Słownik

HUMUŁ s. f. (pl. HUMUŁN)

trzmiel: Dy humułn zȧjn fjy dy wjytśoft zjyr nejtłik, wȧł zy kyna dy błimła byśtiwa by nejdyn temperatün wi dy byn. ‘Trzmiele są bardzo pożyteczne dla rolnictwa, ponieważ mogą zapylać kwiaty przy niższych temperaturach niż pszczoły.’

HAD s. n. (pl. HADA, dim. HADŁA)

trzoda, stado: Hefa nomadafelkjyn hüta ind grusy hada fihjyn ufa stepa. ‘Wiele ludów koczowniczych pasło zawsze wielkie stada zwierząt na stepach.’; Der kjyt kymt śun mytum had cyryk. ‘Pastuch już wraca z trzodą.’ – w tym znaczeniu używa się również rzeczownika → HEFA₂.

Por. też: s’had ‘ognisko, trzon kuchenny’.

ŚTRUNG s. m. (pl. ŚTRYNG)

trzon kapusty, głąb: Dy kroütśtryng zȧjn hałd zjyr gyzund. ‘Głąby kapusty są podobno bardzo zdrowe.’

DRȦJ num. (ord. DRYT-, s. DRȦJER)

trzy, 3: Wi ynzer Wilüś hot drȧj jür, kund’ȧ śun rȧhyn bocy can! ‘Kiedy nasz Wiluś miał dziesięć lat, już umiał liczyć do dziesięciu!’; Der dryty płoc ej ny śłȧht, oder yhy wułd zȧjn ufum jyśta. ‘Trzecie miejsce nie jest złe, ale chciałem być na pierwszym.’

DRESIK num. (ord. DRESIKST-, s. DRESIKJER)

trzydzieści, 30: Wo ȧmöł mejer łoüt łjyn zih wymysiöeryś kuza. War’ȧs, wifuł kuzyn fur wymysiöeryśa śpröh wan zȧjn y dresik jür? ‘Coraz więcej ludzi uczy się mówić po wilamowsku. Kto wie, ilu użytkowników będzie miał język wilamowski za 30 lat?’

HAŁDA (ZIH) v. (imp. sg. HAŁD, pl. HAŁT; part. perf. GYHAŁDA + hon)

1. trzymać (coś): Hałd dih fest ȧn ny łö’s, do dy ny rofełst! ‘Trzymaj się mocno i nie puszczaj, żebyś nie spadł!’; Har hełt zy fjy dy hand. ‘On trzyma ją za rękę.’

2. zachować: Yhy ho men skorb gyhałda, yhy ho’ȧ bywjet. ‘Zachowałem swój skarb, obroniłem go.’

3. chować, hodować (zwierzęta): Śwen cy hałda dos ej fjyr mejh cy fejł at, yhy wył dos śun ny maha. ‘Hodowla świń to dla mnie za dużo roboty, nie chcę już tym się zajmować.’

4. trzymać (gdzieś): Yhy hałd oły wymysiöejer kłȧdyn yr łod. ‘Trzymam wszystkie wilamowskie ubrania w skrzyni.’

DRECA num. (ord. DRECYT-, s. DRECYNER)

trzynaście, 13: Wymysoü wiöe ogyśtyft ym drecyta hundytjür. ‘Wilamowice zostały założone w trzynastym wieku.’; Ym cwetoüzyt drecyner jür śtiörw ȧ wymysiöejer tyhter – der Tołer Jüza. ‘W 2013 r. zmarł wilamowski poeta – Józef Gara.’

TJYKJYŚ / TJYKIŚ adj.

turecki: Dy tjykjyśa ymyntihła zȧjn dy tojersta ȧn dy śynsta. ‘Tureckie odziewaczki (element stroju wilamowskiego) są najdroższe i najpiękniejsze.’

WAR₂ s. f. (pl. WARA)

turkuć podjadek: Dy wara kyna growa, krihja, śwyma, fłigja ȧn śpejła – zy zȧjn ju supermoda! ‘Turkucie podjadki potrafią kopać, pełzać, pływać, latać i grać – to są superowady!’

DÖ pron.

1. tutaj, w tym miejscu (lokalizacja): Śymki, bysty dö? Yhy kon mih cün der ny dertelefonjyn! ‘Szymon, jesteś tu? Nie mogę się do ciebie dodzwonić!’

