Słownik

Hasło po polsku Hasło po wilamowsku Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady
kosić HOÜN₁

HOÜN₁ v. (imp. sg. HOÜ, pl. HOÜT; part. perf. GYHOÜN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

HOÜ

HOÜN

2. p.

HJEST

HOÜT

3. p.

HJET

HOÜN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

HIW

HIWA

2. p.

HIWST

HIWT

3. p.

HIW

HIWA

kosić: Konsty mer hyłfa bym grozhoün? ‘Możesz mi pomóc przy koszeniu trawy?’; Jyśter hiwa zy s’gytrȧd myta zȧnca ȧn zyhułn ȧn nöhta köma dy kombȧjna. ‘Dawniej koszono zboże kosami i sierpami, a później przyszły kombajny.’

Por. też: der hiöejer ‘kosiarz’.

kostka u nogi KNYHUŁ

KNYHUŁ s. m. (pl. KNYHUŁN, dim. KNYHEŁA)

kostka u nogi: Ȧ yter bȧs’ȧ bym knyhuł. ‘Żmija ugryzła go przy kostce.’

kosz KIÖB

KIÖB s. m. (pl. KJYW, dim. KJYWŁA)

kosz: Mȧj dźjada kund kjywła fłȧhta. Wjyr hon nö wifuł ufer śtuw. ‘Mój dziadek umiał wyplatać koszyki. Tyle (koszyków) jeszcze mamy na strychu.’

kosztować, skosztować, spróbować, klaskać KÖSTA

KÖSTA v. (imp. sg. KÖST, pl. KÖST; part. perf. GYKÖST + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

KÖST

KÖSTA

2. p.

KÖST

KÖST

3. p.

KÖST

KÖSTA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

KÖST

KÖSTA

2. p.

KÖST(ST)

KÖST

3. p.

KÖST

KÖSTA

1. kosztować (o pieniądzach): Wen dy śtuw wje kösta wingjer owi toüzyt noünhundyt ufȧ mönda, wje’h zy mita. ‘Gdyby ten pokój kosztował mniej niż 1800 miesięcznie, wynająłbym go.’

2. kosztować (o wysiłku, pracy itp.): Dü konst dy’ś nawet ny fürśteła, wifuł nerwyn höt’s mih gyköst, zih myt dar froü fu Bejm cy derkuza! ‘Nie możesz tego sobie nawet wyobrazić, ile to mnie kosztowało nerwów, żeby dogadać się z tą panią z Czech!’

3. (s)kosztować, spróbować: Yhy wa der gan kösta, dü wyst zan, op dos ej güt oba ny. ‘Dam ci tego spróbować, zobaczysz, czy to jest dobre, czy nie.’ – w tym znaczeniu używa się również czasowników → PRIÖEBJYN (2.) i → ŚMEKJA (2.).

4. klaskać: Nö zem wystymp hon oły gyköst. ‘Po jego / jej występie wszyscy klaskali.’

koszula, T-shirt HEMB

HEMB s. n. (pl. HEMB / HEMBA, dim. HEMBŁA)

1. koszula: Wosfer hemb past mer beser: dos oba dos? ‘Która koszula lepiej mi pasuje: ta czy ta?’

2. (dim.) T-shirt: Yhy ho śun cwe hembła ufer krefterȧj felün – yhy wȧ nist ny, wu zy ferśwynda! ‘Zgubiłem już dwa T-shirty na siłowni – nie wiem, gdzie one znikają!’

koszykówka KIÖBBOL

KIÖBBOL s. f. (pl. KIÖBBOLN, dim. KIÖBBȦLA)

koszykówka: Y dy kiöbbolwełt nama zy ym łiwsta dy huha uf. ‘Do świata koszykówki najchętniej przyjmuje się wysokich.’

kot, kochanie, kotek, kotku, kotusiu KOC

KOC s. f. (pl. KOCA, dim. KACŁA)

1. kot: Wen mȧj koc ȧzu mjoüct, ej zy ind hungjerik. ‘Kiedy mój kot tak miauczy, zawsze jest głodny.’; S’kacła łopyt dy myłih. ‘Kotek pije mleko.’; Yh zoh ȧmöł cwü koca / Ufum kjyhüf kroca /S’hot mih wunder, ejwerwunder / Wi dy koca kroca. ‘Widziałem raz dwa koty / Jak na cmentarzu drapią / Dziwiłem się, bardzo się dziwiłem / Jak koty drapią.’ (fragment piosenki Yh zoh ȧmöł cwü mykja);

2. (dim.) kochanie, kotek, kotku, kotusiu: Yh ho dih ȧzu gan, mȧj łiwys kacła! ‘Tak cię kocham, mój drogi kotku!’; Mȧj kacła, dos ej ju zjyr troürik. ‘Mój kotku, to takie smutne.’

