Słownik

FERZYCA (ZIH) v. (imp. sg. FERZYC, pl. FERZYCT; part. perf. FERZASA + hon)

1. przesiedzieć, przesiadywać: Yr at mü’ȧ 8 śtunda ufȧ tag ferzyca. ‘W pracy trzeba przesiedzieć osiem godzin dziennie.’

2. (z ZIH) zasiedzieć się: Ojeruma, s’ej śun ȧzu śpöt? Yhy ho mih ferzasa. ‘O rety, jest już tak późno? Zasiedziałem się / Zasiedziałam się.’; Yhy ho mih ȧzu ferzasa, do ferśtiöerta mer dy ganca głejdyn. ‘Tak się tam zasiedziałem / zasiedziałam, że wszystkie kończyny mi zdrętwiały.’

Zob. też: → ZYCA

GRASJYN v. (imp. sg. GRASJY, pl. GRASJYT; part. perf. GYGRASJYT + hon)

prześladować, robić awanturę głośno krzycząc, robić komuś krzywdę: Nöm krig grasjyta zy okriöepnje myta Wymysiöejyn. ‘Po wojnie strasznie prześladowano Wilamowian.’; Wo har grasjyt myta łoüta, dos ej ȧ strah ufer wełt. ‘Ile on wyrządził krzywdy ludziom, to jest coś okropnego.’; Ny grasjy myt mer, bo wi ny, to wa’h myt der cjyna! ‘Przestań mi robić awantury, bo jak nie, to się pogniewam!’

UFHJYN v. (imp. sg. HJY UF, pl. HJYT UF; part. perf. UFGYHÜT + hon)

przesta(wa)ć, (s)kończyć, usta(wa)ć: Hjy śun myt dam śpejła uf ȧn gej śłöfa, fylȧjht mün wyt’s der wejwułn. ‘Skończ już z tym graniem i idź spać, może jutro ci się uda.’

FERBREHER s. m. (pl. FERBREHJYN)

przestępca: Dy ferbrehjyn wada byśtröft wegjam rȧht. ‘Przestępcy są karani według prawa.’

FERBRȦH(J)A s. n. (pl. FERBRȦH(J)A)

przestępstwo, wykroczenie: Imanda publićnik cy śenda dos ej ȧ ferbrȧhja. ‘Znieważanie kogoś publicznie to wykroczenie.’

RYKJA (ZIH) v. (imp. sg. RYK, pl. RYKT; part. perf. GYRÖKT + hon)

1. przesuwać (się), przesunąć (się): Zy ziöen, do dy Wymysiöejyn rökta ȧmöł dy kjyh. ‘Mówi się, że Wilamowianie przesuwali kiedyś kościół.’; Kyndsty dih byt śejn rykja? Bo’h ho kȧn płoc mih nejdercyzeca. ‘Mógłbyś / Mogłabyś się, proszę, przesunąć? Nie mam gdzie usiąść.’

2. zwichnąć: S’Kȧśka höt’um ȧ füs gestyn ufa śtüfa gyrökt. ‘Kasia zwichnęła sobie wczoraj stopę na schodach.’

FERHYNDYN v. (imp. sg. FERHYNDER, pl. FERHYNDYT; part. perf. FERHYNDYT + hon)

1. przeszkadzać, przeszkodzić: Ny ferhynderźe mer yta, bo’h mah yhta zjyr wihtikjys. ‘Nie przeszkadzaj mi teraz, bo robię coś bardzo ważnego.’; Ejs wułd śun gejn śłöfa – y dam oder ferhyndyta dy gest, wo zy gyłik köma. ‘Chciała już iść spać – w tym jednak przeszkodzili goście, którzy nagle przyszli.’

2. zapobiegać, zapobiec: Der łyndabłitaty ferhyndyt ȧ hüst, ȧ dy borüwkja dy łangy śȧjs. ‘Herbata z kwiatów lipy zapobiega kaszlowi, a borówki – biegunce.’

FERGANGA adj.

1. przeszły, miniony: Har döht nö miöehysmöł fum ferganga zumer. ‘Wspominał jeszcze nieraz minione lato.’

2. zmarły (o zwierzęciu): Ȧ ferganga koc tiöe’ȧ ym giöeta byr hyt ny byśtota, ok ufum fihjynkjyhüf. ‘Zmarłego kota nie powinno się chować w ogródku przy domu, tylko na cmentarzu dla zwierząt.’

