Słownik

FÜRŚTEŁA (ZIH) v. (imp. sg. ŚTEŁ FÜR, pl. ŚTEŁT FÜR; part. perf. FÜRGYŚTEŁT + hon)

1. przedstawi(a)ć (się): Yhy wył der fürśteła men besta gyśpon. ‘Chcę ci przedstawić swojego najlepszego przyjaciela.’; Wen dy imanda s’jyśty möł tryfst, djefsty dih fürśteła. ‘Kiedy spotykasz kogoś po raz pierwszy, powinieneś / powinnaś się przedstawić.’

2. wyobrazić, wyobrażać: Har kund’um dos ny fürśteła, do zȧj łiwsty miöe i śtarwa. ‘Nie mógł sobie wyobrazić, że jego najukochańsza może kiedykolwiek umrzeć.’

Zob. też: → ŚTEŁA

KYNDERGIÖETA s. m. (pl. KYNDERGIÖETA / KYNDERGAT, dim. KYNDERGATŁA)

przedszkole: Wen yh hot fynf jür, ging yh yn kyndergiöeta, ȧzu do mȧj ełdyn kunda ata. ‘Gdy miałem pięć lat, chodziłem do przedszkola, tak żeby moi rodzice mogli pracować.’

EJWERGESTYN adv.

przedwczoraj: Wen ejwergestyn wiöe der zuntag, wosfer tag ej hoüt? ‘Jeśli przedwczoraj była niedziela, jaki jest dzisiaj dzień?’

Zob. też: → GESTYN

FERŁENGJA (ZIH) v. (imp. sg. FERŁENG, pl. FERŁENGT; part. perf. FERŁENGT + hon)

przedłużyć, przedłużać (się): Yhy wa ȧ dźjekan byta, do’ȧ mer zo dy prifnanasesyj ferłengja. ‘Będę prosił dziekana, żeby przedłużył mi sesję egzaminacyjną.’; S’trof ferłengt zih. ‘Spotkanie się przedłuża.’

ZȦJGJA v. (imp. sg. ZȦJG, pl. ZȦJGT; part. perf. GYZEJGJA + hon)

(prze)filtrować, (prze)cedzić: Har höt dy nüdułn diöhȧ diöhśłag gyzejgja. ‘Przecedził makaron przez durszlak.’; S’woser cym trynkja ys’s ym besta cy zȧjgja diöh ȧn ekstra filter. ‘Wodę do picia najlepiej filtrować przez specjalny filtr.’

FERŚPEJŁA v. (imp. sg. FERŚPEJŁ, pl. FERŚPEJŁT; part. perf. FERŚPEJŁT + hon)

przegrać, przegrywać: Yh wył śun mej CS ny śpejła, yh ferśpejł ok inda! ‘Nie chcę już grać w CSa, zawsze tylko przegrywam!’; War fjet zih fum ferśpejła, wyt ny oüsśpejła. ‘Kto boi się przegrać, nie wygra.’

Zob. też: → OÜSŚPEJŁA

EJWER^|GEJN v. (imp. sg. EJWERGEJ, pl. EJWERGEJT; part. perf. EJWERGANGA + zȧjn)

1. przejść, przechodzić: Dy oütostrad kon mȧ cyfüs ny ejwergejn. ‘Autostrady nie da się przejść na piechotę.’

2. przejść, przechodzić (zmieni(a)ć miejsce pracy): S’at zih jum śłȧht ufer köłagrüw, to ejwerging’ȧ y dy fojerwer. ‘Źle mu się pracowało w kopalni, więc przeszedł do straży pożarnej.’

FERBȦJSA v. (imp. sg. FERBȦJS, pl. FERBȦJST; part. perf. FERBYSA + hon)

1. przekąsić: Yhy wje yhta ferbȧjsa. ‘Przekąsiłbym coś.’

2. zagryźć, zakąsić: Wen dy dy kȧjłn ny wyst ferbȧjsa, wysty dih gryht bytrynkja. ‘Jeśli pomiędzy kieliszkami nic nie przekąsisz, szybko się upijesz.’; Dos śmakt ȧzu okriöepnje bejz! Gej mer yhta cym ferbȧjsa! ‘To smakowało tak strasznie źle! Daj mi coś do zagryzienia!’

