Słownik

MEJTWOH s. f. (pl. MEJTWOHA)

środa: Dy mejtwoh dos ej der dryty tag fur woh. ‘Środa to trzeci dzień tygodnia.’

Por. też: dy Krumy Mejtwoh ‘Środa Popielcowa’.

MYTUŁT s. f., sg. tant.

środek (centrum): Wer zuła yns fotegrȧfjyn. Śtełt üh ufa zȧjta, ȧ yh wȧ zȧjn yr mytułt. ‘Powinniśmy zrobić sobie zdjęcie. Ustawcie się po bokach, a ja będę w środku.’

Spotyka się również formę mytułsta (rzadziej mytułtsta) – używanej niemal wyłącznie w połączeniu z przyimkami → Y (+dat.) i → UF (+dat.), przy czym w połączeniu z Y może mieć zarówno rodzaj żeński, jak i nijaki, a w połączeniu z UF tylko nijaki: Der Rynk ej yr / ym mytułsta fu Wymysoü. ‘Rynek jest w centrum Wilamowic.’; Dy fiöen rün ufum mytułsta fum kjyhüf. ‘Księża spoczywają pośrodku cmentarza.’ Etymologicznie jest to odmieniona forma przymiotnika mytułst- ‘środkowy’, już nieużywanego poza tym kontekstem.

MYTUŁ s. n. (pl. MYTUŁN)

środek, sposób: S’gyt uf dos kȧ mytuł – wen dü müst’s maha, s’ej ȧ müs. ‘Nie ma na to sposobu – skoro musisz to zrobić, to jest obowiązek / konieczność.’; Miöehjys kroütik kon zȧjn ȧ güt mytuł ufs ferkiła. ‘Niektóre zioła mogą być dobrym środkiem na przeziębienie.’

Czasem w znaczeniu ‘środek (centrum)’ używa się również formy dy mytuł: Ku y dy mytuł, büwy! ‘Chodź do środka, chłopcze!’

Por. też: s’mytułolder, s’mytułałder ‘średniowiecze’: Dy Łemkja zȧjn ȧ klinfulk, wu ławt fum mytułołder ufer Łemkowyn, ym Nejderbeskid ȧn ym mügjatȧl fum Sandezbeskid. ‘Łemkowie to mniejszość zamieszkująca od średniowiecza Łemkowynę w Beskidzie Niskim oraz południową część Beskidu Sądeckiego.’; mytułołderik ‘średniowieczny’.

ŚROÜ s. f. (pl. ŚROÜA, dim. ŚROÜŁA)

śruba: Yhy ho ȧ śejny omer ym internet byśtełt, oder yhy kon zy ny cyzomałen, bo s’fałt ȧ duł śroüła. ‘Zamówiłem piękną szafę w Internecie, ale nie mogę jej złożyć, bo brakuje głupiej śrubki.’

ŚROÜŁACIJER s. m. (pl. ŚROÜŁACIJYN)

śrubokręt: Mytum śroüłacijer gejt dy at byhenderer. ‘Ze śrubokrętem praca idzie szybciej.’

ŚTEJN v. (imp. sg. ŚTEJ, pl. ŚTEJT; part. perf. GYŚTANDA + hon)

1. stać, stanąć: Wos śtejsty diöt ȧzu ȧłȧn? Ku c’ync! ‘Czemu tam tak sam stoisz? Chodź do nas!’; Nȧ, byt śejn, yh wył mih ny nejderzeca, yh wa łiwer śtejn. ‘Nie, dziękuję, nie chcę usiąść, chętniej sobie postoję.’

2. stać (znajdować się): Kyndyn, kumt asa, dy tełyn śtejn śun ufum tejś! ‘Dzieci, chodźcie jeść, talerze już stoją na stole!’

2. zostać: Wen dy byst mytum śtüdjyn fjetik, to wysty śtejn y Krök, oba kymsty cyryk uf Wymysoü? ‘Gdy skończysz studia, zostaniesz w Krakowie czy wracasz do Wilamowic?’

