Słownik

Hasło po polsku Hasło po wilamowsku Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady
gotów, w pogotowiu BYRȦT / GYRȦT

BYRȦT / GYRȦT adj.

gotów, w pogotowiu: Yh bej byrȧt wȧgcyfiöen. ‘Jestem gotów do odjazdu.’; Der eroplan śtejt śun ym hangar gyrȧt cym fłigja. ‘Samolot już stoi w hangarze gotowy do odlotu.’

Por. też: (zih) byrȧt / gyrȧt maha ‘przygotow(yw)ać (się)’: Yhy mah mih uf ołys gyrȧt. ‘Przygotowuję się na wszystko.’; Wjyr maha dy łjyrwiöer byrȧt, ȧ śpröhkurs ufcymaha. ‘Przygotowujemy materiały do nauki, żeby rozpocząć kurs językowy.’

gotować się, zagotować się, wrzeć ZIDA

ZIDA v. (imp. sg. ZID, pl. ZIT; part. perf. GYZIÖET + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ZID

ZIDA

2. p.

ZIÖEDST

ZIT

3. p.

ZIÖET

ZIDA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ZIÖET

ZIÖETA

2. p.

ZIÖETST

ZIÖET

3. p.

ZIÖET

ZIÖETA

(za)gotować się, wrzeć: Hjysty ny, do s’woser ziöet? Feleś dos, bo wi ny, to wysty dy gancy hyt ferbrin. ‘Nie słyszysz, że woda się zagotowała? Wyłącz to, bo jak nie, to spalisz cały dom.’

UWAGA: czasownik ten używany jest bez ZIH, inaczej niż gotować się w języku polskim.

gotować, ugotować, gotować się, ugotować się, zagotować się KOHA

KOHA v. (imp. sg. KOH, pl. KOHT; part. perf. GYKOHT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

KOH

KOHA

2. p.

KOHST

KOHT

3. p.

KOHT

KOHA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

KOHT

KOHTA

2. p.

KOHTST

KOHT

3. p.

KOHT

KOHTA

1. (u)gotować: Gestyn kohtwer dy arpułn cy łang ȧn zy wiöda ganc wȧh. ‘Wczoraj za długo gotowaliśmy ziemniaki i one się całkiem rozgotowały.

2. (u)gotować się, zagotować się: S’woser höt śun gykoht, mah yns ty. ‘Woda się już zagotowała, zrób nam herbaty.’

gotówka BARGIEŁD

 

BARGIEŁD s. n., sg. tant.

gotówka: Cołter myter kiöet oba myt bargiełd? ‘Płaci pan / pani kartą czy gotówką?’

Zob. też: → GIEŁD

 

gotowy, skończony, ukończony, zmęczony, wykończony, pijany, zabity, martwy FJETIK

FJETIK adj.

1. gotowy, skończony, ukończony: Dü müst śun ym promotor dy fjetikjy bakałażat śykja! ‘Musisz już wysłać promotorowi gotową pracę licencjacką!’; Kumt cym tejś, s’asa ej fjetik! ‘Chodźcie do stołu, jedzenie jest gotowe!’ – w tym znaczeniu używa się również przymiotnika → BYRȦT.

2. (pot.) zmęczony, wykończony: Yhy bej śun fjetik, yhy gej hoüt njynt ny. ‘Już jestem zmęczony, nigdzie dzisiaj nie idę.’

3. (pot.) pijany: Gis’um zöfuł ny nȧj, ȧ höt ȧn śwaha śaduł, ȧs-cwe wyt’ȧ zȧjn fjetik. ‘Nie wlewaj mu tyle, ma słabą głowę, raz-dwa się upije.’

4. (pot.) zabity, martwy: Ȧ śus ȧn’ȧ wiöe fjetik! ‘Jeden strzał i był zabity!’

