Słownik

ŚPȦJN v. (imp. sg. ŚPȦJ, pl. ŚPȦJT; part. perf. GYŚPEJN + hon)

splunąć, pluć: Zy ziöeta, do di papryk giöe ny śiöef ej, oder wi’h zy priöebjyt, mejh doüht’s, do’h wa śpȧjn. ‘Powiedzieli mi, że ta papryka nie jest w ogóle ostra, ale jak jej spróbowałem / spróbowałam, myślałem / myślałam, że będę pluł / pluła.’

Por. też: oüsśpȧjn ‘wypluć, wypluwać’.

RUTERÖK s. m. (pl. RUTEREK)

spódnica czerwona (element stroju wilamowskiego): Der ruterök ej śejn, oder har ej ȧzu śwjer, do’h nöhta bej ganc śwah. ‘Czerwona spódnica jest piękna, ale jest tak ciężka, że jestem potem całkiem zmęczona.’

Zob. też: → RÖK

RÖK s. m. (pl. REK, dim. RYKLA)

1. spódnica: Yhy ho gykrigt drȧj wymysiöejer rek fur baba. ‘Otrzymałem trzy wilamowskie spódnice od babci.’

2. marynarka: Fu mem ocug zȧjn nok dy höza gybłejn, ȧ der rök höt zih felün. ‘Z mojego garnituru zostały tylko spodnie, a marynarka się zgubiła.’

Zob. też: → BŁÖWERRÖK, → RUTERRÖK, → RYKLA, → ŚŁÖFRÖK

BŁÖWERÖK s. m. (pl. BŁÖWEREK)

spódnica niebieska (element stroju wilamowskiego): Der błöwerök ej ȧner fun śynsta wymysiöejer rek. ‘Spódnica niebieska jest jedną z najpiękniejszych wilamowskich spódnic.’

Zob. też: → RÖK

ŚTRIMIKJERÖK s. m. (pl. ŚTRIMIKJEREK)

spódnica pasiasta (element stroju wilamowskiego): Ider śtrimikjerök höt zen noma: błöwśtrimikjerök, płesnerök, gydrytaśtrimarök. ‘Każda spódnica pasiasta ma swoją nazwę: «błöwśtrimikjerök» (‘spódnica w niebieskie paski’), «płesnerök» (‘spódnica pszczyńska’), «gydrytaśtrimarök» (‘z kręconymi paskami’).’

Zob. też: → RÖK

HÖZA s. pl. tant. (dim. HYZŁA)

spodnie: Wyłsty uf dy Wȧjnahta noüy höza? ‘Chcesz na Boże Narodzenie nowe spodnie?’

Zob. też: → DRESHÖZA, → DŻINSAHÖZA, → GETNERHÖZA, → RÜRHÖZA, → UNDERHÖZA

DRESHÖZA s. pl. tant.

spodnie dresowe, dresy: Yhy mü mer noüy dreshöza kiöefa, do’h ny śam mih y dy krefterȧj cy gejn. ‘Muszę kupić sobie nowe dresy, żebym nie wstydził się chodzić na siłownię.’

GETNERHÖZA s. pl. tant.

spodnie ogrodniczki: Der gatner trjet getnerhöza. ‘Ogrodnik nosi ogrodniczki.’

RÜ s. f., sg. tant.

spokój: Yhy wył kȧ gest ny, yhy wył hȧlikjy rü hon. ‘Nie chcę żadnych gości, chcę mieć święty spokój’

Por. też: rü gan ‘da(wa)ć spokój’: Ga mer rü! ‘Daj mi spokój!’; rün ‘odpoczywać, odpocząć’: Har wje ok łejgja ȧn rün. ‘On by tylko leżał i odpoczywał.’

RÜIK adj., adv.

spokojny, spokojnie: Ejs rüik, s’ej nö zot cȧjt. ‘Jedz spokojnie, mamy jeszcze sporo czasu.’

ŚTYŁ / ŚTYŁNIK adj., adv.

1. spokojny, spokojnie: Har ej zjyr śtył, oder, wi zy dos kuza, śtył woser rȧjst dy üwyn. ‘On jest bardzo spokojny, ale, jak się mówi, cicha woda brzegi rwie.’

