Słownik

TELE^|FON s. m. (pl. TELE^|FONA)

telefon: Skiöekumt, kon yh byta s’Jüśja cym telefon? – No frȧłik, yh rüf’s cym telefon. ‘Dzień dobry, mogę prosić Justynę do telefonu? – Oczywiście, już ją wołam.’

KAMELA s. n. (pl. KAMELA)

1. telefon komórkowy: Yhy ho mȧj kamela gyłön foła ȧn der ekran ej’um cypłoct. ‘Upuściłem komórkę i pękł jej ekran.’

2. komórka: Ołys, wo ej łanik, byśtejt fun kamela. ‘Wszystko, co żywe, składa się z komórek.’ – ten wyraz jest zdrobnieniem od → KOMER.

3. kamerka: Yhta ej myt dem kamela ny güt, yhy kon dih giöe ny zan. ‘Coś nie jest w porządku z twoją kamerką, w ogóle cię nie widzę.’ – ten wyraz jest zdrobnieniem od dy kamer ‘kamera’.

TE^|LESKOP s. m. (pl. TELE^|SKOPA)

teleskop: Mytum teleskop kon’ȧ wȧjty planeta, mönda ȧn gyśtjym ośoün. ‘Przez teleskop można oglądać daleko położone planety, księżyce i gwiazdozbiory.’

TELEWIZYJ s. f. (pl. TELEWIZYJA)

telewizja: Dy telewizyj konsty hoütcytag ośoün ny nok diöh ȧn ośoükosta, oder oü diöh ȧn laptop oba zugiöe ȧ kamela. ‘Telewizję obecnie można oglądać nie tylko na telewizorze, lecz także w laptopie lub na komórce.’

Rzadziej używaną formą jest dy telewizjon.

Zob. też: → OŚOÜKOSTA

OŚOÜKOSTA s. m. (pl. OŚOÜKOSTA)

telewizor: Fum śtȧjda zan ufȧ ośoükosta kon der menć ofanga cy dułyn. ‘Z powodu ciągłego oglądania telewizji człowiek może zacząć głupieć.’

Zob. też: → TELEWIZJON

-NANDER pron.

Ten rzadko używany zaimek nie występuje samodzielnie, tylko łączy się z wieloma przyimkami oraz liczebnikiem Ȧ₅ por.:

ȦNANDER ‘jeden drugiego, jeden drugiemu, jeden na drugiego, nawzajem’: Dȧj zyn amsa ȧnander ju zjyr. ‘Twoi synowie bardzo są do siebie podobni.’, Dy hynd bȧjsa zih ȧnander. ‘Psy się gryzą / gryzą jeden drugiego.’;

BYNANDER / NAWANANDER ‘przy sobie, jeden obok drugiego’: Dy böśtowa I ȧn O zȧjn nönd bynander / zȧjn nawanander. ‘Litery I i O są blisko siebie / obok siebie’;

CÜNANDER / CYNANDER ‘jeden do drugiego, (w stosunku) do siebie’: Dy fȧjndśoft dos ej der śtand, y wyłum zȧjn dy fȧjnd cünander / cynander. ‘Nieprzyjaźń / wrogość to stan, w którym są do siebie nieprzyjaciele / wrogowie.’;

FUNANDER ‘jeden od drugiego, od siebie’: Zy wiöda funander gyprełt oüz kyndyn. ‘Zostali rozdzieleni jako dzieci.’ – lub ‘jeden o drugim, o sobie’: Fu dar cȧjt hon zy funander nist ny gyhüt. ‘Od tego czasu nic o sobie nie słyszeli.’;

MYTNANDER ‘jeden z drugim, z sobą’: Zy śłön zih mytnander dy gancy cȧjt. ‘Oni się ciągle ze sobą biją.’, Zy kuza mytnander wymysiöeryś. ‘Rozmawiają ze sobą po wilamowsku.’;

UFNANDER ‘jeden na drugiego, na siebie’: Fyrym kekja zy ȧzu ufnander? ‘Czemu one / oni tak na siebie krzyczą?’; Zy amsa ufnander ny. ‘Oni / one nie są do siebie podobni / podobne.’;

UNDERNANDER ‘(po)między sobą, wzajemnie’: Fyrym kuza zy undernander ny wymysiöeryś? ‘Dlaczego nie mówią między sobą po wilamowsku?’; ynander ‘jeden w drugiego, jeden do drugiego’: Ȧn s’kom di wȧjł: jyr łypa zȧjn ynander bygȧnt. ‘I ta chwila nadeszła: ich usta się spotkały.’