Por. też: fiks ȧn fjetik ‘zupełnie gotowy’, fjetikmaha ‘ukończyć, przyszykować, przygotować’.

goździk ŚTȦNȦLIK

ŚTȦNȦLIK s. m. (pl. ŚTȦNȦLIKJA)

goździk: Dy śtȧnȧlikja wün ym miöeda ym PRL. ‘Goździki były w modzie w PRL-u.’

gołąb TOÜ₂

TOÜ₂ s. f. (pl. TOÜA)

gołąb: Yn śtytyn gyt’s fejł toüa ȧn miöehja fityn zy myta brutrjyla, gük s’ej fjy dy fygln ny gyzund. ‘W miastach jest wiele gołębi i niektórzy karmią je okruchami chleba, mimo że to jest dla ptaków niezdrowe.’

gra ŚPEJŁ

ŚPEJŁ s. n. (pl. ŚPEJŁA)

gra: Ejm gyfełt kȧ zyty śpejł ny, wu’ȧ höt felün. ‘Jemu nie podoba się żadna gra, którą przegrał.’

grabie RȦH(J)A

RȦH(J)A s. m. (pl. RȦH(J)A)

grabie: Rȧhja konsty mytum rȧhja. ‘Grabić możesz grabiami.’

grać ŚPEJŁA

ŚPEJŁA v. (imp. sg. ŚPEJŁ, pl. ŚPEJŁT; part. perf. GYŚPEJŁT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚPEJŁ

ŚPEJŁA

2. p.

ŚPEJŁST

ŚPEJŁT

3. p.

ŚPEJŁT

ŚPEJŁA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚPEJŁT

ŚPEJŁTA

2. p.

ŚPEJŁTST

ŚPEJŁT

3. p.

ŚPEJŁT

ŚPEJŁTA

1. grać (na instrumencie): Feter, dy müm höt gybürstag ȧn wjyr weła jüh śejn byta, do der yns ufer hȧrmoni zot śpejła. ‘Proszę pana, ciocia ma urodziny i chcemy pana poprosić, żeby zagrał nam pan na harmonii.’

2. grać (w grę): Konsty füsbol śpejła? ‘Umiesz grać w piłkę nożną?’

grad GROÜP

GROÜP s. m. (pl. GROÜPA, dim. GROÜPŁA)

grad: Der groüp kon grusy śoda maha. ‘Grad może wyrządzić wielkie szkody.’

Por. też: groüpa ‘padać (o gradzie)’.

granica GRANC

GRANC s. f. (pl. GRENC)

granica: Wymysiöejyn dos ej ȧ etnyś klinfulk, wo bywönt dy śtot Wymysoü ufer granc fu Śłyz ȧn Klinpöłn. ‘Wilamowianie to mniejszość etniczna, która zamieszkuje miasto Wilamowice na granicy Śląska i Małopolski.’

Por. też: s’grancłand ‘pogranicze’.

grejpfrut GREJFRUT / GREJPFRÜHT

GREJFRUT / GREJPFRÜHT s. m. (pl. GREJFRUTA / GREJPFRÜHTA)

grejpfrut: Der grejfrut ej rut ynwik ȧn dunkułgał fu hesa. ‘Grejpfrut jest czerwony w środku i pomarańczowy na zewnątrz.’

grób GROP, GROB

GROP, GROB s. n. (pl. GRYWYN, dim. GROBŁA)

grób: Ym wüt «kjyhüf» byfynt zih s’wüt «kjyh» diöh dos, do dy grywyn mahta zy jyśter ym dy kjyh. ‘W wyrazie «kjyhüf» znajduje się wyraz «kjyh», dlatego że groby robiono kiedyś wkoło kościoła.’

Por. też: der tutagrywer ‘grabarz’.

Zob. też: → KRÜFT

grobowiec KRÜFT

KRÜFT s. f. (pl. KRÜFTA, dim. KRÜFTŁA)

grobowiec: S’grop maha zy yr ad, ȧ dy krüft ej fu śtȧn gymaht. ‘Grób robi się w ziemi, a grobowiec jest zrobiony z kamienia.’

Zob. też: → GROP

groch, fasola AWYS

 

AWYS s. f. (pl. AWYS)

1. groch: Zy ziöeta, do wen dy Wymysiöejyn dy kjyh śjygta, śöta zy awys under dy kjyhjawand ȧj, ȧzu do s’śjygja’ȧ łȧjhter ging. ‘Mówi się, że gdy Wilamowianie przesuwali kościół, nasypali grochu pod ścianę kościoła, żeby łatwiej go było przesunąć.’

2. fasola: Dy łangy awys wehst yn śöta, ȧzu wi dy koüłikjy. ‘Fasola rośnie w strączkach, tak jak groch.’

AWYS w znaczeniu 1. nazywa się też koüłikjy awys, w 2. zaś – łangy awys.