Por. też: s’ferbȧjsa ‘przekąska’.

GYFŁÜH s. n. (pl. GYFŁÜHA)

przekleństwo, urok: S’gyfłüh gyhjyt y idy śpröh. ‘Przekleństwa są w każdym języku.’; Har kund zjyr łang ny śtarwa ȧn’ȧ menćȧt zih okriöepnje – fylȧjht wiöe dos diöhs gyfłüh? ‘Długo nie mógł umrzeć i okropnie się męczył – być może to z powodu uroku?’

Zob. też: → FŁÜHA

GȦJŚT adj.

przeklęty (obelga): Dü gȧjśty yter, ga mer mȧj bjyn cyryk! ‘Ty przeklęta żmijo, oddaj mi moje gruszki!’

FERFŁÜHT adj.

przeklęty: Wen dy Warcraft III myta Untuta śpejłst, konsty boüyn ok ufer ferfłühta ad. ‘Jeśli grasz w Warcraft III frakcją Nieumarłych, możesz budować tylko na przeklętej ziemi.’

UWAGA: wyraz ten często jest używany jako przekleństwo: Dar ferfłühty nökwer höt mer wejder s’gymył cywüfa! ‘Ten przeklęty / cholerny sąsiad znowu rozrzucił mi śmieci!’

Zob. też: → FERWYNĆT

FERWYNĆT adj.

przeklęty, pieroński (przekleństwo): Dy ferwynćta lümpa hon mer wejder kjyśa gyśtöła! ‘Te pierońskie łajdaki znów mi ukradły czereśnie / wiśnie!’

Por. też: ferwynća ‘przeklinać’.

Zob. też: → FERFŁÜHT

FERHEJNGEJN v. (imp. sg. GEJ FERHEJN, pl. GEJT FERHEJN; part. perf. FERHEJN(GY)GANGA + zȧjn)

1. przemijać, przeminąć: Jyśter kuztwer inda jok wymysiöeryś, ȧn yta kuzwer pönyś ȧn dy wymysiöejer ryd gejt śun ferhejn. ‘Dawniej mówiliśmy tylko po wilamowsku, a teraz mówimy po polsku i wilamowska mowa już przemija.’ Ołys gejt ferhejn, ołys ej wȧg. ‘Wszystko przemija, wszystko już minęło.’

2. przechodzić obok, przejść obok: Di bow mü njynt ny gejn, miöehysmöł ging’s ferhejn, yr kjyh miöehysmöł zoh yh’s, ȧ yta mej njynt. ‘Ta kobieta widocznie już nigdzie nie chodzi, nieraz przechodziła obok, nieraz widziałam ją w kościele, a teraz już nigdzie.’

FERTRYNKJA v. (imp. sg. FERTRYNK, pl. FERTRYNKT; part. perf. FERTRUNKA + hon)

1. przepi(ja)ć: Ejs höt fetrunka ȧn ferlümpt s’gancy fermygja. ‘Przepiła i przehulała cały majątek.’

2. popi(ja)ć: Der brantwȧjn ej cy śtiöek, yh mü’s fertrynkja myter kol. ‘Wódka (albo inny mocny alkohol) jest za mocna, muszę ją popić colą.’

Zob. też: → TRYNKJA

^|YMZECA v. (imp. sg. ZEC YM, pl. ZECT YM; part. perf. YMGYZOCT + hon)

przesadzić, przesadzać: Ym fjywyt djef’ȧ oły błimła ymzeca, wo zy zȧjn yn typła dyham. ‘Wiosną trzeba przesadzić wszystkie kwiatki, które są w doniczkach w domu.’

Zob. też: → ZECA

RADA v. (imp. sg. RAD, pl. RAT; part. perf. GYRADA + hon)

(prze)siać przez sito: Wen dy s’cökerpüwer rydst, wjyd’s mejer ȧzu fȧjn. ‘Jeśli przesiewasz cukier puder przez sito, staje się on taki jakby bardziej sypki.’

FERZYCA (ZIH) v. (imp. sg. FERZYC, pl. FERZYCT; part. perf. FERZASA + hon)

1. przesiedzieć, przesiadywać: Yr at mü’ȧ 8 śtunda ufȧ tag ferzyca. ‘W pracy trzeba przesiedzieć osiem godzin dziennie.’

