȧn yta ejwerbłȧjt’s. ‘Zamówiłeś za dużo jedzenia i teraz jeszcze zostało.’

2. pozostać w tyle: Wjyr fün zu byhend, do dy andyn ejwerbłyn wȧjt dyhynda. ‘Jechaliśmy tak szybko, że inni pozostali daleko w tyle.’

CYRYKBŁȦJN v. (imp. sg. BŁȦJ CYRYK, pl. BŁȦJT CYRYK; part. perf. CYRYKGYBŁEJN + zȧjn)

zost(aw)ać w tyle: Gejt byfür, ȧn yhy wa dö śtejn hiöera uf di, wo zy zȧjn cyrykgybłejn. ‘Idźcie do przodu, a ja tu zaczekam na tych, którzy zostali w tyle.’; Ynzer Nüśa ej oü yta yr śül cyrykgybłejn, oder s’wiöe hefa krank. ‘Nasza Ania też została w tyle (z materiałem) w szkole, ale często chorowała.’

ŁÖN v. (imp. sg. ŁÖ, pl. ŁÖT; part. perf. GYŁÖN + hon)

1. zostawi(a)ć: Łö mih ym rü. ‘Zostaw mnie w spokoju.’; Wen dos ej ny dȧjs, to łö dos łejgja, wu dy dos höst gyfunda. ‘Jeśli to nie jest twoje, to zostaw to tam, gdzie to znalazłeś / znalazłaś.’; Łö’s ȧn mah łiwer yhta andyśtys. ‘Zostaw to i zrób lepiej co innego.’

2. da(wa)ć, zlecić, zamówić: Łö dos ryhta. ‘Daj to do naprawy.’; Hoüt wułd yh mer łön nyn ȧ noj rykla, oder dy śnȧjderȧj wiöe cü. ‘Dziś chciałem / chciałam zamówić nową sukienkę / marynarkę, ale pracownia krawiecka była zamknięta.’

3. pozwolić, umożliwi(a)ć, da(wa)ć (np. spokojnie pracować): Łö’ȧ dos enda, ny ferhynder’um! ‘Daj mu to skończyć, nie przeszkadzaj mu!’

4. przepuścić, przepuszczać: Łö’ȧ (ȧdiöh). ‘Przepuść go (niech przejdzie).’; Yhy kon dy śtüdanta ny łön uny prifnan cy śrȧjwa. ‘Nie mogę przepuścić studentów bez napisania egzaminu.’

5. zostawi(a)ć, (z)rezygnować, rzucić, rzucać (np. postanowienie): Har wułd gyzund asa, oder nö drȧj tag łis’ȧ’s. ‘Chciał się zdrowo odżywiać, ale po trzech dniach zrezygnował z tego.’

Por. też: łön zih ‘da(wa)ć się (np. naprawić)’: Dos łyt zih maha. ‘To da się zrobić.’; S’łis zih śun ny rȧnikja. ‘Nie dało się już tego wyczyścić.’

ȦHŁA s. n. (pl. ȦHŁA)

żołądź: Hefa fihjyn frasa dy ȧhła. ‘Wiele zwierząt je żołędzie.’

Zob. też: → ȦH

DROW s. m. (pl. DROWA, dim. DROWŁA)

żołnierz: Oüz kynd hot yh hefa drowła fu plastik. ‘Jako dziecko miałem dużo żołnierzyków z plastiku.’

GAŁ adj.

żółty: Dy citrön ȧn der ȧnȧnȧs zȧjn gał. ‘Cytryna i ananas są żółte.’

Por. też: gełik ‘żółtawy’, s’gały ‘żółtko jajka’.

Zob. też: → DUNKUŁGAŁ

DUNKUŁGAŁ adj.

zółty: Dy pomaranća zȧjn ju dunkułgał. ‘Pomarańcze są pomarańczowe.’

