Słownik
| Hasło po polsku | Hasło po wilamowsku | Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kosić | HOÜN₁ | HOÜN₁ v. (imp. sg. HOÜ, pl. HOÜT; part. perf. GYHOÜN + hon)
kosić: Konsty mer hyłfa bym grozhoün? ‘Możesz mi pomóc przy koszeniu trawy?’; Jyśter hiwa zy s’gytrȧd myta zȧnca ȧn zyhułn ȧn nöhta köma dy kombȧjna. ‘Dawniej koszono zboże kosami i sierpami, a później przyszły kombajny.’ Por. też: der hiöejer ‘kosiarz’. |
||||||||||||||||||||||||
| kostka u nogi | KNYHUŁ | KNYHUŁ s. m. (pl. KNYHUŁN, dim. KNYHEŁA) kostka u nogi: Ȧ yter bȧs’ȧ bym knyhuł. ‘Żmija ugryzła go przy kostce.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kosz | KIÖB | KIÖB s. m. (pl. KJYW, dim. KJYWŁA) kosz: Mȧj dźjada kund kjywła fłȧhta. Wjyr hon nö wifuł ufer śtuw. ‘Mój dziadek umiał wyplatać koszyki. Tyle (koszyków) jeszcze mamy na strychu.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kosztować, skosztować, spróbować, klaskać | KÖSTA | KÖSTA v. (imp. sg. KÖST, pl. KÖST; part. perf. GYKÖST + hon)
1. kosztować (o pieniądzach): Wen dy śtuw wje kösta wingjer owi toüzyt noünhundyt ufȧ mönda, wje’h zy mita. ‘Gdyby ten pokój kosztował mniej niż 1800 miesięcznie, wynająłbym go.’ 2. kosztować (o wysiłku, pracy itp.): Dü konst dy’ś nawet ny fürśteła, wifuł nerwyn höt’s mih gyköst, zih myt dar froü fu Bejm cy derkuza! ‘Nie możesz tego sobie nawet wyobrazić, ile to mnie kosztowało nerwów, żeby dogadać się z tą panią z Czech!’ 3. (s)kosztować, spróbować: Yhy wa der gan kösta, dü wyst zan, op dos ej güt oba ny. ‘Dam ci tego spróbować, zobaczysz, czy to jest dobre, czy nie.’ – w tym znaczeniu używa się również czasowników → PRIÖEBJYN (2. 4. klaskać: Nö zem wystymp hon oły gyköst. ‘Po jego / jej występie wszyscy klaskali.’ |
||||||||||||||||||||||||
| koszula, T-shirt | HEMB | HEMB s. n. (pl. HEMB / HEMBA, dim. HEMBŁA) 1. koszula: Wosfer hemb past mer beser: dos oba dos? ‘Która koszula lepiej mi pasuje: ta czy ta?’ 2. (dim.) T-shirt: Yhy ho śun cwe hembła ufer krefterȧj felün – yhy wȧ nist ny, wu zy ferśwynda! ‘Zgubiłem już dwa T-shirty na siłowni – nie wiem, gdzie one znikają!’ |
||||||||||||||||||||||||
| koszykówka | KIÖBBOL | KIÖBBOL s. f. (pl. KIÖBBOLN, dim. KIÖBBȦLA) koszykówka: Y dy kiöbbolwełt nama zy ym łiwsta dy huha uf. ‘Do świata koszykówki najchętniej przyjmuje się wysokich.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kot, kochanie, kotek, kotku, kotusiu | KOC | KOC s. f. (pl. KOCA, dim. KACŁA) 1. kot: Wen mȧj koc ȧzu mjoüct, ej zy ind hungjerik. ‘Kiedy mój kot tak miauczy, zawsze jest głodny.’; S’kacła łopyt dy myłih. ‘Kotek pije mleko.’; Yh zoh ȧmöł cwü koca / Ufum kjyhüf kroca /S’hot mih wunder, ejwerwunder / Wi dy koca kroca. ‘Widziałem raz dwa koty / Jak na cmentarzu drapią / Dziwiłem się, bardzo się dziwiłem / Jak koty drapią.’ (fragment piosenki Yh zoh ȧmöł cwü mykja); 2. (dim.) kochanie, kotek, kotku, kotusiu: Yh ho dih ȧzu gan, mȧj łiwys kacła! ‘Tak cię kocham, mój drogi kotku!’; Mȧj kacła, dos ej ju zjyr troürik. ‘Mój kotku, to takie smutne.’ Zob. też: → KIĆ |
