Słownik

Hasło po polsku Hasło po wilamowsku Wyjaśnienie/definicja, odmiany, przykłady
rozwodzić, rozwieść się ŚȦDA (ZIH)

ŚȦDA (ZIH) v. (imp. sg. ŚȦD, pl. ŚȦT; part. perf. GYŚȦT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚȦD

ŚȦDA

2. p.

ŚȦDST

ŚȦT

3. p.

ŚȦT

ŚȦDA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚȦT

ŚȦTA

2. p.

ŚȦDST

ŚȦT

3. p.

ŚȦT

ŚȦTA

rozwodzić, rozwieść się: Oły wułda zy śȧda, oder zy hon zih zuwizu ny gyśȧt. ‘Wszyscy chcieli ich rozdzielić / rozwieść, ale i tak się nie rozwiedli.’

rura, piekarnik RÜR

RÜR s. n. (pl. RÜN, dim. RÜLA)

1. rura: Dos rür höt zöfuł łehjyn, do dos ej ȧ śand. ‘Ta rura ma tyle dziur, że to jest wstyd.’

2. piekarnik: Har łis dy epułn uf ȧ wȧjł ym rür, oder zy zȧjn nö nos, ȧ djef zy nö łengjer hałda, wen’ȧ wył hon pjyćkja. ‘Zostawił jabłka na chwilę w piekarniku, ale są jeszcze wilgotne, powinien je dłużej trzymać, jeśli chce mieć pieczki (suszone jabłka).’

rurki (spodnie) RÜRHÖZA

RÜRHÖZA s. pl. tant.

rurki (spodnie): Dy rürhöza gyfüła jum, oder ȧ kund zy ny ocin, bo’ȧ hot cy fejł fłȧś ufa röga. ‘Te rurki mu się podobały, ale nie mógł ich włożyć, bo miał za bardzo umięśnione łydki.’

rwać, zrywać, zebrać FŁÖKA

FŁÖKA v. (imp. sg. FŁÖK, pl. FŁÖKT; part. perf. GYFŁÖKT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FŁÖK

FŁÖKA

2. p.

FŁÖKST

FŁÖKT

3. p.

FŁÖKT

FŁÖKA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FŁÖKT

FŁÖKTA

2. p.

FŁÖKTST

FŁÖKT

3. p.

FŁÖKT

FŁÖKTA

rwać, zrywać, zebrać: Wjyr müsa śun gejn bjyn fłöka, do zy ny runderfoła. ‘Musimy już iść zrywać gruszki, żeby nie spadły.’

ryba FEJŚ

FEJŚ s. m. (pl. FYŚ, dim. FYŚŁA)

ryba: Zejh jok, der fejś bȧjst der cü! Dry ȧcü! ‘Zobacz, ryba ci bierze! Ciągnij!’

ryczeć, wrzeszczeć PRYŁA

PRYŁA v. (imp. sg. PRYŁ, pl. PRYŁT; part. perf. GYPRUŁA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

PRYŁ

PRYŁA

2. p.

PRYŁST

PRYŁT

3. p.

PRYŁT

PRYŁA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

PRUŁ

PRUŁA

2. p.

PRUŁST

PRUŁT

3. p.

PRUŁ

PRUŁA

1. ryczeć (o zwierzętach): Dy ki pryła ym śtoł. ‘Krowy ryczą w oborze / chlewie.’

2. ryczeć, wrzeszczeć (o ludziach): Wen mȧj kłop ej ym giöeta, müh’h pryła, do’ȧ mejh hjyt. ‘Gdy mój mąż jest w ogrodzie, muszę wrzeszczeć, żeby mnie usłyszał.’

rymować się RȦJMA ZIH

RȦJMA ZIH v. (imp. sg. RȦJM, pl. RȦJMT; part. perf. GYRȦJMT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

RȦJM

RȦJMA

2. p.

RȦJMST

RȦJMT

3. p.

RȦJMT

RȦJMA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

RȦJMT

RȦJMTA

2. p.