Zob. też: → KIĆ, → KOTER

kotka KIĆ

KIĆ s. f. (pl. KIĆA)

kotka: Mȧj kić ej wejder ȧzu cükuma, yhy mü zy nama cym weteryner. ‘Moja kotka znów tak schudła, muszę ją wziąć do weterynarza.’

Zob. też: → KOC

kotlet mielony ŚNICL

ŚNICL s. m. (pl. ŚNICLN)

kotlet mielony: Der feter höt ȧ ganca tag śnicln gyrejst, bo’ȧ wöst, do hefa gest wan kuma. ‘Wujek cały dzień smażył kotlety mielone, bo wiedział, że przyjdzie dużo gości.’

kotlet / sznycel wiedeński KOTLET

KOTLET s. m. (pl. KOTLETA, dim. KOTLETŁA)

kotlet / sznycel wiedeński: Wysty asa kotleta fum śwȧjnafłȧś? ‘Będziesz jadł kotlety z wieprzowiny?’

kowal ŚMEJD

ŚMEJD s. m. (pl. ŚMYD, dim. ŚMEJDŁA)

kowal: Hefa wymysiöejer śmyd łjyta jyśter jyr fȧh y Win. ‘Wielu wilamowskich kowali dawniej uczyło się swojego fachu w Wiedniu.’

koza CEJG

CEJG s. f. (pl. CEJGJA, dim. CEJGŁA)

koza: Uf dy cejg mü’ȧ ufpasa, bo zy kon bałd ołys uffrasa. ‘Na kozę należy uważać, bo może zjeść prawie wszystko.’

kół do robienia otworów w ziemi FÖŁ

FÖŁ s. m. (pl. FYŁN)

kół do robienia otworów w ziemi (głównie do sadzenia ziemniaków): Y Wymysoü mahta zy dy łehjyn ufs arpułzeca myta fyłn, ȧ yn ütśofta ymsrod fu Wymysoü nȧ. Arpułzeca myt ȧm föł ej eht wymysiöeryś. ‘W Wilamowicach robiono dziury do sadzenia ziemniaków kołami, a w sąsiednich miejscowościach nie. Sadzenie ziemniaków za pomocą koła jest prawdziwie wilamowskie.’

kołnierz KUNER

KUNER s. m. (pl. KUNYN, dim. KYNELA)

kołnierz: Der kuner by dam hemb ej ganc cyknytyt, dü müst’ȧ oüsbejgln. ‘Kołnierz tej koszuli jest całkiem pognieciony, musisz go wyprasować.’

koło, kółko, rower ROD

ROD s. n. (pl. RYDYN, dim. RADŁA)

1. koło: S’oüta höt fjyr rydyn. ‘Samochód ma cztery koła.’

2. (dim.) kółko: Dy wȧjsa tihła zȧjn myta ferśidnikja müstyn: myta kocafisła, myta klina ȧn grusa fłigja, myta radła. ‘Białe chusty mają różne wzory: z kocimi łapkami, z małymi i wielkimi muchami, z kółkami.’

3. rower: Yhy fiöe śun ny ym / ufum rod, bo fu derzynt, wi’h bej ymgyfoła, łön mih dy kyndyn ny fiöen. ‘Nie jeżdżę już na rowerze, bo od czasu, gdy spadłam / spadłem, dzieci nie pozwalają mi jeździć.’

UWAGA: wymowa tego wyrazu różni się od wymowy wyrazu → ROT długością: rzeczownik ROD wymawiany jest długo.

kołysać BȦLA

 

BȦLA v. (imp. sg. BȦL, pl. BȦLT; part. perf. GYBȦLT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

BȦL

BȦLA

2. p.

BȦLST

BȦLT

3. p.

BȦLT

BȦLA

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

BȦLT

BȦLTA

2. p.