2. (z ZIH) zasiedzieć się: Ojeruma, s’ej śun ȧzu śpöt? Yhy ho mih ferzasa. ‘O rety, jest już tak późno? Zasiedziałem się / Zasiedziałam się.’; Yhy ho mih ȧzu ferzasa, do ferśtiöerta mer dy ganca głejdyn. ‘Tak się tam zasiedziałem / zasiedziałam, że wszystkie kończyny mi zdrętwiały.’

Zob. też: → ZYCA

GRASJYN v. (imp. sg. GRASJY, pl. GRASJYT; part. perf. GYGRASJYT + hon)

prześladować, robić awanturę głośno krzycząc, robić komuś krzywdę: Nöm krig grasjyta zy okriöepnje myta Wymysiöejyn. ‘Po wojnie strasznie prześladowano Wilamowian.’; Wo har grasjyt myta łoüta, dos ej ȧ strah ufer wełt. ‘Ile on wyrządził krzywdy ludziom, to jest coś okropnego.’; Ny grasjy myt mer, bo wi ny, to wa’h myt der cjyna! ‘Przestań mi robić awantury, bo jak nie, to się pogniewam!’

UFHJYN v. (imp. sg. HJY UF, pl. HJYT UF; part. perf. UFGYHÜT + hon)

przesta(wa)ć, (s)kończyć, usta(wa)ć: Hjy śun myt dam śpejła uf ȧn gej śłöfa, fylȧjht mün wyt’s der wejwułn. ‘Skończ już z tym graniem i idź spać, może jutro ci się uda.’

FERBREHER s. m. (pl. FERBREHJYN)

przestępca: Dy ferbrehjyn wada byśtröft wegjam rȧht. ‘Przestępcy są karani według prawa.’

FERBRȦH(J)A s. n. (pl. FERBRȦH(J)A)

przestępstwo, wykroczenie: Imanda publićnik cy śenda dos ej ȧ ferbrȧhja. ‘Znieważanie kogoś publicznie to wykroczenie.’

RYKJA (ZIH) v. (imp. sg. RYK, pl. RYKT; part. perf. GYRÖKT + hon)

1. przesuwać (się), przesunąć (się): Zy ziöen, do dy Wymysiöejyn rökta ȧmöł dy kjyh. ‘Mówi się, że Wilamowianie przesuwali kiedyś kościół.’; Kyndsty dih byt śejn rykja? Bo’h ho kȧn płoc mih nejdercyzeca. ‘Mógłbyś / Mogłabyś się, proszę, przesunąć? Nie mam gdzie usiąść.’

2. zwichnąć: S’Kȧśka höt’um ȧ füs gestyn ufa śtüfa gyrökt. ‘Kasia zwichnęła sobie wczoraj stopę na schodach.’

FERHYNDYN v. (imp. sg. FERHYNDER, pl. FERHYNDYT; part. perf. FERHYNDYT + hon)

1. przeszkadzać, przeszkodzić: Ny ferhynderźe mer yta, bo’h mah yhta zjyr wihtikjys. ‘Nie przeszkadzaj mi teraz, bo robię coś bardzo ważnego.’; Ejs wułd śun gejn śłöfa – y dam oder ferhyndyta dy gest, wo zy gyłik köma. ‘Chciała już iść spać – w tym jednak przeszkodzili goście, którzy nagle przyszli.’

2. zapobiegać, zapobiec: Der łyndabłitaty ferhyndyt ȧ hüst, ȧ dy borüwkja dy łangy śȧjs. ‘Herbata z kwiatów lipy zapobiega kaszlowi, a borówki – biegunce.’

FERGANGA adj.

1. przeszły, miniony: Har döht nö miöehysmöł fum ferganga zumer. ‘Wspominał jeszcze nieraz minione lato.’

2. zmarły (o zwierzęciu): Ȧ ferganga koc tiöe’ȧ ym giöeta byr hyt ny byśtota, ok ufum fihjynkjyhüf. ‘Zmarłego kota nie powinno się chować w ogródku przy domu, tylko na cmentarzu dla zwierząt.’