Por. też: dy fergangy cȧjt ‘(gram.) czas przeszły’.

Zob. też: → FERGEJN

FERTOLKYN v. (imp. sg. FERTOLKER, pl. FERTOLKYT; part. perf. + )

(prze)tłumaczyć: Yhy ho śun dy korekt fum fertolkyn gymaht. ‘Zrobiłem już korektę tłumaczenia.’; Kyndsty my’ś fertolkyn? ‘Mógłbyś mi to przetłumaczyć?’

Por. też: der fertolker ‘tłumacz’, dy fertolkeryn ‘tłumaczka’.

EJWER^|ZECA v. (imp. sg. EJWERZEC, pl. EJWERZECT; part. perf. EJWERZOCT + hon)

1. (prze)tłumaczyć: Wen dy wymysiöeryś ny ferśtejst, to mü der dos imyd ejwerzeca, bo zyst wan zy dih ferkiöefa. ‘Jeśli nie rozumiesz wilamowskiego, to ktoś ci to musi przetłumaczyć, bo inaczej cię sprzedadzą.’

2. przesadzić, przesadzać (rośliny): Wen mȧ dy biöemła ym fjywyt ejwerzect, bykłȧjwa zy ym ejsta. ‘Jeśli się przesadza drzewka wiosną, to najlepiej się przyjmują.’

Zob. też: → ZECA

MȦSTYNS adv.

przeważnie, zazwyczaj, najczęściej: Cy yns ys gyweł to kuma dy nökwyn mȧstyns. ‘Do nas do sklepu to przychodzą przeważnie sąsiedzi.’

Zob. też: → S’MȦST(S)

BYFÜRZAN v. (imp. sg. ZEJH / ZA BYFÜR, pl. ZAT BYFÜR; part. perf. BYFÜRGYZAN + hon)

1. przewidywać, przewidzieć: S’füng o cy śpryn, oder der Piöel höt dos byfürgyzan ȧn’ȧ cug gryht s’parabli roüs fum tiöerba. ‘Zaczęło mżyć, ale Paweł to przewidział i zaraz wyciągnął parasol z plecaka.’

2. przepowiadać, przepowiedzieć: Zy ziöeta, do’ȧ ym Hȧliköwyt kund byfürzan, wos ym noüa jür kymt. ‘Mówiono, że można przepowiedzieć, co przyjdzie w nowym roku.’

3. patrzeć do przodu (np. w przyszłość): No menć, śrȧjwsty śun bałd dy matür ȧna śtȧjd wȧsty ny, wo dy kyndst myt zejh maha – dü müst füt byfürzan! ‘Człowieku, już zaraz piszesz maturę i wciąż nie wiesz, co mógłbyś z sobą zrobić – musisz patrzeć w przyszłość (myśleć przyszłościowo)!’

DIÖH praep. (acc.)

1. przez: Ȧn wi wawer yns diöh ȧ zyta fulk diöhdrengja? ‘I jak się przeciśniemy przez taki tłum?’

2. po, przez: Diöh dy śtrösa fu Wymysoü zȧjn diöh jün hefa füśjyn rymganga. ‘Po ulicach Wilamowic chodziło przez lata wielu badaczy.’

3. przez (jakiś czas itp.): Diöhȧ ganca zumer bej’h wȧg. ‘Przez całe lato mnie nie ma.’; Diöh dy jyśty hełwt fu jyr prezentacyj śłüf’ȧ, ȧ diöh dy ander hełwt kund’ȧ’s ny bygrȧjfa, ym wos ging’s. ‘Przez pierwszą połowę jej prezentacji spał, a przez drugą połowę nie mógł pojąć, o co chodziło.’

4. za pomocą czegoś, przez coś: Dy oüta zȧjn gyrjyt / gyrüt diöh dy benzyn. ‘Auta są wprawiane w ruch za pomocą benzyny.’; Yhy łjy mih wymysiöeryś ny nok diöhs cühühja, oder oü diöhs kuza. ‘Uczę się wilamowskiego nie tylko przez słuchanie, lecz także przez mówienie.’

5. dzięki czemuś, z powodu czegoś: Wjyr kunda ny kuma diöhs gywiter. ‘Nie mogliśmy przyjść z powodu burzy.’

