Słownik

WOŚA (ZIH) v. (imp. sg. WOŚ, pl. WOŚT; part. perf. GYWOŚA + hon)

1. (wy)prać: Hösty śun ołys gywośa? ‘Wyprałeś / Wyprałaś już wszystko?’; Kȧ kłȧdyn fu wuł djef’ȧ yr wośmȧśin ny wośa, bo zy wan zih filca. ‘Ubrań z wełny nie powinno się prać w pralce, bo się sfilcują.’

2. (u)myć (się), zmy(wa)ć: Woś dy tełyn, yhy ho śun kȧ kroft ny. ‘Pozmywaj talerze, ja nie mam już siły.’; Yh mü mer endłik dy łöda wośa. ‘Muszę w końcu umyć włosy.’; Gejsty dih wośa? ‘Idziesz się umyć?’

3. wyczyścić, (u)myć: Dȧj oüta ej ȧzu świöec, woś ejs gükja hesa, bo dy śandan wan dih ufhałda. ‘Twój samochód jest taki brudny, wyczyść go chociaż na zewnątrz, bo zatrzyma cię policja.’; Wȧł dy gejst śłöfa, woś der dy cyn. ‘Zanim pójdziesz spać, umyj najpierw zęby.’

Por. też: owośa ‘umyć się, wykąpać się’.

AT s. f. (pl. ATA) 

1. praca, robota: S’ej dos ȧ büs, ȧ zyty at cy maha, wo mȧ ny höt derłjyt. ‘To pokuta, wykonywać taką pracę, której się nie nauczyło.’ (HM 1930); Cyr at! ‘Do roboty!’

2. trud. wysiłek: Dos köst hefa at. ‘To kosztuje wiele wysiłku.’

3. posada: Har gejt y dy at ym 6 s’mügjys. ‘Idzie do pracy o 6 rano.’

4. dzieło: Mȧj at dedykjy’h y men gycyłikja ełdyn. ‘Swą pracę dedykuję mym świętej pamięci rodzicom.’; Fun ata gyśrejwa fum Klećkowskja-Adam kon’ȧ hefa fur wymysiöeryśa śpröh derwysa. ‘Z prac napisanych przez Adama Kleczkowskiego można się wiele dowiedzieć o języku wilamowskim.’

ATA v. (imp. sg. AT, pl. AT; part. perf. GYAT + hon)

1. pracować: Mȧj dźjada at ufer köłagrüw. ‘Mój dziadek pracował / pracuje na kopalni.’; War ny at, gejt under dy ad. ‘Kto nie pracuje, ten idzie pod ziemię.’ (przysłowie wilamowskie)

2. wykonywać zawód: Wȧł yh ny kund śun oüz śiłer ata, müst yh ȧn andyn byrüf oüskłoün. ‘Skoro nie mogłem już pracować jako nauczyciel, musiałem wybrać inny zawód.’

3. działać (o urządzeniu, narzędziu): (o urządzeniu, narzędziu): Der laptop at mer ny, yhy mü’ȧ łön ryhta. ‘Laptop mi nie działa, muszę dać go do naprawy.’

4. (rzad.) robić, czynić, wyprawiać: Dö ȧn kłopa derśłüga zy, ȧn wu zy dö ata myt yns. ‘Tu mężczyznę zabili, a co tu z nami robili (wyprawiali).’

UWAGA: ATA należy odróżnić od czasowników. → MAHA i → TÜN, których zakres znaczeniowy w niektórych kontekstach się pokrywa. Znaczenie czasownika. ATA najbliższe jest polskiemu czasownikowi pracować, MAHA najczęściej używa się w kontekście wykonywania konkretnych czynności lub wytwarzania, tworzenia czegoś, TÜN zaś – w wyrażeniach idiomatycznych lub kontekście mniej określonych czy konkretnych działań.

ATSUM adj.

pracowity, robotny: Wosfer ȧn atsuma frȧjmon hösty! ‘Jakiego masz pracowitego chłopaka!’

ATER s. m. (pl. ATYN)

pracownik, robotnik: Y ȧr fjyrma djef’ȧ hon ołylȧ atyn. ‘W firmie potrzebni są wszelkiego rodzaju pracownicy.’