Zob. też: → GAŁ, → DUNKUŁ

ŻUW s. m. (pl. ŻUWA, dim. ŻUWŁA)

żółw: Ȧ żuwa śwyma ym tȧjh rym ȧn zy fanga kliny fyśła, ȧn ȧna ława wejder ufer wistȧj. ‘Jedne żółwie pływają w stawach i łapią małe rybki, inne z kolei żyją na pustyni.’

FYŁIHŁA s. n. (pl. FYŁIHŁA)

źrebię: S’fyłihła fryst groz ufer wejz. ‘Źrebię je trawę na łące.’

ȦJKIÖEFA v. (imp. sg. KIÖEF ȦJ, pl. KIÖEFT ȦJ; part. perf. ȦJGYKOÜFT + hon)

zrobić zakupy, nakupić: S’gyweł dos ej ȧ płoc, wu wjyd’s ȧjgykoüft ȧn ferkoüft. ‘Sklep to miejsce, gdzie się kupuje i sprzedaje.’; Yhy gej ȧjkiöefa. ‘Idę zrobić zakupy.’; Ȧn wejder hösty zöfuł unnejtłikjys ȧjgykoüft? ‘I znów nakupiłeś tyle bezużytecznych rzeczy?’

KWAŁ s. f. (pl. KWAŁN, dim. KWAŁIHŁA)

1. źródło: Zy ziöen, do s’woser fu dar kwał ej zjyr gyzund. ‘Mówi się, że woda z tego źródła jest bardzo zdrowa.’; Fun śejna grusa gybjygja / fłoüst ȧ kwał fryś ȧn kałd. ‘Z pięknych wielkich gór / płynie źródło świeże i zimne.’  (JG 2007)

2. źródło (np. literatura): Ym end fu ȧm artykuł müsty inda oüsśrȧjwa dy bibliogrȧfyj ȧn kwałn, wo dy zy höst ȧjnum gybroüht. ‘Na końcu artykułu zawsze musisz wypisać bibliografię i źródła, z których w nim korzystałeś.’

FERŚTEJN (ZIH) v. (imp. sg. FERŚTEJ, pl. FERŚTEJT; part. perf. FERŚTANDA + hon)

(z)rozumieć (się): Yh ziöe jum dos s’candy möł, ȧn har ferśtejt mih ny! ‘Mówię mu to po raz dziesiąty, a on mnie nie rozumie!’; S’gytrȧd dröśa zy myta fłygln, ufum ten, ferśtejsty? ‘Zboże młócono cepami, na gumnie, rozumiesz?’; Oho! Kuzty wymysiöeryś! Do wawer yns güt ferśtejn. ‘Oho! Mówisz po wilamowsku! To będziemy się dobrze rozumieć.’; ... ȧn nöhta gej y dy bekjerȧj ȧ tort fjyn gyśwysterbrüder cy huła. Hösty ołys ferśtanda?‘... a potem idź do piekarni po tort dla kuzyna. Wszystko zrozumiałeś?’

RUNDERZECA / ROZECA v. (imp. sg. ZEC RUNDER / RO, pl. ZECT RUNDER / RO; part. perf. RUNDER- / ROGYZOCT + hon)

1. zsadzić, zdejmować, zdjąć: Zecźe s’kynd fum fansterkiöb ro, bo wi ny, to s’wyt runderfoła. ‘Zsadź dziecko z parapetu, bo jak nie, bo spadnie.’

2. obniżać, obniżyć: Zej hon dy zejp cy zjyr rogyzoct, do’h mih nöhta müst töka. ‘Oni za bardzo obniżyli mikrofon, tak że się potem musiałem / musiałam schylać.’

3. poniżyć, ubliżyć: Yhy ging cünum myt gütum wüt, ȧ har höt mih ȧzu rogyzoct. ‘Szedłem do niego z dobrym słowem, a on tak mnie poniżył.’