DIÖH funkcjonuje też jako przedrostek rozdzielny (diöh-), nadający czasownikom różne znaczenia. Przede wszystkim przedrostek diöh- oznacza przedostanie się przez coś: diöhfłisa ‘przeciec’, diöhłön ‘przepuścić’; spowodować powstanie otworu/otworów lub przebicie czegoś: diöhbrȧhja ‘przełamać, przebić’, diöhbüjyn ‘przewiercić’, diöhgejn ‘rozedrzeć podeszwy’ (ale też: ‘uciec’) albo – rzadziej – przerobienie czego: diöhgrowa ‘przekopać (ziemię)’.

Obok DIÖH występuje również ȧdiöh. Jako przyimek występuje właściwie w jednym znaczeniu – zbliżonym do znaczenia 3. DIÖH: Yh bej dyham ȧ ganca tag ȧdiöh. ‘Jestem w domu przez cały dzień.’ Najczęściej ȧdiöh- funkcjonuje jako przedrostek czasownikowy, mający znaczenie przemieszczania się, przedostawania się przez coś i dalszy ruch w tym kierunku, por. np. ȧdiöhgejn ‘przechodzić obok (i iść dalej)’, ȧdiöhfłigja ‘przelecieć obok lub przez coś (i lecieć dalej)’ itp.

DIÖHZIHTIK adj.

przeźroczysty: S’głoz ej diöhzihtik. ‘Szkło jest przeźroczyste.’

NAWA praep. (dat.)

1. przy, obok: Jyśter hota dy Wymysiöejer Jüda jyr bożnic nawar ecnikja fojerwer. ‘Dawniej wilamowscy Żydzi mieli swoją bożnicę obok obecnej strażnicy OSP.’; Yhy ho mih nawa ejm gyzoct. ‘Usiadłem / Usiadłam obok niego.’; Yh zoh ȧn hoza nawam puś. ‘Widziałem zająca przy lesie.’

2. oprócz, obok, na równi: Dy wymysiöejer kłȧdyn zȧjn bocy hoüt s’wihtiksty, wo dy Wymysiöejyn maht andyśt, frȧłik nawar śpröh. ‘Stroje wilamowskie to do dziś najważniejsze, co wyróżnia Wilamowian, oczywiście na równi z językiem.’ Yr kopert, nawam briw, wiöe oü giełd. ‘W kopercie, oprócz listu, były też pieniądze.’ – w tym znaczeniu używa się również przyimka → HYNDER (w znaczeniu 4.).

Informacja o tym, w jaki sposób poszczególne formy rodzajnika określonego łączą się z NAWA: zob. → DER.

Zob. też: → DERNAWA

BY, BEN praep. (dat.; rzad. gen. – w znaczeniu 2.)

1. przy, w pobliżu, blisko, koło, obok: Ben mer zyct ȧner fur bydinan. ‘Przy mnie siedzi jeden z obsługi.’; Zy wiöe byr kjyh fum oütabüs roüsgyśtejgja, ȧ nöhta ging zy gryht c’ync. ‘Wysiadła z autobusu blisko kościoła, a potem od razu szła do nas.’

2. u (kogo się znajdować, albo coś robić): Zy byśtełta bym fiöen ȧ hȧlikjy mas fjyr dy gyśtiörwan. ‘Zamówili u księdza mszę świętą za zmarłych.’ (HM 1936); Har at by yns cwü woha. ‘Pracował u nas dwa tygodnie.’ By mjyr ys’s wing płoc. ‘U mnie jest mało miejsca.’ Cy yns, dö by Nikls ufum Rynk, hota zy ȧmöł ȧ zyta trof gymaht. ‘U nas, tu u Niklów na rynku, zrobiono raz takie spotkanie.’

4. w trakcie wykonywania bądź trwania czynności w danym momencie: Der bek ej grod bym brutbaka, har kon cy oüh ny roüskuma. ‘Piekarz jest właśnie przy pieczeniu chleba / piecze chleb, on nie może do was wyjść.’; Byr müzik łjeft dy cȧjt ind byhenderer. ‘Przy muzyce czas zawsze szybciej zleci.’

5. (z → ZEJH) przy sobie: Har höt by zejh jok can złoty. ‘Miał przy sobie tylko dziesięć złotych.’ 

6. (z → ZEJH) sprawny fizycznie: Wjyr kynda ny ferśtejn, fyrym’ȧ śtiörw: har wiöe füt ȧzu jung ȧn ȧzu kreftik, ȧzu by zejh. ‘Nie mogliśmy zrozumieć, dlaczego zmarł: on był przecież tak młody i tak silny, tak sprawny fizycznie.’

