Słownik

Hasło po polsku Hasło po wilamowsku Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady
karp KIÖEP

KIÖEP s. f. (pl. KIÖEPA, dim. KIÖEPŁA)

karp: Jyśter hüłda miöehja Wymysiöejyn kiöepa yn tȧjhja ȧn giöe hota zy jyśter mejer tȧjhja y Wymysoü. ‘Dawniej wielu Wilamowian trzymało karpie w stawach i w ogóle w Wilamowicach było dawniej więcej stawów.’

karta KIÖET

KIÖET s. f. (pl. KIÖETA, dim. KIÖETŁA)

1. karta (papieru): Cit kiöetła roüs, wawer maha ȧ prifnan. ‘Wyciągnijcie kartki, zrobimy sprawdzian.’; S’hemb wiöe oüsgybejglt owi ȧ kiöet. ‘Koszula została wyprasowana jak karta (tj. na płasko, bardzo dokładnie wyprasowana).’

2. karta (do gry): Śpejłsty kiöeta? ‘Grasz w karty?’

Por. też: dy kredytkiöet ‘karta kredytowa’, dy pöstkiöet ‘pocztówka’.

kartka, papierek, dokument CYDUŁ

CYDUŁ s. m. (pl. CYDUŁN, dim. CYDEŁA)

1. kartka: Konsty der noüy wjytyn ufa cydułn ufśrȧjwa ȧn zy ufer ȧjzomer ufkłȧća, ȧzu do dy zy hefa möł diöhȧ tag zist. ‘Możesz zapisywać nowe słówka na kartkach i przyklejać je na lodówce, tak żebyś je widział wiele razy w ciągu dnia.’; Bym komunizm hota zy fłȧś uf dy cydułn. ‘Za komuny mieli mięso na kartki.’

2. papierek: Wen dy ȧ pH-wat fum woser ym ȧkwȧrum wyłst masa, bynöc ȧn lakmuscyduł. ‘Jeśli chcesz zmierzyć poziom pH wody w akwarium, użyj papierka lakmusowego.’

3. dokument: Fyrym bysty ȧzu ryś cyrykgykuma? – Yhy ho wejder dy cydułn fergasa ȧna’h ku nöh zy. ‘Dlaczego tak wcześnie wróciłeś? – Znów zapomniałem dokumentów, wracam po nie.’

kartkować, przewracać kartki BŁYTYN

 

BŁYTYN v. (imp. sg. BŁYTER, pl. BŁYTYT; part. perf. GYBŁYTYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

BŁYTER

BŁYTYN

2. p.

BŁYTYST

BŁYTYT

3. p.

BŁYTYT

BŁYTYN

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

BŁYTYT

BŁYTYTA

2. p.

BŁYTYTST

BŁYTYT

3. p.

BŁYTYT

BŁYTYTA

 

kartkować, przewracać kartki: Yh błytyt dos bihła ȧ cwencik minüta ȧn yh kund dan cytat ny fynda. ‘Kartkowałem tę książkę dwadzieścia minut i nie mogłem znaleźć tego cytatu.’

kasa KAS

KAS s. f. (pl. KASA)

kasa: Der kasjyjer at yr kas. ‘Kasjer pracuje w kasie.’

Por. też: dy krankakas ‘kasa chorych, oddział NFZ’.

kasować, skasować KASJYN

KASJYN v. (imp. sg. KASJY, pl. KASJYT; part. perf. GYKASJYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

KASJY

KASJYT

2. p.

KASJYST

KASJYT

3. p.

KASJYT

KASJYT

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

KASJYT

KASJYTA

2. p.

KASJYTST

KASJYT

3. p.

KASJYT

KASJYTA

(s)kasować (np. bilet): Wȧł dy ys metro nȧjkymst, müsty ȧ bilet kasjyn. ‘Zanim wejdziesz do metra, musisz skasować bilet.’