Por. też: śtejnik ‘stojący (o wodzie)’, s’śtejt gyśrejwa ‘być napisanym’: Yr Bibl śtejt’s gyśrejwa: Göt dos hȧst dy mynkjyt. ‘W Biblii jest napisane: Bóg jest miłością.’

Zob. też: → OÜSŚTEJN, → UFŚTEJN

STȦCYJ / STACYJ s. f. (pl. STȦCYJA / STACYJA)

1. stacja (przystanek): Ufer andyn stȧcyj müswer roüsśtȧjgja. ‘Na kolejnej stacji wysiadamy.’

2. stacja (drogi krzyżowej): Dy fjyca stȧcyja fum kroücwȧg yr wymysiöejer kjyh zȧjn fum ȧhjahułc oüsgykrycułt. ‘Czternaście stacji drogi krzyżowej w wilamowskim kościele jest wyrzeźbionych w drewnie dębowym.’

GYWEND s. n. (pl. GYWENDYN, dim. GYWENDŁA)

stajanie: Idys gywend ej owi ȧ puzl ym öebroz, wo’ȧ hȧst jew. ‘Każde stajanie jest jak element puzzli, które składają się na obraz, nazywany «jew» (rolą).’ – objaśnienie dot. wyrazu GYWEND i → JEW patrz → FȦLD.

CÜŚTAND s. m. (pl. CÜŚTEND)

stan: S’oüta ej ym güta cüśtand, jok müster dy fjederśȧjw ymtoüśa. ‘Auto jest w dobrym stanie, tylko trzeba wymienić przednią szybę.’

ŚTAND s. m. (pl. ŚTEND, dim. ŚTANDŁA)

1. stan (mentalny): Yhy bej ny ym śtand dos cy maha. ‘Nie jestem w stanie tego zrobić.’

2. stoisko, kram(ik), stragan: Ȧ wymysiöejer handułbow höt ȧ śtand ny wȧjt fur bryk y Teśa. ‘Jedna wilamowska handlarka ma swój stragan niedaleko mostu w Cieszynie.’; Ufum Wȧjnahtkjymys hon zy ind hefa śtend. ‘Na jarmarku bożonarodzeniowym jest zawsze wiele stoisk.’

FŁȦJSA v. (imp. sg. FŁȦJS, pl. FŁȦJST; part. perf. GYFŁYSA + hon)

starać się o coś, przykładać się do czegoś: Dy fłanca wahsa śejn, wen’ȧ zy fłȧjst, zu wi wen’ȧ fłȧjst ȧn hefa łjyt ȧ śpröh, to kon’ȧ zy nöhta güt kuza. ‘Rośliny pięknie rosną, jeśli się o nie stara, tak samo, jeśli przykłada się do nauki języka, to można później dobrze mówić.’

Por. też: fłȧjsik ‘pilnie, pilny’.

AŁDER / OŁDER s. n., sg. tant. 

1. starość: Dos ferwynćty ołder śtyst zih cyn fanstyn ȧn cyr tjyr nȧj. ‘Ta przeklęta starość ciśnie się oknami i drzwiami.’ (przysłowie wilamowskie); 

2. wiek (czas istnienia lub życia): Y der ałder zo’ȧ zuwos ny trȧjn! ‘W twoim wieku nie powinno się czegoś takiego wyprawiać!’

ZAŁCMIÖEST s. f. (pl. ZAŁCMIÖEST)

1. starościna na weselu: Dy załcmiöest go yr junkweryn ym ołda broüh ȧnöh śejny fłȧk ȧn hefa giełd. ‘Starościna starym zwyczajem dała pannie młodej piękne ubrania i dużo pieniędzy.’

2. solniczka: Gej der güt öbaht, do dy nymst dy załcmiöest, ȧ ny dy wjycmiöest! ‘Uważaj, żebyś wziął / wzięła solniczkę, a nie pieprzniczkę.’

Zob. też: → STARIÖESTA

STARIÖESTA s. m. (pl. STARIÖESTA)

1. starosta (zwierzchnik administracji ogólnej na szczeblu powiatu): Der stariöesta reprezentjyt zen bycjyk. ‘Starosta reprezentuje swój powiat.’