Częściej niż wymienione powyżej zaimki używane są konstrukcje opisowe: ȧner cym ȧndyn ‘jeden do drugiego’, ȧner myt andum ‘jeden z drugim’ itd.

DARNYMŁIK- pron.

ten/taki sam: Yhy kon ny ferśtejn, ym wos gejt’s y dan rȧjstyn: darnymłikjy menć höt ȧjna idys möł ȧn andyn noma! ‘Nie mogę zrozumieć, o co chodzi w tych spisach: w nich ten sam człowiek za każdym razem ma inne imię!’; Har śtełt’um wo ȧ wȧjł dinymłikjy fröga. ‘Zadawał sobie co chwila te same pytania.’

Zob. też: → ZUNYMŁIK

DAR pron.

1. ten (zaimek wskazujący): Dan kłopa za’h s’jyśty möł. ‘Tego mężczyznę widzę po raz pierwszy.’; Ȧn wos wawer maha myt dan oła zaha? ‘I co zrobimy z tymi wszystkimi rzeczami?’; Dar küha wyt zȧjn fjyr mejh beser, bo’ȧ ej uny gluten. ‘Ta bułka będzie dla mnie lepsza, bo jest bezglutenowa.’

2. (tylko w formie DOS) to (o czymś już wspomnianym): Dos wiöe ny güt, wo’ȧ maht. ‘To było niedobre, co on zrobił.’; Yh wȧ jok dos, wo ej śun gyśan – dy kynftikkȧjt ken yh ny. ‘Wiem tylko to, co się już stało – przyszłości nie znam.’

3. (rzad., używane głównie w liczbie mnogiej) który, która, które: Dy łoüt, di diöt wün, hon mer zjyr gyhułfa. ‘Ludzie, którzy tam byli, bardzo mi pomogli.’

4. (rzad.) on, ona, one: Dy ełdyn mȧjna dos wün güty łoüt. Di heta’ȧ ju kȧ kjyc ny gymaht. ‘Moi rodzice to byli dobrzy ludzie. Oni nie zrobiliby im krzywdy.’

5. (rzad.) nawiązanie do poprzednio wymienionego rzeczownika lub zaimka (często nie tłumaczy się na polski lub tłumaczy się jako on, ona, ono albo ten, ta, to): Hösty’ȧ gyzan śpryngja? – Ju, dar wiöe ju güt. ‘Widziałeś, jak on skoczył? – Tak, (on) był dobry.’

6. (tylko w formie DOS, z NY) taki: Yhy bej dos ny. ‘Nie jestem taki.’; Zej śtüdjyt, do’ȧ wiöe dos ny, oder’ȧ höt zy ferröta. ‘Myślała, że nie jest taki, ale on ją zdradził.’

Zaimka wskazującego DAR rzadko używa się w znaczeniach 3. i 4. – współcześnie użycie to traktować można jako wpływ języka niemieckiego.

TENIS s. m. (pl. TENISA)

tenis: Yhy śpejł tenis, ȧ füsbol kon yh ny śpejła. ‘Gram w tenisa, natomiast grać w piłkę nożną nie umiem.’

YT(A) / ET(A) adv.

teraz: Fercȧj, oder ho’h yta kȧ cȧjt ny. ‘Wybacz, ale nie mam teraz czasu.’; Wos wełter et maha? ‘Co chcecie / chce pan(i) teraz robić?’; Yta, yta kymt’ȧ / Mytum śnoücer dryt’ȧ. ‘Teraz, teraz idzie / Wąsem kręci.’; Dos bihła ej eta grod gyłaza. ‘Tę książkę teraz ktoś czyta.’; S’zȧjn kȧ fad mej ny, yt zȧjn dy mȧśinn. ‘Nie ma już koni, teraz są maszyny.’