Rzeczownika AWYS używa się zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej: Dy awys wiöe / wün ejweron. ‘Groch był wszędzie.’

gromnica, Święto Matki Boskiej Gromnicznej GRÜMNIC / GRUMNIC

GRÜMNIC / GRUMNIC s. f. (pl. GRÜMNICA / GRUMNICA)

1. gromnica: Myt grümnic łiöehta zy jyśter, wi zy hota strah fum gywiter. ‘Gromnicę kiedyś palono ze strachu przed burzą.’

2. (dużą literą) Święto Matki Boskiej Gromnicznej: Mün ej dy Grümnic, do gejwer myta łihtła y dy kjyh. ‘Jutro jest Święto Matki Boskiej Gromnicznej, więc idziemy ze świecami do kościoła.’

grosz GROŚ

GROŚ s. m. (pl. GROŚ / GROŚA)

grosz: Hundyt groś dos ej ȧ złoty. ‘Sto groszy to jeden złoty.’; Yhy bej ony groś! ‘Jestem bez grosza!’; Yhy wȧ ny, wos myt dan ganca grośa, wo’h zy triöe yn dibzek, cy maha. ‘Nie wiem, co zrobić z tymi wszystkimi groszami, które noszę w kieszeniach.’

Rzeczownik GROŚ ma formę liczby mnogiej równą pojedynczej, gdy jest używany z liczebnikami (np. fynf groś ‘pięć groszy’, piöer groś ‘kilka groszy’) oraz GROŚA, gdy jest używany osobno: Fjyr di grośa wa’h der nist ny ferkiöefa: oba gysty mer eht giełd, oba gej wȧg. ‘Za te grosze nic ci nie sprzedam: albo daj mi prawdziwe pieniądze, albo odejdź.’

gruby, w ciąży GRÖP, GRÖB

GRÖP, GRÖB adj., adv. (GRYWER, GRYWST-) adj.

gruby: Dy zoü wjyd wo ȧmöł grywer. ‘Maciora jest coraz grubsza.’; Yhy djef hon ȧ brat uf drȧj centymetyn gröp. ‘Potrzebuję deski o grubości trzech centymetrów.’; Im gryser ej dy ȧh, y dam ej grywer  jyr rynd. ‘Im większy jest dąb, tym grubszą ma korę.’

w ciąży (o ludziach lub zwierzętach): Ejs ej fu fjyr mönda gröp. ‘Ona jest w ciąży już od 4 miesięcy.’

Por. też: gröp / gröb gejn ‘być w ciąży’: S’Kȧśka gejt gröp. ‘Kasia jest w ciąży.’

grudzień GRÜDŹJYŃ

GRÜDŹJYŃ s. m. (pl. GRÜDŹJYNJA)

grudzień: Ym grüdźjyń zȧjn dy Wȧjnahta. ‘W grudniu jest Boże Narodzenie.’

Por. też: der december ‘grudzień’.

grupa GRÜP

GRÜP s. f. (pl. GRÜPA, dim. GRÜPŁA)

grupa: Yh zoh ȧ grüp fun turysta ferhejngejn. ‘Widziałem przechodzącą obok grupę turystów.’; Y ynzum zespuł gyt’s drȧj grüpa, yh bej y dar jyśta, fjy dy jyngsta. ‘W naszym zespole są trzy grupy, ja jestem w tej pierwszej, dla najmłodszych.’

Zob. też: → TANCGRÜP

gruszka BJYN

 

BJYN s. f. (pl. BJYN, dat. pl. BJYN / BJYNA, dim. BJYNŁA)

gruszka: Konsty mer ȧ piöer bjyn kiöefa, wen dy fjest ȧjkiöefa? ‘Możesz mi kupić kilka gruszek, skoro jedziesz na zakupy?’

 

gryźć, kąsać BȦJSA

 

BȦJSA v. (imp. sg. BȦJS, pl. BȦJST; part. perf. GYBYSA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

BȦJS

BȦJSA

2. p.

BȦJST

BȦJST

3. p.

BȦJST

BȦJSA

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

BȦS

BYSA

2. p.

BȦST

BYST

3. p.

BȦS

BYSA

 

gryźć, kąsać: Wen dy fłej imanda bȧjsa, kon’ȧ ny ȧjśłöfa. ‘Gdy pchły kogoś gryzą, ten nie może zasnąć.’; Zy głiöeta, do y Jedlin ławt ȧmöł ȧ puśmenć: har fergrȧf zih uf dy łoüt, ȧ bȧs zy ȧn’ȧ ziöegt’ȧ s’błüt oüs. ‘Wierzono, że w Jedlinie żył kiedyś leśny człowiek: napadał on na ludzi, gryzł ich i wysysał z nich krew.’ 