2. starosta weselny: Der stariöesta ufer friöed wiöe gywynłik der pot fur junkweryn. ‘Starosta weselny zazwyczaj był ojcem chrzestnym panny młodej.’

Zob. też: → ZAŁCMIÖEST

AŁD / OŁD adj., adv. (EŁDER, EŁDST-)

1. stary: Nawet ȧ ołdy kü łjyt inda yhta cü. ‘Nawet stara krowa zawsze się czegoś [nowego] nauczy.’ (przysłowie wilamowskie); Denkjadiöf kynd zȧjn dy ełdsty ütśoft yr gymȧn. ‘Dankowice mogą być najstarszą miejscowością w gminie.’

2. (rzad.) w określonym wieku (X jür ałd / ołd zȧjn): Zy wiöe śun niöencik jür ałd, wen zy śtiörw. ‘Miała już 90 lat, gdy zmarła.’

3. staro: Har śoüt nö ny ałd oüs. ‘On jeszcze nie wygląda staro.’

Por. ałd / oła wada ‘(ze)starzeć się’: Wen zȧjwer ałd gywiöda? ‘Kiedy się zestarzeliśmy?’

AŁDYN / OŁDYN v. (imp. sg. AŁDER, OŁDER, pl. AŁDYT, OŁDYT; part. perf. GYAŁDYT, GYOŁDYT + hon)

starzeć się: Yhy ołder, ȧzu wi ider, war ławt. ‘Starzeję się, jak każdy, kto żyje.’; War ungyzund ławt, dar ferałdyt zjyr byhend. ‘Kto niezdrowo żyje, ten bardzo szybko się starzeje.’ 

UWAGA: w odróżnieniu od polskiego starzeć się, AŁDYN / OŁDYN używane jest z reguły bez ZIH.

TȦJH s. m. (pl. TȦJHJA, dim. TȦJHŁA)

staw: Ym tȧjh śwyma ferśidnikjy fyś: kiöepa, śłȧjła, s’tryft zih byśtymt oü ȧ hȧht. ‘W stawach pływają różne ryby: karpie, liny, na pewno trafi się też szczupak.’

Por. też: Ym Tȧjh ‘W Stawie (dzielnica Wilamowic)’: Diöt, wu zy yta hȧsa «ym Tȧjh», hisa zy jyśter oü «ym Hućtȧjhła». ‘Miejsce, które nazywa się teraz «ym Tȧjh» (‘W Stawie’), nazywano dawniej też «ym Hućtȧjhła» (‘W Żabim Stawku’).’

GYŁENK s. n. (pl. GYŁENKJA)

staw (część ciała): Ejs zülc, dos ej güt uf dy gyłenkja. ‘Jedz galaretę, to jest dobre na stawy.’

WADA v. (imp. sg. WAD (rzad. WA), pl. WAT; part. perf. GYWIÖDA + zȧjn)

1. sta(wa)ć się (jakimś, uzyskiwać jakąś właściwość): Wen zȧjn di jün ferganga? Wen zȧjn wjyr ołd gywiöda? ‘Kiedy przeszły te lata? Kiedy się tak zestarzeliśmy / zestarzałyśmy?’; Bej fruł fu dam, wi’s ej, bo beser wyt’s ny wada. ‘Ciesz się tym, jak jest, bo lepiej nie będzie.’

2. sta(wa)ć się, zosta(wa)ć (czymś lub kimś), zmieniać się (w coś): Bałd wawer wada ełdyn! ‘Niedługo staniemy się rodzicami!’; Wos wjydsty nöm śtüdjyn? Śiłer? ‘Kim będziesz / zostaniesz po studiach? Nauczycielem?’; S’woser wiöd ȧjz. ‘Woda zmieniła się w lód.’

3. wyraża odczucia: Nöm wiöema kȧfy wjyd’s mer beser. ‘Po ciepłej kawie robi mi się lepiej.’; Gytrenk dos ej dos, wo wjyd gytrunka. ‘Napój to to, co się pije.’