Najczęściej używaną formą jest YTA, nieco rzadziej YT. Formy ETA i ET są używane rzadziej.

ECNIK adj.

teraźniejszy, współczesny: S’ecnikjy Śrȧjwadiöf ej wȧjt bykant fun getnerȧja, cy wyła kuma hefa łiphobyn fum fłancahałda gyfiöen, fu Pöłn ȧn fu hynder granc. ‘Współczesne Pisarzowice słyną z gospodarstw ogrodniczych, do których przyjeżdża wielu pasjonatów uprawy roślin, zarówno z kraju, jak i z zagranicy.’

Por. też: dy ecnikjy cȧjt ‘(gram.) czas teraźniejszy’.

TERMOMETER s. m. (pl. TERMOMETYN)

termometr: Der termometer wȧjzt dy temperatür. ‘Termometr pokazuje temperaturę.’

ŚWYGJERFOTER s. m. (pl. ŚWYGJERFATYN, dim. ŚWYGJERFATELA)

teść: Yhy kant ȧ śwygjerfoter ny, bo ȧ wiöe gyśtiörwa, wȧł yh men kłopa nö kant. ‘Nie poznałam teścia, bo zmarł, zanim poznałam swojego męża.’

ŚWYGJERMÜTER s. f. (pl. ŚWYGJERMÜTYN, dim. ŚWYGJERMÜTELA)

teściowa: Mȧj śwygjermüter kund ny pönyś kuza, zy kuzt byśtenik jok wymysiöeryś. ‘Moja teściowa nie umiała mówić po polsku, mówiła tylko po wilamowsku.’

ŚWYGJEREŁDYN s. pl. tant.

teściowie: Ny inda zȧjn dy śwygjerełdyn fjyn ȧdum ȧzu güt, wi di mȧjna fjyr mejh. ‘Nie zawsze teściowie są tak dobrzy dla zięcia, jak moi dla mnie.’

OÜ adv.

też, także, również: Mjyra? Bysty oü dö? ‘Kazimierz? Też tu jesteś?’; Wjyr gejn ys kino, wyłsty oü myt yns mytgejn? ‘Idziemy do kina, chcesz też iść z nami?’; Medytjyn konsty inda – oü wen’s rȧnt – ȧn dercün ymȧzyst! ‘Myśleć możesz zawsze – również gdy pada – a do tego za darmo!’; Oły kyna kuma, oü der Piöel. ‘Wszyscy mogą przyjść, Paweł także.’

WJYKJA v. (imp. sg. WJYK, pl. WJYKT; part. perf. GYWJYKT + hon)

(u)tkać: Dy wiöer ufȧ zejwagułdnikjarök bröhta zy fu Win, ȧn ȧ śpyrkjarök wjykta zy y Wymysoü. ‘Tkaninę na spódnicę siedmioguldenową przywożono z Wiednia, a na szpyrkową tkano w Wilamowicach.’

WAWER s. m. (pl. WAWYN, dim. WAWELA)

tkacz: Jyśter wiöe Wymysoü fun wawyn bykant, yta wjyd’s gywjykt śun jok ym Müzeum. ‘Dawniej Wilamowice były znane z tkaczy, teraz tka się już tylko w Muzeum.’

Por. też: dy waweryn ‘tkaczka’.

DO₂ part.

to (partykuła podkreślająca ekspresywność wypowiedzi): Do wos ziöesty? Mahwer dos? ‘To co powiesz? Robimy to?’; Do wi? Hösty ołys ferśtanda? ‘To jak? Wszystko zrozumiałeś?’

W tym znaczeniu często używana bywa partykuła → TO. Zarówno DO, jak i TO często używane są w połączeniu z → NO: No do wos? Gejwer? ‘No to co? Idziemy?’