2. tutaj, w to miejsce (kierunek): Kuźe dö cy yns, wos śtejsty ȧzu undum rȧn? ‘Chodźże tutaj do nas, co tam stoisz pod deszczem?’;

Por. też: fu dö ‘stąd, z tego miejsca’, bocy dö ‘tędy, do tego miejsca’: Müsty’s oüsśnȧjda fu dö bocy dö. ‘Musisz wyciąć stąd dotąd’.

HJYZIK adv.

tutejszy, lokalny: Dy hjyzikja aktywista hon zjyr fejł fjy dy wymysiöeryśy kultür ȧn śpröh gymaht. ‘Lokalni aktywiści zrobili bardzo wiele dla języka wilamowskiego i kultury wilamowskiej.’

HJET adj., adv. (HATER / HJETER, HATST- / HACT- / HJETST-)

twardy (cecha fizyczna): Dos brut ej śun ganc hjet gywiöda. ‘Ten chleb stał się już całkiem twardy / już całkiem sczerstwiał.’; S’ȧhjahułc ej hater fum łyndahułc. ‘Drewno dębowe jest twardsze od lipowego.’; Wen ȧ menć śtjyrwt, wjyd zȧj łȧjb hjet. ‘Gdy człowiek umiera, jego ciało twardnieje.’

GYZYHT s. n. (pl. GYZYHTA / rzad. GYZYHTYN, dim. GYZYHTŁA)

twarz: Dü höst yhta ufum gyzyht. ‘Masz coś na twarzy.’

DȦJ pron.

1. twój (zaimek dzierżawczy): Dȧj brüder ej ełder fu mȧjnum. ‘Twój brat jest starszy niż mój.’; Fiöewer myt mem oüta cy myt dȧjnum? ‘Jedziemy moim samochodem czy twoim?’; Yhy ho śun den briw gyłaza. ‘Przeczytałem / Przeczytałam już twój list.’; Fu wu ej dos zisy y der śtym? ‘Stąd ta słodycz w twym głosie?’

2. (tylko w formie pron.) mąż (m.) lub żona (f.): Kuzty myt dȧjnum wejder ny? ‘Znowu nie rozmawiasz ze swoim (mężem)?’

Mimo że przed rzeczownikiem (tj. w funkcji przydawki) używa się przede wszystkim formy krótszej (adj.), dłuższa forma (pron.) również może wystąpić w tej pozycji, szczególnie kiedy chce się podkreślić zaimek dzierżawczy: Di hyt ej dȧjs, bo zy gyhüt inda y dȧjna ełdyn. ‘Ten dom jest twój, bo on zawsze należał do twoich rodziców.’ – por. Di hyt gyhüt y den ełdyn. ‘Ten dom należał do twoich rodziców.’ Poza tym formy dłuższe (pron.) są rzadko używane. Tradycyjnie występują one w roli orzeczenia imiennego, z tym, że gdy się odnoszą do ludzi, na ogół oddają rodzaj przypisany osobie (zob. znaczenie 2.), o której mowa. Gdy jednak odnoszą się do zwierząt czy przedmiotów, używa się na ogół formy DȦJS (por. Di hyt ej dȧjs [...] wyżej) – nawet jeśli mowa o liczbie mnogiej. Dotyczy to również innych zaimków dzierżawczych.

ŚOFA v. (imp. sg. ŚOF, pl. ŚOFT; part. perf. GYŚOFA / GYŚOFT + hon)

1. (s)tworzyć: Ym ofang śuf der Göt hymuł ȧn ad. ‘Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.’

2. kupić: Ny bej bejz, oder yhy mü der ziöen, do dȧj ibercijer ej śun ȧzu śywik, do dy djefst der ȧn noja śofa. ‘Nie złość się, ale muszę ci powiedzieć, że twój ibercijer (rodzaj płaszcza) jest już wysłużony, musisz kupić sobie nowy.’

3. zdołać, dać radę: Dü wyst dos śofa! Yhy głiöe y djyr! ‘Dasz radę! Wierzę w ciebie!’

DÜ pron.

ty (zaimek osobowy): Wos wyłsty? ‘Czego [ty] chcesz?’; Gej der öbaht, do dy dih ny ferkiłst! ‘Uważaj, żebyś [ty] się nie przeziębił!’; Dü łoüzbüw, dü! ‘Ty nikczemniku, ty!’; Wjyr wełda dih fren... ‘Chcielibyśmy cię spytać...’; O dü łiwy ałdy śpröh! / Wjyr kuza dejh inda nöh. ‘O ty drogi stary języku! / Mówimy tobą wciąż jeszcze.’ (FB 1922); Wos ej nojys by djyr? ‘Co nowego u ciebie?’