Zob. też: → ZECA

PIŚA (ZIH) v. (imp. sg. PIŚ, pl. PIŚT; part. perf. GYPIŚT + hon)

(z)sikać (się), robić siku: Beser gej yta piśa, bo nöhta kon śun’s zȧjn cy śpöt. ‘Lepiej idź teraz siku, bo potem może już być za późno.’; Dy klina kyndyn bypiśa zih zu łang, wȧł dy ełdyn zy ny oüsłjyn gejn piśa. ‘Małe dzieci moczą się tak długo, aż rodzice nie nauczą ich chodzić siusiu.’

Por. też: bypiśa ‘osikać’, bypiśa zih ‘zsikać się’.

ŻUBER s. m. (pl. ŻUBYN)

żubr: Dy żubyn zȧjn gryser owi öksa ȧn zy kyna zȧjn śtusnik. ‘Żubry są większe od byków / wołów i mogą ubodnąć.’

ZÜP s. f. (pl. ZÜPA, dim. ZÜPŁA)

1. zupa: S’gyt ołylȧ züpaöeta: pjyćkjazüp, brutzüp, pȧrȧdȧjsepułzüp, cwypułzüp ȧn hefa andyn. ‘Są wszelkiego rodzaju zupy: zupa z suszonych owoców, zupa z chleba, zupa pomidorowa, zupa cebulowa i wiele innych.’

2. rosół: Fjy miöehja łoüt kon ȧ zuntag ony züp ny zȧjn. ‘Dla niektórych nie ma niedzieli bez rosołu.’

Zob. też: → RUTY ZÜP, → RYNDZÜP

RUTY ZÜP adj. + s. f.

zupa ze świeżych buraków (dosł. ‘czerwona zupa’): Dy ruty züp koht mȧ fun fryśa büroka, ȧn ȧ bość fun ȧjgyzoüwyta. ‘Czerwoną zupę gotuje się ze świeżych buraków, a barszcz z kiszonych.’

Zob. też: → BOŚĆ, → ZÜP

GANC₂ part., adv.

1. zupełnie (bardzo), całkiem: Har ej ganc śtył gywiöda. ‘Zupełnie ucichł.’; Yhy bej ganc ȧłȧn. ‘Jestem całkiem sam.’; Wjyr zȧjn oły ganc nos. ‘Wszyscy jesteśmy całkiem mokrzy.’

2. całkiem, dosyć: Wi gejt’s der? – Mjyr gejt’s ganc güt, Göt zȧj dank! Ȧ djyr? ‘Jak ci idzie? – Mnie idzie dosyć dobrze, dzięki Bogu! A tobie?’; Byst ganc ȧ gyśȧjter kala! ‘Jesteś całkiem mądrym chłopakiem!’

Por. też: ganc-ganc ‘nawet, nawet; niczego sobie’: Ȧn wi wiöe’s y dam hostel? – Wȧsty wos, s’bet wiöe nö ganc-ganc, oder der pryśnic – ga mer rü! ‘I jak było w tym hostelu? – Wiesz co, łóżko było jeszcze niczego sobie, ale prysznic – daj spokój!’

ZOÜWYŚ s. n., m., sg. tang.

żur: Y Wymysoü asa zy cwelȧ zoüwyś: ȧs ej gywynłik, ȧzu wi ejweron ymsrod, ȧ dos andry dos ej s’fyśzoüwyś. ‘W Wilamowicach je się dwa rodzaje żuru: jeden jest zwykły, taki jak wszędzie w okolicy, a ten drugi to żur na rybach.’

WȦNN (ZIH) v. (imp. sg. WȦN, pl. WȦNT; part. perf. GYWȦNT + hon)

1. (z)ważyć, odważyć: Wȧł yh ziöe ȧ prȧjz, mü’h dy arpułn wȧnn. ‘Zanim powiem cenę, muszę zważyć jabłka.’; Wifuł wȧnt ojer hund? ‘Ile waży pana / pani / państwa pies?’