Por. też: kȧsowȧn ‘kasować (usuwać)’.

kastrować, wykastrować NYNA₂

NYNA₂ v. (imp. sg. NYN, pl. NYNT; part. perf. GYNENT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

NYN

NYNA

2. p.

NYNST

NYNT

3. p.

NYNT

NYNA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

NENT

NENTA

2. p.

NENTST

NENT

3. p.

NENT

NENTA

(wy)kastrować: Miöehysmöł łön dy łoüt jyr hoüzfihjyn – zyty wi dy hund oba dy koca – nyna. ‘Czasem ludzie dają swoje zwierzęta do kastracji – takie jak psy czy koty.’

kaszanka, kiszka WÜŚT

WÜŚT s. m. (pl. WJYŚT, dim. WJYŚTŁA)

kaszanka, kiszka: Cy yns maha zy ȧ wüśt fu kȧśa, ȧ y Śłyz oü fun küha. ‘U nas robi się kaszankę z kaszy, a na Śląsku też z bułek.’

Zob. też: → BRÖTWJYŚT, → WJYŚTŁA

kaszel, rdza HÜST

HÜST s. m. (pl. HÜSTA, dim. HÜSTŁA)

1. kaszel: Der hüst ferhyndyt mer bym śłöfa. ‘Kaszel przeszkadza mi w spaniu.’

2. rdza: Der hüst fryst s’ȧjza. ‘Rdza niszczy żelazo.’

kaszleć, rdzewieć HÜSTA

HÜSTA v. (imp. sg. HÜST, pl. HÜST; part. perf. GYHÜST + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

HÜST

HÜSTA

2. p.

HÜST

HÜST

3. p.

HÜST

HÜSTA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

HÜST

HÜSTA

2. p.

HÜST(ST)

HÜST

3. p.

HÜST

HÜSTA

1. kaszleć: hüst śun zȧjt drȧj woha, dü djefst fjy dy wür gejn cym dökter. ‘Kaszlesz już od trzech tygodni, naprawdę powinieneś pójść do lekarza.’

2. rdzewieć: Wen s’ȧjza höt myt woser cy tün, to hüst’s. ‘Gdy żelazo ma kontakt z wodą, rdzewieje.’

Por. też: ferhüsta ‘zardzewieć’.

kąt, róg, krawędź, kant EK

EK s. f. (pl. EKJA, dim. EKLA)

1. kąt: Zej roüma diöt ni ny uf: y ider ek hon zy śpynwywa! ‘Nigdy tam nie sprzątają: w każdym kącie mają pajęczynę!’; Dy drȧjek höt ny nok drȧj ekja, ok oü drȧj zȧjta. ‘Trójkąt ma nie tylko trzy kąty, lecz także trzy boki.’

2. róg: Trafwer yns ufer ek? ‘Spotkamy się na rogu?’

3. krawędź, kant: Dy ekja fun śtüfa zȧjn ȧzu śiöef, do’ȧ kon diöt łȧjht s’fał cyrȧjsa. ‘Kanty schodów są tak ostre, że można sobie na nich łatwo przeciąć skórę.’

Zob. też: → DRȦJEK, → FJYREK, → WYNKL

kąt, winkiel WYNKL

WYNKL s. m. (pl. WYNKLN, dim. WYNKJEŁA)

kąt (pomieszczenia), winkiel: Śpacerpolka śejner tanc / War’ȧ ny kon mytśpryngja / Dar zuł zyca ufum bȧnkla / Ȧn ym wynkl mytzyngja. ‘Śpacerpolka – ładny taniec / Kto go nie może ze wszystkimi wyskakać / Ten niech siedzi na ławeczce / I śpiewa w kącie ze wszystkimi.’ (piosenka Śpacerpolka)