Por. też: dy cyn ȧjbȧjsa ‘zacisnąć zęby’, cübȧjsa ‘przekąsić’, diöhbȧjsa ‘przegryźć’, obȧjsa ‘nadkąsić, nadgryźć; odgryźć’, roüsbȧjsa ‘wygryźć’, wȧgbȧjsa ‘odgryźć’.

grzbiet, tył ciała, plecy RYK

RYK s. m. (pl. RYKJA)

grzbiet, tył ciała, plecy: Fjyr dos, do’h kuzt wymysiöeryś, krigt yh hefa śłyg ufȧ ryk. ‘Za to, że mówiłem / mówiłam po wilamowsku, otrzymałem / otrzymałam wiele uderzeń w plecy.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka polskiego wyraz ten nie jest używany w liczbie pojedynczej, jeśli mowa o jednych plecach.

grzebień KOMB

KOMB s. m. (pl. KEMB, dim. KEMBŁA)

grzebień: Mytum komb kon’ȧ zih kema. ‘Grzebieniem można się czesać.’

Por. też: kema (zih) ‘czesać (się)’.

grzech ZYND

ZYND s. f. (pl. ZYNDA, dim. ZYNDŁA)

grzech: Dy zist dy zynda by ander łoüt, oder dȧj ȧgja zynda zisty ny. ‘Widzisz grzechy innych, ale swych własnych nie zauważasz.’; Wen’ȧ dos zit, wje der menć zynd bygejn ȧn fłühja. ‘Jak się to widzi, to człowiek by zgrzeszył i przeklął (tj. ‘popełniłby grzech przeklinając’).’

grzyb PYŁC

PYŁC s. m. (pl. PYŁC)

grzyb: C’ync ym giöeta wahsa undyn bjykla śejny pyłc. ‘U nas w ogrodzie rosną ładne grzyby pod brzózkami.’

Por. też: der maśliöeh ‘maślak’, der śtȧnpyłc ‘prawdziwek, borowik’.

Zob. też: → FŁIGJAPYŁC

guma GUMI

GUMI s. n., sg. tant.

1. guma (materiał): Gük di śü wün ȧzu tojer, wiöe dos gumi dunda zjyr śłȧht. ‘Chociaż te buty były bardzo drogie, to ta guma od dołu była bardzo złej jakości.’

2. guma (do żucia): Der Fliöeruś koüt inda gumi. ‘Florian zawsze żuje gumę.’

Por. też: der gumiśü ‘but gumowy’.

gurt, pas rzemienny, popręg GÜT₃

GÜT₃ s. m. (pl. GÜTA)

gurt, pas rzemienny, popręg: Ȧ güt gybroüha zy, do’s’ȧ ej łȧjhter yht śwjerys ufcyhywa. ‘Gurtu używa się, żeby łatwiej było podnosić coś ciężkiego.’

guzik KNOÜF

KNOÜF s. m. (pl. KNIÖEF, dat. pl. KNIÖEFA, dim. KNIÖEFŁA)

guzik: Ida ocug myta kniöefa müsty ȧmöł cükniöefa / cükniöefułn, ȧn ȧmöł ufkniöefa / ufkniöefułn. ‘Każde ubranie na guziki musisz raz zapinać, a raz odpinać.’

Por. też: s’knoüfłöh (pl. -łehjyn) ‘dziurka od guzika’, der kniöefuł ‘guzik’.

gwiazda ŚTAM

ŚTAM s. m. (pl. ŚTAM, dim. ŚTAMŁA)

1. gwiazda: Hefa śtam cyzoma dos ej ȧ gyśtjym, cym bȧjśpil dy Kłuks myta Hinła. ‘Dużo gwiazd to gwiazdozbiór, np. Mała Niedźwiedzica.’

2. gwiazda (noszona przez kolędników): Wen zy y Wymysoü ym koland gejn, triöen zy inda ȧn śtam myt. ‘Gdy się w Wilamowicach kolęduje, zawsze ma się ze sobą gwiazdę.’

3. gwiazda (sławna osoba): Wi’h zung yr tancgrüp solo, to ziöeta zy mer, do yhy bej śtam. ‘Jak śpiewałam / śpiewałem w zespole solo, to mówili mi potem, że jestem gwiazdą.