2. cichy, cicho: Jyr, łoüzbüwa, water diöt śtyłnik zȧjn, oba ny? ‘Wy, łobuzy, będziecie cicho czy nie?’

Por. też: śtylüśik ‘cichutki, cichutko, bardzo cicho, bardzo cichy’: Ok bej śtylüśik, bo dy kyndyn śłöfa. ‘Tylko bądź cichutko, bo dzieci śpią.’

ŚPORT s. m. (pl. ŚPORTA)

sport: Śport cy trȧjn ej güt fjyn gyzunda. ‘Uprawianie sportu jest dobre dla zdrowia.’

ŚRȦJWWȦJZ s. f. (pl. ŚRȦJWWȦJZA)

sposób zapisu, pisownia: Ider, wo śrȧw wymysiöeryś, gybroüht jyśter zȧj ȧgja śrȧjwwȧjz. ‘Każdy, kto pisał po wilamowsku, dawniej używał swojej własnej pisowni.’

DERWIÖERA v. (imp. sg. DERWIÖER, pl. DERWIÖERT; part. perf. DERWIÖERT + hon)

1. spostrzec, zauważyć, zorientować się: Wi’h śun ys gyweł wiöe kuma, derwiöert yh, do’h men pülarys ben mer ny hot. Ȧzu dryt yh mih ym ȧn yh ging yn ham cyryk. ‘Jak już przyszedłem do sklepu, zorientowałem się, że nie mam przy sobie portfela. Więc zawróciłem i poszedłem z powrotem do domu.’

2. dowiedzieć się: Yta, wi’ȧ wiöe benum y Win, derwiöert’ȧ fönum ny fejł mejer. ‘Teraz, gdy był u niego w Wiedniu, nie dowiedział się od niego o wiele więcej.’

Por. też gywiöert wada / derwiöert wada ‘ts.’

BYGȦNN v. (imp. sg. BYGȦN, pl. BYGȦNT; part. perf. BYGȦNT + zȧjn)

spotkać: Wi’h fü uf dy wakanc roüs, bej’h y hefa noüa łoüt bygȧnt ȧn ho’h gymaht hefa bykantśofta. ‘Gdy wyjechałem na wakacje, spotkałem wielu nowych ludzi i zawarłem wiele znajomości.’; Gydenksty, wi wer jum bygȧnta? ‘Pamiętasz, jak go spotkaliśmy?’

UWAGA: czasownik BYGȦNN łączy się z celownikiem (dat.).

SHOCKA s. f. (pl. SHOCKJA)

spotkanie (zazwyczaj nieplanowane): Yhy błȧ śtejn myter nökweryn fercyła, do köma oü dy müma ȧna fetyn fur nökśoft ȧn s’maht zih diöt ȧ gancy shocka. ‘Zatrzymałem / Zatrzymałam się, żeby porozmawiać z sąsiadką, to przyszli też sąsiedzi i zrobiło się z tego całe spotkanie.’

Por. też: dy bȧnklashocka ‘spotkanie, posiedzenie na ławce’.

Zob. też: → TROF

TROF s. m., n. (pl. TREF, dim. TRAFŁA)

1. spotkanie: Gestyn wiöe’h ufum trof fu ynzer gyzełśoft ȧn yh ho hefa noüys ufgyhüht ȧn derwöst. ‘Wczoraj byłem / byłam na spotkaniu naszego stowarzyszenia i wiele usłyszałem / usłyszałam i się dowiedziałem / dowiedziałam.’

2. strzał, trafienie: Dos, wi dy jum gestyn höst cyrykgyziöet, dos wiöe ȧ güter trof! ‘To, jak mu odpowiedziałaś / powiedziałaś wczoraj, to był celny strzał.’

Por. też: dy zicung ‘posiedzenie’, ‘(walne) zebranie, sesja rady’: Wen ej dy zicung fu ynzer gyzełśoft? ‘Kiedy jest walne zebranie naszego stowarzyszenia?’; Dy mama wyt śpyter yn ham kuma, bo zy ej ufer zicung yr gymȧn. ‘Mama później wróci do domu, bo jest na zebraniu w budynku urzędu gminy.’