Zob. też: EK

katar ŚNÖP

ŚNÖP s. f. (pl. ŚNÖPA, dim. ŚNÖPŁA)

katar: Yhy ho ȧ zyty śnöp diöh alergyj, do’h kon nist ny śpjyn! ‘Z powodu alergii mam taki katar, że nic nie czuję!’; Der Piöel höt wejder dy śnöp, har djef gejn cym dökter. ‘Paweł znowu ma katar i musi iść do lekarza.’

katolik KȦTÖŁER / KATÖŁER

KȦTÖŁER / KATÖŁER s. m. (pl. KATÖŁYN / KȦTÖŁYN)

katolik: Zu myht ȧ kȧtöłer ława: zȧj nyndsta łiwa ȧn Göt łöwa. ‘Tak powinien żyć katolik: kochać bliźnich i chwalić Boga.’; S’gyt yta y Wymysoü römyśy ȧn gryhyśy kȧtöłyn. ‘W Wilamowicach mieszkają obecnie zarówno rzymscy katolicy jak i grekokatolicy.’

Por. też: dy kȧtöłeryn / katöłeryn ‘katoliczka’.

KȦTÖŁYŚ / KATÖŁYŚ KȦTÖŁYŚ / KATÖŁYŚ

KȦTÖŁYŚ / KATÖŁYŚ adj.

katolicki: Dy mȧsta głoüwikja y Wymysoü gyhjyn y dy Römyś-Kȧtöłyśy kjyh. ‘Większość wierzących w Wilamowicach należy do Kościoła Rzymskokatolickiego.’

kawa KȦFY

KȦFY s. m. (pl. KȦFY, dim. KȦFYLA)

kawa: Yhy ho kȧfy, świöeca ty ȧn kȧkȧo – wos wyłsty trynkja? ‘Mam kawę, czarną herbatę i kakao.’; Trynksty kȧfy myt myłih? ‘Pijesz kawę z mlekiem?’

Rzadziej używaną formą jest der kafy. Czasem rzeczownik ten ma rodzaj żeński (f.).

Por. też: der mȧlckȧfy ‘kawa zbożowa’.

kawaler KAWALJYR

KAWAL|JYR s. m. (pl. KAWALJYN)

kawaler: Har wiöe ȧ zyter eleganter kawaljyr, ȧ junger kala. ‘On był takim eleganckim kawalerem, młodym chłopakiem.’

kawaler, chłopak w wieku ok. 13-18 lat KALA

KALA s. m. (pl. KALA)

kawaler, chłopak w wieku ok. 13-18 lat: Der zun fum Nüśka, dos ej ȧ śejner kala. ‘Syn Anny to piękny kawaler.’

kawaler, młody nieżonaty mężczyzna: KNȦHT

KNȦHT s. m. (pl. KNȦHTA, voc. KNȦHTY, dim. KNȦHTŁA)

kawaler, młody nieżonaty mężczyzna: Dü byst śun kȧ büw ny, ok ȧ gancer knȧht. ‘Nie jesteś już chłopcem, tylko prawdziwym kawalerem.’; Hüht jyr, mȧkja ȧn jyr, knȧhtła / Wjyr grisa oüh uf Wȧjnahta. ‘Słuchajcie wy, dziewczyny i wy, kawalerowie / Pozdrawiamy was na Boże Narodzenie.’ (fragment pieśni Wjyr wan oüh ȧ łöstik łid zyngja).

Por. też: der dinstknȧht ‘parobek, służący’, der ołdy knȧht ‘singiel, stary kawaler’.

kawałek, utwór, podstęp, fortel ŚTYKLA

ŚTYKLA s. n. (pl. ŚTYKLA)

1. kawałek (część): Diöhȧ ganca tag ho’h ym moüł nist ny gyhot, ok ȧ śtykla brut. ‘Przez cały dzień nie miałem / nie miałam nic w ustach, tylko kawałek chleba.’