Por. też: s’gyśtjym ‘gwiazdozbiór’.

gwóźdź, pazur, szpon NIÖEL

NIÖEL s. m. (pl. NȦLN, dim. NȦLA)

1. gwóźdź: «Nogln» dos hȧst myta nȧln cyzomaśłön. ‘«Nogln» oznacza przybijać gwoźdźmi.’

2. pazur, szpon: Hałd dȧj nȧla by zejh! ‘Trzymaj swoje pazurki przy sobie!’

gładzić, pogładzić, malować, pomalować, otrzeć, ocierać, odbywać tarło, trzeć się ŚTRȦJHJA

ŚTRȦJHJA v. (imp. sg. ŚTRȦJH, pl. ŚTRȦJHT; part. perf. GYŚTRYHJA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚTRȦJH

ŚTRȦJHJA

2. p.

ŚTRȦJHST

ŚTRȦJHT

3. p.

ŚTRȦJHT

ŚTRȦJHJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚTRȦH

ŚTRYHJA

2. p.

ŚTRȦHST

ŚTRYHT

3. p.

ŚTRȦH

ŚTRYHJA

1. (po)gładzić: Wȧł zy roüsging, hot zy jyr łöda gyśtryhja, ȧzu do zy zułd öntłik oüsśoün. ‘Zanim wyszła, wygładziła swoje włosy, żeby wyglądać schludnie.’

2. (po)malować: Wen dy wyst mer ȧ coün śtrȧjhja, wa’h der cwehundyt złoty coła. ‘Jeśli pomalujesz mi płot, zapłacę ci 200 złotych.’

3. otrzeć, ocierać (pot): Der śportsmon müst’um nöm łoüf ȧ śwȧs fur śtjyn śtrȧjhja. ‘Sportowiec musiał otrzeć pot z czoła po biegu.’

4. skreślić, wymaz(yw)ać: Śtrȧjh dan zoc (wȧg) ȧn śrȧjw’ȧ ufs nojy. ‘Skreśl to zdanie i napisz je ponownie.’

5. (z ZIH) odbywać tarło, trzeć się (o rybach): Wen dy ym end mȧja oba ym ofang ćerwjyc zist bym üwer ȧ śtrezuł rötułn, miöe zȧjn, do’s diöt śtrȧjhja zih grod kȧraśa. ‘Gdy w końcu maja lub na początku czerwca widzisz poruszający się tatarak przy brzegu, być może trą się tam właśnie karasie.’

Por. też: dy śtrȧjhmüzik ‘muzyka smyczkowa’.

Zob. też: → MÖŁA

głęboki, głęboko TIF₁

TIF₁ adj., adv.

głęboki, głęboko: Ga der öbaht, do dy ny nȧjfełst yn bün, bo’ȧ ej zjyr tif. ‘Uważaj, żebyś nie wpadł do studni, bo ona jest bardzo głęboka.’

głębokość, głębia, głębokie miejsce, intensywność, siła, nasycenie TIF₂

TIF₂ s. f. (pl. TIFA)

1. głębokość, głębia: Har höt ȧ jam uf cwe metyn y dy tif ȧn ȧn meter y dy brȧt gygrowa. ‘Wykopał jamę na dwa metry głębokości i jeden szerokości.’

2. głębia, głębokie miejsce: Yr tif ym tȧjh kyna dy fyś ejwerwyntyn. ‘W głębi jeziora mogą zimować ryby.’

3. intensywność, siła, nasycenie: Dy tif fu jym łiwa wiöe śwjer cy nejderśeca. ‘Trudno było nie docenić siły ich miłości.’; Dy tif fum ruta / fur ryt y dam öebroz śtyht y dy oüga. ‘Nasycenie czerwieni na tym obrazie kłuje w oczy.’

głodny HUNGERIK

HUNGERIK adj.

głodny: Baba, yhy bej hungerik! ‘Babciu, jestem głodny!’

Por. też: der hunger ‘głód’.

głos ŚTYM

ŚTYM s. f. (pl. ŚTYMA)

1. głos (człowieka, instrumentu, zwierzęcia): Ejs höt zjyr ȧ śejny, tify śtym. ‘Ona ma bardzo ładny, głęboki głos.’