Por. też: der frȧjater ‘wolontariusz’, dy frȧjateryn ‘wolontariuszka’.

PRȦDŹJADA s. m. (pl. PRȦDŹJADA, dim. PRȦDŹJADEK)

pradziadek: Mȧj prȧdźjada wiöe byn estrȧjh-madźjaryśa drowa. ‘Mój pradziadek był w austro-węgierskim wojsku.’

DJYŚJYN v. (imp. sg. DJYŚJER, pl. DJYŚJYT; part. perf. GYDJYŚJYT / GYDÜŚJYT + hon)

pragnąć, mieć pragnienie, chcieć pić, umierać z pragnienia: Wen wawer endłik derkuma? Yh djyśjer śun! ‘Kiedy w końcu dojdziemy? Już umieram z pragnienia!’; S’djyśyt mih, hösty yhta cy trynkja? ‘Chce mi się pić, masz coś do picia?’

UWAGA: s’djyśjyt mih oraz yhy djyśjer oznaczają to samo (‘jestem spragniony/-na, chce mi się pić’).

Por. też: derdjyśyn ‘umierać / umrzeć z pragnienia’.

WOŚMȦŚIN s. f. (pl. WOŚMȦŚINN, dim. WOŚMȦŚINŁA)

pralka: Ny łö dy wośmȧśin gejn s’nahts, bo dy nökwyn wan zih kłymyn yr administrȧcyj. ‘Nie włączaj pralki w nocy, bo sąsiedzi będą się skarżyć do administracji.’

CIEKAWOSTKA: wyraz WOŚMȦŚIN jest wyrazem złożonym, powstałym z wyrazów → WOŚA ‘myć, prać’ oraz → MȦŚIN ‘maszyna’ w liczbie mnogiej. W wyrazach złożonych ostatni człon (w tym wypadku -MȦŚIN) jest członem podstawowym – to po nim wyraz złożony przejmuje całą informację gramatyczną i odmianę. Wyraz pierwszy zaś jest wyrazem określającym WOŚ-MȦŚIN to ‘maszyna do prania’, czyli – pralka. W wypadku, gdy z kontekstu jasno wynika, o jaką maszynę chodzi, możliwe jest opuszczenie pierwszego członu: Wejf dy weś y dy mȧśin. ‘Wrzuć pranie do pralki.’

FÜRMÜTER s. f. (pl. FÜRMÜTYN, dim. FÜRMÜTELA)

pramatka, przodkini: Dos ej mȧj prababa ȧni kȧ praprababa ny, oder byśtymt jynt ȧ fürmüter fu mjyr gywast, uf dar fotegrȧfi. ‘To nie jest na tym zdjęciu ani moja prababka, ani praprababka, ale na pewno jakaś przodkini.’

FÜRFOTER s. m. (pl. FÜRFATYN, dim. FÜRFATELA)

praojciec, przodek: Ym Zejłtag gejwer dy grywyn fu ynzyn fürfatyn byzihja. ‘W Zaduszki idziemy odwiedzić groby naszych przodków.’

ÜREŁDYN s. pl. tant.

prarodzice, praojcowie: Yhy śrȧjw mih Fox ȧn mȧj kolega śrȧjwt zih Fox, wer wan ju zȧjn pjyćkjawoserfrynd – ynzer ürełdyn wan byśtymt zȧjn bridyn gywast. ‘Mam na nazwisko Fox i mój kolega pisze się też Fox, z pewnością jesteśmy dalekimi krewnymi – nasi praojcowie na pewno byli braćmi.’

BEJGLN v. (imp. sg. BEJGL, pl. BEJGLT; part. perf. GYBEJGLT + hon)

prasować (żelazkiem): Wȧsty, do’h yta mü ołys łyfta ȧn ejwerbejgln, do dy myłma ny kuma? ‘Wiesz, że teraz muszę wszystko przewietrzyć i przeprasować, żeby nie przyszły mole.’

Por. też: ejwerbejgln ‘przeprasować’, oüsbejgln ‘wyprasować’.