2. utwór (muzyczny): Łiwy müzykanta, zȧjt gybata, ny gejt yn ham, ok śpejłt yns nö ȧ łectys śtykla. ‘Drodzy muzykanci, bardzo proszę, nie idźcie do domu, tylko zagrajcie nam jeszcze ostatni utwór.’

3. podstęp, fortel: Diöh zȧj śtykla ȧn föperȧj höt’ȧ myt idum fȧjnd oüsgyśpejłt. ‘Przez fortele i oszustwo wygrał z każdym wrogiem.’

kawka KAFKI

KAFKI s. m. (pl. KAFKJA)

kawka: Dy kafkja zȧjn zjyr gyśȧjty fygln, ȧzu wi dy rowa, kröwa ȧna ołastyn. ‘Kawki są inteligentnymi ptakami, podobnie jak gawrony, wrony oraz sroki.’

każdy IDER

IDER pron.

pron., adj.

m. sg.

f. sg.

n. sg.

nom.

IDER

IDY

IDYS

acc.

IDA

IDY

IDYS

dat.

IDUM

IDER

IDUM

każdy: Derzȧnk wułd’ȧ cyzomaata myt idum, war wje dos ok weła. ‘Wówczas chciał współpracować z każdym, kto tylko tego chciał.’; Yr wymysiöeryśa śpröh kon ider ełder unbykanty kłop zȧjn «feter» gynant. ‘W języku wilamowskim każdego nieznajomego starszego mężczyznę można nazwać «feter» (‘wujek’).’; Dü müst zȧjn uf ider lekcyj! ‘Musisz być na każdej lekcji!’; Yhy ib ida tag. ‘Ćwiczę codziennie.’

Dawniej w bierniku rodzaju męskiego (acc. m.) używano również formy idyn.

kał, kupa ŚȦJS

ŚȦJS s. f. (pl. ŚȦJSA)

kał, kupa (odchody): Ȧ śȧjs fum hund djef’ȧ gryhta ufroüma. ‘Kupę psa należy od razu sprzątnąć.’

Por. też: der łangy śȧjs ‘biegunka’.

kałuża ŁAH

ŁAH s. f. (pl. ŁAHA. dim, ŁAHŁA)

kałuża: Kyndyn, wen der wełt yn łaha rymśpryngja, śüt’üh dy gumiśü o. Dzieci, jeśli chcecie skakać po kałużach, włóżcie gumiaki.’

kciuk DOÜMA

DOÜMA s. m. (pl. DOÜMA, dim. DOÜMŁA)

kciuk: Der doüma ej ju ny der łengsty fyngjer yr hand, oder derfjyr ej’ȧ der śtȧksty. ‘Kciuk nie jest najdłuższym palcem u ręki, ale za to jest najsilniejszy.’

[der doüma] Dos ej der doüma,

[der wȧjzfyngjer] Dar śytułt dy fłoüma,

[der mytułfyngjer] Dar kłoüt zy uf,

[der hacfyngjer] Dar łet zy hejn,

[der kliny fyngjer] Ȧ dar kliny fryst oły uf.

‘[kciuk] To jest kciuk, / [palec wskazujący] Ten trzęsie śliwki, / [palec środkowy] Ten je zbiera, / [palec serdeczny] Ten je chowa, / [mały palec] A ten mały wszystkie pożera.’ (wyliczanka na palcach)

Por. też: dy doüma hałda ‘trzymać kciuki’: Yhy hałd dy doüma fjyr dejh, do dy dy hoütnikjy prifnan byśtejst! ‘Trzymam za ciebie kciuki, żebyś zdał dzisiejszy egzamin!’

Zob. też: → FYNGJER, → PȦLSKI

kciuk PȦLSKI

PȦLSKI s. m. (pl. PȦLSKJA)

kciuk: Unȧ pȧlski ys’s śwjer myter hand cy grȧjfa. ‘Bez kciuka trudno jest chwytać ręką.’