2. głos (wyborczy): Wen dy wyst kandydjyn, wysty hon mȧj śtym. ‘Jeśli będziesz kandydować, będziesz mieć mój głos.’

głosić kazanie, wygłaszać kazanie, prorokować, przepowiadać przyszłość PRYDIKJA

PRYDIKJA v. (imp. sg. PRYDIK, pl. PRYDIKT; part. perf. GYPRYDIKT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

PRYDIK

PRYDIKJA

2. p.

PRYDIKST

PRYDIKT

3. p.

PRYDIKT

PRYDIKJA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

PRYDIKT

PRYDIKTA

2. p.

PRYDIKTST

PRYDIKT

3. p.

PRYDIKT

PRYDIKTA

1. głosić kazanie, wygłaszać kazanie: Yh ho’s gan, wi der nojy fiöer prydikt. ‘Podoba mi się, jak nowy ksiądz wygłasza kazanie.’

2. prorokować, przepowiadać przyszłość: Ołys ej grod ȧzu gyśan, wi dy gycyłikjy baba hot gyprydikt. ‘Wszystko stało się właśnie tak, jak przepowiadała świętej pamięci babcia.’

głośno GŁIÖEŚNJE

GŁIÖEŚNJE adv. (ŁOÜTER, ŁOÜTST-)

głośno: Fyrym ys’s dö ȧzu głiöeśnje? ‘Dlaczego tu tak głośno?’; Oju, dar höt ym łoütsta gyśrejn, ȧ yta mȧlt’ȧ zih ny, wen wer müsa ata! ‘O tak, ten krzyczał najgłośniej, a teraz się nie odzywa, gdy musimy pracować!’

głośny, donośny GŁIÖEŚNJIK

GŁIÖEŚNJIK adj. (ŁOÜTER, ŁOÜTST-)

głośny, donośny: Har höt zjyr ȧ głiöeśnikjy śtym. ‘On ma bardzo donośny głos.’; Kyndsty ȧ ośoükosta łoüter maha? Yhy hjy nist ny. ‘Mógłbyś podgłośnić telewizor? Nic nie słyszę.’

Por. też: der głiöeśnik ‘głośnik’.

głosować, zagłosować, stroić ŚTYMA

ŚTYMA v. (imp. sg. ŚTYM, pl. ŚTYMT; part. perf. GYŚTYMT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚTYM

ŚTYMA

2. p.

ŚTYMST

ŚTYMT

3. p.

ŚTYMT

ŚTYMA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚTYMT

ŚTYMTA

2. p.

ŚTYMTST

ŚTYMT

3. p.

ŚTYMT

ŚTYMTA

1. (za)głosować: Uf wan śtymsty? – Yhy ho ȧ kandydat nö ny oüsgykłoüt. Śtymwer ołybȧdy uf dan kandydat. ‘Na kogo głosujesz? – Nie wybrałem / Nie wybrałam jeszcze kandydata. – Zagłosujmy obaj / obie / oboje na tego kandydata.’

2. stroić (o dźwiękach): Hiöer ok, dȧj gitar śtymt ny. ‘Zaczekaj, twoja gitara nie stroi.’; śtymt yhta ny! ‘Coś tu fałszuje!’

Por. też: myt yhta / imanda ȧjśtyma ‘z czymś / kimś się zgodzić’.

Zob. też: → WYŁA₂

głowa, główka kapusty HIÖET

HIÖET s. n. (pl. HIÖETA, dim. HIÖETŁA)

1. głowa: Oju, dar krigt śun ys hiöet – śoü der ok o, wi rut ej zȧj gyzyht. ‘O tak, ten dostał już do głowy (tj. jest już pijany) – zobacz tylko, jak czerwona jest jego twarz.’; Wen’s ziöet, do’s wyt myt der ny gejn, to łö der dos łiwer oüzum hiöet. ‘Jeśli ona mówi, że nie chce z tobą chodzić, wybij to sobie lepiej z głowy.’

2. (dim.) główka kapusty: Cy wos djefsty hon can hiöetła kroüt? ‘Po co ci 10 główek kapusty?’