||||||||||||||||||||||||
| kotka | KIĆ | KIĆ s. f. (pl. KIĆA) kotka: Mȧj kić ej wejder ȧzu cükuma, yhy mü zy nama cym weteryner. ‘Moja kotka znów tak schudła, muszę ją wziąć do weterynarza.’ Zob. też: → KOC |
||||||||||||||||||||||||
| kotlet mielony | ŚNICL | ŚNICL s. m. (pl. ŚNICLN) kotlet mielony: Der feter höt ȧ ganca tag śnicln gyrejst, bo’ȧ wöst, do hefa gest wan kuma. ‘Wujek cały dzień smażył kotlety mielone, bo wiedział, że przyjdzie dużo gości.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kotlet / sznycel wiedeński | KOTLET | KOTLET s. m. (pl. KOTLETA, dim. KOTLETŁA) kotlet / sznycel wiedeński: Wysty asa kotleta fum śwȧjnafłȧś? ‘Będziesz jadł kotlety z wieprzowiny?’ |
||||||||||||||||||||||||
| kowal | ŚMEJD | ŚMEJD s. m. (pl. ŚMYD, dim. ŚMEJDŁA) kowal: Hefa wymysiöejer śmyd łjyta jyśter jyr fȧh y Win. ‘Wielu wilamowskich kowali dawniej uczyło się swojego fachu w Wiedniu.’ |
||||||||||||||||||||||||
| koza | CEJG | CEJG s. f. (pl. CEJGJA, dim. CEJGŁA) koza: Uf dy cejg mü’ȧ ufpasa, bo zy kon bałd ołys uffrasa. ‘Na kozę należy uważać, bo może zjeść prawie wszystko.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kół do robienia otworów w ziemi | FÖŁ | FÖŁ s. m. (pl. FYŁN) kół do robienia otworów w ziemi (głównie do sadzenia ziemniaków): Y Wymysoü mahta zy dy łehjyn ufs arpułzeca myta fyłn, ȧ yn ütśofta ymsrod fu Wymysoü nȧ. Arpułzeca myt ȧm föł ej eht wymysiöeryś. ‘W Wilamowicach robiono dziury do sadzenia ziemniaków kołami, a w sąsiednich miejscowościach nie. Sadzenie ziemniaków za pomocą koła jest prawdziwie wilamowskie.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kołnierz | KUNER | KUNER s. m. (pl. KUNYN, dim. KYNELA) kołnierz: Der kuner by dam hemb ej ganc cyknytyt, dü müst’ȧ oüsbejgln. ‘Kołnierz tej koszuli jest całkiem pognieciony, musisz go wyprasować.’ |
||||||||||||||||||||||||
| koło, kółko, rower | ROD | ROD s. n. (pl. RYDYN, dim. RADŁA) 1. koło: S’oüta höt fjyr rydyn. ‘Samochód ma cztery koła.’ 2. (dim.) kółko: Dy wȧjsa tihła zȧjn myta ferśidnikja müstyn: myta kocafisła, myta klina ȧn grusa fłigja, myta radła. ‘Białe chusty mają różne wzory: z kocimi łapkami, z małymi i wielkimi muchami, z kółkami.’ 3. rower: Yhy fiöe śun ny ym / ufum rod, bo fu derzynt, wi’h bej ymgyfoła, łön mih dy kyndyn ny fiöen. ‘Nie jeżdżę już na rowerze, bo od czasu, gdy spadłam / spadłem, dzieci nie pozwalają mi jeździć.’ UWAGA: wymowa tego wyrazu różni się od wymowy wyrazu → ROT długością: rzeczownik ROD wymawiany jest długo. |
