Słownik

BIHŁA s. n. (pl. BIHŁA)

książka: Bihła kon’ȧ oüsłȧjn yr bibliotek. ‘Książki można wypożyczać w bibliotece.’

Zob. też: → BÜH

BÜH s. n. (pl. BIHJYN, dim. BIHŁA)

księga: Imyd byśtełt’um s’grysty ȧn s’śwjersty büh yr bibliotek ȧna nöhta kund’ȧ’s ny hywa. ‘Ktoś zamówił sobie największą i najcięższą księgę w bibliotece i potem nie mógł jej podnieść.’

Zob. też: → BIHŁA

MÖND₂ s. m. (pl. MÖNDA, dim. MÖNDŁA)

księżyc: Der mönd śȧjnt hoüt zu zjyr śejn! ‘Księżyc świeci dziś tak pięknie!’

Por. też: der möndaśȧjn ‘światło / blask księżyca’.

MÖND₂ s. m. (pl. MÖNDA, dim. MÖNDŁA)

księżyc: Der mönd śȧjnt hoüt zu zjyr śejn! ‘Księżyc świeci dziś tak pięknie!’

Por. też: der möndaśȧjn ‘światło / blask księżyca’.

FÜM s. f. (pl. FJYM, dim. FJYMŁA)

1. kształt, forma, postać: Śrȧjw ȧ güty füm fum cȧjtwüt ȧj. ‘Wpisz dobrą formę czasownika.’; Yhy wułd dy oła gyśihta, wo zy zȧjn myt mjyr gypasjyt, ufśrȧjwa, do zy ny ferhejngejn ȧn zy y jyr würikja füm prezentjyn. ‘Chciałem zapisać wszystkie historie, które mi się przydarzyły, żeby nie zostały zapomniane i ukazać ich prawdziwą postać.’; Yh zoh jynt ȧ koüłikjy füm. ‘Zobaczyłem jakiś okrągły kształt.’

2. forma (do pieczenia babki itp.): Yhy ho śun ołys cym baka, s’fałt mer nok dy füm. ‘Mam już wszystko do pieczenia, brakuje mi tylko formy’

3. forma (odmiana, rodzaj): Dy Ad bywönn ferśidnikjy ławafjym. ‘Ziemię zamieszkują różne formy życia.’

Zob. też: → GYŚTAŁT

GYŚTAŁT s. m. (pl. GYŚTAŁTA, dim. GYŚTAŁTŁA)

1. kształt, postać: Uf ȧmöł zit’ȧ ym möndaśȧjn ȧ gyśtałt. ‘Naraz widzi postać w świetle księżyca.’; Zej höt ȧn gyśtałt fu ȧm gyzyht gykrysułt. ‘Ona naszkicowała kształt twarzy.’

2. oplecek (element stroju wilamowskiego), stanik, gorset: Ym gyśtałtła śejny ruza / Do zy beser kyna kuza. ‘Na gorsecie/gorseciku piękne róże / Żeby lepiej mogły mówić.’ (fragment piosenki Wymysiöejer śejny mȧkja); Dos ej wejder ȧ ander rök, dos ej ȧ grinśtrimikjerrök ȧn ȧ gringyśtałt mytum korolbynzuł. ‘To z kolei inna spódnica, to jest spódnica z zielonymi paskami i zielony oplecek z wstążką do korali.’

Wyraz GYŚTAŁT funkcjonuje również jako przymiotnik (adj.) gyśtałt ‘kształtny, urodziwy’.

Zob. też: → FÜM

WAR₁ pron.

1. kto (zaimek pytajny): War ej dos? ‘Kto to jest?’; Wan hösty gyzan? ‘Kogo widziałeś / widziałaś?’; Myt wam mü’h fu dam kuza? ‘Z kim muszę o tym porozmawiać?’; Y wam höt zy dos gygan? ‘Komu ona to dała?’

2. kto (zaimek względny): War ej ny myt yns, dar ej ȧtkȧn. ‘Kto nie z nami, ten przeciw nam.’; Yhy wȧ ny, wan zy wułda wyła – yh interesjy mih myt dam ny. ‘Nie wiem, kogo chcieli wybrać – nie interesuje mnie to.’