4. (rzad.) czasownik posiłkowy, używany do tworzenia strony biernej: Oü y Yłrop gyt’s śpröha, wo zy wada gykuzt fu wing łoüt. ‘Również w Europie są języki, które są używane przez niewiele osób.’ – więcej nt. tworzenia strony biernej zob. → ZȦJN.

ŚTEŁA (ZIH) v. (imp. sg. ŚTEŁ, pl. ŚTEŁT; part. perf. GYŚTEŁT + hon)

1. stawiać, postawić, ustawić, położyć, (z)budować: Wen dy fygln dy kjyśja byfrasa, djef’ȧ ȧ śiöeh śteła. ‘Gdy ptaki objadają wiśnie / czereśnie, trzeba postawić stracha na wróble.’; Zy hon’ȧ ȧ hyt uf dam fȧld gyśtełt. ‘Zbudowali dom na tym polu.’

2. (z ZIH) (po)stawić się, stanąć: Har höt zih gyśtełt dercwyśa ȧn’ȧ priöebjyt ȧ krawal cy enda. ‘Stanął między nimi i próbował zakończyć awanturę.’; Mün mü’h mih ym amt śteła. ‘Jutro muszę się stawić w urzędzie.’

3. (z ZIH) udawać: Ȧ śtełt zih ȧzu, do’ȧ ej ȧ zyter prawer büw, ȧ oły wysa, wi’ȧ ej. ‘Udawał, że jest z niego taki porządny chłopak, a wszyscy wiedzą, jaki jest.’

Por. też: imanda uf dy fis śteła ‘postawić / stawiać kogoś na nogi (leczyć)’: Dos nojy medycin höt’ȧ gryht uf dy fis gyśtełt. ‘Ten nowy lek szybko postawił go na nogi.’; zih uf dy fis śteła ‘stanąć na nogi’: Gük dy ofang yr fremd wün śwjer, höt’ȧ zih endłik uf dy fis gyśtełt. ‘Choć początki za granicą były trudne, w końcu stanął na nogi.’

Zob. też: → FÜRŚTEŁA, → UFŚTEŁA

HUNDYT num. (ord. HUNDYT- / HUNDYŚT-, s. HUNDYTER)

sto, 100: Mȧj baba wje yta hon hundyt jür. ‘Moja babcia miałaby teraz sto lat.’

ŚOÜN s. f. (pl. ŚIÖEN, dim. ŚOÜNŁA)

stodoła: Gejźe huła s’he fur śoün, bo dy fihjyn hon śun nist ny cy frasa. ‘Idź przynieś siana ze stodoły, bo zwierzęta już nie mają co jeść.’

TYŚŁER s. m. (pl. TYŚŁYN)

stolarz: Der nökwer byśtełt bym tyśłer cwü benk. ‘Sąsiad zamówił u stolarza dwie ławki.’

Por. też: dy tyśłeryn ‘kobieta stolarz’.

Zob. też: → TEJŚ

HOÜPTŚTOT s. f. (pl. HOÜPTŚTYTYN)

stolica: Win ej dy hoüptśtot fu Estrȧjh. ‘Wiedeń jest stolicą Austrii.’

TOÜN v. (imp. sg. TOÜ, pl. TOÜT; part. perf. GYTOÜT + zȧjn)

(s)topnieć, roztopić się, (s)tajać (o śniegu, lodzie): Der śnej fełt ȧn’ȧ błȧjt łejgja. S’ej cy kałd cy toün. Ȧ wyt toüyn, oder ny toün. Ȧ nöhta wyt’ȧ toün, ȧ ny toüyn. ‘Śnieg pada i zostaje na ziemi (dosł. ‘zostaje leżeć’). Jest za zimno, żeby stopniał. Będzie się trzymał, ale nie topniał. A potem będzie topniał, a nie będzie się trzymał.’; S’toüt śun. ‘Przyszła już odwilż.’

TEJŚ s. m. (pl. TYŚ, dim. TYŚŁA)

stół: Y miöehja kafyśtuwa ys’s ny derłiöet, ȧ laptop ufȧ tejś cy łen. ‘W niektórych kawiarniach nie wolno kłaść laptopa na stole.’