Zob. też: → SHOCKA

TRAFA (ZIH) v. (imp. sg. TRAF, pl. TRAFT; part. perf. GYTROFA + hon)

1. spot(y)kać (się): Wȧsty, wan yh ho gestyn gytrofa? Ȧ Jȧśkja-feter! ‘Wiesz, kogo wczoraj spotkałem / spotkałam? Wujka / Pana Jana!’; Wen trafwer yns wejder? ‘Kiedy się znowu spotkamy?’

2. przydarzyć się, przydarzać się, dotknąć (spot(y)kać): Uf dy ołda tag hot mih nö ȧ zyta unzułd gytrofa. ‘Na stare lata spotkało mnie jeszcze takie nieszczęście.’

3. trafi(a)ć: Śis ȧzu, do dy tryfst! ‘Strzelaj tak, żebyś trafił!’; Yh wiöd ym krig fu ȧr koüł gytrofa ȧn fu derzynt mü’h myta koüłn gejn. ‘Na wojnie zostałem trafiony / trafiona kulą i od tego czasu muszę chodzić o kulach.’; Dos ej zjyr ȧ gytrofa gyśenk! ‘To bardzo trafiony prezent!’

4. natrafi(a)ć, natknąć się (na coś): Yhy ho uf ȧn skorp y mem giöeta gytrofa! ‘Natrafiłem / Natrafiłam na skarb w swoim ogródku!’

BȦJHTA (ZIH) v. (imp. sg. BȦJHT, pl. BȦJHT; part. perf. GYBEHT + hon)

spowiadać (się): Wen dy dih höst gybeht an dy byst łihtyn, konsty gejn cym byryhta. ‘Jeśli się wyspowiadałeś i jesteś trzeźwy, możesz iść do komunii.’ (HM, 1930); S’ej yta kȧ fiöer ny, wo’ȧ mih wje kyna bȧjhta. ‘Nie ma teraz księdza, który by mnie mógł wyspowiadać.’

FERŚPÖT adj.

spóźniony, opóźniony: Wjyr łön oüh kena, do der «Pomüż» cug fu Krök bocy uf Śćećin ej funfca minüta ferśpöt. ‘Informujemy, że pociąg «Pomorze» relacji Kraków–Szczecin jest opóźniony o 15 minut.’

PRIFA v. (imp. sg. PRIF, pl. PRIFT; part. perf. GYPRIFT + hon)

1. sprawdzić, sprawdzać: Mȧ djef inda prifa, op dy zȧta ym instrument śtyma, wȧł’ȧ cy śpejła ofyngt. ‘Powinno się zawsze sprawdzać, czy struny instrumentu są nastrojone, zanim zacznie się grać.’

2. egzaminować: Gestyn hon dy profesiöen mȧj tohter ȧzu łang gyprift, oder zy höt füt byśtanda. ‘Wczoraj profesorowie bardzo długo egzaminowali moją córkę, ale jednak zdała.’

Zob. też: → PRIFNAN

RȦHT adj.

1. sprawiedliwy, słuszny, prawy: Di müm hałt, di wiöe ju zjyr rȧht, oder yhy kant zy ny. ‘Ta ciotka była podobno bardzo uczciwa, ale ja jej nie znałem.’

2. prawy: Myter rȧhta hand kon yh śrȧjwa, ȧ myter łynkja kon yh jok śenklik krycułn. ‘Prawą ręką mogę pisać, a lewą mogę tylko brzydko bazgrać.’

FERKIÖEFA (ZIH) v. (imp. sg. FERKIÖEF, pl. FERKIÖEFT; part. perf. FERKOÜFT + hon)

sprzedać (się): Cy wos hower zöfuł fidgetspinnyn derzȧnk gykoüft, wen zy yta zih giöe ny łön ferkiöefa? ‘Po co kupiliśmy wtedy tyle fidget spinnerów, jak się teraz wcale nie sprzedają?’; Dos oüta müsty śun łang hon ferkoüft – dü höst ufys zöfuł giełd gan, do dy wjest der kyna ȧ noüys kiöefa! ‘Ten samochód powinieneś był / powinnaś była już dawno temu sprzedać – wydałeś / wydałaś na niego tyle pieniędzy, że mógłbyś / mogłabyś kupić nowy!’