WYŁER pron.

który: Yhy wȧs, do ahcik łoüt nö kuza wymysiöeryś, oder ziöe mer, wyłer kon ym besta? ‘Wiem, że jeszcze 80 osób mówi po wilamowsku, ale powiedz mi, która potrafi najlepiej?’; Ymȧ toüzyt fynfhundyt funfciksta jür nöma dy Wymysiöejyn ȧ ewangelyś-gyreformjyta (kalwinyśa) gława uf, myt underśtycnan fum Gierałtowskja-Piöel, y wyłum derzȧnk s’diöf gyhüt. ‘Około roku 1550 Wilamowianie przeszli na wyznanie ewangelicko-reformowane (kalwińskie), co wspierał Paweł Gierałtowski, do którego wówczas wieś należała.’; No to hon zy yns ȧ Ferdynand derśłiöen! – Wyła Ferda? ‘No to zabili nam Ferdynanda! – Którego Ferdynanda?’

Zob. też: → WO₁.

WO₁ pron.

1. który, co (zaimek względny): Bałd oły łidyn ȧn łidła, wo Jyr fynt y dam wjytynbihła, zȧjn gycytjyt fum bihła «Ynzer łidła». ‘Prawie wszystkie pieśni i piosenki, które znajdą Państwo w tym słowniku, są cytowane z książki «Ynzer łidła».’; Dy fłanca, wo’h zy śun ho, głyngja mer ny, yhy wje weła mejer cükiöefa. ‘Rośliny, które już mam, nie wystarczają mi, chciałbym / chciałabym dokupić więcej.’; Wȧjz mer, wo dy konst. ‘Pokaż, co potrafisz.’; Dos zȧjn błimła, zisty? Krykjerbłimła hiswer zy, ym fanster wo zy śtejn, di ruta błimła. ‘To są kwiaty, widzisz? Nazywaliśmy je «krykjerbłimła» (‘pelargonie’, dosł. ‘krakowskie kwiatki’), [te,] które stoją w oknie, te czerwone.’

Używany w tym znaczeniu zaimek WO₁ bardzo często łączy się z zaimkiem osobowym, nazywającym do rzeczownika lub zaimka, do którego się odnosi: Der kłop, wo’ȧ diöt wiöe, ging śun wȧg. ‘Mężczyzna, który tam był, już sobie poszedł.’ – dosłownym tłumaczeniem byłoby ‘Mężczyzna, co on tam był, już sobie poszedł.’ Inny przykład: Dos ej di bow, wo yh zy gestyn łjyt kena. ‘To jest kobieta, którą poznałem wczoraj.’ – w dosłownym tłumaczeniu ‘To jest kobieta, co ja ją wczoraj poznałem.’

Zaimek WO₁ jest używany częściej niż → WYŁER, który również pełni funkcję zaimka względnego. Ten ostatni ma jednak inny zakres użycia: Yhy wȧ, fu wyłum diöf dü wyłst kuza. ‘Wiem, o której wsi chcesz mówić.’ – w tym zdaniu można użyć tylko zaimka WYŁER, dlatego że WO₁ to zaimek względny, łączący zdanie podrzędne z nadrzędnym. Inny przykład: Dy Wymysiöejer wün bykant fu zer wiöer, myt wyłer zy handułta y ganc Yłrop. ‘Wilamowianie byli znani ze swoich tkanin, którymi handlowali w całej Europie.’ – w tym zdaniu zaimek WYŁER może zostać zastąpiony przez WO₁: Dy Wymysiöejer wün bykant fu zer wiöer, wo zy handułta myter y gancum Yłrop. – dosł. ‘Wilamowianie byli znani ze swoich tkanin, co oni handlowali nimi w całej Europie.’ Zaimek WO₁ jest częściej używany w takich kontekstach, szczególnie w języku potocznym.

Zaimek WO₁ w znaczeniu 1. z rzadka ma postać wu.

2. (rzad.) co (zaimek pytajny): Wo köst kilo wjyśt? ‘Ile kosztuje kilo kaszanki?’