BȦLTST

BȦLT

3. p.

BȦLT

BȦLTA


kołysać: Hüśu, hüśu, bȧla / S’pipi łet ȧ ȧla / Dy mama wyt rejsa / Ȧn s’kyndła wyt asa. ‘Kołysz się, kołysz się / Kurczątko składa jajko / Mama je usmaży / A dzieciątko zje.’ (rymowanka)

kołysać, kołysać się WIGJA (ZIH)

WIGJA (ZIH) v. (imp. sg. WIG, pl. WIGT; part. perf. GYWIGT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

WIG

WIGJA

2. p.

WIGST

WIGT

3. p.

WIGT

WIGJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

WIGT

WIGTA

2. p.

WIGTST

WIGT

3. p.

WIGT

WIGTA

1. kołysać: Dy müter wigt s’wigła mytum kyndła. ‘Matka kołysze kołyskę z dzieckiem.’

2. (z ZIH) kołysać się: Dy łynda wigta zih ym wynd. ‘Lipy kołysały się na wietrze.’; Der olifant wigt zih hefa möł, wen’ȧ y ȧm płoc śtejt – s’wyt’um bang zȧjn ȧn’ȧ wył zih gywys ȧbysła rjyn. ‘Słoń się często kołysze, stojąc w miejscu – pewnie mu się nudzi i chce się trochę poruszać.’

Zob. też: → BȦLA₂

kołysać się, bujać się, huśtać się, wywijać, machać, wymachiwać ŚWYNGJA

ŚWYNGJA v. (imp. sg. ŚWYNG, pl. ŚWYNGT; part. perf. GYŚWUNGA + zȧjn / hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚWYNG

ŚWYNGJA

2. p.

ŚWYNGST

ŚWYNGT

3. p.

ŚWYNGT

ŚWYNGJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚWUNG

ŚWUNGA

2. p.

ŚWUNGST

ŚWUNGT

3. p.

ŚWUNG

ŚWUNGA

1. kołysać się, bujać się, huśtać się: Yhy ken di bow fu klinüf; wi wer kyndyn wün, to śwungwer ind cyzoma ufer śwyng ben yns ym giöeta. ‘Znam tę kobietę od dziecka; gdy byliśmy mali, to huśtaliśmy się zawsze razem na huśtawce u nas w ogrodzie.’

2. wywijać, machać, wymachiwać: Der Geralt śwung mytum śwat gyśökt ejwer zem hiöet. ‘Geralt zręcznie wymachiwał mieczem nad głową.’

UWAGA: czasownik ŚWYNGJA w znaczeniu 1. nie jest zwrotny (tj. używa się go bez ZIH ‘się’), inaczej niż po polsku.

Por. też: dy śwyng ‘huśtawka’.

kołyska BȦL

 

BȦL s. f. (pl. BȦLN, dim. BȦLA)

kołyska: Yr bȧl bȧla zy dy kyndyn, do zy ȧjśłöfa. ‘W kołysce kołysze się dzieci, żeby zasnęły.’

Zob. też: → WIG

 

kołyska WIG

WIG s. f. (pl. WIGJA, dim. WIGŁA)

kołyska: Der mönd kom roüs hyndrum gybjyg, / S’śłyfyt mih ȧj wi s’kynd yr wig. ‘Księżyc wyszedł zza góry, / Usypiał mnie jak dziecko w kołysce.’ (FB 1921)

Zob. też: → BȦL

kran, dźwig KRAN

KRAN s. m. (pl. KRANA, dim. KRANŁA)

1. kran (z którego cieknie woda): O jerumȧ nȧ! Ho’h ȧ kran hejngybröht! Telefonjyźe gryhta cy ȧm mȧster, bo s’woser ej ejweron! ‘O nie! Zepsułem / Zepsułam kran! Dzwoń prędko do majstra, bo woda jest wszędzie!’; Yh trynk kȧ woser fum kran ny, ok cyderjyśt koh yh’s. ‘Nie piję wody z kranu, tylko najpierw ją gotuję.’

2. dźwig (na budowie): Ȧ gyboüd uf piöer śtek huh wysty unȧ kran ny ufśteła. ‘Budynku na kilka pięter bez dźwigu nie zbudujesz.’

kraść ŚTAŁA

ŚTAŁA v. (imp. sg. ŚTYŁ / ŚTAŁ, pl. ŚTAŁT; part. perf. GYŚTÖŁA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚTAŁ

ŚTAŁA

2. p.