Por. też: → FYNGJER, DOÜMA

keczup KEĆÜB

KEĆÜB s. m. (pl. KEĆÜBA, dim. KEĆÜBŁA)

keczup: Mytum kećüb kon mȧ bałd ołys asa. ‘Z keczupem można jeść prawie wszystko.’

kiedy WEN₂

WEN₂ pron.

1. kiedy (zaimek pytajny): Wen wysty c’yns wejder kuma? ‘Kiedy znów do nas przyjdziesz?’; Wen wyt’s ufhjyn cy rȧnn? ‘Kiedy przestanie padać?’

2. kiedy (zaimek względny): Wen dy wyst ołys ufasa, wysty kyna gejn śpacjyn. ‘Kiedy wszystko zjesz, będziesz mógł / mogła pójść na spacer.’; Yhy wȧ ny, wen zy höt’ȧ s’łecty möł gyzan. ‘Nie wiem, kiedy ona widziała go po raz ostatni.’

kiedy, aż, gdy, jeśli, jeżeli, gdyby, skoro WEN₁

WEN₁ conj.

1. kiedy, aż, gdy: Wen yh bej y Wymysoü, yh byzih inda mȧj bykanta. ‘Kiedy jestem w Wilamowicach, zawsze odwiedzam swoich znajomych.’; Wen’s hiöet tüt mer wej, nam yh priöeśkja. ‘Gdy boli mnie głowa, biorę leki.’; Wjyr wan hiöera bocum andyn semester, wen dy wyst hon mejer cȧjt. ‘Zaczekamy do następnego semestru, jak będziesz miał więcej czasu.’

2. jeśli, jeżeli, gdyby, skoro: Konsty cün mer inda telefonjyn, wen dy wjest djefa hon hyłf. ‘Zawsze możesz do mnie zadzwonić, gdybyś potrzebował / potrzebowała pomocy.’; Wen dy wyłst güt kyna kuza, müsty iba. ‘Jeśli chcesz dobrze umieć mówić, musisz ćwiczyć.’; No, wen dy ziöest, do dy wyłst kȧn płoc śun mej ny, wje yhy dos łecty śtykla gan ufasa. ‘No, skoro mówisz, że nie chcesz już więcej ciasta, to ja chętnie zjem ostatni kawałek.’

Por. też: we’h = wen yh ‘(rzad.) jak / kiedy / jeśli ja’: We’h dih ok fang, dü łoüzbüw, wysty zan! ‘Jak ja cię złapię, ty łajdaku, to zobaczysz!’

kiedykolwiek I

I adv.

kiedykolwiek: Hösty zuwos i gyzan? ‘Czy widziałeś kiedykolwiek coś takiego?’

CIEKAWOSTKA: I jest częścią składową żartobliwego zdania, zawierającego 4 samogłoski z rzędu: Osty i ȧ e? ‘Czy jadłeś kiedykolwiek jajko?’

kiedyś, przedtem, pierwej, dawniej JYŚTER

JYŚTER adv.

kiedyś, przedtem, pierwej, dawniej: Jyśter wiöe’s ny ȧzu, wi’s yta ej. ‘Dawniej nie było tak, jak jest teraz.’; Zy hota zih jyśter zjyr gan, ȧ nöhta fünga zy o zih cy śȧlda ȧn zy hon zih cyganga. ‘Oni się przedtem bardzo kochali, a potem zaczęli się kłócić i się rozeszli.’; Dos ej śun ny dar śtöf, wo jyśter. ‘To już nie to sukno, co dawniej’.

kieliszek, klin KȦJŁ

KȦJŁ s. n. (pl. KȦJŁN, dim. KȦJŁIHŁA)

1. kieliszek (wódki lub innego napoju alkoholowego): Wyłsty ȧn kȧjł? ‘Wypijesz jednego?’; Trynk nö ȧn kȧjł ufȧ andyn füs, ȧzu do dy ny gejst łom. ‘Wypij jeszcze kieliszek na drugą nogę, żebyś nie kulał.’