UWAGA: w odróżnieniu od polskiej partykuły to DO występuje tylko na początku wypowiedzi, przed członem wzmacnianym. Zdania Kogo to ja widzę? nie da się przetłumaczyć na wilamowski, używając partykuły DO: Wan do yh za? – por. Wan za yh?

TO₂ part.

to (partykuła podkreślająca ekspresywność wypowiedzi): To wos, gejwer śun yn ham? ‘To co, idziemy już do domu?’; Wiöe dos ny s’Leśü? To wi his’s? ‘To nie była Leokadia? To jak ona miała na imię?’

UWAGA: w odróżnieniu od polskiej partykuły to TO występuje tylko na początku wypowiedzi, przed członem wzmacnianym. Zdania Kogo to ja widzę? nie da się przetłumaczyć na wilamowski, używając partykuły TO: *Wan to yh za?. W rzadkich wypadkach TO może pojawiać się po niektórych spójnikach na drugim miejscu w zdaniu: Yhy bej byłȧjdikt, bo to har inda krigt, wo’ȧ wył, ȧn yhy mü hiöera, ȧn zuwizu błȧj yh uny nist. ‘Jestem obrażony / obrażona, bo to on zawsze dostaje, co chce, a ja muszę czekać, a i tak zostaję z niczym.’

Zob. też: → DO₂

TO₁ conj.

to (spójnik oznaczający wynikanie lub przyzwolenie): Wen dy ny ferśtejst ȧn tekst y ȧr śpröh, to müsty dih łjyn di śpröh cy ferśtejn, oba ȧn wȧg fynda, dan tekst cy ejwerzeca. ‘Jeśli nie rozumiesz tekstu w jakimś języku, to musisz się nauczyć rozumieć ten język albo znaleźć sposób, żeby przetłumaczyć tekst.’; Wen dy ny wyłst diöt gejn, to ny gej, nimyd wyt dih cy dam ny cwyngja. ‘Jeśli nie chcesz tam iść, to nie idź, nikt cię nie będzie do tego zmuszał.’

Zob. też: → DO₁

HȦJZŁA s. n. (pl. HȦJZŁA)

(rzad.) toaleta: Dźjada, wu bysty? Zycty wejder ym hȧjzła? ‘Dziadku, gdzie jesteś? Siedzisz znowu w toalecie?’

ŚYMPA s. m. (pl. ŚYMPA)

toaleta: S’ej güt, wen der śympa ej ekstra fur bodśtuw. ‘Dobrze, kiedy toaleta jest oddzielnie od łazienki.’

Por. też: der bowaśympa ‘damska toaleta’, der kłopaśympa ‘męska toaleta’.

ŚMEŁCA v. (imp. sg. ŚMEŁC, pl. ŚMEŁCT; part. perf. GYŚMEŁCT / GYŚMUŁCA + hon / zȧjn)

1. (+ hon) (s)topić, roztopić: S’ȧjza konsty jok by huher temperatür śmełca. ‘Żelazo możesz roztopić tylko w wysokiej temperaturze.’

2. (+ zȧjn) (s)topić się, tajać: Wen’s wiöem ej, śmełct dy puter. ‘Gdy jest ciepło, masło się topi.’; S’ȧjz śmełct śun by zero grad. ‘Lód topnieje już w temperaturze zera stopni.’

BȦJŁ s. n. (pl. BȦJŁN, dim. BȦJŁIHŁA)

topór: S’bȧjł dint cym fłekja ȧn śȧjta. ‘Topór służy do ciosana i rąbania’ (HM, 1930)

Por. też: s’griny bȧjł ‘zielony topór’ (potwór, którym straszyło się dzieci, bebok).

TIÖERBA s. m. (pl. TIÖERBA, dim. TIÖERBŁA)

torba, reklamówka, plecak: Gük yh ny riöeher, ho’h cynencła inda ym tiöerba. ‘Mimo że nie palę, zawsze mam zapałki w torbie / w plecaku.’