||||||||||||||||||||||||
| kołysać | BȦLA |
BȦLA v. (imp. sg. BȦL, pl. BȦLT; part. perf. GYBȦLT + hon)
|
||||||||||||||||||||||||
| kołysać, kołysać się | WIGJA (ZIH) | WIGJA (ZIH) v. (imp. sg. WIG, pl. WIGT; part. perf. GYWIGT + hon)
1. kołysać: Dy müter wigt s’wigła mytum kyndła. ‘Matka kołysze kołyskę z dzieckiem.’ 2. (z ZIH) kołysać się: Dy łynda wigta zih ym wynd. ‘Lipy kołysały się na wietrze.’; Der olifant wigt zih hefa möł, wen’ȧ y ȧm płoc śtejt – s’wyt’um bang zȧjn ȧn’ȧ wył zih gywys ȧbysła rjyn. ‘Słoń się często kołysze, stojąc w miejscu – pewnie mu się nudzi i chce się trochę poruszać.’ Zob. też: → BȦLA₂ |
||||||||||||||||||||||||
| kołysać się, bujać się, huśtać się, wywijać, machać, wymachiwać | ŚWYNGJA | ŚWYNGJA v. (imp. sg. ŚWYNG, pl. ŚWYNGT; part. perf. GYŚWUNGA + zȧjn / hon)
1. kołysać się, bujać się, huśtać się: Yhy ken di bow fu klinüf; wi wer kyndyn wün, to śwungwer ind cyzoma ufer śwyng ben yns ym giöeta. ‘Znam tę kobietę od dziecka; gdy byliśmy mali, to huśtaliśmy się zawsze razem na huśtawce u nas w ogrodzie.’ 2. wywijać, machać, wymachiwać: Der Geralt śwung mytum śwat gyśökt ejwer zem hiöet. ‘Geralt zręcznie wymachiwał mieczem nad głową.’ UWAGA: czasownik ŚWYNGJA w znaczeniu 1. nie jest zwrotny (tj. używa się go bez ZIH ‘się’), inaczej niż po polsku. Por. też: dy śwyng ‘huśtawka’. |
||||||||||||||||||||||||
| kołyska | BȦL |
BȦL s. f. (pl. BȦLN, dim. BȦLA) kołyska: Yr bȧl bȧla zy dy kyndyn, do zy ȧjśłöfa. ‘W kołysce kołysze się dzieci, żeby zasnęły.’ Zob. też: → WIG
|
||||||||||||||||||||||||
| kołyska | WIG |
WIG s. f. (pl. WIGJA, dim. WIGŁA) kołyska: Der mönd kom roüs hyndrum gybjyg, / S’śłyfyt mih ȧj wi s’kynd yr wig. ‘Księżyc wyszedł zza góry, / Usypiał mnie jak dziecko w kołysce.’ (FB 1921) Zob. też: → BȦL |
||||||||||||||||||||||||
| kran, dźwig | KRAN |
KRAN s. m. (pl. KRANA, dim. KRANŁA) 1. kran (z którego cieknie woda): O jerumȧ nȧ! Ho’h ȧ kran hejngybröht! Telefonjyźe gryhta cy ȧm mȧster, bo s’woser ej ejweron! ‘O nie! Zepsułem / Zepsułam kran! Dzwoń prędko do majstra, bo woda jest wszędzie!’; Yh trynk kȧ woser fum kran ny, ok cyderjyśt koh yh’s. ‘Nie piję wody z kranu, tylko najpierw ją gotuję.’ 2. dźwig (na budowie): Ȧ gyboüd uf piöer śtek huh wysty unȧ kran ny ufśteła. ‘Budynku na kilka pięter bez dźwigu nie zbudujesz.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kraść | ŚTAŁA | ŚTAŁA v. (imp. sg. ŚTYŁ / ŚTAŁ, pl. ŚTAŁT; part. perf. GYŚTÖŁA + hon)