RȦJMTST

RȦJMT

3. p.

RȦJMT

RȦJMTA

rymować się: Dos ej kȧ kunst ny, zyty gytyhta cy śrȧjwa, do zy zih zuła rȧjma – oder fjy dy wür güty rȧjma cy tyhta, dos śoft zełda ȧner.  ‘To żadna sztuka, pisać takie wiersze, które się rymują – ale układać naprawdę dobre rymy, to mało kto potrafi.’

rynek, rynek w Wilamowicach RYNK

RYNK s. m. (pl. RYNKJA, dim. RYNKŁA)

1. rynek: Y idum śtatła y Galicyj wiöe ȧ rynk. ‘W każdym miasteczku w Galicji był rynek.’

2. (dużą literą) rynek w Wilamowicach: Jyśter wiöe der jümyt ufum Rynk, yta ufum stȧdjon. ‘Dawniej targ był na rynku, teraz na stadionie.’

rysunek, bazgranina GYKRYSUŁ

GYKRYSUŁ s. n. (pl. GYKRYSUŁN, dim. GYKRYSEŁA)

1. rysunek: Fu klinüf mah yh yn śrȧjwbihła ny nok dy notatkja, oder oü hefa gykrysułn. ‘Od dziecka robię w zeszytach nie tylko notatki, ale też dużo rysunków.’

2. bazgranina: Dȧj gykrysuł kon yh giöe ny diöhłaza. ‘Twojej bazgraniny w ogóle nie mogę  odczytać.’

ryż RȦJS / RYŹ

RȦJS / RYŹ s. m., sg. tant.

ryż: Wen dy cjest kȧ gluten ny, konsty śtot wȧzamał ryźmał y dam recept bynöca. ‘Jeśli nie trawisz glutenu, możesz zamiast mąki pszennej użyć w tym przepisie mąki ryżowej’; Kum hoüt s’öwyts cy mjyr. Yh ho yht śmakhoftikjys ȧjgykoüft: s’gyt rȧjs! ‘Przyjdź dziś wieczorem do mnie. Kupiłem / kupiłam coś smacznego: będzie ryż!’

rząd, linijka, grzęda CȦJŁ

CȦJŁ s. f. (pl. CȦJŁN, dim. CȦJŁIHŁA)

1. rząd: Wen dy fur bekjerȧj roüsgejst, fanga zih fur łynkja zȧjt cȧjłn fun hytła o, uf ȧn śtök huh – yhy wön ym jyśta hytła yr dryta cȧjł. ‘Gdy wyjdziesz z piekarni, po lewej stronie zaczynają się rzędy piętrowych domków – ja mieszkam w pierwszym w trzecim rzędzie.’

2. linijka (tekstu): Łejz mer dy cwü jyśta cȧjłn fur andyn śtröw fu dam gytyht. ‘Przeczytaj mi pierwsze dwie linijki z drugiej zwrotki tego wiersza.’

3. grzęda (pasek ziemi): Hojer hower cwencik cȧjłn kroüt gyzoct. ‘W tym roku zasadziliśmy dwadzieścia rzędów kapusty.’

rząd, zakres władzy, urzędowanie, moc REGJYRAN

REGJYRAN s. f. (pl. REGJYRANA)

1. rząd: Nör woł hon zy ȧ nojy regjyran ogyśtyft. ‘Po wyborach sformowano nowy rząd.’

2. zakres władzy, urzędowanie, moc: Dos ej śun ny ynzer regjyran, wosfer cȧjt wyt mün zȧjn – dos ej śun fur heja. ‘To już nie w naszej mocy (nie mamy na to wpływu), jaka pogoda będzie jutro – to już jest [dane] z góry.’

rzadko, rzadki ZEŁDA

ZEŁDA adj., adv.

rzadko, rzadki: S’ej dos zjyr zełda, do’ȧ kon dy zunafynsternis zan. ‘Rzadko kiedy można zobaczyć zaćmienie słońca.’; Zełda ȧ hund, wo’ȧ wje zen mȧster ferröta. ‘Rzadko który pies zdradziłby swojego pana.’; Yhy śrȧjw uf ny nok dy wjytyn, wo zy zȧjn hefa gybroüht, oder oü zyty, wo zy zȧjn zełda. ‘Zapisuję nie tylko często używane wyrazy, ale również rzadkie.’; Yhy gej ufȧ rynk zjyr zełda, bo yh ho yta kȧ cȧjt. ‘Bardzo rzadko chodzę na rynek, bo nie mam teraz czasu.’