Zob. też: → TYŚŁER

ZASUŁ s. m. (pl. ZESUŁN, dim. ZESEŁA)

1. stołek, krzesło, fotel: Nejm der ȧn zasuł, zec dih źe nejder ȧn fercył, wos ej by djyr nojys. ‘Weź sobie stołek, siadaj i opowiedz, co u ciebie nowego.’

2. grzęda dla kur: Y ȧm zasuł wan cwej hon ny oüszyca, bo zy wan zih byśtenik dźjübȧn. ‘Na jednej grzędzie nie wysiedzą dwa koguty, bo się będą ciągle dziobać.’

ŚYMUŁ s. m. (pl. ŚYMUŁN, dim. ŚYMEŁA)

stołek, taboret: Kumtźe nȧj ȧn zect’üh nejder, wer hon śun kȧ frȧjy śtiln ny, oder s’fynt zih byśtymt jynt ȧ śymuł. ‘Niech pan / pani wejdzie i usiądzie, nie mamy już wolnych krzeseł, ale na pewno znajdzie się jakiś stołek.’

Por. też: der śymuł ‘pleśń’, ‘siwy koń’ – wyraz ten jest wymawiany z krótką samogłoską, a ŚYMUŁ – z długą.

STRAH s. m. (pl. STRAHA)

strach, lęk: Der strah höt grusy oüga. ‘Strach ma wielkie oczy.’

Por. też: dos ej ȧ strah (ufer wełt) ‘okrzyk wobec przerażenia albo zniesmaczenia’ – Dos ej ȧ strah ufer wełt, wos zih yta ym centrum höt! Zyty śtepsułn ho’h nö ni ny gyzan! ‘Coś okropnego, co się dzieje w centrum! Takich korków jeszcze nigdy nie widziałem / nie widziałam!’; Wih ufȧ COVID krank wiöe, do hüst yh ȧzu, dos ej ȧ strah. ‘Jak byłem chory na COVID, to tak kaszlałem / kaszlałam, że aż strach, ȧn strah krigja ‘wystraszyć się, przerazić się’: Wi zy yns nöm krig köma areśtjyn, yhy krigt ȧn zyta strah, do’h ny kund ufśtejn. ‘Gdy nas aresztowano po wojnie, tak się przeraziłem / przeraziłam, że nie mogłem / nie mogłam wstać.’

ŚRȦKLIK adj.

straszny, okropny: Dos, wo’ȧ höt gymaht, wiöe fjy dy wür śrȧklik – yhy wył’ȧ śun mej ny zan! ‘To, co on zrobił, było naprawdę okropne – nie chcę go już więcej widzieć!’

ŚIÖEHJA v. (imp. sg. ŚIÖEH, pl. ŚIÖEHT; part. perf. GYŚIÖEHT + hon)

(prze)straszyć: Dü konst dy baba ny śiöehja! Zy ej śun ałd, s’kon zih fjyr zy śłȧht enda! ‘Nie możesz straszyć babci! Ona jest już stara, to może się dla niej źle skończyć!’; Miöehja ziöen, do’s śiöeht ufum kjyhüf, oder yhy głiöe ny y kȧn śiöehnikja. ‘Niektórzy mówią, że na cmentarzu straszy, ale ja w to nie wierzę (dosł. ‘ja nie wierzę w żadne straszydła’).’

Rzadziej używaną formą jest śiöeha ‘ts.’.

FOJERMON s. m. (pl. FOJERŁOÜT)

strażak: Fum Kiöerfretag bocȧr rezurekcyj waha bym Hjensgrop dy fojerłoüt. ‘Od Wielkiego Piątku do rezurekcji czuwają przy Grobie Pańskim strażacy.’

Por. też: dy fojerbow ‘członkini straży pożarnej’.

ŚTRÖW s. f. (pl. ŚTRÖWA)

strofa, zwrotka: Dos łidła ej zjyr łang – zyngwer jok dy jyśty ȧn dy łecty śtröw. ‘Ta piosenka jest długa – zaśpiewajmy tylko pierwszą i ostatnią zwrotkę.’