kraść: Śtała dos hȧst oü, kȧ śtȧjer, oba fjyr ȧ bilet ny coła. ‘Kradzieżą jest też nieopłacenie podatku lub biletu.’; Ȧ śłȧhter menć höt mer ȧ kü ȧn ȧ fad gyśtöła! ‘Zły człowiek ukradł mi krowę i konia!’ |
||||||||||||||||||||||||
| krawat | KRAWATL | KRAWATL s. n. (pl. KRAWATLN) krawat: Ȧ trüg zih inda öntłik: ym rök, lȧjbla, wȧjsa hemb ȧn mytum krawatl undum hałc. ‘Chodził zawsze porządnie ubrany: w marynarce, kamizelce, białej koszuli i z krawatem pod szyją.’ Zob. też: → BINDL |
||||||||||||||||||||||||
| krawat | BINDL |
BINDL s. n. (pl. BINDLN) krawat: Zy kuzta fu bryć, golf, polityk ȧn bindln. ‘Rozmawiali o brydżu, polityce i krawatach.’; Dos wȧjsy bindl past giöe ny cy zem gała rök. ‘Ten biały krawat wcale nie pasował do jego żółtej marynarki.’ Zob. też: → KRAWATL
|
||||||||||||||||||||||||
| krawcowa, szwaczka | NYTERYN | NYTERYN s. f. (pl. NYTERYNA) krawcowa, szwaczka: Wen dy wyłst hon ȧ wymysiöejer ociwerik, djefsty cyderjyśt dy wiöer kiöefa, ȧ nöhta gejn cyr nyteryn. ‘Jeśli chcesz mieć strój wilamowski, musisz najpierw kupić materiał, a potem iść do krawcowej.’ Zob. też: → ŚNȦJDER |
||||||||||||||||||||||||
| krawiec | ŚNȦJDER | ŚNȦJDER s. m. (pl. ŚNȦJDYN, dim. ŚNȦJDELA) krawiec: S’zȧjn yta wo ȧmöł wingjer śnȧjdyn, war wyt yns ȧmöł nyn ibercijyn? ‘Teraz jest coraz mniej krawców, kto nam będzie kiedyś szył ibercijery (rodzaj płaszcza)?’ Zob. też: → NYTERYN |
||||||||||||||||||||||||
| kreda | KRȦJD | KRȦJD s. f. (pl. KRȦJDA, dim. KRȦJDŁA) kreda: Dy kyndyn hon ȧn rȧnaböga myta fiöerwikja krȧjda ufum pȧh gymöłt. ‘Dzieci narysowały tęczę kolorowymi kredkami na asfalcie.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krew | BŁÜT |
BŁÜT s. n. (pl. BŁÜTA, dim. BŁÜTŁA) krew: Yhy gej błüt ogan / śpendjyn. ‘Idę oddać krew.’; Dü konst cy fejł błüt ny feljyn, bo zyst wysty śtarwa. ‘Nie możesz stracić za dużo krwi, bo inaczej umrzesz.’ Por. też: błüta ‘krwawić’; błütik ‘krwawy, krwisty’, błütrut ‘krwisto czerwony’, błütöem ‘bardzo biedny’, ‘anemiczny’. |
||||||||||||||||||||||||
| krewny, krewna, spokrewniony | FRYND | FRYND adj. krewny, krewna, spokrewniony: Wjyr zȧjn mytum frynd. ‘Jesteśmy z nim / nią spokrewnieni.’; Ufum bygrytnys fu mer baba ho’h mih bałd myt men oła frynda gyzan. ‘Na pogrzebie babci zobaczyłem / zobaczyłam się prawie ze wszystkimi swoimi krewnymi.’ UWAGA: w odróżnieniu od polskiego krewny / krewna, wyraz FRYND jest przymiotnikiem. Por. też: pjyćkjawoserfrynd ‘dalecy krewni, dziesiąta woda z pieczek, siódma woda po kisielu’. Zob. też: → FRYNDŚOFT |
||||||||||||||||||||||||
| kroczyć, iść | ŚRȦJTA | ŚRȦJTA v. (imp. sg. ŚRȦJT, pl. ŚRȦJT; part. perf. GYŚRYTA + zȧjn)