Por. też: zih (ny) łön ferkiöefa ‘(nie) dać się sprzedać’. Wyrażenie używane w kontekście rozumienia jakiegoś języka. Jeśli ktoś go rozumie, nie da się sprzedać, jeśli nie – można omawiać przy nim wszystko i nic nie zrozumie, nawet gdyby miano go sprzedać: O, to ferśtejsty wymysiöeryś? Wysty dih ny łön ferkiöefa! ‘O, to rozumiesz po wilamowsku? Nie dasz się sprzedać!’

FERKIÖEFER s. m. (pl. FERKIÖEFYN)

sprzedawca: Der ferkiöefer ej uf dy poüz ganga, s’gyweł ej uf ȧ wȧjł cü. ‘Sprzedawca poszedł na przerwę, sklep jest chwilowo nieczynny.’

Por. też: dy ferkiöeferyn ‘sprzedawczyni’.

ŚWAŁA v. (imp. sg. ŚWAŁ, pl. ŚWAŁT; part. perf. GYŚWUŁA + zȧjn)

(s)puchnąć, pęcznieć:

ZYŁWER adj.

1. srebrny (ze srebra): Dy zyłwer kroücła cym wymysiöejer ociwerik bröhta zy jyśter fu Win. ‘Srebrne krzyżyki do stroju wilamowskiego przywożono dawniej z Wiednia.’

2. srebrny (kolor): Kiöef źe ȧ kyt ufȧ krisboüm, ok do zy ny zo zȧjn zyłwer, ok rut. ‘Kup łańcuch na choinkę, ale żeby nie był srebrny, tylko czerwony’

Por. też: s’zyłwer ‘srebro’.

MEJTWOH s. f. (pl. MEJTWOHA)

środa: Dy mejtwoh dos ej der dryty tag fur woh. ‘Środa to trzeci dzień tygodnia.’

Por. też: dy Krumy Mejtwoh ‘Środa Popielcowa’.

MYTUŁT s. f., sg. tant.

środek (centrum): Wer zuła yns fotegrȧfjyn. Śtełt üh ufa zȧjta, ȧ yh wȧ zȧjn yr mytułt. ‘Powinniśmy zrobić sobie zdjęcie. Ustawcie się po bokach, a ja będę w środku.’

Spotyka się również formę mytułsta (rzadziej mytułtsta) – używanej niemal wyłącznie w połączeniu z przyimkami → Y (+dat.) i → UF (+dat.), przy czym w połączeniu z Y może mieć zarówno rodzaj żeński, jak i nijaki, a w połączeniu z UF tylko nijaki: Der Rynk ej yr / ym mytułsta fu Wymysoü. ‘Rynek jest w centrum Wilamowic.’; Dy fiöen rün ufum mytułsta fum kjyhüf. ‘Księża spoczywają pośrodku cmentarza.’ Etymologicznie jest to odmieniona forma przymiotnika mytułst- ‘środkowy’, już nieużywanego poza tym kontekstem.

MYTUŁ s. n. (pl. MYTUŁN)

środek, sposób: S’gyt uf dos kȧ mytuł – wen dü müst’s maha, s’ej ȧ müs. ‘Nie ma na to sposobu – skoro musisz to zrobić, to jest obowiązek / konieczność.’; Miöehjys kroütik kon zȧjn ȧ güt mytuł ufs ferkiła. ‘Niektóre zioła mogą być dobrym środkiem na przeziębienie.’

Czasem w znaczeniu ‘środek (centrum)’ używa się również formy dy mytuł: Ku y dy mytuł, büwy! ‘Chodź do środka, chłopcze!’

Por. też: s’mytułolder, s’mytułałder ‘średniowiecze’: Dy Łemkja zȧjn ȧ klinfulk, wu ławt fum mytułołder ufer Łemkowyn, ym Nejderbeskid ȧn ym mügjatȧl fum Sandezbeskid. ‘Łemkowie to mniejszość zamieszkująca od średniowiecza Łemkowynę w Beskidzie Niskim oraz południową część Beskidu Sądeckiego.’; mytułołderik ‘średniowieczny’.

ŚROÜ s. f. (pl. ŚROÜA, dim. ŚROÜŁA)

śruba: Yhy ho ȧ śejny omer ym internet byśtełt, oder yhy kon zy ny cyzomałen, bo s’fałt ȧ duł śroüła. ‘Zamówiłem piękną szafę w Internecie, ale nie mogę jej złożyć, bo brakuje głupiej śrubki.’