7. za (czasów; używane głównie z krajami): By Estrȧjh wiöe’s güt. ‘Za Austrii było dobrze.’; By Pöłnscȧjta handułt mȧj dźjada myta köła. ‘Za Polski (dosł. ‘za czasów Polski’, tj. za II Rzeczypospolitej) mój dziadek handlował węglem.’; Bym Piłsudskja wiöd Pöłn frȧj. ‘Za Piłsudskiego Polska stała się niepodległa.’ – gdy mowa o czyichś rządach (‘za panowania’), najczęściej używa się → UNDER.

Forma BY jest nieakcentowana, formy BEN używa się, gdy pada na nią akcent: Konsty by mjyr błȧjn. Ben mer wyt’s der güt zȧjn. ‘Możesz u mnie zostać. U mnie będzie ci dobrze.’ Niegdyś obok formy BEN występowała również forma bȧjn: Der śnej ej dy ferhejny naht bȧjn yns gybłejn łejgja, oder hoüt s’mügjys ej’ȧ cyganga. ‘Zeszłej nocy śnieg u nas został, ale dziś rano się roztopił.’ (AK 1920).

BY funkcjonuje też jako przedrostek nierozdzielny (by-), nadający czasownikom różne znaczenia. Przede wszystkim przedrostek by- sprawia, że czasownik nieprzechodni staje się przechodni, por. kuza ‘mówić, rozmawiać’ i bykuza ‘omówić, omawiać (coś lub kogoś). Można powiedzieć har ej bykuzt ‘jest omawiany / obgadywany’, ale nie *har ej gykuzt – ostatnie zdanie jest agramatyczne.

OKUMA v. (imp. sg. KU(M) O, pl. KUMT O; part. perf. O(GY)KUMA + zȧjn)

przybywać, przybyć, nadchodzić, nadejść: Har ziöet, har wyt kuma ym zejwa, oder ȧ kom ołdyśt śpöt s’nahts o. ‘Powiedział, że przyjdzie o siódmej, ale przyszedł dopiero późno w nocy.’

Zob. też: → KUMA

KUMA₁ v. (imp. sg. KU(M), pl. KUMT; part. perf. (GY)KUMA + zȧjn)

1. przychodzić, przyjść, przyjechać: Fu wu kymsty ȧzu śpöt? ‘Skąd tak późno przychodzisz?’; Müsty śun gejn? No nist. Kum wejder! ‘Musisz już iść? No nic. Przyjdź znów!’

2. przyjść, zjawi(a)ć się: Yh hiöer uf dejh ȧ ganca öwyt ȧn dy kymst ołdyśt yta? ‘Czekam na ciebie cały wieczór i zjawiasz się dopiero teraz?’; Zy koma ys müzeum fejł cy śpöt – ejs wiöe śun cü. ‘Przyszli do muzeum zdecydowanie za późno – ono było już zamknięte.’

3. dotrzeć, przyjść: Dȧj briw ej endłik gykuma! ‘Twój list w końcu przyszedł!’; Ȧn tag wa’h cy mem cył kuma. ‘Pewnego dnia dotrę do swojego celu.’

4. iść gdzieś, mieć gdzieś swoje miejsce: Nȧ nȧ, dos bihła djef dö ny zȧjn – ejs kymt cyn kistiöeryśa bihła. ‘Nie nie, ta książka nie powinna tu być – ona idzie do książek historycznych.’; Śoü der ok o: dos śtykla wiöer kymt dö, ȧn dos kymt dö. Nöhta nysty ołybȧdy śtykla cyzoma ȧn wysty’s hon fjetik! ‘Popatrz tylko: ten kawałek materiału idzie tutaj, a ten tutaj. Później zszywasz oba kawałki razem i będzie gotowe!’; Pejtela, hösty wejder fergasa, do dy śłysułn kuma inda ufs hykla byr tjyr? Ȧzu wysty zy ni ny feljyn. ‘Piotrku, znów zapomniałeś, że klucze mają swoje miejsce na haczyku przy drzwiach? Tak nigdy ich nie zgubisz.’

5. nadejść, nasta(wa)ć (o czasie, porze): Dy ancȧjt ej gykuma. ‘Nastał czas żniw.’; S’kom dy cȧjt, wen wer yns müsta «bocy zan» ziöen. ‘Nadeszła chwila, kiedy musieliśmy powiedzieć sobie «do widzenia».’