WÜRYT s. f. (pl. WÜRYTA)

prawda: Yh ziöe dy würyt. ‘Mówię prawdę.’; Dy würyt śtyht y dy oüga. ‘Prawda kłuje w oczy.’ (powiedzenie)

EHT adj., adv.

prawdziwy: Dy śüsterpap ej bykant oüz ȧ eht wymysiöejer asa. ‘Śusterpop jest znany jako prawdziwa wilamowska potrawa.’

WÜR adj., adv.

prawdziwy, prawdziwie, prawda: Mama, dy wyst mer di śpejłzah kiöefa, ys’s ny wür? ‘Mamo, kupisz mi tę zabawkę, prawda?’;

Por. też: dos ej / dü byst ȧ würer (m.) ... / ȧ würy (f.) ... / ȧ würys (n.) ‘to ci dopiero / ty to jesteś dopiero...’ – wyrażenie używane jako przekleństwo lub wyraz zdziwienia (zarówno negatywnego jak – rzadziej – i pozytywnego), w połączeniu z innymi określeniami lub osobno: Dar Öetur dos ej ȧ würer, har höt mer ołys oüsgyfrasa! ‘Ten Artur to jest dopiero, on wszystko mi wyżarł!’; Dü byst ȧ würer niöer! – Dü byst ȧ würys! ‘Ty to jesteś dopiero wariat! – To ty dopiero jesteś!’

RȦHTKENER s. m. (pl. RȦHTKENYN)

prawnik, radca prawny: Dy rȧhtkenyn zȧjn oü ferśidnik, oder mȧjner ej ȧ menć ȧ gyłderan. ‘Prawnicy też bywają różni, ale mój to złoty człowiek.’

Por. też: dy rȧhtkeneryn ‘prawniczka, radczyni prawna’.

RȦHT s. n. (pl. RȦHTA)

1. prawo (uprawnienie): Yhy ken mȧj rȧhta. ‘Znam swoje prawa.’

2. prawo (normy prawne): Ym Sejm fjyn zy nojy rȧhta ȧj. ‘W Sejmie wprowadza się nowe prawa.’; Yh bej rȧht: śłȧht ȧn gyrȧht. ‘Jestem prawo: złe, a zarazem sprawiedliwe.’ (powiedzenie)

PREZBITERUM s. n. (pl. PREZBITERJA / PREZBITERUMA)

prezbiterium: Ys prezbiterum gejt der fiöer diöh dy dryskomer. ‘Do prezbiterium ksiądz wchodzi przez zakrystię.’

GYŚENK s. n. (pl. GYŚENKJA)

prezent: Dos bihła ej mȧj gyśenk fjyr dejh. ‘Ta ksiązka to mój prezent dla ciebie.’

Zob. też: → PREZENT

PREZENT s. n. (pl. PREZENTA)

prezent: Undum krisboüm zȧjn hefa prezenta fjy dy kyndyn. ‘Pod choinką jest wiele prezentów dla dzieci.’

PREZI^|DENT s. m. (pl. PREZIDENTA)

prezydent: Der prezident höt hefa reprezentatywnikjy funkcyja. ‘Prezydent pełni wiele funkcji reprezentacyjnych.’

Inną używaną formą jest der pre^|zydent.

Por. też: dy prezi^|dentyn ‘prezydentka’.

PRÖB s. f. (pl. PRÖBA)

próba: Dy pröba fur tancgrüp «Wymysoü» zȧjn inda yr mejtwoh s’öwyts. ‘Próby zespołu «Wilamowice» są zawsze w środę wieczorem.’

FIÖER s. m. (pl. FIÖEN, acc. / dat. sg. FIÖEN, gen. FIÖENS, dim. FIÖENŁA)

proboszcz, ksiądz, duchowny: Ynzyn fiöen śökta zy uf ȧ ander parafyj. ‘Naszego księdza wysłano do innej parafii.’; Dar fiöer kuzt ȧzu śtyłnik, do’h hjy’ȧ ny. ‘Ten ksiądz mówi tak cicho, że go nie słyszę.’