ŚROÜŁACIJER s. m. (pl. ŚROÜŁACIJYN)

śrubokręt: Mytum śroüłacijer gejt dy at byhenderer. ‘Ze śrubokrętem praca idzie szybciej.’

ŚTEJN v. (imp. sg. ŚTEJ, pl. ŚTEJT; part. perf. GYŚTANDA + hon)

1. stać, stanąć: Wos śtejsty diöt ȧzu ȧłȧn? Ku c’ync! ‘Czemu tam tak sam stoisz? Chodź do nas!’; Nȧ, byt śejn, yh wył mih ny nejderzeca, yh wa łiwer śtejn. ‘Nie, dziękuję, nie chcę usiąść, chętniej sobie postoję.’

2. stać (znajdować się): Kyndyn, kumt asa, dy tełyn śtejn śun ufum tejś! ‘Dzieci, chodźcie jeść, talerze już stoją na stole!’

2. zostać: Wen dy byst mytum śtüdjyn fjetik, to wysty śtejn y Krök, oba kymsty cyryk uf Wymysoü? ‘Gdy skończysz studia, zostaniesz w Krakowie czy wracasz do Wilamowic?’

Por. też: śtejnik ‘stojący (o wodzie)’, s’śtejt gyśrejwa ‘być napisanym’: Yr Bibl śtejt’s gyśrejwa: Göt dos hȧst dy mynkjyt. ‘W Biblii jest napisane: Bóg jest miłością.’

Zob. też: → OÜSŚTEJN, → UFŚTEJN

STȦCYJ / STACYJ s. f. (pl. STȦCYJA / STACYJA)

1. stacja (przystanek): Ufer andyn stȧcyj müswer roüsśtȧjgja. ‘Na kolejnej stacji wysiadamy.’

2. stacja (drogi krzyżowej): Dy fjyca stȧcyja fum kroücwȧg yr wymysiöejer kjyh zȧjn fum ȧhjahułc oüsgykrycułt. ‘Czternaście stacji drogi krzyżowej w wilamowskim kościele jest wyrzeźbionych w drewnie dębowym.’

GYWEND s. n. (pl. GYWENDYN, dim. GYWENDŁA)

stajanie: Idys gywend ej owi ȧ puzl ym öebroz, wo’ȧ hȧst jew. ‘Każde stajanie jest jak element puzzli, które składają się na obraz, nazywany «jew» (rolą).’ – objaśnienie dot. wyrazu GYWEND i → JEW patrz → FȦLD.

CÜŚTAND s. m. (pl. CÜŚTEND)

stan: S’oüta ej ym güta cüśtand, jok müster dy fjederśȧjw ymtoüśa. ‘Auto jest w dobrym stanie, tylko trzeba wymienić przednią szybę.’

ŚTAND s. m. (pl. ŚTEND, dim. ŚTANDŁA)

1. stan (mentalny): Yhy bej ny ym śtand dos cy maha. ‘Nie jestem w stanie tego zrobić.’

2. stoisko, kram(ik), stragan: Ȧ wymysiöejer handułbow höt ȧ śtand ny wȧjt fur bryk y Teśa. ‘Jedna wilamowska handlarka ma swój stragan niedaleko mostu w Cieszynie.’; Ufum Wȧjnahtkjymys hon zy ind hefa śtend. ‘Na jarmarku bożonarodzeniowym jest zawsze wiele stoisk.’

FŁȦJSA v. (imp. sg. FŁȦJS, pl. FŁȦJST; part. perf. GYFŁYSA + hon)

starać się o coś, przykładać się do czegoś: Dy fłanca wahsa śejn, wen’ȧ zy fłȧjst, zu wi wen’ȧ fłȧjst ȧn hefa łjyt ȧ śpröh, to kon’ȧ zy nöhta güt kuza. ‘Rośliny pięknie rosną, jeśli się o nie stara, tak samo, jeśli przykłada się do nauki języka, to można później dobrze mówić.’

Por. też: fłȧjsik ‘pilnie, pilny’.