2. klin: Der tyśłer höt ȧn kȧjł cwyśa dy brata gyśłiöen. ‘Stolarz wbił klin między deski.’

kiermasz, targ KJYMYS

KJYMYS s. f. (pl. KJYMYSA)

kiermasz, targ: Y ider mejtwoh wiöe y Wymysoü ȧ jümyt – ȧnȧ hȧsa dos «jümyt», ȧ ȧna hȧsa dos «kjymys». ‘W każdą środę był w Wilamowicach targ – jedni nazywają to «jümyt», a jedni nazywają to «kjymys».’

Zob. też: → JÜMYT, → MIÖEK

kierowca, szofer ŚOFER

ŚO|FER s. m. (pl. ŚO|FEN)

kierowca, szofer: Yhy wa mer mita ȧn śofer ȧn wer wan fiöen byzihja dy fryndśoft y Krök. ‘Wynajmę sobie kierowcę i pojedziemy odwiedzić krewnych w Krakowie.’

Por. też: dy śoferyn ‘kierowczyni’.

Zob. też: → KÜĆJER.

kieszeń DIBZAK

DIBZAK s. m. (pl. DIBZEK, dat. pl. DIBZEKJA, dim. DIBZȦKLA)

kieszeń: Wos hösty ym dibzak? ‘Co masz w kieszeni?’

kiełbasa BRÖTWJYŚT

 

BRÖTWJYŚT s. f. (pl. BRÖTWJYŚT, dim. BRÖTWJYŚTŁA)

kiełbasa: Gük dy brötwjyśt as yh ym łiwsta fum fojela, zyty gyrejsty ufer fan zȧjn oü güt. ‘Mimo że najchętniej jem kiełbasę z ogniska, takie usmażone na patelni też są dobre.’; Nöht wa wjyr ju gejn cym Mözłer Staha / Diöt wawer yns ju ny łön oüsłaha / Diöt zȧjn brötwjyśt ym küminła / Uferśtuw ȧ kiöb fuł twȧgla / Ej Wȧjnahta, Wȧjnahta. ‘Potem pójdziemy do Mosler Staszka / Tam się nie damy wyśmiać / Tam są kiełbasy w kominie / A na strychu kosz serków / Ej, Boże Narodzenie, Boże Narodzenie.’ (fragment piosenki Der ołdy Kesuł)

Zob. też: → LEBERWÜŚT, → PRESWÜŚT, → WÜŚT, → WJYŚTŁA

 

kiełkować, wykiełkować ŚOSA

ŚOSA v. (imp. sg. ŚOS, pl. ŚOST; part. perf. GYŚOSA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚOS

ŚOSA

2. p.

ŚYST

ŚOST

3. p.

ŚYST

ŚOSA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚUS

ŚUSA

2. p.

ŚUST

ŚUST

3. p.

ŚUS

ŚUSA

(wy)kiełkować: Fun foüła kjenła wyt nist ny śosa. ‘Ze zgniłych ziarnek nic nie wykiełkuje.’

kiełkować, wykiełkować ŚPROSA

ŚPROSA v. (imp. sg. ŚPROS, pl. ŚPROST; part. perf. GYŚPRÖSA + hon / zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚPROS

ŚPROSA

2. p.

ŚPRYST

ŚPROST

3. p.

ŚPRYST

ŚPROSA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚPRÜS

ŚPRÜSA

2. p.

ŚPRÜST

ŚPRÜST

3. p.