kroczyć, iść: Har śrȧt cym tron ȧmałik, oder pewnik, zȧj śtatür wiöe głȧjh ȧn łiht – ider höt’ȧ y dar wȧjł tif gyaht. ‘Kroczył do tronu powoli, ale pewnie, jego postać była wyprostowana i jasna – każdy czuł w tej chwili do niego głęboki szacunek.’; Zy zułda ju ryś yn ham kuma, derwȧjł kuma zy eta byfynstyt gyśryta. ‘Mieli przyjść do domu wcześniej, a tymczasem kroczą do domu teraz, jak jest ciemno’. |
||||||||||||||||||||||||
| krok | ŚREJT |
ŚREJT s. m. (pl. ŚRYT) krok: Har höt ȧ jyśta śrejt gymaht ȧn’ȧ höt’s uf dy frȧjyt ȧjgyłoda. ‘On zrobił pierwszy krok i zaprosił ją na randkę.’; Ȧn śrejt weter, ȧn śrejt weter / Yt błȧjwer śtejn / Ȧn śrejt weter, ȧn śrejt weter / Yt kynwer gejn. ‘Jeden krok w przód, jeden krok w przód / Teraz stajemy / Jeden krok w przód / Teraz możemy iść.’ (fragment piosenki Ȧn śrejt weter) Por. też: uf idum śrejt ȧn trejt ‘wszędzie, na każdym kroku’: Uf idum śrejt ȧn trejt djef’ȧ uf dy klina kyndyn öbaht gan. ‘Na każdym kroku należy uważać na małe dzieci.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krokodyl | KROKODIL | KROKODIL s. m. (pl. KROKODILN) krokodyl: Hefa krokodiln frasa fyś. ‘Wiele krokodyli je ryby.’
|
||||||||||||||||||||||||
| król | KYNG | KYNG s. m. (pl. KYNG / KYNGJA, dat. pl. KYNGJA) król: Jyśter wün y Yłrop hefa kyngja, ȧ yta gyt’s jok zejwa: y Danyj, Norwegyj, Śwecyj, Hiśpȧni, Nejderłand, Belgyj ȧn England. ‘Dawniej było w Europie pełno królów, a teraz jest tylko siedem: w Danii, Norwegii, Szwecji, Hiszpanii, Holandii, Belgii i Anglii.’ Por. też: dy kyngjyn ‘królowa’. Zob. też: → DRȦJ KYNG |
||||||||||||||||||||||||
| królik | KYNGL | KYNGL s. m. (pl. KYNGLN, dim. TRÜŚŁA) królik: Jyśter wün dy kyngln ȧn dy cejgja dy fihjyn, wyły wün gyhałda fun hytłyn, dos hȧst fun zyta łoüt, wo zy hota kȧ fȧld ny, jok ȧ hyt. ‘Dawniej króliki i kozy to były zwierzęta, które były trzymane przez chałupników, to jest przez takich ludzi, którzy nie mieli pola, tylko chałupę.’ |
||||||||||||||||||||||||
| kromka chleba | ŚNYT | ŚNYT s. n. (pl. ŚNYTA, dim. ŚNYTŁA) kromka chleba: Müter, ga mer ȧ śnyt. ‘Mamo, daj mi kromkę (chleba).’ |
||||||||||||||||||||||||
| kropka | ŚȦKLA | ŚȦKLA s. n. (pl. ŚȦKLA) 1. kropka: Fyrym zȧjn zöfuł śȧkla uf dan fjyrheng? – Bo dy fłigja hon zy diöhȧ ganca zumer gyśmysa. ‘Dlaczego jest tyle kropek na tych zasłonach? – Bo przez całe lato paskudziły je muchy.’ 2. kropka (znak interpunkcyjny): Ym end fu ȧm zoc śrȧjwt mȧ s’mȧsts śȧkla, oder oü frecȧhja ȧna kekcȧhja. ‘Na końcu zdania najczęściej pisze się kropki, ale również pytajniki i wykrzykniki.’ Por. też: śȧkik ‘pstry, łaciaty, srokaty’. |
||||||||||||||||||||||||