Jeśli jest pierwszym członem złożenia, raz ma postać fiöens-: s’fiöensfȧld ‘pole księdza’, der fiöensoütorytet ‘autorytet księdza’, a raz fiöen-: dy fiöenwȧj ‘święcenia kapłańskie’, der fiöenrȧja ‘miedza należąca do księdza’.

Zob. też: → PATER

PRIÖEBJYN / PROBJYN v. (imp. sg. PRIÖEBJY / PROBJY, pl. PRIÖEBJYT / PROBJYT; part. perf. (GY)PRIÖEBJYT / (GY)PROBJYT + hon)

1. (s)próbować (coś zrobić): Probjy wejder – fylȧjht dos möł wysty mejer gyłyk hon. ‘Spróbuj jeszcze raz – może tym razem będziesz miał więcej szczęścia.’; Yhy ho śun ołys gypriöebjyt, yh ga uf. ‘Spróbowałem już wszystkiego, poddaję się’

2. (s)próbować (na smak): Priöebjy dy arpułn, op zy zȧjn gynüg gyzałca. ‘Spróbuj, czy ziemniaki są dosolone.’

Zob. też: → KÖSTA, → ŚMEKJA

PROCENT s. n. (pl. PROCENTA)

procent: Fjyr yns ej idys procent wihtik. ‘Dla nas każdy procent jest ważny / liczy się każdy procent.’; Konsty mer dos byrȧhyn? Yhy bej ny güt myt procenta. ‘Możesz mi to obliczyć? Nie jestem dobry w procentach.’

UWAGA: rzeczownik PROCENT używany z liczebnikami ma postać PROCENT: Fynfȧncwencik procent dos ej s’fjydy tȧl. ’25 procent to ćwierć.’

PROCESYJ s. f. (pl. PROCESYJA)

procesja: Yr procesyj fur rezurekcyj gejn dy łoüt wymysiöeryś ogycün. ‘W procesji rezurekcyjnej ludzie idą ubrani po wilamowsku.’

Inną używaną formą jest dy procesjon.

CȦJTBYFÜRZAN s. n., sing. tantum

prognoza pogody: Zy ziöeta ym cȧjtbyfürzan, do’s wyt rȧnn dy gancy woh. ‘W prognozie pogody powiedziano, że będzie padało cały tydzień.’

PROMOCYJ s. f. (pl. PROMOCYJA)

promocja: Hoter promocyja fjy dy śtüdanta? ‘Mają państwo promocje dla studentów?’

BYTA v. (imp. sg. BYT, pl. BYT; part. perf. GYBATA + hon)

1. prosić, upraszać: Bytwer ym hyłf! ‘Prosimy o pomoc!’; Yhy wył’üh śejn byta, do jyr cün mer śrȧjwt. ‘Chcę was bardzo prosić, żebyście do mnie napisali.’

2. zaprosić, zapraszać: Der Myhuł höt śun oły gest uf dy friöed gybata. ‘Michał zaprosił na wesele już wszystkich gości.’

FȦKL s. f. (pl. FȦKLN, dim. FȦKJEŁA)

prosię: Mȧj baba hełt hojer wejder ȧ zoü myta fȧkln. ‘Moja babcia znów trzyma w tym roku maciorę z prosiętami.’

BYT ŚEJN interj.

proszę: Byt śejn, dö hösty ołys, wos yhy ho ufgykłoüt. ‘Proszę, masz tu wszystko, co uzbierałem / uzbierałam.’; Konsty mer, byt śejn, hyłfa? ‘Możesz mi, proszę, pomóc?’

PÜWER s. n. (pl. PÜWYN, dim. PÜWELA)

proszek: Der kiöelk dos ej ȧ zyta wȧjs püwer. ‘Wapno to taki biały proszek.’; Mama, dy wośmȧśin łjeft śun. – Ȧ hösty diöt wośpüwer nȧjgyśöt? – Oj... ‘Mamo, pralka już idzie. – A wsypałeś tam proszek do prania? – Oj...’

Por. też: s’śispüwer ‘proch strzelniczy’.

ŁȦTA v. (imp. sg. ŁȦT, pl. ŁȦT; part. perf. GYŁȦT + hon)

(za)prowadzić: S’ej śun śpöt, wysty mih yn ham łȧta? ‘Jest już późno, odprowadzisz mnie do domu?’; Yh ken di śtot zjyr güt, yh kon’üh rymłȧta. ‘Bardzo dobrze znam to miasto, mogę was oprowadzić.’