IMYD pron.

ktoś: Imyd kom cün mer gestyn, grist’ȧ mih fön der ȧn’ȧ ging wȧg. Wȧsty ny, war kon dos zȧjn gywast? ‘Ktoś podszedł do mnie wczoraj, pozdrowił mnie od ciebie i sobie poszedł. Nie wiesz, kto to mógł być?’; Ejs ziöet, do’s höt imanda gyzan. ‘Ona powiedziała, że kogoś widziała / zobaczyła.’ Wen imandas gydułd ej śun füt, bydȧjt dos, do’ȧ wył śun mej ny hiöera. ‘Jeśli czyjaś cierpliwość się skończyła, oznacza to, że on nie chce już czekać.’

Rzadziej używaną formą w mianowniku (nom.) jest imȧd ‘ts.’: S’kuzt ȧzu cyzoma, do’h wȧs yt ny, op imȧd höt ejs gyzan, cy ejs imanda. ‘Ona tak plecie, że teraz nie wiem, czy ktoś ją zobaczył, czy ona kogoś.’

KȦ₂ praep. (dat.)

ku, w kierunku, w stronę, do: Ku kȧr kjyh, yhy wa diöt śtejn hiöera uf dejh. ‘Idź ku kościołowi / do kościoła (nie wchodząc do niego), będę tam na ciebie czekał / czekała.’; Yh höf, do di regjyran wyt yns fjyn kȧ beser mün. ‘Mam nadzieję, że ten rząd poprowadzi nas do lepszego jutra.’; Har nom zȧj wentka ȧn’ȧ ging kȧm Zöł. ‘On wziął swoją wędkę i poszedł w kierunku Soły.’; Dy łoüt gingja kȧr andyn hyt. ‘Ludzie poszli w stronę następnego domu.’

Zob. też: → KȦRLECT

TYPŁA s. n. (pl. TYPŁA)

kubek, kubeczek: Yhy trynk ȧ ty łiwer fum typła owi fum głazła. ‘Wolę raczej pić herbatę z kubka niż ze szklanki.’; Wu kon yh kiöefa typła myta wymysiöejer müstyn? ‘Gdzie można kupić kubek w wilamowskie wzory?’

Zob. też: → TÖP

ŚMEJDA v. (imp. sg. ŚMEJD, pl. ŚMEJT; part. perf. GYŚMYTA + hon)

kuć (żelazo): Dy elfa hon niöenca Ryngja fur Maht gyśmyta, ȧ der Soüron – ȧn, myta łecta cy regjyn. ‘Elfy wykuły dziewiętnaście Pierścieni Mocy, a Sauron – jeden, żeby rządzić pozostałymi.’

KEHJERYN s. f. (pl. KEHJERYNA)

kucharka: Dy kehjeryna djefa hon hefa cȧjt cym koha, bo’s kuma cwe hundyt łoüt. ‘Kucharki potrzebują dużo czasu do gotowanie, bo przychodzi dwieście ludzi.’

Zob. też: → KÖH

KÖH s. m. (pl. KEH / KÖHA)

kucharz: Der köh zit dy züp koha. ‘Kucharz widzi, że zupa się gotuje.’

Zob. też: → KEHJERYN

KYH s. f. (pl. KYHJA, dim. KYHŁA)

kuchnia: Yhy fłeć myt men gest ind yr kyh. ‘Zawsze przesiaduję z moimi gośćmi w kuchni.’

Por. też: dy łotȧjnyśy kyh ‘apteka (dosł. łacińska kuchnia)’ – obecnie częściej używanym określeniem ‘apteki’ jest dy aptyk.

KUKURUC s. f. (pl. KUKURUCA, dim. KUKURUCŁA)

kukurydza: Dy kukuruc śtompt fu Ameryk roüs. ‘Kukurydza pochodzi z Ameryki.’

Por. też: der tjykiśy wȧz ‘kukurydza’: Ga der öbaht, wen dy śpacjyst byn fȧldyn fum tjykjyśa wȧz, bo diöt zyca gan dy wyłda śwen. ‘Uważaj, gdy będziesz spacerował obok pól z kukurydzą, bo tam chętnie siedzą dziki.’

KULTÜR s. f. (pl. KULTÜN)

kultura: Dy wymysiöejer kultür ej rȧjh ȧn güt byśrejwa. ‘Kultura wilamowska jest bogata i dobrze opisana.’