6. (z UF + acc.) odkry(wa)ć coś, wpaść na coś: S’ej śod, do’h kom uf dos ołdyśt gestyn. ‘Szkoda, że wpadłem na to dopiero wczoraj.’; Dy industryjnikjy rewolucyj füng zih derzȧnk o, wen zy ufȧ damfmotor köma. ‘Rewolucja przemysłowa zaczęła się wówczas, gdy wynaleziono silnik parowy.’

7. (z UF + acc.) przypomnieć sobie coś: Bysty endłik uf zen noma kuma? ‘Przypomniałeś sobie w końcu jego imię?’; Yhy kon uf dos ny kuma, wosfer ȧn kod yh mü bym nȧjgang ȧjdrykja. ‘Nie mogę sobie przypomnieć, jaki kod muszę wklikać przy wejściu.’

8. (z FU lub OÜZ + dat.) pochodzić, wywodzić się z, mieć swoje źródło w: Der has kymt öft fur dułyt. ‘Nienawiść często pochodzi od głupoty.’; Zej kom oüz ȧr güta familyj. ‘Ona wywodziła się z dobrej rodziny.’ – zob. też: → ŚTOMA.

9. (z CY + dat.) dojść do: Endłik kom’s cym koüf. ‘W końcu doszło do zakupu.’; Wi ys’s cy dam gykuma? ‘Jak do tego doszło?’

UWAGA: czasownika KUMA często używa się z imiesłowami czasu przeszłego czasowników ruchu, żeby dookreślić sposób przybycia: Ejs kom c’ync gyfłün. ‘Ona przyleciała do nas (dosł. przybyła lecąc, bardzo szybko biegnąc).’; Dy rityn köma ys śłös gyryta. ‘Rycerze przybyli do zamku konno / wjechali do zamku wierzchem.’; Wi zȧjter dos möł kuma? Gyfüt cy gyfiöen? ‘Jak dotarliście tym razem? Przywieziono was czy przyjechaliście?’

Por. też: uf dy wełt kuma ‘przyjść na świat, urodzić się’: Har kom uf dy wełt y ȧm klina gȧlicyśa śtatła. ‘On przyszedł na świat w małym galicyjskim miasteczku.’; yn wȧg kuma ‘spotkać (po drodze), zajść w drogę’: Grod ging yh fur kjyh cyryk, do kom mer der Jüza yn wȧg ȧn diöh dos kum yh yta zu śpöt yn ham. ‘Właśnie wracałem z kościoła, to spotkałem (po drodze) Józka i przez to wracam teraz tak późno do domu.’; uf nist kuma ‘nie być nic wartym, do niczego się nie nadawać, zniszczeć’: Dos wiöe ȧ zyty śejny hyt mytum śejna giöeta, oder yta, nö zöfuł jür wi diöt nimyd ny wönt, ej dos ołys uf nist kuma. ‘To był tak piękny dom z pięknym ogrodem, ale teraz, po tylu latach jak tam nigdy nie mieszka, do wszystko zniszczało.’; s’kymt cy ziöen ‘powiedzmy (dosł. ‘przyjdzie powiedzieć’ – wyrażenie fatyczne)’: Zy wiöd nöhta, s’kymt cy ziöen, ganc öem. ‘Stała się potem, można powiedzieć, całkiem biedna.’

Zob. też: → ȦJKUMA, → CÜKUMA, → CYZOMAKUMA, → DERKUMA, → FERKUMA, → MYTKUMA, → NȦJKUMA, → OKUMA, → OÜSKUMA, → RȦJNKUMA, → RUNDERKUMA, → UFKUMA, → YMKUMA

ÜRZAH s. f. (pl. ÜRZAHA)

przyczyna, powód: Har höt nö dy ürzah fu zem ungyłyk ny gyfunda, oder’ȧ wöst, do’ȧ wyt ny rün, wȧł’ȧ zy ny fynt. ‘Nie znalazł jeszcze przyczyny swojego nieszczęścia, ale wiedział, że nie spocznie, póki jej nie znajdzie.’

ŚPICNOMA s. m. (pl. ŚPICNOMA)

przydomek: Dy ełdsta wymysiöejer śpicnoma, wo zy byśtenik zȧjn ym broüh, dos ej der Gjymbak ȧn der Doüć-Frana. ‘Najstarsze wilamowskie przydomki, które wciąż są w użyciu, to Gjymbak i Doüć-Frana.’