Por. też: zełda imyd ‘mało który, rzadko który’, zełda-war ‘mało kto’: Ȧzu güt wymysiöeryś cy kuza, wi dü, to zełda-war. ‘Mało kto mówi po wilamowsku tak dobrze, jak ty.’; zełda-wen ‘rzadko kiedy’: Zyty müzik wi ufum TKB, to hjyt’ȧ zełda-wen. ‘Taką muzykę, jak na TKB (Tygodniu Kultury Beskidzkiej), rzadko kiedy da się usłyszeć.’

rządzić, panować REGJYN₁

RE|GJYN₁ v. (imp. sg. REGJY, pl. REGJYT; part. perf. (GY)REGJYT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

REGJY

REGJYN

2. p.

REGJYST

REGJYT

3. p.

REGJYT

REGJYN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

REGJYT

REGJYTA

2. p.

REGJYTST

REGJYT

3. p.

REGJYT

REGJYTA

rządzić, panować: Dos ej mȧj hyt ȧn yhy regjy dö. ‘To mój dom i to ja tu rządzę.’; S’kȧzertüm wjyd gyregjyt fu ȧm kȧzer oba fu ȧr kȧzeryn. ‘Cesarstwem rządzi cesarz lub cesarzowa.’

rzecz, przedmiot, sprawa, część ubrania / stroju ZAH

ZAH s. f. (pl. ZAHA)

1. rzecz, przedmiot: Wi zy zih śułda, höt zy jum oły zaha cym fanster roüsgywüfa. ‘Gdy się kłócili / kłóciły, wyrzuciła mu  / jej wszystkie rzeczy przez okno.’

2. sprawa: Hüh ok, wer müsa yns trafa ȧn fercyła, bo yhy ho ȧ zah ny uf telefon. ‘Słuchaj, musimy się spotkać i porozmawiać, bo mam sprawę nie na telefon.’

3. część ubrania / stroju: Mȧj baba hot fuły łod wymysiöejer zaha. ‘Moja babcia miała całą skrzynię wilamowskich ubrań.’

rzeczownik ZAHWÜT

ZAHWÜT s. n. (pl. ZAHWJYTYN, dim. ZAHWJYTŁA)

(gram.) rzeczownik: Dy Wymysiöejyn hon łiwer myta cȧjtwjytyn owi myta zahwjytyn cy kuza. ‘Wilamowianie chętniej używają w mowie czasowników niż rzeczowników.’

Zob. też: → WÜT

rzeczywiście, naprawdę WIRKLIH WÜR

WIRKLIH WÜR adv.

rzeczywiście, naprawdę: Ejs ej wirklih wür ȧ güty profesiöeryn. ‘Ona jest rzeczywiście dobrą profesorką.’; Dȧj wykłod wiöe zjyr interesantyś! – Wirklih wür? – No frȧłik! ‘Twój wykład był bardzo interesujący! – Naprawdę? – No pewnie!’

rzeczywiście, naprawdę WIRKLIH

WIRKLIH adv.

(rzad.) rzeczywiście, naprawdę: Wȧsty wos, no s’wiöe yns wirklih zjyr śwjer. ‘Wiesz co, naprawdę było bardzo trudno.’; Yh ken’ȧ wirklih ny, h’ho’ȧ ny gyzan. ‘[Tak] naprawdę go nie znam, nie widziałem / nie widziałam go.’

rzeczywiście, prawdopodobnie, podobno, jak to HAŁT

HAŁT adv.