ŚTYŁST

ŚTAŁT

3. p.

ŚTYŁT

ŚTAŁA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚTÜŁ

ŚTÜŁA

2. p.

ŚTÜŁST

ŚTÜŁT

3. p.

ŚTÜŁ

ŚTÜŁA

kraść: Śtała dos hȧst oü, kȧ śtȧjer, oba fjyr ȧ bilet ny coła. ‘Kradzieżą jest też nieopłacenie podatku lub biletu.’; Ȧ śłȧhter menć höt mer ȧ kü ȧn ȧ fad gyśtöła! ‘Zły człowiek ukradł mi krowę i konia!’

krawat KRAWATL

KRAWATL s. n. (pl. KRAWATLN)

krawat: Ȧ trüg zih inda öntłik: ym rök, lȧjbla, wȧjsa hemb ȧn mytum krawatl undum hałc. ‘Chodził zawsze porządnie ubrany: w marynarce, kamizelce, białej koszuli i z krawatem pod szyją.’

Zob. też: → BINDL

krawat BINDL

 

BINDL s. n. (pl. BINDLN)

krawat: Zy kuzta fu bryć, golf, polityk ȧn bindln. ‘Rozmawiali o brydżu, polityce i krawatach.’; Dos wȧjsy bindl past giöe ny cy zem gała rök. ‘Ten biały krawat wcale nie pasował do jego żółtej marynarki.’

Zob. też: → KRAWATL

 

krawcowa, szwaczka NYTERYN

NYTERYN s. f. (pl. NYTERYNA)

krawcowa, szwaczka: Wen dy wyłst hon ȧ wymysiöejer ociwerik, djefsty cyderjyśt dy wiöer kiöefa, ȧ nöhta gejn cyr nyteryn. ‘Jeśli chcesz mieć strój wilamowski, musisz najpierw kupić materiał, a potem iść do krawcowej.’

Zob. też: → ŚNȦJDER

krawiec ŚNȦJDER

ŚNȦJDER s. m. (pl. ŚNȦJDYN, dim. ŚNȦJDELA)

krawiec: S’zȧjn yta wo ȧmöł wingjer śnȧjdyn, war wyt yns ȧmöł nyn ibercijyn? ‘Teraz jest coraz mniej krawców, kto nam będzie kiedyś szył ibercijery (rodzaj płaszcza)?’

Zob. też: → NYTERYN

kreda KRȦJD

KRȦJD s. f. (pl. KRȦJDA, dim. KRȦJDŁA)

kreda: Dy kyndyn hon ȧn rȧnaböga myta fiöerwikja krȧjda ufum pȧh gymöłt. ‘Dzieci narysowały tęczę kolorowymi kredkami na asfalcie.’

krew BŁÜT

 

BŁÜT s. n. (pl. BŁÜTA, dim. BŁÜTŁA)

krew: Yhy gej błüt ogan / śpendjyn. ‘Idę oddać krew.’; Dü konst cy fejł błüt ny feljyn, bo zyst wysty śtarwa. ‘Nie możesz stracić za dużo krwi, bo inaczej umrzesz.’

Por. też: błüta ‘krwawić’; błütik ‘krwawy, krwisty’, błütrut ‘krwisto czerwony’, błütöem ‘bardzo biedny’, ‘anemiczny’.

krewny, krewna, spokrewniony FRYND

FRYND adj.

krewny, krewna, spokrewniony: Wjyr zȧjn mytum frynd. ‘Jesteśmy z nim / nią spokrewnieni.’; Ufum bygrytnys fu mer baba ho’h mih bałd myt men oła frynda gyzan. ‘Na pogrzebie babci zobaczyłem / zobaczyłam się prawie ze wszystkimi swoimi krewnymi.’

UWAGA: w odróżnieniu od polskiego krewny / krewna, wyraz FRYND jest przymiotnikiem.

Por. też: pjyćkjawoserfrynd ‘dalecy krewni, dziesiąta woda z pieczek, siódma woda po kisielu’.

Zob. też: → FRYNDŚOFT

kroczyć, iść ŚRȦJTA

ŚRȦJTA v. (imp. sg. ŚRȦJT, pl. ŚRȦJT; part. perf. GYŚRYTA + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚRȦJT

ŚRȦJTA

2. p.