| kropla, łza | WOSERTROPA | WOSERTROPA s. m. (pl. WOSERTROPA) kropla, łza: Ufum bygrytnys fur bow füła jum dy wosertropa fun oüga ro. ‘Na pogrzebie żony płynęły mu / jej łzy z oczu.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krótki | KÜC | KÜC adj., adv. (KJYCER, KJYCT-) krótki: Śoü’h beser oüs myta küca oba myta łanga łöda? ‘Lepiej wyglądam w krótkich czy w długich włosach?’; Ȧ kücy wȧjł kon yh hiöera, oder fjyder dih, bo zyst wa’h fjy dy wür gejn. ‘Krótką chwilę (= niedługo) mogę poczekać, ale śpiesz się, bo inaczej naprawdę sobie pójdę.’; Wjyr zan yns wejder nö ȧr küca poüz. ‘Znowu się widzimy / zobaczymy po krótkiej przerwie.’; Der tag wjyd nö ȧmöł kjycer, s’ej śun der hjewyst. ‘Dzień staje się coraz krótszy, to już jesień.’ Por. też: ferkjyca ‘skrócić, skracać’, dy ferkjycnan ‘skrót’. |
||||||||||||||||||||||||
| krótki fałdowany kaftan do kobiecego stroju wilamowskiego | JAKŁA | JAKŁA s. n. (pl. JAKŁA, dim. JAKŁA) krótki fałdowany kaftan do kobiecego stroju wilamowskiego: Hefa łoüt jera jypła, jakła, jaka ȧn kacabȧjkja cyzoma. ‘Wielu ludziom myli się, co oznacza jypła, jakła, jakla i kacabajka.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krowa | KÜ | KÜ s. f. (pl. KI, dat. pl. KIJA, dim. KIŁA) krowa: Gej dy ki mȧlkja. ‘Idź doić krowy.’; Nawet ȧ ałdy kü łjyt inda yhta cü. ‘Nawet stara krowa się zawsze czegoś nauczy.’ (powiedzenie wilamowskie) Zob. też: → KOŁP |
||||||||||||||||||||||||
| krzak | ŚTROÜH | ŚTROÜH s. m. (pl. ŚTROÜH, dat. pl. ŚTROÜHJA, dim. ŚTROÜHŁA) krzak: Jyśter głiöeta zy do yn śtroüh zyca ferśidnikjy śiöehnikjy. ‘Dawniej wierzono, że w krzakach siedzą różne straszydła.’; Yhy zy dy pȧrȧdȧjsepułn ȧn yh mah fłanca ȧłȧn, bo dy śtroühła yn getnerȧja zȧjn yta zjyr tojer. ‘Sieję pomidory i robię rozsadę samemu, bo krzaczki w centrum ogrodniczym są teraz bardzo drogie.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krzepnąć, ścinać się | GRYNA | GRYNA v. (imp. sg. GRYN, pl. GRYNT; part. perf. GYGRUNA / GYRUNA + zȧjn)
krzepnąć, ścinać się (stawać się stałym, o wystygającym tłuszczu, krwi itp., ale nie o mleku): Wen s’fety okült, to grynt’s. S’grynt oü s’błüt, wen’s fum łȧjb oüsgejt. ‘Kiedy tłuszcz stygnie, to krzepnie. Krzepnie też krew, kiedy wycieka z ciała.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krzesło | ŚTÜL | ŚTÜL s. m. (pl. ŚTILN, dim. ŚTIŁIHŁA) krzesło: Zyc nö, hösty ȧ śtül, to zyc nö, wawer ȧbysła kuza. ‘Posiedź jeszcze, masz krzesło, to siedź jeszcze, trochę porozmawiamy.’ Zob. też: → BȦJHTŚTÜL, → PRYDIKŚTÜL |
||||||||||||||||||||||||
| krzyczeć, wrzeszczeć | ŚRȦJN | ŚRȦJN v. (imp. sg. ŚRȦJ, pl. ŚRȦJT; part. perf. GYŚREJN + hon)
krzyczeć, wrzeszczeć: Har wułd śrȧjn, oder nist kom’um ny oüzum moüł. ‘Chciał krzyczeć, ale nic nie wyszło z jego ust.’; Yh ho gyhüt, wi dy höst gyśrejn – wos ej gyśan? ‘Słyszałem, jak krzyczałeś – co się stało?’ |