1. rzeczywiście: Har kund zih hałt frȧjyn, bo jok har höt di śwjery prifnan byśtanda. ‘Rzeczywiście mógł się cieszyć, bo jako jedyny zdał ten trudny egzamin.’

2. prawdopodobnie, podobno: Fyrym fün zy ny uf wakanc? Hałt, do dy müm ej zjyr śłȧht nö dar łecta krankyt. ‘Dlaczego nie pojechali / pojechały na wakacje? Prawdopodobnie dlatego, że ciocia jest bardzo słaba po ostatniej chorobie.’; Di müm hałt, di wiöe ju zjyr rȧht, oder yhy kant zy ny. ‘Ta ciotka była podobno bardzo uczciwa, ale ja jej nie znałem.’; Hałt, do dos gyweł tojer ej. ‘Prawdopodobnie ten sklep jest drogi.’

3. jak to (zwyczajnie): Zy hon gyzunga ȧna gytanct wi hałt dy śmjergüśnikja. ‘Oni śpiewali i tańczyli, jak to śmierguśnicy.’

rzeka FŁUS

FŁUS s. m. (pl. FŁYS, dim. FŁYSŁA)

rzeka: Dy Wȧjsuł dos ej ȧ gruser fłus, oder ȧ fyngt zih füt oü fu ȧm klinüćikja bahła. ‘Wisła to duża rzeka, a przecież ona też się zaczyna z malutkiego strumyczka.’

rzęsa WYMPER

WYMPER s. f. (pl. WYMPYN, dim. WYMPELA)

rzęsa: Dos ej ȧ büs, wen der ȧ wymper ys oüg nȧjfełt ȧn dy krigst zy ny roüs. ‘To męka, kiedy wpadnie ci rzęsa do oka i nie możesz jej wyciągnąć.’

rzeźba ŚNYCERȦJ

ŚNYCERȦJ s. f. (pl. ŚNYCERȦJA)

rzeźba: Oły śnycerȧja yr wymysiöejer kjyh höt ȧ menć – der Abda-Mjyra – oüsgykrycułt. ‘Wszystkie rzeźby w wilamowskim kościele wyrzeźbił jeden człowiek – Kazimierz Danek.’

rzeźnik, masarz FŁȦŚER

FŁȦŚER s. m. (pl. FŁȦŚYN)

rzeźnik, masarz: Wen dy wyłst ȧ fȧjn fłȧś kiöefa, müsty gejn cym fłȧśer. ‘Jeśli chcesz kupić dobre mięso, musisz iść do masarza.’

Por. też: dy fłȧśeryn ‘rzeźniczka, masarka’, dy fłȧśerȧj ‘rzeźnia, masarnia’.

rzeżucha BÜNGROZ

 

BÜNGROZ s. n., sg. tant. (dim. BÜNGROZŁA)

rzeżucha: S’büngroz wehst yn nosa jytyn oba ufer wat fjyn Ustyn. ‘Rzeżucha rośnie w wilgotnych miejscach albo przed Wielkanocą na wacie.’

 

rzucać, cisnąć, rzucić się, rzucać się, mieć młode WAFA (ZIH)

WAFA (ZIH) v. (imp. sg. WEJF / WAF, pl. WAFT; part. perf. GYWÜFA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

WAF

WAFA

2. p.

WJYFST

WAFT

3. p.

WJYFT

WAFA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

WÜF

WÜFA

2. p.

WÜFST

WÜFT

3. p.

WÜF

WÜFA

1. rzucać, cisnąć: Wafa myta śtȧnn ej nybezpjećnik. ‘Rzucanie kamieniami jest niebezpieczne.’; Dy zun wjyft ȧn wiöema śȧjn ȧn zy underśnet idys detal fur łandśoft. ‘Słońce rzuca ciepły blask, podkreślając każdy detal krajobrazu.’