HEFA₂ s. m. (pl. HEFA, dim. HEFŁA)

1. kupa, skupisko: Dy kyndyn mahta’ȧ hefła fu śtȧn ȧn zy bawjȧta zih dermyt. ‘Dzieci robiły kupki z kamieni i się tym bawiły.’; Zejh jok, wosfer ȧn hefa śnej ho’h gymaht, ȧn yhy ho nö ny ȧ ganca höf gyroümt! ‘Zobacz tylko, co za górę śniegu zrobiłem, a nie odśnieżyłem jeszcze całego podwórka!’

2. stado, ławica, wataha: Ȧ hefła fu klina fyśła ȧdśwum, wi’h ging ys woser nȧj. ‘Ławica małych rybek odpłynęła, jak wszedłem do wody.’ – w tym znaczeniu używa się również rzeczownika → HAD.

KOÜFMON s. m. (pl. KOÜFŁOÜT)

kupiec: Dy koüfłoüt cygejn zih ȧn dy maha kȧn koüf, wen zy mytum prȧjz ny kyna ȧnik wada. ‘Kupcy rozchodzą się i nie dochodzi do zakupu, jeśli nie mogą zgodzić się co do ceny.’(HM 1930)

HÜN s. f. (pl. HINYN, dim. HINŁA)

kura: Jünłang hałd yh dy hinyn, oder hojer wa’h śun kȧny ny hon, bo’h bej śun cy ołd ȧn cy śwah gywiöda. ‘Od lat trzymam kury, ale w tym roku nie będę ich już miał, bo jestem za stary / stara i za słaby / słaba.’

Por. też: der hinerśtoł ‘kurnik’.

Zob. też: → HON₂.

GÜNKA s. f. (pl. GÜNKJA)

kurtka: Mjyr gyfełt dos ny, wen dy kłopa, wo zy ym wynter gejn wymysiöeryś ogycün, triöen günkja, ȧ ny ibercijyn. ‘Nie podoba mi się, jak mężczyźni, którzy w zimie chodzą w strojach wilamowskich, zakładają kurtki zamiast ibercijerów.’

ŁADERGÜNKA s. f. (pl. ŁADERGÜNKJA)

kurtka skórzana: Dy łoüt, wo zy fiöen ufa felićüpe rym, di triöen s’mȧsts ładergünkja. ‘Ludzie, którzy jeżdżą na motorach, noszą przeważnie skórzane kurtki .’

ŚTIWA v. (imp. sg. ŚTIW, pl. ŚTIWT; part. perf. GYŚTÖWA + hon)

kurzyć: Fu dan oüta śtoüwt’s ȧzu, do’h mü idy woh dy fanstyn wośa. ‘Od tych aut tak się kurzy, że co tydzień muszę myć okna.’

Por. też: ȧjśtiwa ‘zakurzyć’.

ŚMYT s. f. (pl. ŚMYTA, dim. ŚMYTŁA)

kuźnia: Zy ziöeta ym śmejd, do dy śmyt’um brit, ȧ har ziöet, do’ȧ mü cyderjyśt s’mytagasa ufasa. ‘Kowalowi powiedziano, że kuźnia mu się pali, a on powiedział, że musi najpierw zjeść obiad.’

GYŚWYSTER s. n., f., m. (pl. GYŚWYSTYN, dim. GYŚWYSTELA)

kuzyn, kuzynka: Mȧj gyśwyster ej uf Win gyfiöen – cyderjyśt ging’s’um ny cy zjyr, oder yta ej śun ołys ufs güty kuma. ‘Mój kuzyn pojechał do Wiednia – najpierw nie szło mu za dobrze, ale teraz wszystko skończyło się dobrze.’

Wyraz GYŚWYSTER używany bywa również jako część kilku wyrazów złożonych, oznacza wówczas ‘stryjeczny’ lub ‘cioteczny’, por.: dy gyśwystertohter ‘córka kuzyna lub kuzynki’, der gyśwysterzun ‘syn kuzyna lub kuzynki’, s’gyśwysterkynd ‘kuzyn lub kuzynka dalszego stopnia’.