BRȦTA ZIH v. (imp. sg. BRȦT DIH, pl. BRȦT’ÜH; part. perf. ZIH GYBRȦT + hon)

(z ZIH) stroić się, wystroić: Zih ocin wymysiöeryś, dos ej fylȧjht ȧ cwencik minüta, oder zih śejn cy brȧta, dos toüyt ȧ łangy ywikkȧjt. ‘Ubrać się po wilamowsku, to jest może dwadzieścia minut, ale żeby się ładnie wystroić, to trwa całą wieczność.’

(z ZIH) szerzyć się: Dy mjerskikjy ideologyj fum fundamentalizmus brȧt zih zjyr byhend. ‘Odrzucająca ideologia fundamentalizmu szerzy się bardzo szybko.’

Zob. też: → OÜSBRȦTA

ŚMJERGÜŚNIKJAOCUG s. m. (pl. ŚMJERGÜŚNIKJAOCYG)

strój śmierguśnicki: Yhy ho ȧ śmjergüśnikjaocug fu mem ełder brüder gykrigt, har ej śun cy ołd, ym śmjergüst cy gejn. ‘Dostałem strój śmierguśnicki po starszym bracie – on jest już za stary, żeby chodzić po śmierguście.’

KŁȦD s. n. (pl. KŁȦDYN)

strój świąteczny, uroczysty: Hefa etnografa byśrȧjwa jok dy śejna hȧltagkłȧdyn ȧn zy fergasa fun gywynłikja fłȧk. ‘Wielu etnografów opisuje tylko piękne stroje odświętne i zapomina o zwykłych ubraniach.’

Por. też: ferkłȧda zih ‘przebrać się za kogo’: Uf Halloween gejn dy kyndyn ferkłȧt rym. ‘Na Halloween dzieci chodzą przebrane.’ – czasownik ten należy odróżnić od ejwercin zih ‘przebrać się, zmienić ubiór’: Yhy ho mer uf dy friöed drȧj rykla gykoüft, yhy wa mih cwe möł ejwercin. ‘Kupiłam sobie na wesele trzy sukienki, przebiorę się dwa razy.’

Zob. też: → FŁȦK, → OCIWERIK, → TRAHT

ZȦJT s. f. (pl. ZȦJTA, dim. ZȦJTŁA)

1. strona: Ufer fynfȧndresiksta zȧjt fu dam bihła śrȧjwt der oütor, do’ȧ dy doüćy śpröh ny kent. ‘Na stronie trzydziestej piątej tej książki autor pisze, że nie zna języka niemieckiego.’

2. bok: S’śtyht mih ȧzu yr zȧjt – yhy höf, do dos der błyndy diöem ny ej. ‘Tak mnie kłuje w boku – mam nadzieję, że to nie jest wyrostek robaczkowy.’; Dy fjyrek höt fjyr zȧjta. ‘Czworokąt ma cztery boki.’

Por. też: dy internetzȧjt ‘strona internetowa’, uf dy zȧjt gejn ‘iść do toalety’, uf dy kliny zȧjt gejn ‘iść do toalety w celu oddania moczu’, uf dy grusy zȧjt gejn ‘iść do toalety w celu oddania stolca’, ufer zȧjt ‘poza uwagą (dosł. ‘na stronie’), na marginesie, na boku’: Dar badȧntemat ej jünłang ufer zȧjt gybłejn. ‘Ten temat badawczy pozostawał przez lata poza uwagą [badaczy].’ – lub ‘na stronie, w ustronnym miejscu, na boku’: Ny ziöe mer, do dy höst jynt ȧ kynd ufer zȧjt! ‘Tylko nie mów, że masz gdzieś dziecko na boku!’; Ejs rüf’ȧ roüs, ȧn wi zy śun wün ufer zȧjt, höt’s’um ołys roüsgyłet. ‘Zawołała go, a gdy już byli w ustronnym miejscu, wszystko mu wyjaśniła.’