AŁDER / OŁDER s. n., sg. tant. 

1. starość: Dos ferwynćty ołder śtyst zih cyn fanstyn ȧn cyr tjyr nȧj. ‘Ta przeklęta starość ciśnie się oknami i drzwiami.’ (przysłowie wilamowskie); 

2. wiek (czas istnienia lub życia): Y der ałder zo’ȧ zuwos ny trȧjn! ‘W twoim wieku nie powinno się czegoś takiego wyprawiać!’

ZAŁCMIÖEST s. f. (pl. ZAŁCMIÖEST)

1. starościna na weselu: Dy załcmiöest go yr junkweryn ym ołda broüh ȧnöh śejny fłȧk ȧn hefa giełd. ‘Starościna starym zwyczajem dała pannie młodej piękne ubrania i dużo pieniędzy.’

2. solniczka: Gej der güt öbaht, do dy nymst dy załcmiöest, ȧ ny dy wjycmiöest! ‘Uważaj, żebyś wziął / wzięła solniczkę, a nie pieprzniczkę.’

Zob. też: → STARIÖESTA

STARIÖESTA s. m. (pl. STARIÖESTA)

1. starosta (zwierzchnik administracji ogólnej na szczeblu powiatu): Der stariöesta reprezentjyt zen bycjyk. ‘Starosta reprezentuje swój powiat.’

2. starosta weselny: Der stariöesta ufer friöed wiöe gywynłik der pot fur junkweryn. ‘Starosta weselny zazwyczaj był ojcem chrzestnym panny młodej.’

Zob. też: → ZAŁCMIÖEST

AŁD / OŁD adj., adv. (EŁDER, EŁDST-)

1. stary: Nawet ȧ ołdy kü łjyt inda yhta cü. ‘Nawet stara krowa zawsze się czegoś [nowego] nauczy.’ (przysłowie wilamowskie); Denkjadiöf kynd zȧjn dy ełdsty ütśoft yr gymȧn. ‘Dankowice mogą być najstarszą miejscowością w gminie.’

2. (rzad.) w określonym wieku (X jür ałd / ołd zȧjn): Zy wiöe śun niöencik jür ałd, wen zy śtiörw. ‘Miała już 90 lat, gdy zmarła.’

3. staro: Har śoüt nö ny ałd oüs. ‘On jeszcze nie wygląda staro.’

Por. ałd / oła wada ‘(ze)starzeć się’: Wen zȧjwer ałd gywiöda? ‘Kiedy się zestarzeliśmy?’

AŁDYN / OŁDYN v. (imp. sg. AŁDER, OŁDER, pl. AŁDYT, OŁDYT; part. perf. GYAŁDYT, GYOŁDYT + hon)

starzeć się: Yhy ołder, ȧzu wi ider, war ławt. ‘Starzeję się, jak każdy, kto żyje.’; War ungyzund ławt, dar ferałdyt zjyr byhend. ‘Kto niezdrowo żyje, ten bardzo szybko się starzeje.’ 

UWAGA: w odróżnieniu od polskiego starzeć się, AŁDYN / OŁDYN używane jest z reguły bez ZIH.

TȦJH s. m. (pl. TȦJHJA, dim. TȦJHŁA)

staw: Ym tȧjh śwyma ferśidnikjy fyś: kiöepa, śłȧjła, s’tryft zih byśtymt oü ȧ hȧht. ‘W stawach pływają różne ryby: karpie, liny, na pewno trafi się też szczupak.’

Por. też: Ym Tȧjh ‘W Stawie (dzielnica Wilamowic)’: Diöt, wu zy yta hȧsa «ym Tȧjh», hisa zy jyśter oü «ym Hućtȧjhła». ‘Miejsce, które nazywa się teraz «ym Tȧjh» (‘W Stawie’), nazywano dawniej też «ym Hućtȧjhła» (‘W Żabim Stawku’).’

GYŁENK s. n. (pl. GYŁENKJA)

staw (część ciała): Ejs zülc, dos ej güt uf dy gyłenkja. ‘Jedz galaretę, to jest dobre na stawy.’