2. (z ZIH) rzucić się, rzucać się: Śwah nö ȧm łanga tag yr at, wüf’ȧ zih gryhta ufs bet, wi’ȧ nok yn ham cyrykkom, ȧn’ȧ śłüf ȧj. ‘Zmęczony po długim dniu w pracy, rzucił się od razu na łóżko, gdy tylko wrócił do domu, i zasnął.’

3. mieć młode (o zwierzętach): Dy kü wjyft dy kełwyn ȧn dy köwuł – dy fyłihła. ‘Krowa się cieli, a klacz się źrebi.’

Rzadko używaną formą tego czasownika jest wjyfa (zih).

rzucić, rzucać, uderzyć, zostawiać plamki, zostawiać kropki ŚMȦJSA

ŚMȦJSA v. (imp. sg. ŚMȦJS, pl. ŚMȦJST; part. perf. GYŚMYSA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚMȦJS

ŚMȦJSA

2. p.

ŚMȦJST

ŚMȦJST

3. p.

ŚMȦJST

ŚMȦJSA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚMȦS

ŚMYSA

2. p.

ŚMȦST

ŚMYST

3. p.

ŚMȦS

ŚMYSA

1. rzucić, rzucać: höst s’bȧla zu gyśmysa, do der hund höt ny gyzan, wu’s ej gyfoła – yh fercwȧjwuł, do’ȧ wyt’s fynda. ‘Tak rzuciłeś piłeczką, że pies nie widział, gdzie ona spadła – wątpię, że ją znajdzie.’

2. uderzyć: We’h dih śmȧjs, to wysty zan! ‘Jak cię uderzę, to zobaczysz.’

3. zostawiać plamki / kropki (o odchodach much i pająków): Dy fłigja hon dan portret ganc gyśmysa, yhy wa’ȧ fu dö wȧgnama, bo’ȧ ej śun ny śejn. ‘Muchy całkiem upstrzyły ten portret, zabiorę go stąd, bo już nie jest ładny.’

Zob. też: → ROÜSŚMȦJSA

sądny dzień (DER) JYNGSTY TAG

(DER) JYNGSTY TAG s. m., sg. tant.

sądny dzień: Zy hon diöt ȧ zyty unöernung, do dos ej der jyngsty tag! ‘Mają tam taki nieporządek, że sądny dzień!’

sala ZOL

ZOL s. m. (pl. ZOLN, dim. ZOLIHŁA)

sala: Wen imyd höt friöed, mit’ȧ mȧstyns ȧn zol. ‘Gdy ktoś ma wesele, wynajmuje przeważnie salę.’

salceson PRESWÜŚT

PRESWÜŚT s. f. (pl. PRESWJYŚT)

salceson: Miöehja ziöen, do dy preswüśt ej güt uf dy gyłenkja. ‘Niektórzy mówią, że salceson jest dobry na stawy.’

sam ZOÜWER₁

ZOÜWER₁ pron.

sam: Yhy bej duł? Dü byst zoüwer duł! ‘Ja jestem głupi(a)? Sam(a) jesteś głupi(a)!’; Wjyr wan yns zoüwer ny gan röt. ‘Nie damy sobie sami rady.’; Nymiöehja fyś, wo zy yr oceantif ława, kyna śłyngja öpfyn gryser wi zej zoüwer. ‘Niektóre ryby, mieszkające w głębi oceanu, połykają ofiary większe od nich samych.’; Ȧ myt wam wje’h kuza? Cy zejh zoüwer wa’h füt ny kuza! ‘A z kim będę rozmawiać? Do siebie samego / samej przecież nie będę mówić!’; Yhy wȧ, do’s’um imyd höt underziöet: fu zejh zoüwer wje’ȧ mer nist ny śenkja. ‘Wiem, że mu to ktoś podpowiedział: sam z siebie by mi nic nie podarował.’

sam, samemu, samotny, osamotniony ȦŁȦN

 

ȦŁȦN adj., adv.

1. sam, samemu: Har wönt ȧłȧn. ‘Mieszka sam.’; Oły gingja śun wȧg ȧn yhy błȧ dyham ȧłȧn. ‘Wszyscy już poszli i zostałem/zostałam sam/sama w domu.’