Por. też: dy fergangy cȧjt ‘(gram.) czas przeszły’.

Zob. też: → FERGEJN

FERTOLKYN v. (imp. sg. FERTOLKER, pl. FERTOLKYT; part. perf. + )

(prze)tłumaczyć: Yhy ho śun dy korekt fum fertolkyn gymaht. ‘Zrobiłem już korektę tłumaczenia.’; Kyndsty my’ś fertolkyn? ‘Mógłbyś mi to przetłumaczyć?’

Por. też: der fertolker ‘tłumacz’, dy fertolkeryn ‘tłumaczka’.

EJWER^|ZECA v. (imp. sg. EJWERZEC, pl. EJWERZECT; part. perf. EJWERZOCT + hon)

1. (prze)tłumaczyć: Wen dy wymysiöeryś ny ferśtejst, to mü der dos imyd ejwerzeca, bo zyst wan zy dih ferkiöefa. ‘Jeśli nie rozumiesz wilamowskiego, to ktoś ci to musi przetłumaczyć, bo inaczej cię sprzedadzą.’

2. przesadzić, przesadzać (rośliny): Wen mȧ dy biöemła ym fjywyt ejwerzect, bykłȧjwa zy ym ejsta. ‘Jeśli się przesadza drzewka wiosną, to najlepiej się przyjmują.’

Zob. też: → ZECA

MȦSTYNS adv.

przeważnie, zazwyczaj, najczęściej: Cy yns ys gyweł to kuma dy nökwyn mȧstyns. ‘Do nas do sklepu to przychodzą przeważnie sąsiedzi.’

Zob. też: → S’MȦST(S)

BYFÜRZAN v. (imp. sg. ZEJH / ZA BYFÜR, pl. ZAT BYFÜR; part. perf. BYFÜRGYZAN + hon)

1. przewidywać, przewidzieć: S’füng o cy śpryn, oder der Piöel höt dos byfürgyzan ȧn’ȧ cug gryht s’parabli roüs fum tiöerba. ‘Zaczęło mżyć, ale Paweł to przewidział i zaraz wyciągnął parasol z plecaka.’

2. przepowiadać, przepowiedzieć: Zy ziöeta, do’ȧ ym Hȧliköwyt kund byfürzan, wos ym noüa jür kymt. ‘Mówiono, że można przepowiedzieć, co przyjdzie w nowym roku.’

3. patrzeć do przodu (np. w przyszłość): No menć, śrȧjwsty śun bałd dy matür ȧna śtȧjd wȧsty ny, wo dy kyndst myt zejh maha – dü müst füt byfürzan! ‘Człowieku, już zaraz piszesz maturę i wciąż nie wiesz, co mógłbyś z sobą zrobić – musisz patrzeć w przyszłość (myśleć przyszłościowo)!’

DIÖH praep. (acc.)

1. przez: Ȧn wi wawer yns diöh ȧ zyta fulk diöhdrengja? ‘I jak się przeciśniemy przez taki tłum?’

2. po, przez: Diöh dy śtrösa fu Wymysoü zȧjn diöh jün hefa füśjyn rymganga. ‘Po ulicach Wilamowic chodziło przez lata wielu badaczy.’

3. przez (jakiś czas itp.): Diöhȧ ganca zumer bej’h wȧg. ‘Przez całe lato mnie nie ma.’; Diöh dy jyśty hełwt fu jyr prezentacyj śłüf’ȧ, ȧ diöh dy ander hełwt kund’ȧ’s ny bygrȧjfa, ym wos ging’s. ‘Przez pierwszą połowę jej prezentacji spał, a przez drugą połowę nie mógł pojąć, o co chodziło.’

4. za pomocą czegoś, przez coś: Dy oüta zȧjn gyrjyt / gyrüt diöh dy benzyn. ‘Auta są wprawiane w ruch za pomocą benzyny.’; Yhy łjy mih wymysiöeryś ny nok diöhs cühühja, oder oü diöhs kuza. ‘Uczę się wilamowskiego nie tylko przez słuchanie, lecz także przez mówienie.’

5. dzięki czemuś, z powodu czegoś: Wjyr kunda ny kuma diöhs gywiter. ‘Nie mogliśmy przyjść z powodu burzy.’