TORT s. m. (pl. TORTA, dim. TORTŁA)

tort: Uf men gybürstag wje’h weła hon ȧn ćekülodtort. ‘Na urodziny chciałbym dostać tort czekoladowy.’

TOSTER s. m. (pl. TOSTYN, dim. TOSTELA)

toster: Wi der toster höt dy tosta roüsgywüfa, derśrok yh ȧzu, do’h het bałd ömahtik gywiöda. ‘Gdy toster wyrzucił tosty, tak się wystraszyłem / wystraszyłam, że prawie zemdlałem / zemdlałam.’

WIÖER s. f., sg. tant.

1. towar: Ufum miöek fyndsty ołylȧ wiöer. ‘Na targu znajdziesz wszelkiego rodzaju towary.’

2. tkanina: Je wiöer wiöe cy dyn, ȧ dar śtöf wiöe wejder cy gröp. ‘Tamta tkanina była za cienka, a to sukno było z kolei za grube.

3. materiał: Yhy ho nö ny gynüg badȧnwiöer ufgykłoüt ȧ dökterat cy śrȧjwa. ‘Nie zebrałem jeszcze wystarczająco dużo materiału badawczego do napisania pracy doktorskiej.’

GYZEŁŚOFT s. f. (pl. GYZEŁŚOFTA, dim. GYZEŁŚOFTŁA)

1. towarzystwo: Di gyzełśoft gyfełt mer ny, yh zo łiwer gejn wȧg. ‘To towarzystwo mi się nie podoba, lepiej już sobie pójdę.’

2. stowarzyszenie: Y Wymysoü at dy Gyzełśoft «Wymysiöejyn», wyły höt hefa fjy dy wymysiöejer kultür gymaht. ‘W Wilamowicach działa Stowarzyszenie «Wilamowianie», które wiele zrobiło dla kultury wilamowskiej.’

MYTKUMA v. (imp. sg. KU(M) MYT, pl. KUMT MYT; part. perf. MYT(GY)KUMA + zȧjn)

towarzyszyć (komuś); iść, pójść, przyjść razem: Ny błȧj dö zyca, ok ku myt yns myt! ‘Nie siedź tu, tylko chodź z nami!’; Myter dyr kom oü ȧ grusy nut myt. ‘Z suszą przyszła też wielka nędza / bieda.’

Zob. też: → KUMA

WYNDIŚY BROÜT adj + s. f.

trąba powietrzna, huragan: Dy wyndiśy broüt höt ym Bibiöewjec ȧ grusy bźym gyfełt, zu, do zy zih ufum fjyśta fu ȧr hyt höt ȧcwe gybroha ȧn ȧ tȧl błȧ hengja. ‘Huragan powalił w Bibowcu wielki modrzew, tak, że się rozbił na dwie części o szczyt dachu i część tam zawisła.’

TRU^|MYT s. f. (pl. TRUMYTA, dim. TRUMYTŁA)

1. trąbka: Ufer trumyt cy śpejła djef’ȧ hon güty płoüc. ‘Żeby grać na trąbce, trzeba mieć dobre płuca.’

2. klakson: Yhy derkant zȧj oüta fur trumyt. ‘Poznałem / Poznałam jego auto po klaksonie.’

FELIZA (ZIH) v. (imp. sg. FELIZ, pl. FELIZT; part. perf. FELÖZA + hon)

tracić, zgubić: Yh feliz dy höfnan, do’h wa y ȧm śtykla yn ham cyrykkuma. ‘Tracę nadzieję, że wrócę do domu w jednym kawałku.’; Yhy fjet mih, do’h wa mih feliza. ‘Boję się, że się zgubię.’

Zob. też: → FELJYN

GYWÖNHȦJT s. f. (pl. GYWÖNHȦJTA)

1. tradycja, zwyczaj: Y Wymysoü hon zy hefa gywönhȧjta, wo zy zȧjn zjyr łanik, cym bȧjśpil der Śmjergüst. ‘W Wilamowicach jest wiele tradycji, które są bardzo żywe, na przykład Śmiergust.’