2. samotny, osamotniony: Göter-Hjer, ny łö mih ȧłȧn śtarwa! ‘Panie Boże, nie pozwól mi umrzeć w samotności!’

same ŁOÜTER

ŁOÜTER adv.

same: Der Ȧgltȧjh hȧst ȧzu, bo diöt wün jyśter łoüter ȧgln. ‘«Ȧgltȧjh» (‘Pijawkowy staw’) nazywa się tak, dlatego że dawniej były w nim same pijawki.’; Har ławt ym mjer, yst łoüter fyś / Błȧjt Wymysiöejer ȧn oü fryś. ‘On mieszka nad morzem, je same ryby / Pozostaje Wilamowianem i jest też zdrowy.’ (FB 1921).

samica ZEJERYN

ZEJERYN s. f. (pl. ZEJERYNA, dim. ZEJELA)

samica: Dy köwuł ej ȧ zejeryn fum fad. ‘Klacz to samica konia.’

samiec HAR₂

HAR₂ s. m. (pl. HAN, dim. HALA)

samiec: Der hon dos ej der har fur hün. ‘Kogut to samiec kury.’

samochód, auto OÜTA

OÜTA s. n. (pl. OÜTA, dim. OÜTŁA)

samochód, auto: Yhy wȧ nist, op yh wa hon płoc ym oüta fjyr dejh. ‘Nie wiem, czy będę miał miejsce dla ciebie w samochodzie.’; Wyłsty ȧ noj oüta kiöefa? ‘Chcesz kupić nowe auto?’

samolot EROPLAN

ERO|PLAN s. m. (pl. EROPLANN, dim. EROPLANŁA)

samolot: Der eroplan fjet fejł byhenderer owi der cug. ‘Samolot leci o wiele szybciej niż [jedzie] pociąg.’

UWAGA: w języku wilamowskim używa się czasownika → FIÖEN ‘jechać’ raczej niż → FŁIGJA ‘lecieć’, gdy mowa jest o samolocie.

sandał SANDAŁ

SAN|DAŁ s. m. (pl. SAN|DAŁN)

sandał (but): Wen’ȧ gejt wymysiöeryś ogycün, djef’ȧ kȧ sandałn ny triöen, ok tśewikja oba pobütkja. ‘Gdy się idzie ubranym po wilamowsku, nie wolno zakładać sandałów, tylko trzewiki lub półbuty.’

sanie, sannki ŚŁYTA

ŚŁYTA s. m. (pl. ŚŁYTA, dim. ŚŁYTŁA)

1. sanie: Jyśter fün zy ym wynter mytum śłyta rym. ‘Dawniej zimą jeżdżono na saniach.’

2. (dim.) sanki: Wen’s zu weter wyt śnȧjn, wawer gejn myta kyndyn uf dy śłytła. ‘Jeśli dalej będzie tak śnieżyło, pójdziemy z dziećmi jeździć na sankach.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka polskiego w języku wilamowskim wyraz ŚŁYTA ma liczbę pojedynczą.

sansewieria SANSEWJER

SANSE|WJER s. f. (pl. SANSE|WJEN)

sansewieria: Dy sansewjer djef fejł woser ny hon, oder ȧ kon zy oü ny łön derdjyśjyn. ‘Sansewiera nie powinna mieć za dużo wody, ale nie wolno pozwolić jej też wyschnąć.’

sapać, parskać ŚNIWA

ŚNIWA v. (imp. sg. ŚNIW, pl. ŚNIWT; part. perf. GYŚNÖWA + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŚNIW

ŚNIWA

2. p.

ŚNOÜWST

ŚNIWT

3. p.

ŚNOÜWT

ŚNIWA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŚNUW

ŚNUWA

2. p.

ŚNUWST

ŚNUWT

3. p.