2. (z ZIH) odważyć się: Yhy wöst ju, do’ȧ wyt zih ny wȧnn, di śweł nejwercytrata. ‘Wiedziałem / Wiedziałam, że nie odważy się przekroczyć tego progu.’

3. ważyć, rozważać: Har wȧnt idys wüt, wo’ȧ roüsziöet. ‘On ważył każde słowo, które wypowiadał.’

BAND₁ s. m. (pl. BEND, dim. BȦNDŁA)

1. związek: Yhy go mih oüs cwencik jür y dam, oder mytum kłopa bej’h śun drȧjȧncwencik jür ym band. ‘Wyszłam za mąż 20 lat temu, ale z mężem jestem już od 23 lat w związku.’; Yhy ho mih oüsgan nöm krig fjyr men kłopa ȧn wer wün y dam band ejwer zȧhcik jür. ‘Wyszłam za mąż po wojnie i byliśmy w związku (małżeńskim) ponad sześćdziesiąt lat.’

DRYMŁA s. n. (pl. DRYMŁA)

związka (część stroju wilamowskiego): Ufa mejer hoüa triöen dy Wymysiöejeryna inda drymła. ‘Na większej liczbie czepców Wilamowianki zawsze nosiły drymły (‘związki’).’

FI s. n. (pl. FIHJYN, dim. FIHJEŁA)

zwierzę: Hösty gan fihjyn? ‘Lubisz zwierzęta?’

Dawniej wyraz ten oznaczał głównie ‘bydlę’ (‘bydło’), – teraz oznacza po prostu ‘zwierzę’.

Por. też: s’hoüzfi ‘zwierzę domowe’, s’fihjynwȧzahoüz ‘schronisko dla zwierząt’.

HOÜZFI s. n. (pl. HOÜZFIHJYN, dim. HOÜZFIHJEŁA)

zwierzę domowe: Der gułdfejś ej ȧ hoüzfi, łö’ȧ yn tȧjh ny frȧj. ‘Złota rybka to zwierzę domowe, nie wypuszczaj jej do stawu.’

ZOÜMA v. (imp. sg. ZOÜM, pl. ZOÜMT; part. perf. GYZOÜMT + hon)

zwlekać: Wos ziöemsty ȧzu? Wjyr zuła śun ȧ can minüta y dam zȧjn roüsganga! ‘Czemu tak zwlekasz? Już dziesięć minut temu powinniśmy byli / powinnyśmy były wyjść!’

ÖBAHT GAN v. (imp. sg. GEJ / GA ÖBAHT, pl. GAT ÖBAHT; part. perf. ÖBAHT (GY)GAN + hon)

1. zwracać uwagę, uważać (na coś): S’zȧjn zöfuł łehjyn y dam tretüar – ga jok öbaht, do dy ny ymfełst. ‘W tym chodniku jest tyle dziur – uważaj, żebyś się nie wywrócił.’; Ny gej ufȧ öbaht, ȧn har wyt dih łön zȧjn. ‘Nie zwracaj na niego uwagi, a zostawi ciebie w spokoju.’

2. pilnować: War gyt öbaht uf dy kyndyn, wen der zȧjt ołycwe yr at? ‘Kto będzie pilnował dzieci, jeśli oboje będziecie w pracy?’

GYBROÜH s. m. (pl. GYBROÜHJA)

zwyczaj: Dos wiöe jyśter ȧ gybroüh, do dy Wymysiöejyn gingja inda ym zuntag nör kjyh yn krȧćum. ‘Był kiedyś taki zwyczaj, że po mszy w niedzielę Wilamowianie chodzili do restauracji.’

BROÜH s. m. (pl. BROÜHJA, dim. BROÜHŁA)

zwyczaj: Fjyr miöehja ys’s ȧ broüh, yht myta mytcybrengja, wen zy gejn imanda byzihja. ‘Dla wielu to jest zwyczaj, żeby coś z sobą przynieść, gdy idą do kogoś w gości.’