KWADRATOWIK adj.

kwadratowy: Ym Minecraft ołys ej kwadratowik. ‘W Minecrafcie wszystko jest kwadratowe.’

Por. też: der ^|kwadrat, s’kwad^|rat ‘kwadrat’.

ZOÜWER₂ adj.

kwaśny: Di bryma zȧjn nö ny rȧjf: zy zȧjn śun świöec, oder zy zȧjn nö zoüwer. ‘Te jeżyny / ostrężyny jeszcze nie są dojrzałe: są już czarne, ale jeszcze kwaśne.’

Por. też: zoüwelik ‘kwaskowaty’.

KWATJYR s. f. (pl. KWATJYN, dim. KWATJYLA)

1. kwatera: Y dam gyboüd hon zy jyr hoüptkwatjyr. ‘W tym budynku mają swoją kwaterę głowną.’

2. mieszkanie prywatne: Ȧn zȧjwer kuma: dos je mȧj kwatjyr. Śpjy dih dyham! ‘No i dotarliśmy: to jest moje mieszkanie. Czuj się tu jak w domu!’

3. futryna (okienna, drzwiowa): Fjyn hȧltag wawer müsa myta fanstyn öernung maha – dy śȧjwa wośa ȧn dy kwatjyn kiöelkja . ‘Na święta musimy zrobić porządek z oknami – umyć szyby i pomalować futryny.’

Por. też: ȧjkwatjyn zih ‘zakwaterować się’.

BŁIMŁA s. n. (pl. BŁIMŁA)

kwiatek, kwiat: Ym mȧja błin hefa błimła uf. ‘W maju zakwitnie wiele kwiatów.’

KWJECYŃ s. m. (pl. KWJETNJA)

kwiecień: Ym kwjećyń höt der oütor fu dam wjytynbihła gybürstag. Ȧ wen höst dü dȧjna? ‘W kwietniu autor tego słownika ma urodziny. A kiedy ty masz swoje?’

BŁIN v. (imp. sg. BŁI, pl. BŁIT; part. perf. GYBŁIT + hon)

kwitnąć: Dy bratkja hon śun gybłit – ufs wejderbłin müsty ufs ejwera jür hiöera. ‘Bratki już kwitły – na następne kwitnięcie musisz zaczekać na następny rok.’

Por. też: ufbłin ‘zakwitnąć’, ferbłin (+ zȧjn) ‘przekwitnąć’.

KŁUKS s. f. (pl. KŁUKSA, dim. KŁUKSŁA)

kwoka: Wen ȧ kłuks kakst, ziöen zy, do zy kłukst. ‘Gdy kwoka gdacze, mówi się, że ona «kłukst» (‘kwoczy’).’

Por. też: dy Kłuks myta Hinła ‘Mała Niedźwiedzica (gwiazdozbiór; dosł. ‘kwoka z kurczątkami’)’.

ŁOÜGJYN v. (imp. sg. ŁOÜGJER, pl. ŁOÜGJYT; part. perf. GYŁOÜGJYT + hon)

(s)kłamać: Wen imyd łoügjyt, to konsty jum ny fertroün. ‘Gdy ktoś kłamie, to nie możesz mu zaufać.’

ŁEN (ZIH) v. (imp. sg. ŁE, pl. ŁET; part. perf. GYŁET + hon)

1. kłaść, położyć: Łe dy bihła ufȧ tejś. ‘Połóż książki na stół.’; Zy łet dy fis ufȧ śtül. ‘Ona położyła nogi na krześle.’

2. postawić, przystawić (np. drabinę do czegoś): Cy wos hösty dy łȧter uf dy wand gyłet? Wysty diöt kłatyn? ‘Po co przystawiłeś do ściany drabinę? Będziesz się na nią wspinał?’

3. położyć, kłaść (kafelki, kostkę brukową): Der nojy mȧster łet dy kahułn ȧzu głȧjh, ganc andyśt wi jer ołdy. ‘Nowy majster kładzie kafelki tak równo, zupełnie inaczej niż tamten stary.’