Zob. też: → ŚADUŁ

głównie, szczególnie, przede wszystkim, przeważnie, zazwyczaj S’MȦST(S)

S’MȦST(S) adv.

głównie, szczególnie, przede wszystkim, przeważnie, zazwyczaj: Mȧj baba, wen zy nö ławt, kuzt s’mȧst wymysiöeryś. ‘Moja babcia, kiedy żyła, mówiła głównie po wilamowsku.’; Ym hoüz yn ałda hełcera hyta śtind s’mȧsts ȧ bakuwa. ‘W sieni w starych drewnianych domach przeważnie / zazwyczaj stał piec chlebowy.’; Ferbeser mer dan tekst, oder dü müst ołys ny gynoü diöhśoün, s’mȧst dy ortogrȧfyj. ‘Popraw mi ten tekst, ale nie musisz wszystkiego dokładnie przeglądać, [przejrzyj] przede wszystkim ortografię.’; Dy rȧnwjym krihja miöehysmöł fur ad roüs, s’mȧsts nöm rȧn. ‘Dżdżownice wypełzają czasem z ziemi, szczególnie po deszczu.’

Zob. też: → MȦSTYNS

głuchy GŁÜH

GŁÜH adj.

głuchy: Cy wos keksty ȧzu? Yh bej füt ny głüh! ‘Po co tak wrzeszczysz? Nie jestem przecież głuchy!’

głupi, niespełna rozumu DUŁ

DUŁ adj., adv. (DYŁER, DYŁST-)

1. głupi: Yh bej ny dyłer owi dü! ‘Nie jestem głupszy od ciebie !’

2. niespełna rozumu: Fu dam ołum ej zy śun duł gywiöda. ‘Z tego wszystkiego postradała już rozum.’

Por. też: dułer yzuł ‘głupi osioł’ – częste wilamowskie przekleństwo używane na określenie kogoś głupiego.

Zob. też: → DUŁYT, DUŁYN

głupiec, dureń, wariat, obłąkany NIÖER

NIÖER s. m. (pl. NIÖEN, acc. / dat. sg. NIÖEN, gen. NIÖENS)

głupiec, dureń, wariat, obłąkany: Dü byst ȧ würer niöer. ‘Jesteś prawdziwym wariatem.’; Fyrym wyłsty myta kuza, wen zy hon dih fjyr ȧn niöen? ‘Dlaczego chcesz z nimi rozmawiać, skoro uważają ciebie za głupca?’

Zob. też: ufȧ niöen oüskuma ‘wyjść na głupka’.

hak, kultywator HÖKA

HÖKA s. m. (pl. HÖKA, dim. HYKLA)

1. hak: Dy łoksuł ufum höka ej nejtłik cy dam, do der fejś’ȧ zo bȧjsa ȧn błȧjn hengja ufum. ‘Przynęta na haczyku potrzebna jest po to, żeby ryba ją ugryzła i się złapała na haczyk.’; Der höka hot zih uf ȧm śtȧn ogyhaklt ȧn dar śtȧn łis ny nöh, diöh dos kunda zy dan höka ny roüscin. ‘Hak zahaczył się o kamień i ten kamień nie puszczał, przez co oni nie mogli tego haka wyciągnąć.’

2. kultywator: Der noüy höka at beser owi der ołdy. ‘Ten nowy kultywator działa lepiej niż ten stary.’

handel HANDUŁ

HANDUŁ s. m.

handel: Ny ȧ Wymysiöejer höt zih diöhȧ handuł yhta derat. ‘Niejeden Wilamowian dorobił się czegoś na handlu.’

handlarz HANDUŁMON

HANDUŁMON s. m. (pl. HANDUŁŁOÜT)

handlarz: Undyn Wymysiöejyn go’s inda hefa handułłoüt. ‘Wśród Wilamowian zawsze było wielu handlarzy.’

Por. też: dy handułbow ‘handlarka’.

handlować HANDUŁN

HANDUŁN v. (imp. sg. HANDUŁ, pl. HANDUŁT; part. perf. GYHANDUŁT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

HANDUŁ

HANDUŁN

2. p.

HANDUŁST

HANDUŁT

3. p.

HANDUŁT

HANDUŁN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

HANDUŁT

HANDUŁTA

2. p.

HANDUŁTST

HANDUŁT

3. p.

HANDUŁT

HANDUŁTA

handlować: Handułn hȧst dos, yhta wyłwer cy kiöefa ȧn tojerer cy ferkiöefa. ‘Handlować to znaczy coś taniej kupić i drożej sprzedać.’

Por. też: handułn myt imanda ‘dziać się (o objawach choroby)’: Zejh jok, wi’s myt mer handułt. ‘Popatrz, co się ze mną dzieje (o objawach choroby).’