WADA v. (imp. sg. WAD (rzad. WA), pl. WAT; part. perf. GYWIÖDA + zȧjn)

1. sta(wa)ć się (jakimś, uzyskiwać jakąś właściwość): Wen zȧjn di jün ferganga? Wen zȧjn wjyr ołd gywiöda? ‘Kiedy przeszły te lata? Kiedy się tak zestarzeliśmy / zestarzałyśmy?’; Bej fruł fu dam, wi’s ej, bo beser wyt’s ny wada. ‘Ciesz się tym, jak jest, bo lepiej nie będzie.’

2. sta(wa)ć się, zosta(wa)ć (czymś lub kimś), zmieniać się (w coś): Bałd wawer wada ełdyn! ‘Niedługo staniemy się rodzicami!’; Wos wjydsty nöm śtüdjyn? Śiłer? ‘Kim będziesz / zostaniesz po studiach? Nauczycielem?’; S’woser wiöd ȧjz. ‘Woda zmieniła się w lód.’

3. wyraża odczucia: Nöm wiöema kȧfy wjyd’s mer beser. ‘Po ciepłej kawie robi mi się lepiej.’; Gytrenk dos ej dos, wo wjyd gytrunka. ‘Napój to to, co się pije.’

4. (rzad.) czasownik posiłkowy, używany do tworzenia strony biernej: Oü y Yłrop gyt’s śpröha, wo zy wada gykuzt fu wing łoüt. ‘Również w Europie są języki, które są używane przez niewiele osób.’ – więcej nt. tworzenia strony biernej zob. → ZȦJN.

ŚTEŁA (ZIH) v. (imp. sg. ŚTEŁ, pl. ŚTEŁT; part. perf. GYŚTEŁT + hon)

1. stawiać, postawić, ustawić, położyć, (z)budować: Wen dy fygln dy kjyśja byfrasa, djef’ȧ ȧ śiöeh śteła. ‘Gdy ptaki objadają wiśnie / czereśnie, trzeba postawić stracha na wróble.’; Zy hon’ȧ ȧ hyt uf dam fȧld gyśtełt. ‘Zbudowali dom na tym polu.’

2. (z ZIH) (po)stawić się, stanąć: Har höt zih gyśtełt dercwyśa ȧn’ȧ priöebjyt ȧ krawal cy enda. ‘Stanął między nimi i próbował zakończyć awanturę.’; Mün mü’h mih ym amt śteła. ‘Jutro muszę się stawić w urzędzie.’

3. (z ZIH) udawać: Ȧ śtełt zih ȧzu, do’ȧ ej ȧ zyter prawer büw, ȧ oły wysa, wi’ȧ ej. ‘Udawał, że jest z niego taki porządny chłopak, a wszyscy wiedzą, jaki jest.’

Por. też: imanda uf dy fis śteła ‘postawić / stawiać kogoś na nogi (leczyć)’: Dos nojy medycin höt’ȧ gryht uf dy fis gyśtełt. ‘Ten nowy lek szybko postawił go na nogi.’; zih uf dy fis śteła ‘stanąć na nogi’: Gük dy ofang yr fremd wün śwjer, höt’ȧ zih endłik uf dy fis gyśtełt. ‘Choć początki za granicą były trudne, w końcu stanął na nogi.’

Zob. też: → FÜRŚTEŁA, → UFŚTEŁA

HUNDYT num. (ord. HUNDYT- / HUNDYŚT-, s. HUNDYTER)

sto, 100: Mȧj baba wje yta hon hundyt jür. ‘Moja babcia miałaby teraz sto lat.’

ŚOÜN s. f. (pl. ŚIÖEN, dim. ŚOÜNŁA)

stodoła: Gejźe huła s’he fur śoün, bo dy fihjyn hon śun nist ny cy frasa. ‘Idź przynieś siana ze stodoły, bo zwierzęta już nie mają co jeść.’

TYŚŁER s. m. (pl. TYŚŁYN)

stolarz: Der nökwer byśtełt bym tyśłer cwü benk. ‘Sąsiad zamówił u stolarza dwie ławki.’

Por. też: dy tyśłeryn ‘kobieta stolarz’.

Zob. też: → TEJŚ

HOÜPTŚTOT s. f. (pl. HOÜPTŚTYTYN)

stolica: Win ej dy hoüptśtot fu Estrȧjh. ‘Wiedeń jest stolicą Austrii.’