4. (z ZIH, zazwyczaj z NEJDER-) położyć się, kłaść się: Łe dih źe śun (nejder) ȧn nyn, Stȧśjü! Yh wył oü pyfa. ‘Połóżże się już i nyny, Stasiu! Ja też chcę spać.’

Zob. też: → CYZOMAŁEN, → HEJNŁEN

ŚTRȦJTA v. (imp. sg. ŚTRȦJT, pl. ŚTRȦJT; part. perf. GYŚTRYTA + hon)

kłócić się, spierać się: Myt dam menća fyndsty kȧn üt ny, bo’ȧ śtret inda. ‘Z tym człowiekiem się nie dogadasz, bo on zawsze się spiera / kłóci.’

Por. też: der śtrȧjt ‘kłótnia, sprzeczka’.

ŚȦLDA ZIH v. (imp. sg. ŚȦLD DIH, pl. ŚȦLT’ÜH; part. perf. ZIH GYŚUŁDA + hon)

kłócić się, wyzywać się: Cy wos śȧlda zih dy łoüt ȧn zy kuza ny cyzoma, wen s’ława ej ȧzu küc. ‘Po co ludzie się kłócą i nie odzywają się do siebie, skoro życie jest takie krótkie.’

Por. też: der śȧlder ‘kłótnik, awanturnik’, dy śȧlderyn ‘kłótniczka, awanturniczka’, s’gyśȧld ‘kłótnia, awantura’.

ZÜG s. f. (pl. ZÜGJA, dim. ZÜGŁA)

1. kłopot, problem, troska: Yhy bej y Prög ȧn yhy ho dö ferśidnikjy zügja. ‘Jestem w Pradze i mam tu różne problemy.’; Güter mügja. – Dos ej kȧ güter mügja, bo’h ho łoüter zügja. ‘Dzień dobry. – To nie jest dobry poranek, bo mam same kłopoty.’

2. (dim.) zawijas, esy floresy: Dy oüsnyt «myta esła ȧn zügła» ho’h ufa drymła ym łiwsta. ‘Haft «w esy floresy» najbardziej podoba mi się na związkach (element stroju wilamowskiego).’

Zob. też: → KUMER

KUMER s. m. (pl. KUMYN, dim. KUMELA)

kłopot, troska, zmartwienie, problem: Hüh ok, ȧn kumer hower. ‘Słuchaj, mamy problem.’; Ider höt zȧj kumyn. ‘Każdy ma swoje troski.’

Zob. też: → ZÜG

ŚTȦH(J)A (ZIH) v. (imp. sg. ŚTȦH, pl. ŚTȦHT; part. perf. GYŚTOHA + hon)

1. (u)kłuć: S’Nüśü höt zih cüfełik myt ȧr nöłd yn doüma gyśtoha. ‘Ania przypadkowo ukłuła się igłą w kciuk.’

2. u(kłuć) (o bólu): Ym hac śtyht’s mih yhta. ‘W sercu coś mnie kłuje.’

3. (u)żądlić: Ȧ bejn höt mih gyśtoha, oder’s śot nist ny: Göt zȧj dank bej’h uf dos ny hȧglik. ‘Użądliła mnie pszczoła, ale nic nie szkodzi: dzięki Bogu nie jestem uczulony.’

Por. też: dy würyt śtyht y dy oüga ‘prawda kłuje w oczy’ (powiedzenie); der śtejh ‘pchnięcie ostrzem lub szpadlem’.

GISA v. (imp. sg. GIS, pl. GIST; part. perf. GYGOSA + hon)

1. lać, nal(ew)ać, wl(ew)ać: Wos goüsty y dos typła (nȧj)? ‘Co wlewasz do tego kubka?’

2. podlewać (grządki, rośliny): Yh mü nö dy błimła (under)gisa. ‘Muszę jeszcze podlać kwiatki.’

3. odl(ew)ać, lać (np. coś z żelaza): Fu gips konsty ołys gisa. ‘Z gipsu można wszystko odlać.’

4. lać (o deszczu): Gestyn rȧnt’s, ȧ hoüt goüst’s! ‘Wczoraj padało, a dzisiaj leje!’

Por. też: ejwergisa ‘przelać’: Wen dy wyłst, do der ty byhenderer okült, müsty’ȧ fu ȧm typła ys ander ejwergisa. ‘Jeśli chcesz, żeby herbata szybciej wystygła, musisz ją przelać z jednego kubka do drugiego.’