PRYŚNIC s. m. (pl. PRYŚNICA)

prysznic: Myt dam pryśnic ej yhta ny güt, ȧ śprict myt woser, wo ej, mehtings, oba kohnik, oba gyfrün. ‘Z tym prysznicem jest coś nie w porządku, leci z niego woda, która jest, wydaje mi się, albo wrząca, albo lodowata.’

PRI^|WAT adj., adv.

prywatny: Nör at kynwer yns trafa priwat. ‘Po pracy możemy się spotkać prywatnie.’

Por. też: dy priwatkwatjyr ‘prywatna kwatera, mieszkanie prywatne’: Yhy bit ȧ priwatkwatjyr o, myt ȧm parkpłon, nywȧjt fum zandüwer ȧn fum oütabüsśtand. ‘Oferuję prywatną kwaterę z miejscem parkingowym, położoną niedaleko plaży i przystanku autobusowego.’

FERGEJN v. (imp. sg. FERGEJ, pl. FERGEJT; part. perf. FERGANGA + zȧjn)

1. przechodzić, mijać (o czasie, bólu itd.): S’tüt mer ȧzu wej, yhy mü hiöera, do’s wejder fergejt. ‘Tak mnie boli, muszę poczekać, aż przestanie.’; Byr at fergejt’ȧm dy cȧjt byhend. ‘Przy pracy czas mija szybko.’

2. umierać, odchodzić (o zwierzętach): Mȧj hund ej ȧ woh y dam ferganga, ȧna byśtenik bej’h ȧzu troürik, wi wen dos gestyn het gyśan. ‘Mój pies zmarł tydzień temu, a ja wciąż jestem smutny / smutna, jak gdyby to się stało wczoraj.’ – w tym znaczeniu używa się również czasownika → KREPJYN, który ma negatywne konotacje, jeśli używa się go w odniesieniu do człowieka.

Por. też: dy koc fergejt mer ‘kot mi umrze’ – wyrażenie używane jako wyraz zdziwienia / zdumienia w sytuacji, kiedy w odwiedziny przyszła znajoma osoba, która dawno nie była przez mówiącego widziana / dawno nie przychodziła w odwiedziny: O Mȧryja, war ej dö! Dy koc fergejt mer! ‘O Maryjo, któż to przyszedł! Kot mi umrze!’

FÜT₂ part.

1. przecież: Dü wiöest füt śun dö! Wi konsty ȧ wȧg ny hon gyfunda? ‘Już przecież tu byłeś. Jak to nie mogłeś / mogłaś znaleźć drogi?’ – zakres użycia partykuły FÜT jest szerszy niż polskiego przecież – jej znaczenie w niektórych kontekstach zbliżone jest np. do toć w śląskim, tj. FÜT może mieć znaczenie zbliżone do ‘rzeczywiście’: Zy ziöet mer, do’s wyt zȧjn gynüg, ȧn füt ys’s gyłunga! ‘Powiedziała mi, że tego wystarczy i rzeczywiście wystarczyło!’

2. jednak(że): Wjyr oły mȧnta, do’ȧ wyt śtarwa, ȧ füt wiöd’ȧ wejder gyzund. ‘Wszyscy myśleliśmy, że umrze, a jednak powrócił do zdrowia.’

FÜT funkcjonuje też jako przedrostek rozdzielny (füt-), nadający czasownikom znaczenia oddalania się od czegoś / kogoś lub zaniku: fützȧjn ‘być w całkowitym zaniku, nie istnieć’; fütłoüfa ‘uciec’, fütfiöen ‘odjechać’.

FÜT używane też bywa w połączeniu z czasownikiem → ZȦJN i oznacza wówczas ‘nie istnieć’: Ołys ej śun füt. ‘Wszystko już zniknęło. / Nic już nie ma.’