ŚRȦJTST

ŚRȦJT

3. p.

ŚRȦJT

ŚRȦJTA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚRȦT

ŚRYTA

2. p.

ŚRȦTST

ŚRYT

3. p.

ŚRȦT

ŚRYTA

kroczyć, iść: Har śrȧt cym tron ȧmałik, oder pewnik, zȧj śtatür wiöe głȧjh ȧn łiht – ider höt’ȧ y dar wȧjł tif gyaht. ‘Kroczył do tronu powoli, ale pewnie, jego postać była wyprostowana i jasna – każdy czuł w tej chwili do niego głęboki szacunek.’; Zy zułda ju ryś yn ham kuma, derwȧjł kuma zy eta byfynstyt gyśryta. ‘Mieli przyjść do domu wcześniej, a tymczasem kroczą do domu teraz, jak jest ciemno’.

krok ŚREJT

ŚREJT s. m. (pl. ŚRYT)

krok: Har höt ȧ jyśta śrejt gymaht ȧn’ȧ höt’s uf dy frȧjyt ȧjgyłoda. ‘On zrobił pierwszy krok i zaprosił ją na randkę.’; Ȧn śrejt weter, ȧn śrejt weter / Yt błȧjwer śtejn / Ȧn śrejt weter, ȧn śrejt weter / Yt kynwer gejn. ‘Jeden krok w przód, jeden krok w przód / Teraz stajemy / Jeden krok w przód / Teraz możemy iść.’ (fragment piosenki Ȧn śrejt weter)

Por. też: uf idum śrejt ȧn trejt ‘wszędzie, na każdym kroku’: Uf idum śrejt ȧn trejt djef’ȧ uf dy klina kyndyn öbaht gan. ‘Na każdym kroku należy uważać na małe dzieci.’

krokodyl KROKODIL

KROKODIL s. m. (pl. KROKODILN)

krokodyl: Hefa krokodiln frasa fyś. ‘Wiele krokodyli je ryby.’

król KYNG

KYNG s. m. (pl. KYNG / KYNGJA, dat. pl. KYNGJA)

król: Jyśter wün y Yłrop hefa kyngja, ȧ yta gyt’s jok zejwa: y Danyj, Norwegyj, Śwecyj, Hiśpȧni, Nejderłand, Belgyj ȧn England. ‘Dawniej było w Europie pełno królów, a teraz jest tylko siedem: w Danii, Norwegii, Szwecji, Hiszpanii, Holandii, Belgii i Anglii.’

Por. też: dy kyngjyn ‘królowa’.

Zob. też: → DRȦJ KYNG

królik KYNGL

KYNGL s. m. (pl. KYNGLN, dim. TRÜŚŁA)

królik: Jyśter wün dy kyngln ȧn dy cejgja dy fihjyn, wyły wün gyhałda fun hytłyn, dos hȧst fun zyta łoüt, wo zy hota kȧ fȧld ny, jok ȧ hyt. ‘Dawniej króliki i kozy to były zwierzęta, które były trzymane przez chałupników, to jest przez takich ludzi, którzy nie mieli pola, tylko chałupę.’

kromka chleba ŚNYT

ŚNYT s. n. (pl. ŚNYTA, dim. ŚNYTŁA)

kromka chleba: Müter, ga mer ȧ śnyt. ‘Mamo, daj mi kromkę (chleba).’

kropka ŚȦKLA

ŚȦKLA s. n. (pl. ŚȦKLA)

1. kropka: Fyrym zȧjn zöfuł śȧkla uf dan fjyrheng? – Bo dy fłigja hon zy diöhȧ ganca zumer gyśmysa. ‘Dlaczego jest tyle kropek na tych zasłonach? – Bo przez całe lato paskudziły je muchy.’

2. kropka (znak interpunkcyjny): Ym end fu ȧm zoc śrȧjwt mȧ s’mȧsts śȧkla, oder oü frecȧhja ȧna kekcȧhja. ‘Na końcu zdania najczęściej pisze się kropki, ale również pytajniki i wykrzykniki.’