2. przyzwyczajenie: S’ej mȧj gywönhȧjt, ida mügja ȧn kȧfy oüscytrynkja. ‘To moje przyzwyczajenie: wypijać każdego ranka jedną kawę.’

3. nałóg: S’riöehyn dos ej zjyr ȧ śodnikjy gywönhȧjt. ‘Palenie to bardzo szkodliwy nałóg.’

W tym znaczeniu używa się również rzeczownika der gywön.

^|TRAKTOR s. m. (pl. TRAK^|TON)

traktor: Gej öbaht, bo diöt fiöen dy trakton rym – dy kyna dih ejwerfiöen! ‘Uważaj, bo tam jeżdżą traktory – one mogą cię przejechać!’

Inną używaną formą jest der ^|trökter (sg.), dy ^|tröktyn (pl.) ‘ts.’.

^|TRANSPORT s. m. (pl. TRANSPORTA)

transport: Müswer zihja ȧ transport, bo fylȧjht wyt dos zȧjn śpöt ȧn wer kyna ny nama kȧ oütabüs. ‘Musimy poszukać transportu, bo może będzie już późno i nie będzie autobusu.’; Der publićnikjy transport mü zȧjn y ider śtot byfłysa. ‘W każdym mieście powinno się dbać o transport publiczny.’

Por. też: der ȧśpürtransport ‘transport jednośladowy’, der mejśpürtransport ‘transport wielośladowy’.

GROZ s. n. (pl. GROZdim. GRAZŁA)

1. trawa: Wu gejter? – Cym Pejter. – Nö wos? – Typa groz. ‘Gdzie idziecie? – Do Pejtra. – Po co? – (Po) garnek trawy.’ (rymowanka);

2. zioło, chwast: Mȧj nökweryn ej ȧzu gyśȧjt, ejs wȧs, fu wyłum groz mȧ ȧn ty kon maha. ‘Moja sąsiadka jest tak obeznana, wie, z którego zioła można zrobić herbatę.’; Yhy ho gyfunda s’grop fu mem prȧdźjada, oder diöt wün śun kȧ błimła ny, ok łoüter groz. ‘Znalazłem grób swojego pradziadka, ale nie było już na nim kwiatów, tylko same chwasty.’

Por. też: groza ‘paść się, jeść trawę; kosić trawę’: Yh zoh ȧmöł cwej hoza / Ufum kjyhüf groza / S’hot mih wunder, ejwerwunder / Wi dy hoza groza. ‘Widziałem raz dwa zające / Jak na cmentarzu jadły trawę / Dziwiłem się, bardzo się dziwiłem / Jak zające jedzą trawę.’

Zob. też: → KROÜT

TRENJYN v. (imp. sg. TRENJY, pl. TRENJYT; part. perf. (GY)TRENJYT + hon)

trenować: Der büw trenjyt fłȧjsik ȧn’ȧ höt ȧ nadgriöeda gykrigt. ‘Chłopiec pilnie trenował i zdobył nagrodę.’

ȦBYSŁA adv., pron.

trochę: Yhy kuz ȧbysła englyś. ‘Mówię trochę po angielsku.’; No, s’köst ȧbysła, h’wa nist ny ziöen. ‘No, (to) trochę kosztuje, nie powiem.’; Hiöerwer ȧbysła, fylȧjht kymt’ȧ nö cyryk. ‘Poczekajmy trochę, może jeszcze wróci.’

DRȦJEK s. f. (pl. DRȦJEKJA, dim. DRȦJEKŁA)

trójkąt: Dy bowa łen ymertihła uf drȧjek cyzoma ȧn zy kyca zih myta ym. ‘Kobiety składają odziewaczki (chusty odziewacze) na trójkąt i się nimi okrywają.’

Por. też: drȧjekik ‘trójkątny’.

ȦBYSELÜĆÜ adv., pron.

troszeczkę: S’rȧnt śun ȧbyselüćü cy zjyr – gejwer yn ham! ‘Pada już troszkę za mocno – chodźmy do domu!’.