DIÖH funkcjonuje też jako przedrostek rozdzielny (diöh-), nadający czasownikom różne znaczenia. Przede wszystkim przedrostek diöh- oznacza przedostanie się przez coś: diöhfłisa ‘przeciec’, diöhłön ‘przepuścić’; spowodować powstanie otworu/otworów lub przebicie czegoś: diöhbrȧhja ‘przełamać, przebić’, diöhbüjyn ‘przewiercić’, diöhgejn ‘rozedrzeć podeszwy’ (ale też: ‘uciec’) albo – rzadziej – przerobienie czego: diöhgrowa ‘przekopać (ziemię)’.

Obok DIÖH występuje również ȧdiöh. Jako przyimek występuje właściwie w jednym znaczeniu – zbliżonym do znaczenia 3. DIÖH: Yh bej dyham ȧ ganca tag ȧdiöh. ‘Jestem w domu przez cały dzień.’ Najczęściej ȧdiöh- funkcjonuje jako przedrostek czasownikowy, mający znaczenie przemieszczania się, przedostawania się przez coś i dalszy ruch w tym kierunku, por. np. ȧdiöhgejn ‘przechodzić obok (i iść dalej)’, ȧdiöhfłigja ‘przelecieć obok lub przez coś (i lecieć dalej)’ itp.

DIÖHZIHTIK adj.

przeźroczysty: S’głoz ej diöhzihtik. ‘Szkło jest przeźroczyste.’

NAWA praep. (dat.)

1. przy, obok: Jyśter hota dy Wymysiöejer Jüda jyr bożnic nawar ecnikja fojerwer. ‘Dawniej wilamowscy Żydzi mieli swoją bożnicę obok obecnej strażnicy OSP.’; Yhy ho mih nawa ejm gyzoct. ‘Usiadłem / Usiadłam obok niego.’; Yh zoh ȧn hoza nawam puś. ‘Widziałem zająca przy lesie.’

2. oprócz, obok, na równi: Dy wymysiöejer kłȧdyn zȧjn bocy hoüt s’wihtiksty, wo dy Wymysiöejyn maht andyśt, frȧłik nawar śpröh. ‘Stroje wilamowskie to do dziś najważniejsze, co wyróżnia Wilamowian, oczywiście na równi z językiem.’ Yr kopert, nawam briw, wiöe oü giełd. ‘W kopercie, oprócz listu, były też pieniądze.’ – w tym znaczeniu używa się również przyimka → HYNDER (w znaczeniu 4.).

Informacja o tym, w jaki sposób poszczególne formy rodzajnika określonego łączą się z NAWA: zob. → DER.

Zob. też: → DERNAWA

BY, BEN praep. (dat.; rzad. gen. – w znaczeniu 2.)

1. przy, w pobliżu, blisko, koło, obok: Ben mer zyct ȧner fur bydinan. ‘Przy mnie siedzi jeden z obsługi.’; Zy wiöe byr kjyh fum oütabüs roüsgyśtejgja, ȧ nöhta ging zy gryht c’ync. ‘Wysiadła z autobusu blisko kościoła, a potem od razu szła do nas.’

2. u (kogo się znajdować, albo coś robić): Zy byśtełta bym fiöen ȧ hȧlikjy mas fjyr dy gyśtiörwan. ‘Zamówili u księdza mszę świętą za zmarłych.’ (HM 1936); Har at by yns cwü woha. ‘Pracował u nas dwa tygodnie.’ By mjyr ys’s wing płoc. ‘U mnie jest mało miejsca.’ Cy yns, dö by Nikls ufum Rynk, hota zy ȧmöł ȧ zyta trof gymaht. ‘U nas, tu u Niklów na rynku, zrobiono raz takie spotkanie.’

4. w trakcie wykonywania bądź trwania czynności w danym momencie: Der bek ej grod bym brutbaka, har kon cy oüh ny roüskuma. ‘Piekarz jest właśnie przy pieczeniu chleba / piecze chleb, on nie może do was wyjść.’; Byr müzik łjeft dy cȧjt ind byhenderer. ‘Przy muzyce czas zawsze szybciej zleci.’

5. (z → ZEJH) przy sobie: Har höt by zejh jok can złoty. ‘Miał przy sobie tylko dziesięć złotych.’ 