ŚPRÜST

ŚPRÜSA

(wy)kiełkować: Dy brokułkjenła zȧjn gyśprösa ȧn yta ho’h brokułkȧjma. ‘Nasiona brokułu wykiełkowały i mam teraz kiełki brokułu.’

kilkanaście, paręnaście PIÖECA

PIÖECA num.

kilkanaście, paręnaście: Ym toüzyt noünhundyt zejwda jür höt der Młynek-Ludwik, ȧ pönyśer folkloryst, y zer brośür ȧ piöeca śprejhwjytyn ȧn kistiöeryja fu Wymysoü oüsgydrökt. ‘W roku 1907 Ludwik Młynek, polski folklorysta folkloru, wydał w swojej broszurze kilkanaście powiedzeń i opowieści z Wilamowic.’

Por. też: piöecajürik ‘kilkunastoletni, nastoletni’.

kilo, kilogram, odważnik KILO

KILO s. n. (pl. KILO)

1. kilo, kilogram: Wifuł kilo hinerfłȧś djef yh kiöefa? ‘Ile kilo mięsa drobiowego powinienem kupić?’

2. odważnik: S’ej mer ym gyweł ȧ kilo fur wög ufȧ cejn rogyfoła ȧn fu derzynt ej’ȧ ganc wejtünik. ‘W sklepie spadł mi odważnik z wagi na palec u nogi i od tego czasu palec mnie bardzo boli.’

kino KINO

KINO s. n. (pl. KINO)

kino: Yhy bej śun zu łang ym kino ny gywast! Gejwer ys kino! ‘Już tak długo nie byłem w kinie! Chodźmy do kina!’

KIÖEFA KIÖEFA

KIÖEFA v. (imp. sg. KIÖEF, pl. KIÖEFT; part. perf. GYKOÜFT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

KIÖEF

KIÖEFA

2. p.

KIÖEFST

KIÖEFT

3. p.

KIÖEFT

KIÖEFA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

KOÜFT

KOÜFTA

2. p.

KOÜFTST

KOÜFT

3. p.

KOÜFT

KOÜFTA

kupić: Zyty fłȧk wyt nimyd ny kiöefa! ‘Takich szmat nikt nie kupi!’; Yh ho mer ȧ fiöerwakastła ȧn ȧ piöer blȧjśtifta gykoüft. ‘Kupiłem sobie pudełko farb i ołówki.’

Por. też: ȧjkiöefa ‘nakupić’, ‘robić zakupy’, cükiöefa ‘dokupić’, okiöefa ‘odkupić, wykupić, (zih) oüskiöefa ‘wykupić (się)’.

Zob. też: → FERKIÖEFA

kisnąć, pienić się, wyraz, zastępujący dowolny czasownik JESA

JESA v. (imp. sg. JES, pl. JEST; part. perf. GYJES(T) + hon / zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

JES

JESA

2. p.

JEST

JEST

3. p.

JEST

JESA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

JEST

JESTA

2. p.

JEST(ST)

JEST

3. p.

JEST

JESTA

1. wyraz, zastępujący dowolny czasownik (podobnie jak polskie tegować): Fyrym hösty’s fu dam ȧzu roüsgyjest? Hałd dȧj gymył ym garaż! ‘Czemu to tak z tego wytegowałeś? Trzymaj swoje śmieci w garażu!’; Myt dam jes konsty dy gȧbln cyzomajesa... No, łyta. ‘Tym wihajstrem możesz stegować kable... No, zlutować.’

2. kisnąć, pienić się: Der zoüwyśtȧg mü jesa, wen’ȧ śun ej fjetik. ‘Zaczyn do żuru kiśnie, kiedy już jest gotowy.’

kiwi KIWI

KIWI s. n. (pl. KIWI)

kiwi: S’kiwi dos ej ȧ öbst ȧn ȧ föguł. ‘Kiwi to owoc i ptak.’

kiwnąć, kiwać, skinąć, machnąć, pomachać, mrugnąć WYNKJA

WYNKJA v. (imp. sg. WYNK, pl. WYNKT; part. perf. GYWUNKA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

WYNK

WYNKJA

2. p.

WYNKST

WYNKT

3. p.

WYNKT

WYNKJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

WUNK

WUNKA

2. p.