Por. też: śȧkik ‘pstry, łaciaty, srokaty’.

kropla, łza WOSERTROPA

WOSERTROPA s. m. (pl. WOSERTROPA)

kropla, łza: Ufum bygrytnys fur bow füła jum dy wosertropa fun oüga ro. ‘Na pogrzebie żony płynęły mu / jej łzy z oczu.’

krótki KÜC

KÜC adj., adv. (KJYCER, KJYCT-)

krótki: Śoü’h beser oüs myta küca oba myta łanga łöda? ‘Lepiej wyglądam w krótkich czy w długich włosach?’; Ȧ kücy wȧjł kon yh hiöera, oder fjyder dih, bo zyst wa’h fjy dy wür gejn. ‘Krótką chwilę (= niedługo) mogę poczekać, ale śpiesz się, bo inaczej naprawdę sobie pójdę.’; Wjyr zan yns wejder nö ȧr küca poüz. ‘Znowu się widzimy / zobaczymy po krótkiej przerwie.’; Der tag wjyd nö ȧmöł kjycer, s’ej śun der hjewyst. ‘Dzień staje się coraz krótszy, to już jesień.’

Por. też: ferkjyca ‘skrócić, skracać’, dy ferkjycnan ‘skrót’.

krótki fałdowany kaftan do kobiecego stroju wilamowskiego JAKŁA

JAKŁA s. n. (pl. JAKŁA, dim. JAKŁA)

krótki fałdowany kaftan do kobiecego stroju wilamowskiego: Hefa łoüt jera jypła, jakła, jaka ȧn kacabȧjkja cyzoma. ‘Wielu ludziom myli się, co oznacza jypła, jakła, jakla i kacabajka.’

krowa

s. f. (pl. KI, dat. pl. KIJA, dim. KIŁA)

krowa: Gej dy ki mȧlkja. ‘Idź doić krowy.’; Nawet ȧ ałdy łjyt inda yhta cü. ‘Nawet stara krowa się zawsze czegoś nauczy.’ (powiedzenie wilamowskie)

Zob. też: → KOŁP, → ÖKS

krzak ŚTROÜH

ŚTROÜH s. m. (pl. ŚTROÜH, dat. pl. ŚTROÜHJA, dim. ŚTROÜHŁA)

krzak: Jyśter głiöeta zy do yn śtroüh zyca ferśidnikjy śiöehnikjy. ‘Dawniej wierzono, że w krzakach siedzą różne straszydła.’; Yhy zy dy pȧrȧdȧjsepułn ȧn yh mah fłanca ȧłȧn, bo dy śtroühła yn getnerȧja zȧjn yta zjyr tojer. ‘Sieję pomidory i robię rozsadę samemu, bo krzaczki w centrum ogrodniczym są teraz bardzo drogie.’

krzepnąć, ścinać się GRYNA

GRYNA v. (imp. sg. GRYN, pl. GRYNT; part. perf. GYGRUNA / GYRUNA + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

GRYN

GRYNA

2. p.

GRYNST

GRYNT

3. p.

GRYNT

GRYNA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

GRUN

GRUNA

2. p.

GRUNST

GRUNT

3. p.

GRUNT

GRUNA

krzepnąć, ścinać się (stawać się stałym, o wystygającym tłuszczu, krwi itp., ale nie o mleku): Wen s’fety okült, to grynt’s. S’grynt oü s’błüt, wen’s fum łȧjb oüsgejt. ‘Kiedy tłuszcz stygnie, to krzepnie. Krzepnie też krew, kiedy wycieka z ciała.’

krzesło ŚTÜL

ŚTÜL s. m. (pl. ŚTILN, dim. ŚTIŁIHŁA)

krzesło: Zyc nö, hösty ȧ śtül, to zyc nö, wawer ȧbysła kuza. ‘Posiedź jeszcze, masz krzesło, to siedź jeszcze, trochę porozmawiamy.’

Zob. też: → BȦJHTŚTÜL, → PRYDIKŚTÜL

krzyczeć, wrzeszczeć ŚRȦJN

ŚRȦJN v. (imp. sg. ŚRȦJ, pl. ŚRȦJT; part. perf. GYŚREJN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚRȦJ

ŚRȦJN

2. p.

ŚRȦJST

ŚRȦJT

3. p.

ŚRȦJT

ŚRȦJN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚRȦ

ŚRYN

2. p.

ŚRȦST

ŚRYT

3. p.