ŚNUW

ŚNUWA

sapać, parskać: Wen imyd śnoüwt, ȧn’ȧ mȧld zih ny, to ej’ȧ bejz . ‘Gdy ktoś sapie, a się nie odzywa, to jest zły.’

sardynka MOSKAL

MOSKAL s. m. (pl. MOSKOLN)

sardynka: Wi wer y wakanc undum celt śłüfa, nömwer yns ȧ döz fu moskaln ȧn wer ösa dos uf. ‘Gdy spaliśmy na wakacjach w namiocie, wzięliśmy konserwę z sardynkami i ją zjedliśmy.’

sąsiad NÖKWER

NÖKWER s. m. (pl. NÖKWYN, dim. NÖKWELA)

sąsiad: Mȧj nökwyn hon ȧ grusa epułboüm ȧn dy epułn bucta dy gancy naht ufs dah, do wer ny kunda śłöfa. ‘Moi sąsiedzi mają dużą jabłoń i jabłka całą noc spadając uderzały o dach tak, że nie mogliśmy spać.’

Por. też: dy nökweryn ‘sąsiadka’: Dy nökweryna gejn inda cyzoma y dy kjyh. ‘Sąsiadki zawsze razem chodzą do kościoła.’; cy nökwyś ‘po sąsiedzku, w sąsiedztwie’: Ejs wönt cy nökwyś. ‘Ona mieszka po sąsiedzku.’; der dyma ‘najbliższy sąsiad, współlokator’; dy nökwerśoft / nökśoft ‘sąsiedztwo, bliska okolica’.

sałata SȦŁOT / |SAŁOT

|SȦŁOT / |SAŁOT s. m. (pl. |ŁOTA / |SAŁOTA)

sałata: Mjyr hon dy ślimoka ȧ ganca sałot ufgyfrasa. – Ufȧ sałot gejn zy zjyr. – Ufȧ ȧjzsałot gejn zy ny, oder uf dan gywynłikja... o Mȧryja! ‘Mnie ślimaki zżarły całą sałatę. – Bardzo idą na sałatę. – Na sałatę lodową nie idą, ale na tę zwykłą... o Maryjo!’

sałatka SAŁOT

SA|ŁOT s. m. (pl. SA|ŁOTA, dim. SA|ŁOTŁA)

sałatka: Yhy ho ołylȧ sałota zjyr gan – dos toüyt ny łang zy cy maha ȧn zy zȧjn ju gyzund! ‘Bardzo lubię wszelkiego rodzaju sałatki – robienie ich nie trwa długo i są bardzo zdrowe!’

scena, chór BEJN₂

BEJN₂ s. f. (pl. BEJNA, dim. BEJNŁA)

1. scena (miejsce): Dy grysty operbejn y Pöłn ej yr Nȧrodowikja Oper y Warśaw. ‘Największa scena operowa w Polsce znajduje się w Operze Narodowej w Warszawie.’ 

2. scena (część jakiegoś utworu): Dy jyśty bejn śtełt für dy kyndhȧjt fur hoüptśtatür. ‘Pierwsza scena przedstawia dzieciństwo głównego bohatera.’

3. chór (w kościele): Ȧ nun śpejłt ufer bejn ufer ügl. ‘Siostra zakonna gra na chórze na organach.’

schód, stopień ŚTÜF

ŚTÜF s. f. (pl. ŚTÜFA, dim. ŚTÜFŁA)

schód, stopień: Dy śtüfa zȧjn ȧzu göh, dos ej ȧ wunder, do nimyd ej nö ny rundergyfoła. ‘Schody są takie strome, to cud, że nikt jeszcze nie spadł.’; Der Pejtela zos ufer śtüf byr hyt ȧn’ȧ os ćipsa. ‘Piotrek siedział na stopniu przy domu i jadł chipsy.’

schować się, schować, chować się, chować HEJNŁEN (ZIH)

HEJNŁEN (ZIH) v. (imp. sg. ŁE HEJN, pl. ŁET HEJN; part. perf. HEJNGYŁET + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

ŁE HEJN

ŁEN HEJN

2. p.