ŚTRȦJHŁA s. n. (pl. ŚTRȦJHŁA)

przecinek: Dy śtrȧjhła zȧjn mȧstyns myter gramatyk, ȧ ny myter intonȧcyj ferbunda. ‘Przecinki są głównie związane z gramatyką, a nie z intonacją.’

ȦTKȦNZAH s. n. (pl. ȦTKȦNZAHA)

przeciwieństwo: Zy kunda zih derryda yn oła ȧtkȧnzaha ȧtkȧn. ‘Domówili się mimo wszelkich przeciwieństw.’

ȦT^|KȦN adv., praep. (acc., w połączeniu z → Y – dat.)

1. przeciwko: Miöehja grüpa fun łoüta bygȧnn yn fȧjndyśa ȧjśtełnana y jyn ȧtkȧn. ‘Pewne grupy ludzi spotykają się ze wrogim nastawieniem (ideologiami) przeciwko nim.’ Oły śułda, wo zy hon ȧtkȧn ejn byganga, wün y ejm zoüwer. ‘Wszystkie winy, które przeciwko niemu popełnili, były w nim samym.’

2. przeciwny, przeciwko: Yh wył dos ny, yhy bej ȧtkȧn! ‘Nie chcę tego, jestem przeciwko!’

3. w odróżnieniu od: Dy hoüptśtrös dos ej ȧ grusy śtrös, ȧtkȧn yn klina śtrösa. ‘Hoüptśtrös (główna ulica) to duża ulica, w odróżnieniu od małych ulic.’

4. mimo, na przekór: Yn oła umśtenda ȧtkȧn funda zy ȧn oüswȧg. ‘Na przekór wszystkim trudnościom znaleźli wyjście.’

Obok przysłówka i przyimka ȦTKȦN występuje też przedrostek rozdzielny ȧtkȧn-, najczęściej wyrażający znaczenie ‘naprzeciw’ lub ‘przeciwko’: Wi konsty ym sułtan ȧtkȧnkuza? ‘Jak możesz mówić przeciwko sułtanowi (nie zgadzać się z sułtanem)?’; Yhy śtȧjg bałd fum cug roüs. Kyndsty mer ny ȧtkȧnkuma? S’ej śun ganc fynster ȧn yh wył ny gejn ȧłȧn. ‘Już zaraz wysiadam z pociągu. Nie mógłbyś wyjść mi naprzeciw? Jest już całkiem ciemno i nie chcę iść sam(a).’

FJYR₁ praep. (dat.), (acc.)

1. (dat.) przed: Yhy bej śun fjyr śül, kymsty runder? ‘Jestem już przed szkołą, schodzisz?’; Der cug błȧ fjyr Katowic śtejn, gywys wyt’ȧ wejder hon ȧ ferśpytnan. ‘Pociąg stanął przed Katowicami, pewnie znów będzie miał opóźnienie.’; Har łüf fynf metyn fjyr cwej andyn łoüfyn. ‘Biegł pięć metrów przed dwoma innymi biegaczami.’

2. (dat.) przed, (o czasie): Woś der dy hend fjym asa. ‘Umyj sobie ręce przed posiłkiem.’; Wjyr zan yns funfca fjyr drȧj. ‘Widzimy się za kwadrans trzecia (dosł. ‘piętnaście przed trzecią’).’; Dos gyśü nö fjym krig. ‘To stało się jeszcze przed wojną.’

3. (acc.) przed (kierunek): Gej fjyr dy bejn, yhy wa diöt śtejn hiöera uf dejh. ‘Idź przed scenę, będę tam na ciebie czekał.’; Ȧ kynd śprung fjys oüta ufum Rynk – cym gyłyk fü’s ny cy byhend ȧn der śofer kund cȧjtłik błȧjn śtejn. ‘Dziecko wskoczyło pod (dosł. ‘przed’) samochód na rynku – na szczęście nie jechał za szybko i kierowca zdążył wyhamować.’

4. (dat.) przed (czymś / kimś się bronić, uciekać itp.): Göt byhit mih fjyrum! ‘Boże broń mnie przed nim!’; Yhy ho strah fjyn candöktyn. ‘Boję się dentystów.’; Dü konst fjyr djyr zoüwer ȧdkłoüfa. ‘Nie możesz przed sobą uciec.’