OHON (ZIH) v. (imp. sg. HO O, pl. HOT O; part. perf. OGYHOT + hon)

1. (z ZIH) stronić od kogoś / czegoś, być z dala od kogoś / czegoś: Dy introwertyśa łoüt hon zih fum fulk o. ‘Introwertycy stronią od tłumu.’; Yhy fiöe uf wakanc, zih fun łoüt ocyhon, ȧ ny bynander owi śprotkja cy łejgja ȧn ufer zun cy bröta. ‘Jadę na wakacje, żeby pobyć z dala od ludzi, a nie leżeć obok innych jak szprotki i się piec na słońcu.’

2. mieć na sobie: Fyrym hösty dy myc nö o, gük wer zȧjn łang y dyham? ‘Dlaczego jeszcze masz na sobie czapkę, chociaż już od dawna jesteśmy w domu?’; Ho dos o, ci dos ny runder. ‘Miej to na sobie, nie zdejmuj.’

Zob. też: → HON₁

STRÜŚ s. m. (pl. STRÜŚA)

struś: Zy ziöen, do dy strüśa śtekja jyr hiöet yn zand nȧj, wen zy strah hon. ‘Mówi się, że strusie chowają głowę w piasek, kiedy się boją.’

ŚISA (ZIH) v. (imp. sg. ŚIS, pl. ŚIST; part. perf. GYŚOSA + hon)

strzelić, strzelać (się): Dy gangsten hon gyśosa ȧner cym andyn. ‘Gangsterzy strzelali do siebie.’; Hösty ȧ byhs? To konsty śisa? ‘Masz strzelbę? To umiesz strzelać?’

ŚTÜ^|DANT s. m. (pl. ŚTÜD^|ANTA)

student, uczeń: Mȧj śtüdanta kuza śun ganc güt wymysiöeryś. ‘Moi uczniowie już dość dobrze mówią po wilamowsku.’; Dy śtüdanta gejn ufȧ uniwersytet śpyter owi dy śülkyndyn y dy śül. ‘Studenci idą na uniwersytet później niż uczniowie do szkoły.’

ŚTÜDJYN v. (imp. sg. ŚTÜDJY, pl. ŚTÜDJYT; part. perf. (GY)ŚTÜDJYT + hon)

1. studiować: Yh śtüdjy ufum Warśawyśa Uniwersytet. – Ȧ wos śtüdjysty? – Yh śtüdjy s’rȧht. ‘Studiuję na Uniwersytecie Warszawskim. – A co studiujesz? – Studiuję prawo.’

2. myśleć, rozmyślać, uważać, rozważać: Wos śtüdjysty, wyt zy hoüt kuma, oba ny? ‘Jak myślisz, przyjdzie dziś czy nie?’; S’hot łang gyśtüdjyt, wȧł’s höt cyrykgyziöet. ‘Długo rozmyślała, zanim dała odpowiedź.’; Yh śtüdjy, do dos ej fołyś. ‘Myślę / Uważam, że to fałsz.’; Yhy ho fu dar zah łang gyśtüdjyt ȧn dos ej mȧj mȧnan: ... ‘Długo rozważałem tę kwestię i oto moja opinia: ...’

3. (prze)studiować: Wȧł’ȧ uf dy rȧz fü, śtüdjyt’ȧ łang dy mapa. ‘Zanim wyruszył w podróż, długo studiował mapy.’

4. studiować, (z)badać wnikliwie: Der dökter śtüdjyt dy rentgenbildyn, nöhta men füs, ȧn nöhta wejder dy bildyn – nö ȧr hołwa śtund go’ȧ uf ȧn’ȧ ziöet, do’ȧ wyt mih müsa uf ȧ ekstra badȧn śykja. ‘Lekarz studiował / badał zdjęcia rentgenowskie, a potem moją nogę, a potem znów zdjęcia – po pół godzinie się poddał i powiedział, że będzie mnie musiał skierować na dodatkowe badania.’; Der ornitolog śtüdjyt dy fygln myter lornet diöhȧ ganca mügja. ‘Ornitolog bada ptaki za pomocą lornetki całe rano.’