ŁEST HEJN

ŁET HEJN

3. p.

ŁET HEJN

ŁEN HEJN

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

ŁET HEJN

ŁETA HEJN

2. p.

ŁETST HEJN

ŁET HEJN

3. p.

ŁET HEJN

ŁETA HEJN

1. (s)chować (się): Łe dih hejn, ȧn yhy wa bocy zȧhcik rȧhyn ȧn wa’h dih gejn zihja. ‘Schowaj się, a ja będę liczył do sześćdziesięciu i pójdę cię szukać.’; Łesty ołys ȧzu hejn, do’h wȧs nöhta ni ny, wu wos ej hejngyśtakt! ‘Tak wszystko chowasz, że nigdy potem nie wiem, co gdzie jest schowane!’

2. (z ZIH) położyć się: Ym aht łetȧ zih hejn, śoüt’ȧ ȧ telewizor ȧn’ȧ śłyft. ‘O ósmej on się kładzie, ogląda telewizję i śpi.’

Zob. też: → ŁEN

schudnąć CÜKUMA

CÜKUMA v. (imp. sg. KU(M) CÜ, pl. KUMT CÜ; part. perf. CÜ(GY)KUMA + zȧjn)

praesens

sg.

pl.

1. p.

KU(M) CÜ

KUMA CÜ

2. p.

KYMST CÜ

KUMT CÜ

3. p.

KYMT CÜ

KUMA CÜ

 

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

KOM CÜ

KOMA / KÖMA CÜ

2. p.

KOMST CÜ

KOMT / KÖMT CÜ

3. p.

KOM CÜ

KOMA / KÖMA CÜ

 

schudnąć: Ynzer Witła ej ȧzu cükuma, war’ȧs, op’ȧ ny ej krank. ‘Nasz Witek tak schudł, kto wie, czy nie jest chory.’

Zob. też: → KUMA

ściąć drzewo, obalić, powalić, przewalić FEŁA

FEŁA v. (imp. sg. FEŁ, pl. FEŁT; part. perf. GYFEŁT + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

FEŁ

FEŁA

2. p.

FEŁST

FEŁT

3. p.

FEŁT

FEŁA

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

FEŁT

FEŁTA

2. p.

FEŁTST

FEŁT

3. p.

FEŁT

FEŁTA

1. ściąć drzewo: Zy hon hefa biöem ym puś gyfełt. ‘Oni ścięli dużo drzew w lesie.’

2. obalić, powalić, przewalić: Der wynd wiöe zu śtiöek, do’ȧ höt mih bałd gyfełt! ‘Wiatr był tak mocny, że mnie prawie przewalił!’

ściągnąć, ściągać, rozebrać się, wyprowadzić się OÜSCIN (ZIH)

OÜSCIN (ZIH) v. (imp. sg. CI OÜS, pl. CIT OÜS; part. perf. OÜSGYCÜN + hon)

praesens

sg.

pl.

1. p.

CI OÜS

CIN OÜS

2. p.

COÜGST (rzad. CIST) OÜS

CIT OÜS

3. p.

COÜGT (rzad. CIT) OÜS

CIN OÜS

praeteritum

sg.

pl.

1. p.

CUG OÜS

CUGA OÜS

2. p.

CUGST OÜS

CUGT OÜS

3. p.

CUG OÜS

CUGA OÜS

1. ściągnąć, ściągać (ubranie), rozebrać się: Ci dan sweter oüs, zyst wysty dö ȧjkoha. ‘Ściągnij ten sweter, bo inaczej się tu ugotujesz.’; Wȧł dy y dy sauna gejst, müsty dih oüscin. ‘Zanim wejdziesz do sauny, musisz się rozebrać.’

2. wyprowadzić się: Mün coügt mȧj śwaster fu zer wönan oüs ȧn yhy fiöe y jyr cy hyłfa. ‘Jutro moja siostra wyprowadza się ze swojego mieszkania i ja jadę jej pomóc.’