TEJDA adv.

przed chwilą: Tejda kuztwer fu djyr, śejn do dy byst kuma. ‘Przed chwilą o tobie rozmawialiśmy, dobrze, że przyszedłeś / przyszłaś.’

CYJÜR adv.

przed rokiem, w zeszłym roku: Cyjür wiöe’s kełder wi hojer. ‘W zeszłym roku było zimniej niż w tym roku.’

Zob. też: cyjürik ‘zeszłoroczny’.

FJEDER pref.

przedni: Ȧs fun fjederrydyn fum oüta fü y ȧ tif łöh ȧn s’oüta kon zih ny rjyn. ‘Jedno z kół przednich samochodu wjechało w głęboką dziurę i samochód nie może się ruszyć.’

Morfem fjeder- zapisywany jest zawsze łącznie z danym rzeczownikiem, por.: s’fjedertȧl ‘część przednia’, dy fjederzȧjt ‘część przednia’.

FJYRŚTUW s. f. (pl. FJYRŚTUWA, dim. FJYRŚTEJWŁA)

przedpokój: Wen ejs nȧjkom, go’s öbaht uf ȧ ekstra piöer śü yr fjyrśtuw. ‘Gdy wchodziła, zwróciła uwagę na dodatkową parę butów w przedpokoju.’

FJYRMYTAG s. m. (pl. FJYRMYTAG, dat. pl. FJYRMYTAGA)

przedpołudnie: Dos wiöe ganc ȧ gywynłikjer fjyrmytag ym hoüz fun Loüzkjyśa, dos hȧst bocȧr cȧjt, wen imyd ny pöht uf dy tjyr. ‘To było całkiem zwykłe przedpołudnie w domu Loüzków, to znaczy aż do czasu, kiedy ktoś zapukał do drzwi.’

Por. też: der fermytag ‘ts.’.

NEJWER- adv.

Przedrostek czasownikowy oznaczający ‘na drugą stronę’, por. np. nejwerfiöen ‘przejechać / przejeżdżać na drugą stronę’, nejwerwafa ‘przerzucić / przerzucać na drugą stronę’, nejwergejn ‘przejść / przechodzić na drugą stronę’: Yh bej dos bahła nejwerganga. ‘Przeszedłem ten potoczek.’

Por. też: → REJWER ȦN NEJWER

OÜS pref.

Przedrostek rozdzielny OÜS nadaje czasownikom różne znaczenia. W wielu wypadkach (jednak nie zawsze, por. np. → OÜSKUMA) odpowiada on polskiemu wy-, por.: oüsłjyn zih ‘wyuczyć się’, oüsłaha ‘wyśmiać, wyśmiewać (kogoś, coś)’, oüsgisa ‘wylać’ itp. Podstawowe znaczenia, które nadaje ten przedrostek, to ruch na zewnątrz (np. oüsgejn ‘wychodzić, wyciekać’, oüsśisa ‘wystrzelić’), usunięcie części / fragmentu (oüsfyśa ‘wydobyć, wydostać’, oüsśnȧjda ‘wyciąć’) lub zakończenie jakiejś czynności (np. oüsbaka ‘wypiec, upiec do końca’, oüsłeśa ‘zgasić’, oüswejwułn ‘napełnić, wypełnić’).

HOÜPT- pref.

Przedrostek używany w znaczeniu ‘główny’, por. wyrazy: dy hoüptfigür ‘główna postać, główny bohater’, dy hoüptśtrös ‘główna ulica’, dy hoüptzah ‘główna rzecz / sprawa’ itd.

Zob. też: → HOÜPTŚTOT

FJYRHYTŁA s. n. (pl. FJYRHYTŁA)

1. przedsionek: Wen’ȧ ys fjyrhytła nȧjtrot, gryht śpüt’ȧ s’gyruh fun fryś gybaka küha. ‘Od razu gdy wkroczył do przedsionka, poczuł zapach świeżo upieczonych bułek.’

2. facjatka: S’fjyrhytła dos ej ȧ śtejwła ufer śtuw, ejwum hesatjyr. ‘Facjatka to pokoik na poddaszu nad drzwiami wejściowymi’