ŚRȦ

ŚRYN

krzyczeć, wrzeszczeć: Har wułd śrȧjn, oder nist kom’um ny oüzum moüł. ‘Chciał krzyczeć, ale nic nie wyszło z jego ust.’; Yh ho gyhüt, wi dy höst gyśrejn – wos ej gyśan? ‘Słyszałem, jak krzyczałeś – co się stało?’

krzywy, krzywo KRUM(P)

KRUM(P) adj., adv.

krzywy, krzywo: Oü s’dah śȧn’um krump gywiöda cy zȧjn. ‘Też wydawało mu się, że dach stał się wykrzywił.’; Ny gej krump, bo’s wyt der śun ȧzu błȧjn. ‘Nie chodź krzywo, bo tak ci już zostanie.’; Wȧsty wos? Krumy fisła, brȧty noz. ‘Wiesz co? Krzywe nogi, szeroki nos.’ (rymowanka)

Zob. też: → ŚIF

krzywy, krzywo ŚIF

ŚIF adj., adv.

krzywy, krzywo: Dos brat mü głȧjh zȧjn ȧ ny śif. ‘Deska ma być prosta a nie krzywa.’

Zob. też: → KRUM(P)

krzyż, kręgosłup KROÜC

KROÜC s. n. / m. (pl. KROÜCYN, dim. KROÜCŁA)

krzyż, kręgosłup: S’tüt mer ȧzu wej ym kroüc, do’h kon mih ny bigja. ‘Tak boli mnie w krzyżach, że się nie mogę zginać / pochylać.’; Ku myt mer myt, der basen wyt yns güt maha uf dy kranka kroücyn. ‘Chodź ze mną, basen dobrze zrobi na nasze chore kręgosłupy.’

krzyż, znak krzyża KROÜC

KROÜC s. n. (pl. KROÜC, dim. KROÜCŁA)

1. krzyż: Dy kjyh höt cwej tjym ȧn uf idum ej ȧ kroüc. ‘Kościół ma dwie wieże i na każdej jest krzyż.’; Yh triöe inda s’kroücła undum hołc. ‘Zawsze noszę krzyżyk na szyi.’; Dy serwet ej oüsgynyt myt ruta kroücła. ‘Serweta jest wyszyta czerwonymi krzyżykami.’; Har höt hefa kroüc fu marmürśtȧn ufum kjyhüf gyzan. ‘On zobaczył wiele krzyży z marmuru na cmentarzu.’ Ider menć trjet zȧj kroüc. ‘Każdy niesie swój krzyż.’

2. znak krzyża: Der fiöer maht ȧ kroüc yr łöft. ‘Ksiądz zrobił znak krzyża w powietrzu.’; Dy mama maht inda s’kroüc ufum brut, wȧł zy ofüng cy śnȧjda. ‘Mama zawsze robiła znak krzyża na chlebie, zanim zaczęła kroić.’

Por. też: der kroücwȧg ‘droga krzyżowa’, s’zyłwer kroücła ‘srebrny krzyżyk (element stroju wilamowskiego)’.

książę FJYŚT

FJYŚT s. m. (pl. FJYŚTA, acc. / dat. sg. FJYŚTA, gen. FJYŚTAS)

książę: Zy ziöen, do dy fürfatyn fun Wymysiöejyn wün ȧjgyłoda fum fjyśta fum Fjyśtatüm Oüswynca, wen dy oüswyncer ad wiöd ferwistyt fun Tatan. ‘Mówi się, że praojcowie Wilamowian zostali zaproszeni przez księcia z Księstwa Oświęcimskiego, kiedy Ziemia Oświęcimska została spustoszona przez Tatarów.’

Por. też: s’fjyśtatüm ‘księstwo’, der fjyśta ‘szczyt dachu’.

książę (zwrot do księdza), ksiądz pochodzący z rodziny mówiącego PATER

PATER s. m. (pl. PATYN, dim. PATELA)

1. księże (zwrot do księdza): Pater, foter ej gykuma cym kolendowȧn. ‘Proboszcz, ksiądz przyszedł, żeby zakolędować.’ (fragment pieśni Pater, foter)

2. ksiądz pochodzący z rodziny mówiącego: Ynzer pater dos wiöe der brüder y mem foter. ‘Nasz pater to był brat mojego ojca.’

Zob. też: → FIÖER