TRÖN s. f. (pl. TRÖN, dim. TRYNŁA)

trumna: Kȧzer ȧn batłer hon yr trön ȧ maht. ‘Cesarz i żebrak mają w trumnie taką samą władzę.’ (HM 1936 – powiedzenie wilamowskie)

TRÜSKAWK s. f. (pl. TRÜSKAWKJA)

truskawka: S’ej śod, do’s śun kȧ trüskawkja mej ny zȧjn. ‘Szkoda, że nie ma już truskawek.’

Inną używaną formą jest der truskawki ‘truskawka’.

TOÜYN v. (imp. sg. TOÜY, pl. TOÜYT; part. perf. GYTOÜYT + hon)

1. trwać: Dy at mü hon łang gytoüyt, wen zy yta ȧzu ȧjkȧmȧt zȧjn cyrykkuma. ‘Praca musiała długo trwać, skoro wracają teraz tacy umęczeni / spracowani.’; Dy prifnan wyt toüyn ȧ anderhołwy śtund – nö dar cȧjt müster ojer prifnanata ogan. ‘Egzamin potrwa półtorej godziny – po tym czasie muszą państwo oddać prace egzaminacyjne.’

2. żyć: Yhy bej śun ołd, yhy wa śun łang ny toüyn, gydenkt mȧj wjytyn, kyndela. ‘Jestem już stary / stara, już długo nie pożyję, pamiętajcie moje słowa, dzieciątka.’

Rzadziej używaną formą jest doüyn.

DYRB s. m. (pl. DYRBA, dim. DYRBŁA)

tryb, koło zębate: Ȧ dyrb dos ej ȧ rod myta cȧngla. ‘Tryb to koło z ząbkami.’

Por. też: der hȧsdyrb ‘(gram.) tryb rozkazujący’, y dy dyrba nama ‘wziąć w obroty, rządzić się kimś’: Wen’ȧ dos ȧłȧn ny maht, wa yhy’ȧ nama y dy dyrba! ‘Jeśli sam tego nie zrobi, to ja wezmę go w obroty (już ja się nim zajmę)!’

CYTYN v. (imp. sg. CYTER, pl. CYTYT; part. perf. GYCÖTYT + hon)

trząść (się), drżeć: Yhy wȧ nist ny, wos ej mytum gyśan, oder dos wiöe ȧzu groüzłik, do’ȧ cytyt nö bocy yta. ‘Nie wiem, co się z nim stało, ale było to tak przerażające, że drży aż do teraz.’; S’wiöe diöt ȧzu kałd, do’h cytyt owi zülc. ‘Było tam tak zimno, że trząsłem się jak galareta’.

RȦJWA v. (imp. sg. RȦJW, pl. RȦJWT; part. perf. GYREJWA + hon)

(ze)trzeć: Uf dy arpułpłec müsty cyderjyśt arpułn rȧjwa. ‘Na placki ziemniaczane musisz najpierw zetrzeć ziemniaki.’

Por. też: s’rejwȧjzła ‘tarka’.

DRȦJYLȦ num.

trzech rodzajów, na trzy sposoby, trojako: Ym łand fur hoütnikja gymȧn Wymysoü gingja dy łoüt yr jyśta hełwt fum cwenciksta hundytjür drȧjylȧ ogycün. Dy Wymysiöejer hisa dos: śłyzyś, wymysiöeryś ȧn pönyś. ‘Na terenie dzisiejszej gminy Wilamowice w pierwszej połowie XX wieku ubierano się trojako. Wilamowianie nazywali to: po śląsku, po wilamowsku i po polsku.’

ŁIHTYN adj.

trzeźwy: Tiöe ny fiöen mytum oüta, wen dy ny byst łihtyn! ‘Nie waż się jechać samochodem, gdy nie jesteś trzeźwy / trzeźwa!’; Wen’ȧ cünum telefonjyt, do ziöet’s’um, do ejs wyt mytum ny kuza, wȧł’ȧ ny wjyd łihtyn. ‘Gdy do niej zadzwonił, powiedziała mu, że nie będzie z nim rozmawiała, zanim nie wytrzeźwieje.’