6. (z → ZEJH) sprawny fizycznie: Wjyr kynda ny ferśtejn, fyrym’ȧ śtiörw: har wiöe füt ȧzu jung ȧn ȧzu kreftik, ȧzu by zejh. ‘Nie mogliśmy zrozumieć, dlaczego zmarł: on był przecież tak młody i tak silny, tak sprawny fizycznie.’

7. za (czasów; używane głównie z krajami): By Estrȧjh wiöe’s güt. ‘Za Austrii było dobrze.’; By Pöłnscȧjta handułt mȧj dźjada myta köła. ‘Za Polski (dosł. ‘za czasów Polski’, tj. za II Rzeczypospolitej) mój dziadek handlował węglem.’; Bym Piłsudskja wiöd Pöłn frȧj. ‘Za Piłsudskiego Polska stała się niepodległa.’ – gdy mowa o czyichś rządach (‘za panowania’), najczęściej używa się → UNDER.

Forma BY jest nieakcentowana, formy BEN używa się, gdy pada na nią akcent: Konsty by mjyr błȧjn. Ben mer wyt’s der güt zȧjn. ‘Możesz u mnie zostać. U mnie będzie ci dobrze.’ Niegdyś obok formy BEN występowała również forma bȧjn: Der śnej ej dy ferhejny naht bȧjn yns gybłejn łejgja, oder hoüt s’mügjys ej’ȧ cyganga. ‘Zeszłej nocy śnieg u nas został, ale dziś rano się roztopił.’ (AK 1920).

BY funkcjonuje też jako przedrostek nierozdzielny (by-), nadający czasownikom różne znaczenia. Przede wszystkim przedrostek by- sprawia, że czasownik nieprzechodni staje się przechodni, por. kuza ‘mówić, rozmawiać’ i bykuza ‘omówić, omawiać (coś lub kogoś). Można powiedzieć har ej bykuzt ‘jest omawiany / obgadywany’, ale nie *har ej gykuzt – ostatnie zdanie jest agramatyczne.

OKUMA v. (imp. sg. KU(M) O, pl. KUMT O; part. perf. O(GY)KUMA + zȧjn)

przybywać, przybyć, nadchodzić, nadejść: Har ziöet, har wyt kuma ym zejwa, oder ȧ kom ołdyśt śpöt s’nahts o. ‘Powiedział, że przyjdzie o siódmej, ale przyszedł dopiero późno w nocy.’

Zob. też: → KUMA

KUMA₁ v. (imp. sg. KU(M), pl. KUMT; part. perf. (GY)KUMA + zȧjn)

1. przychodzić, przyjść, przyjechać: Fu wu kymsty ȧzu śpöt? ‘Skąd tak późno przychodzisz?’; Müsty śun gejn? No nist. Kum wejder! ‘Musisz już iść? No nic. Przyjdź znów!’

2. przyjść, zjawi(a)ć się: Yh hiöer uf dejh ȧ ganca öwyt ȧn dy kymst ołdyśt yta? ‘Czekam na ciebie cały wieczór i zjawiasz się dopiero teraz?’; Zy koma ys müzeum fejł cy śpöt – ejs wiöe śun cü. ‘Przyszli do muzeum zdecydowanie za późno – ono było już zamknięte.’

3. dotrzeć, przyjść: Dȧj briw ej endłik gykuma! ‘Twój list w końcu przyszedł!’; Ȧn tag wa’h cy mem cył kuma. ‘Pewnego dnia dotrę do swojego celu.’

4. iść gdzieś, mieć gdzieś swoje miejsce: Nȧ nȧ, dos bihła djef dö ny zȧjn – ejs kymt cyn kistiöeryśa bihła. ‘Nie nie, ta książka nie powinna tu być – ona idzie do książek historycznych.’; Śoü der ok o: dos śtykla wiöer kymt dö, ȧn dos kymt dö. Nöhta nysty ołybȧdy śtykla cyzoma ȧn wysty’s hon fjetik! ‘Popatrz tylko: ten kawałek materiału idzie tutaj, a ten tutaj. Później zszywasz oba kawałki razem i będzie gotowe!’; Pejtela, hösty wejder fergasa, do dy śłysułn kuma inda ufs hykla byr tjyr? Ȧzu wysty zy ni ny feljyn. ‘Piotrku, znów zapomniałeś, że klucze mają swoje miejsce na haczyku przy drzwiach? Tak nigdy ich nie zgubisz.’