LȦJBIK s. m. (pl. LȦJBIKJA, dim. LȦJBLA)

lajbik, kamizelka do męskiego stroju wilamowskiego: Yhy bej gywahsa, yh djef mer śun łön nyn ȧ noja lȧjbik. ‘Wyrosłem, powinienem zamówić nowy lajbik.’; S’ej śejn, wen fu undum rykla ȧ lȧjbla ej cy zan. ‘Ładnie wygląda, kiedy pod marynarką widać kamizelkę.’

TOK s. f. (pl. TOKA, dim. TȦKLA)

lalka: Ufȧ gybürstag krigt yh fu mer pot ȧ tok, ȧ fu mem pot ȧ bihła. ‘Na urodziny dostałam / dostałem od chrzestnej lalkę, a od chrzestnego książkę.’

LAMP s. f. (pl. LAMPA, dim. LAMPŁA)

lampa, latarnia: Ȧzu fynster ys’s diöt, śod do diöt kȧ lamp ny ej. ‘Tak tam jest ciemno, szkoda, że nie ma tam lampy.’

LAPTOP s. m. (pl. LAPTOPA, dim. LAPTOPŁA)

laptop: Yhy djef hon ȧ grusa laptop, do’h mer kon filma ośoün ufum. ‘Potrzebuję mieć duży laptop, żebym mógł / mogła oglądać na nim filmy.’

JEDLIN s. f. (pl. JEDLINA,)

las jodłowy: Yr jedlin wahsa tona. ‘W jedlinie rosną jodły.’

JEDLIN to również nazwa dzielnicy Wilamowic (‘Jedlina’): Wer hota s’fȧld fur hyt bocy Jedlin, dos wiöe ȧ jew. ‘Mieliśmy pole od domu aż do Jedliny, to była jedna rola.’

KOÜŁ s. f. (pl. KOÜŁN, dim. KOÜŁA)

1. laska, kij: Yhy gej śun jok myter koüł rym. ‘Chodzę już tylko z laską.’

2. kula (dla niepełnosprawnych): Der łomy gejt myta koüłn. ‘Kulawy idzie o kulach.’

3. kula (coś okrągłego): Dy kyndyn bawjȧta zih myta fiöerwikja głozkoüłn. ‘Dzieci bawiły się kolorowymi szklanymi kulkami.’

4. kij, kawałek drewna: Dy büwa hon zih myta koüłn gyfȧt ȧn hon zy yta ejweron ufum łȧjb świöec. ‘Chłopcy pobili się kijami i mają teraz wszędzie na ciele siniaki.’

5. kula (pocisk): Dy śandan byśosa dy diw myta gumikoüłn. ‘Policjanci ostrzelali złodziei kulami gumowymi.’

Por. też: koüłik ‘okrągły, s’krigla ‘bańka, kulka’.

Zob. też: → ŚTȦKJA

PUŚ s. m. (pl. PYŚ, dat. pl. PYŚA, dim. PYŚŁA)

lat: Dy wyndiśy broüt höt ym puś hefa biöem gyfełt. ‘Trąba powietrzna powaliła w lesie wiele drzew.’

FŁIGJA v. (imp. sg. FŁIG, pl. FŁIGT; part. perf. GYFŁÖGA / GYFŁÜN + hon)

1. latać, lecieć: Zejh jok, wifuł ljyhła fłigja ejwer ynzum gywend. ‘Zobacz, ile skowronków lata nad naszym stajaniem (polem).’

2. latać, lecieć (szybko biec): Der Küba wiöe ȧzu hungerik, do wen’ȧ derwöst, do s’mytagasa ej śun fjetik, do fług’ȧ grod cym tejś. ‘Jakub był tak głodny, że kiedy się dowiedział, że obiad jest już gotowy, poleciał prosto do stołu.’

ZUMER s. m. (pl. ZUMYN,)

lato: Ȧ zumer łöwa oły łoüt, dos ej kȧ wunder. ‘Lato chwalą wszyscy ludzie, to nie dziwota.’ (JG 2004)