CIEKAWOSTKA: w Wilamowicach od wieków funkcjonuje rozbudowany system przydomków, niezbędny do odróżniania poszczególnych rodzin czy osób. Wiele imion i nazwisk w Wilamowicach się powtarzało o wiele częściej niż obecnie, trudno więc było znaleźć np. Jana Foxa czy Józefa Nowaka bez podania jego przydomka – takich osób byłoby w Wilamowicach wiele. Zwyczajowo w komunikacji w miasteczku używano imienia i przydomka, były to podstawowe środki identyfikacji danej osoby, zob. → DER, → HȦSA, → ŚRȦJWA ZIH. Nazwisko było wykorzystywane głównie w komunikacji urzędowej, chyba że było tożsame z przydomkiem, co się również zdarzało (np. Zejma). Przydomki są dziedziczone po matce lub ojcu, a czasem również przyjmowane po żonie lub mężu.

Źródłem przydomków najczęściej są imiona (np. Pejtela od Pejter ‘Piotr’, Mjyra-Winca od Mjyra ‘Kazimierz’ i Winca ‘Wincenty’), rzeczowniki pospolite lub przymiotniki (np. fum Dökter < → DÖKTER, Śnȧjder < → ŚNȦJDER, Płaćnik < płacz, Głüha < głuchy). Warto nadmienić, że przydomki wilamowskie mają zarówno źródłosłów germański (por. np. Fröst < → FRÖST ‘mróz’), słowiański (np. Głüha < głuchy, Priöeriöek < prorok), jak i mieszany (np. Baranła < baran + suf. -ła; możliwe, że przydomek Pütriöek pochodzi od → PUTER ‘masło’ + suf. -ok).

Przydomki mogły się składać z jednego (np. Lüft, Pejtela, Płaćnik), z dwóch (Hȧla-Frana, Mjyra-Winca), z trzech (Jüza-Mjeta-Jüza), z czterech (Hȧla-Frana-Jȧśkja-Nüśa), lub nawet z pięciu członów (Hȧla-Frana-Jȧśkja-Hȧla-Staha). Przydomki wieloczłonowe składają się zazwyczaj z imion przodków, z reguły dziadków czy rodziców, ale zdarzało się, że członami takich przydomków były też imiona innych krewnych. Takie „łańcuchy” nierzadko ulegały skróceniu. Zdarzały się również złożenia składające się nie tylko z imion. por. np. Puś-Pejter od → PUŚ ‘las’ i Pejter ‘Piotr’.

Przydomki często łączą się z przyimkiem → FU: fum Dökter (dosł. ‘od lekarza / doktora’) – oraz → CY: Zy hisa c’ync cym Pejter. ‘Nazywali nas (dosł. ‘u nas’) «u Piotra» (dosł. ‘do Piotra’)’. O kimś, kto się nazywa Hȧla-Frana-Mjyra można powiedzieć: Har hȧs Frana / Zȧj noma ej Frana. Har ej fum Hȧla-Frana / har śtomt fun Hȧla-Franyśa, ȧ śrȧjwt zih Rosner. ‘On ma na imię Franciszek / Jego imię to Franciszek. On jest od Hȧla-Franka / On pochodzi od Hȧla-Franków (tj. z rodziny Hȧla-Franków), a ma na nazwisko (dosł. ‘pisze się’) Rosner.’

O odmianie części przydomków można przeczytać w haśle → FAMILYJ.

Zob. też: → NOMA

FRȦJND s. m. (pl. FRȦJND, dim. FRȦJNDŁA)

przyjaciel: Wyłsty mȧj frȧjnd wada? ‘Chcesz zostać moim przyjacielem?’

Por. też: dy frȧjndyn ‘przyjaciółka’.

Zob. też: → GYŚPON

OGYNYM adj., adv.

przyjemny, przyjemnie, miły, miło, porządny: Wer hon gyfunda ȧ klina, ogynyma hotel. ‘Znaleźliśmy mały, przyjemny hotel.’

UFNAMA v. (imp. sg. NEJM / NAM UF, pl. NAMT UF; part. perf. UFGYNUMA + hon)

1. przyjmować, przyjąć, podejmować (np. gości): Zȧjt gybata yns ufcynama / Do wer zyngja ȧn tanca cyzoma. ‘Przyjmijcie nas, bardzo prosimy / Żebyśmy pośpiewali i zatańczyli razem.’ (JG 2004); Dy gest nöma zy jyśter yr śejna śtuw uf. ‘Gości podejmowano dawniej w pieknej izbie (pokoju gościnnym).’