GYWYNŁIK adj., adv.

1. zwykły, zwyczajny: Yhy bej ȧ gywynłikjer menć, yhy djef zyty luksusa ny hon. ‘Jestem zwykłym człowiekiem, nie potrzebuję takich luksusów.’

2. zazwyczaj: Gywynłik ej der Myhuł zjyr cȧjtłik, ȧ yta ej’ȧ ȧ hołwy śtund ferśpöt ȧn’ȧ mȧlt zih ny. Yhta mü zȧjn gypasjyt. ‘Zazwyczaj Michał jest bardzo punktualny, a teraz jest pół godziny spóźniony i się nie odzywa. Coś musiało się stać.’

ŁAWA₁ v. (imp. sg. ŁAW, pl. ŁAWT; part. perf. GYŁAWT + hon)

żyć, mieszkać: Wi hösty dih? – Yhy ław nö, ȧn dü? – Ȧ, s’gejt ȧmałik byfür. ‘Jak się masz? – Jeszcze żyję, a ty? – A, powoli do przodu.’; Yh wje weła y ȧr grusa śtot ława. ‘Chciałbym / Chciałabym mieszkać w wielkim mieście.’; Ława nö dȧj ełdyn? ‘Czy twoi rodzice jeszcze żyją?’

ŁAWA₂ s. n. (pl. ŁAWA)

życie: S’ława müswer cübrengja, s’hyłft nist ny. ‘Życie musimy jakoś przeżyć, nic na to nie pomoże.’ (przysłowie wilamowskie)

WYNĆA v. (imp. sg. WYNĆ, pl. WYNĆT; part. perf. GYWYNĆT + hon)

życzyć sobie, pragnąć: Yhy wynć mer, do’h uf ȧn güta uniwersytet gej śtüdjyn. ‘Życzę sobie, żebym poszedł / poszła studiować na dobry uniwersytet.’

życzyć komuś: Yhy ging diöt, bo’h wułd yr müm ufȧ nomastag wynća, oder zy łisa mih ny nȧj. ‘Poszedłem / Poszłam tam, bo chciałem / chciałam złożyć życzenia cioci z okazji imienin, ale nie wpuszczono mnie.’

ŻY^|RAF s. f. (pl. ŻYRAFA, dim. ŻYRAFŁA)

żyrafa: Dy żyrafa ława y Pöłn jok ym zoo. ‘Żyrafy żyją w Polsce tylko w zoo.’

GYWYNA v. (imp. sg. GYWYN, pl. GYWYNT; part. perf. GYWUNA + hon)

zyskać, zarobić: Dy Wymysiöejer hon by zen rȧza hefa fum handuł gywuna. ‘Wilamowianie podczas podróży wiele zarobili na handlu.’; Bysty cyfrejd? Zöfuł hösty felün, ȧn wos hösty gywuna? ‘Jesteś zadowolony? Tyle straciłeś, a co zyskałeś?’; Wifuł gywynt dȧj foter? ‘Ile zarabia twój ojciec?’

KÜN s. n. (pl. KÜNA, dim. KÜNŁA)

żyto: Ym Usterzuntag gingja zy jyśter dy kroücła y dy künfȧldyn zeca ȧn zy zy myt gywȧjtum woser byśprengja. ‘W niedzielę Wielkanocną dawniej chodzono na pola żyta, żeby umieszczać tam krzyżyki i kropić je wodą święconą.’

CIEKAWOSTKA: dawniej wyraz KÜN oznaczał też ‘ziarno’. W tym znaczeniu miał on formę liczby mnogiej (pl.) kjenyn i formę zdrobniałą (dim.) → KJENŁA, która jako jedyna obecnie jest używana w znaczeniu ‘ziarno, ziarnko’.

Por. też: s’künmał ‘mąka żytnia’.