5. nadejść, nasta(wa)ć (o czasie, porze): Dy ancȧjt ej gykuma. ‘Nastał czas żniw.’; S’kom dy cȧjt, wen wer yns müsta «bocy zan» ziöen. ‘Nadeszła chwila, kiedy musieliśmy powiedzieć sobie «do widzenia».’

6. (z UF + acc.) odkry(wa)ć coś, wpaść na coś: S’ej śod, do’h kom uf dos ołdyśt gestyn. ‘Szkoda, że wpadłem na to dopiero wczoraj.’; Dy industryjnikjy rewolucyj füng zih derzȧnk o, wen zy ufȧ damfmotor köma. ‘Rewolucja przemysłowa zaczęła się wówczas, gdy wynaleziono silnik parowy.’

7. (z UF + acc.) przypomnieć sobie coś: Bysty endłik uf zen noma kuma? ‘Przypomniałeś sobie w końcu jego imię?’; Yhy kon uf dos ny kuma, wosfer ȧn kod yh mü bym nȧjgang ȧjdrykja. ‘Nie mogę sobie przypomnieć, jaki kod muszę wklikać przy wejściu.’

8. (z FU lub OÜZ + dat.) pochodzić, wywodzić się z, mieć swoje źródło w: Der has kymt öft fur dułyt. ‘Nienawiść często pochodzi od głupoty.’; Zej kom oüz ȧr güta familyj. ‘Ona wywodziła się z dobrej rodziny.’ – zob. też: → ŚTOMA.

9. (z CY + dat.) dojść do: Endłik kom’s cym koüf. ‘W końcu doszło do zakupu.’; Wi ys’s cy dam gykuma? ‘Jak do tego doszło?’

UWAGA: czasownika KUMA często używa się z imiesłowami czasu przeszłego czasowników ruchu, żeby dookreślić sposób przybycia: Ejs kom c’ync gyfłün. ‘Ona przyleciała do nas (dosł. przybyła lecąc, bardzo szybko biegnąc).’; Dy rityn köma ys śłös gyryta. ‘Rycerze przybyli do zamku konno / wjechali do zamku wierzchem.’; Wi zȧjter dos möł kuma? Gyfüt cy gyfiöen? ‘Jak dotarliście tym razem? Przywieziono was czy przyjechaliście?’

Por. też: uf dy wełt kuma ‘przyjść na świat, urodzić się’: Har kom uf dy wełt y ȧm klina gȧlicyśa śtatła. ‘On przyszedł na świat w małym galicyjskim miasteczku.’; yn wȧg kuma ‘spotkać (po drodze), zajść w drogę’: Grod ging yh fur kjyh cyryk, do kom mer der Jüza yn wȧg ȧn diöh dos kum yh yta zu śpöt yn ham. ‘Właśnie wracałem z kościoła, to spotkałem (po drodze) Józka i przez to wracam teraz tak późno do domu.’; uf nist kuma ‘nie być nic wartym, do niczego się nie nadawać, zniszczeć’: Dos wiöe ȧ zyty śejny hyt mytum śejna giöeta, oder yta, nö zöfuł jür wi diöt nimyd ny wönt, ej dos ołys uf nist kuma. ‘To był tak piękny dom z pięknym ogrodem, ale teraz, po tylu latach jak tam nigdy nie mieszka, do wszystko zniszczało.’; s’kymt cy ziöen ‘powiedzmy (dosł. ‘przyjdzie powiedzieć’ – wyrażenie fatyczne)’: Zy wiöd nöhta, s’kymt cy ziöen, ganc öem. ‘Stała się potem, można powiedzieć, całkiem biedna.’

Zob. też: → ȦJKUMA, → CÜKUMA, → CYZOMAKUMA, → DERKUMA, → FERKUMA, → MYTKUMA, → NȦJKUMA, → OKUMA, → OÜSKUMA, → RȦJNKUMA, → RUNDERKUMA, → UFKUMA, → YMKUMA