2. (za)akceptować: Ider mü zȧj gyśyk ufnama. ‘Każdy musi zaakceptować swój los.’; Wjyr nama’ȧ ȧzu uf, wi’ȧ ej. ‘Akceptujemy go takim, jaki jest.’

3. nagrywać, nagrać: Wen ȧ śpröh höt wing kuzyn, s’ej wihtik, wi ym mȧsta gykuza ufcynama. ‘Jeśli jakiegoś języka używa niewielu użytkowników, ważne jest, żeby nagrać jak najwięcej rozmów.’ – w tym znaczeniu częściej używany jest czasownik → UFŚPEJŁA.

Zob. też: → NAMA

RUNDERKUMA / ROKUMA v. (imp. sg. KU(M) RUNDER / RO, pl. KUMT RUNDER / RO; part. perf. RUNDER- / RO(GY)KUMA + zȧjn)

1. przyjść, przychodzić na dół: Wos zycty ȧzu huh? Kuźe ro! ‘Czemu siedzisz tak wysoko? Chodź na dół!’

2. stracić reputację: Dar büw ej diöh di łecta krawaln ganc rokuma. ‘Chłopak po ostatnich aferach całkiem stracił reputację.’

3. poronić: Ejs ging gröp, oder s’wiöe nöhta rokuma. ‘Była w ciąży, ale potem poroniła.’

Zob. też: → KUMA

ȦJKUMA v. (imp. sg. KU(M) ȦJ, pl. KUMT ȦJ; part. perf. ȦJ(GY)KUMA + zȧjn)

przyjść (na myśl, do głowy), wpaść na pomysł: Hüh ok, s’kymt mer grod yhta ȧj. ‘Słuchaj, właśnie wpadłem na pomysł (przyszło mi coś do głowy).’; S’kom’um ołdyśt gestyn s’öwyts ȧj, do’ȧ füt kund gejn y dy at. ‘Dopiero wczoraj wieczorem przyszło mu/jej na myśl, że przecież mógł/mogła pójść do pracy.’; Medytjy nö drejwer, fylȧjht wyt der yhta ȧjkuma. ‘Zastanów się (pomyśl) jeszcze nad tym, może będziesz miał/miała jakiś pomysł.’

Zob. też: → KUMA

CÜDEKJA (ZIH) v. (imp. sg. DEK CÜ, pl. DEKT CÜ; part. perf. CÜGYDAKT + hon)

przykryć (się), pokryć: Dek dih güt cü, do’s der ny ej kałd. ‘Dobrze się przykryj, żeby nie było ci zimno.’; Yhy kund dy śłysułn ny fynda, bo zy wün myt ȧm kapelüśhüt cügydakt. ‘Nie mogłem znaleźć kluczy, bo były przykryte kapeluszem.’

BȦJŚPIL s. n. (pl. BȦJŚPILN, dim. BȦJŚPILIHŁA)

przykład: Wen’ȧ śrȧjwt wymysiöeryś, bynöct’ȧ zyty ferkjycnana wi: cbś. (cym bȧjśpil), ȧzw. (ȧn zu weter), dś. (dank śejn) oba snfw. (s’ej ny fjyr wos). ‘Gdy się pisze po wilamowsku, używa się takich skrótów jak: cbś. (na przykład), ȧzw. (i tak dalej), dś. (dziękuję) albo snfw. (nie ma za co).’; Y Wymysdiöf gyt’s hefa bȧjśpiln fur sakralyśa arhitektür. ‘W Starej Wsi jest wiele przykładów architektury sakralnej.’

Por. też: myt gütum bȧjśpil byfürgejn ‘świecić przykładem’.

WIWÜT s. n. (pl. WIWJYTYN, dim. WIWJYTŁA)

(gram.) przymiotnik: Dy wiwjytyn byśrȧjwa s’mȧsts dy zahwjytyn. ‘Przymiotniki z reguły opisują rzeczowniki.’

Zob. też: → WÜT

HUŁA v. (imp. sg. HUŁ, pl. HUŁT; part. perf. GYHUŁT + hon)

przynieść / przywieźć coś, przyprowadzić / sprowadzić kogoś, pójść po coś lub kogoś: Yhy mü gejn y dy bekjerȧj ȧ tort ufȧ gybürstag huła. ‘Muszę iść do piekarni po tort urodzinowy.’; Hułsty mer ȧ bjyr fur ȧjzomer? ‘Przyniesiesz mi piwo z lodówki?’