WUNKST

WUNKT

3. p.

WUNK

WUNKA

1. kiwnąć, kiwać, skinąć: Har höt uf mih gywunka ȧn yhy wöst gryhta, do dos wiöe der signȧl ynzyn plan ocyfanga. ‘Skinął na mnie i od razu wiedziałem / wiedziałam, że to był sygnał do rozpoczęcia naszego planu.’

2. machnąć, pomachać: Ejs wunk’um mytum tihła, wȧł der cug wȧgfü. ‘Pomachała mu chusteczką, zanim pociąg odjechał.’

3. mrugnąć: No güt, oder ny ferzoümt cy łang – ziöet der feter o ȧn’ȧ wynkt mytum oüg. ‘No dobrze, ale nie ociągajcie się za długo – odpowiedział wujek i mrugnął okiem / puścił oczko.’

KJEŁIH / KEŁIH KJEŁIH / KEŁIH

KJEŁIH / KEŁIH s. n. (pl. K(J)EŁIHJA, dim. K(J)EŁIHŁA)

kielich: Trynk dan kjełih Götyswyła, bocum łecta tropła trynk. ‘Pij ten kielich Bożej Woli, do ostatniej kropli pij.’ (fragment pieśni Pij ten kielich Bożej Woli, do ostatniej kropli sącz po wilamowsku).

kląć, przeklinać, złorzeczyć FŁÜHA

FŁÜHA v. (imp. sg. FŁÜH, pl. FŁÜHT; part. perf. GYFŁÜHT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FŁÜH

FŁÜHTA

2. p.

FŁÜHST

FŁÜHT

3. p.

FŁÜHT

FŁÜHTA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FŁÜHT

FŁÜHTA

2. p.

FŁÜHTST

FŁÜHT

3. p.

FŁÜHT

FŁÜHTA

kląć, przeklinać, złorzeczyć: Hefa Wymysiöejyn ziöeta, do y Wymysoü nimyd ny höt gyfłüht, oder dy Wymysiöejyn zȧjn füt oü kȧ engln ny, ok łoüt. ‘Wielu Wilamowian mówiło, że w Wilamowicach nikt nie przeklinał, ale Wilamowianie przecież też nie są aniołami, tylko ludźmi.’

Por. też: der fłüher ‘osoba, która (dużo) klnie’.

Zob. też: → GYFŁÜH

klapa, wieko, drzwi poziome ŁEJD

ŁEJD s. n. (pl. ŁEJDYN)

klapa, wieko, drzwi poziome: Yhy ho ȧ ołdy wymysiöejer łod, ok yh mü nö dos łejd bymöła, bo s’ej cynistgymaht. ‘Mam starą skrzynię wilamowską, tylko muszę jeszcze pomalować wieko, bo jest zniszczone.’

Zob. też: → OÜGAŁEJD

klasa KLAS

KLAS s. f. (pl. KLASA, dim. KLASŁA)

1. klasa (rocznik w szkole): Yh gydenk śun ny, wi’h y dy jyśty klas ging. ‘Już nie pamiętam, jak szedłem do pierwszej klasy.’

2. klasa (poziom jakości): Kiöeftźe, łoüty, yh ho wiöer fur jyśta klas! ‘Ludzie, kupujcie, mam towar pierwszej klasy!’

Por. też: der klasfürbater ‘przewodniczący klasy’, s’klasbihła ‘dziennik’.

klawiatura BÖŚTOWATÖWUŁ

 

BÖŚTOWATÖWUŁ s. f. (pl. BÖŚTOWATÖWUŁN, dim. BÖŚTOWATÖWEŁA)

klawiatura: Der Pejtela krigt ȧ noüy byłiöehty böśtowatöwuł fum Hȧlikja Mika. ‘Piotrek dostał / dostanie nową klawiaturę podświetlaną od Świętego Mikołaja.’