||||||||||||||||||||||||
| krzywy, krzywo | KRUM(P) | KRUM(P) adj., adv. krzywy, krzywo: Oü s’dah śȧn’um krump gywiöda cy zȧjn. ‘Też wydawało mu się, że dach stał się wykrzywił.’; Ny gej krump, bo’s wyt der śun ȧzu błȧjn. ‘Nie chodź krzywo, bo tak ci już zostanie.’; Wȧsty wos? Krumy fisła, brȧty noz. ‘Wiesz co? Krzywe nogi, szeroki nos.’ (rymowanka) Zob. też: → ŚIF |
||||||||||||||||||||||||
| krzywy, krzywo | ŚIF | ŚIF adj., adv. krzywy, krzywo: Dos brat mü głȧjh zȧjn ȧ ny śif. ‘Deska ma być prosta a nie krzywa.’ Zob. też: → KRUM(P) |
||||||||||||||||||||||||
| krzyż, kręgosłup | KROÜC | KROÜC s. n. / m. (pl. KROÜCYN, dim. KROÜCŁA) krzyż, kręgosłup: S’tüt mer ȧzu wej ym kroüc, do’h kon mih ny bigja. ‘Tak boli mnie w krzyżach, że się nie mogę zginać / pochylać.’; Ku myt mer myt, der basen wyt yns güt maha uf dy kranka kroücyn. ‘Chodź ze mną, basen dobrze zrobi na nasze chore kręgosłupy.’ |
||||||||||||||||||||||||
| krzyż, znak krzyża | KROÜC | KROÜC s. n. (pl. KROÜC, dim. KROÜCŁA) 1. krzyż: Dy kjyh höt cwej tjym ȧn uf idum ej ȧ kroüc. ‘Kościół ma dwie wieże i na każdej jest krzyż.’; Yh triöe inda s’kroücła undum hołc. ‘Zawsze noszę krzyżyk na szyi.’; Dy serwet ej oüsgynyt myt ruta kroücła. ‘Serweta jest wyszyta czerwonymi krzyżykami.’; Har höt hefa kroüc fu marmürśtȧn ufum kjyhüf gyzan. ‘On zobaczył wiele krzyży z marmuru na cmentarzu.’ Ider menć trjet zȧj kroüc. ‘Każdy niesie swój krzyż.’ 2. znak krzyża: Der fiöer maht ȧ kroüc yr łöft. ‘Ksiądz zrobił znak krzyża w powietrzu.’; Dy mama maht inda s’kroüc ufum brut, wȧł zy ofüng cy śnȧjda. ‘Mama zawsze robiła znak krzyża na chlebie, zanim zaczęła kroić.’ Por. też: der kroücwȧg ‘droga krzyżowa’, s’zyłwer kroücła ‘srebrny krzyżyk (element stroju wilamowskiego)’. |
||||||||||||||||||||||||
| książę | FJYŚT | FJYŚT s. m. (pl. FJYŚTA, acc. / dat. sg. FJYŚTA, gen. FJYŚTAS) książę: Zy ziöen, do dy fürfatyn fun Wymysiöejyn wün ȧjgyłoda fum fjyśta fum Fjyśtatüm Oüswynca, wen dy oüswyncer ad wiöd ferwistyt fun Tatan. ‘Mówi się, że praojcowie Wilamowian zostali zaproszeni przez księcia z Księstwa Oświęcimskiego, kiedy Ziemia Oświęcimska została spustoszona przez Tatarów.’ Por. też: s’fjyśtatüm ‘księstwo’, der fjyśta ‘szczyt dachu’. |
||||||||||||||||||||||||
| książę (zwrot do księdza), ksiądz pochodzący z rodziny mówiącego | PATER | PATER s. m. (pl. PATYN, dim. PATELA) 1. księże (zwrot do księdza): Pater, foter ej gykuma cym kolendowȧn. ‘Proboszcz, ksiądz przyszedł, żeby zakolędować.’ (fragment pieśni Pater, foter) 2. ksiądz pochodzący z rodziny mówiącego: Ynzer pater dos wiöe der brüder y mem foter. ‘Nasz pater to był brat mojego ojca.’ Zob. też: → FIÖER |