Czasownik HUŁA, który oznacza przemieszczenie się z punktu A do punktu B specjalnie po coś lub kogoś, a później powrót z tym czymś / kimś do punktu A, należy odróżnić od czasownika → BRENGJA, oznaczającego przyniesienie czegoś lub przeprowadzenie kogoś z punktu A do punktu B.

BRENGJA v. (imp. sg. BRENG, pl. BRENGT; part. perf. GYBRÖHT + hon)

1. przynieść, zanieść: Wen dy śun y dy kyh gejst, breng mer fu diöt ȧn łefuł. ‘Skoro już idziesz do kuchni, przynieś mi stamtąd łyżkę.’; Der foter bröht inda gyśenkja fu zen rȧza. ‘Ojciec zawsze przywoził prezenty ze swoich podróży.’ 

2. przyprowadzić: Brengt mer dö dan ferreter! ‘Przyprowadźcie mi tu tego zdrajcę!’ 

3. sprowadzić: Zȧj tyta bröhta ȧ ungyłyk ufȧ. ‘Jego czyny sprowadziły na niego nieszczęście.’

Czasownik BRENGJA, oznaczający przyniesienie czegoś lub przeprowadzenie kogoś z punktu A do punktu B, należy odróżnić od → HUŁA, który oznacza przemieszczenie się z punktu A do punktu B specjalnie po coś lub kogoś, a później powrót z tym czymś / kimś do punktu A: Breng mer güty ćeküloda fu Win, oder cyderjyśt huł der ȧ paśport fur śüfłod, wȧł dy wyst fiöen. ‘Przywieź mi czekoladę z Wiednia, ale najpierw wyjmij paszport z szuflady, zanim wyruszysz.’

FOŁ₂ s. m., n. (pl. FOŁN, dim. FOŁIHŁA)

1. przypadek, wypadek: Ym foł, wen yhta pasjyt, telefonjy. ‘W razie, gdyby coś się stało, zadzwoń.’; Mȧ djef oder uf dos öbaht gan, do’s ym łecta foł dy wynikja ny zȧjn reprezentatywnik. ‘Należy jednak zwrócić uwagę na to, że w ostatnim wypadku wyniki nie są reprezentatywne.’; Ȧ höt’um s’oüta y ȧm foł hejngybröht. ‘Uszkodził sobie auto w wypadku.’; Dos ej ȧ śwjerer foł. ‘To ciężki przypadek.’

2. (gram.) przypadek gramatyczny: S’gyt fynf gramatyćnikja fołn yr wymysiöeryśa śpröh. ‘W języku wilamowskim jest 5 przypadków gramatycznych.’

3. spadanie, upadek: Dos wiöe ȧ wejtünikjer foł. ‘To był bolesny upadek.’

Por. też: der cüfoł ‘przypadek (zbieg okoliczności)’.

CÜFEŁIK adj., adv.

przypadkowy, przez przypadek: Yhy ging cüfełik ferhejn ȧn mjyr kom’s ȧzu ȧj, do wer zih kynda zan. ‘Przez przypadek przechodziłem obok i przyszło mi do głowy, że moglibyśmy się zobaczyć.’

GYWJYCUŁ s. n. (pl. GYWJYCUŁN, dim. GYWJYCEŁA)

przyprawa: Ȧ güter köh höt ołylȧ gywjycuł. ‘Dobry kucharz ma wszelkiego rodzaju przyprawy.’; Jyśter wiöe s’gywjycuł hefa wihtikjer owi yta: s’höt bywjet s’asa fjym hejnbrengja. ‘Kiedyś przyprawy były o wiele ważniejsze niż teraz: chroniły jedzenie przed zepsuciem.’

GYCOJG s. n., sg. tant.

1. przyrząd, narzędzie: Wi’s wiöe naht gywiöda, łet yh mȧj gycojg uf dy zȧjt ȧn yh ging roüs fur śüp. ‘Gdy nastała noc, odłożyłem narzędzia i wyszedłem z szopy.’

2. genitalia: Dy underweś ej cy dam, do s’gycojg ej cügydakt. ‘Bielizna służy zakryciu genitaliów.’

ŚWJEN v. (imp. sg. ŚWJE, pl. ŚWJET; part. perf. GYŚWÜN + hon)

przysięgać, przysiąc: Yhy ho dos ny gymaht, dos kon yh fjym Göta Hjen śwjen! ‘Nie zrobiłem tego, mogę przysiąc przed Bogiem!’