BÜN s. m. (pl. BJYN, dim. BJYNŁA)

studnia: Nȧg dih ny cy wȧjt ejwum bün, do dy ny nȧjfełst. ‘Nie pochylaj się za bardzo nad studią, żebyś nie wpadł.’; Y Wymysoü ufum Rynk ej ȧ bün. ‘W Wilamowicach na rynku jest studnia.’; S’mȧkja ging nöm woser yn bün. ‘Dziewczyna szła po wodę do studni.’

KŁOPA v. (imp. sg. KŁOP, pl. KŁOPT; part. perf. GYKŁOPT + hon)

1. stukać, klepać: Dy ałdy froü hot nȧjgyzan cym fanster ȧn zy hot ufys gykłopt. ‘Starsza pani zajrzała do okna i zapukała na nie.’ (LM 1907)

2. trzasnąć: Wen dy bram zih cümaht, to kłopt zy inda. ‘Gdy brama się zamykała, to zawsze trzaskała.’

3. bić, pukać (o sercu): S’hac kłopt ȧn kłopt. ‘Serce bije i bije.’

4. klepać (kosę): Der hiöejer mü jum dy zȧnc ny ok kłopa, oder oü weca. ‘Kosiarz musi kosę nie tylko klepać, ale też ostrzyć.’ (HM 1930); Der kłophomer ȧn s’kłopśtekla zȧjn cy zȧnckłopa gybroüht. ‘Młotek do klepania kosy i babka są używane do klepania kosy’.

Por. też: bykłopa ‘poklepać, oklepać’, cykłopa ‘potłuc, stłuc’.

STYĆYŃ s. m. (pl. STYĆNJA)

styczeń: Ym styćyń zȧjn ym pönyśa mjerüwer wing łoüt. ‘W styczniu nad polskim wybrzeżem jest mało ludzi.’

Por. też: der jener ‘styczeń’.

TROÜG adj.

suchy: Kłoü dy weś cyzoma ȧn breng zy yn ham, bo zy ej śun byśtymt troüg. ‘Zbierz pranie i zanieś je do domu, bo na pewno jest już suche.’

ŁÜP s. f. (pl. ŁÜPA, dim. ŁÜPŁA)

suka, samica psa: Dy zejeryn fum hund hȧst łüp. ‘Samica psa to suka.’

Wyrazu tego używa się również jako wulgarnego określenia kobiety.

RYKLA s. n. (pl. RYKLA)

1. sukienka: Mama, dy baba koüft mer ȧ śejn błöw rykla myta wȧjsa śȧkla. ‘Mamo, babcia kupiła mi piękną niebieską sukienkę w białe kropki.’

2. spódniczka do stroju wilamowskiego dla dziewcząt poniżej 14 roku życia: Jyśter kunda dy junga mȧkja kȧ ehty wymysiöejer rek ny triöen, do łisa zy’ȧ nyn zyty wyła rykla, myta borta bynyt ȧn mytum bjyśtła gyzoümt. ‘Kiedyś młode dziewczyny nie mogły nosić prawdziwych wilamowskich spódnic, dlatego szyto im wełniane spódniczki, obszyte bortami i obrębione szczotką.’

3. marynarka: Cym rykla triöe yh ind ȧn krawatl undum hołc, ȧzu ys’s mejer elegant. ‘Do marynarki zawszę noszę krawat, tak jest bardziej elegancko.’

Zob. też: → RÖK

ÖWYTRYKLA s. n. (pl. ÖWYTRYKLA)

sukienka / suknia wieczorowa: Mȧj tohter koüft’er uf dy studnjüwka ȧ śejn öwytrykla. ‘Moja córka kupiła sobie na studniówkę piękną suknię wieczorową.’

ZUM s. f. (pl. ZUMA)

suma, całość, ogół: Wosfer ȧ zum zuł yh ufśrȧjwa by ojum noma ym rȧjster? ‘Jaką sumę powinienem / powinnam wpisać przy pana / pani imieniu na liście?’