Mimo że w zdaniach oznajmujących i pytających w języku wilamowskim z reguły zawsze występuje podmiot, zaimek osobowy DÜ czasem (choć rzadko) bywa opuszczany, szczególnie w pytaniach: Wyst mer hyłfa? ‘Pomożesz mi?’; Konst mün kuma? ‘Możesz przyjść jutro?’

Zob. też: → DÜN

WOH s. f. (pl. WOHA)

tydzień: Wen yh ȧzu wje kuza wymysiöeryś diöh ȧ woh, to wje’h śun ganc güt kuza. ‘Gdybym tak rozmawiał / rozmawiała po wilamowsku przez tydzień, to bym już całkiem dobrze mówił / mówiła.’

Zob. też: → USTERWOH

TYGRYS s. m. (pl. TYGRYSA)

tygrys: Dy tygrysa dos zȧjn zjyr grusy, śtrimikjy koca. ‘Tygrysy to bardzo wielkie, pasiaste koty.’

ZÖFUŁ₁ / ZYFUŁ pron.

tyle, tak dużo: Kuztźe yhta nö, der kynt nok zöfuł? ‘Powiedzcie / Niech pan(i) powie coś jeszcze, tylko tyle umiecie / pan(i) umie?’; Har höt zöfuł jür wi yhy. ‘On ma tyle lat, co ja.’; Zyfuł ej gynüg. ‘Tyle wystarczy.’; Breng zöfuł śtiln, wi dy konst – im mejer, y dam beser. ‘Przynieś tyle krzeseł, ile będziesz mógł / mogła – im więcej, tym lepiej.’; Yhy het ju gyfiöen ys gyweł, oder yh kuzt mytum Kȧśka ȧn ejs hot mer gyziöet, do’s diöt wiöe ȧ zöfuł łoüt, ȧ zyta fulk, do’h błȧ y dyham. ‘Pojechałbym / Pojechałabym do sklepu, ale rozmawiałem / rozmawiałam z Kasią i powiedziała mi, że tam było tyle ludzi, taki tłum, że zostałem / zostałam w domu.’

Forma ZYFUŁ jest rzadko używana.

OK / JOK / NOK conj., part.

tylko, jedynie: Wer kuzta dyham ok wymysiöeryś, wi mȧj ełdyn nö ławta. ‘Mówiliśmy w domu tylko po wilamowsku, kiedy moi rodzice jeszcze żyli.’; Yhy wȧs nok, do dy Wymysiöejyn köma fum mjer. ‘Wiem tylko, że Wilamowianie przybyli znad morza.’; Giełd jok regjyt dy gancy wełt. ‘Jedynie pieniądz rządzi światem.’ (fragment pieśni Giełd jok regjyt dy gancy wełt)

Każda z trzech form może wystąpić w dowolnym kontekście. Można jednak zauważyć pewne tendencje w użyciu: najczęstszą formą jest OK, a najrzadszą – NOK. Bezpośrednio po → NY najczęściej występuje NOK, rzadziej JOK i prawie nigdy OK: Har ziöet ny nok / ny jok dos, oder oü jes. ‘On powiedział nie tylko to, lecz także tamto.’

DOS MÖŁ adv.

tym razem: Dos möł bühwer śun ȧn ehta küha, ȧ ny wi’s jes möł wiöe... ‘Tym razem upiekliśmy już prawdziwą bułkę, a nie jak tamtego razu...’

DERWȦJŁ₁ adv.

tymczasem, w międzyczasie: Yhy ging ys gyweł roüs uf fynf minüta, ȧn derwȧjł ej der kurjer kuma, ȧn ȧzu śtot mȧj pakła cy krigja, krigt yh awizo. ‘Wyszedłem do sklepu na pięć minut, a tymczasem przyszedł kurier, więc zamiast dostać paczkę, dostałem awizo.’

TOÜZYT num. (ord. TOÜZYT-, s. TOÜZYTER)

tysiąc, 1000: Y Wymysoü wönn ejwer drȧj toüzyt łoüt. ‘W Wilamowicach mieszka ponad trzy tysiące ludzi.’; Y ynzer löteryj śpejłt ider toüzyty bilet oüs. ‘W naszej loterii wygrywa co tysięczny bilet.’

ÖEŚ s. m. (pl. AŚ, dim. AŚŁA)

tyłek, dupa: Höt’s zih jyn yn aś ejwerdryt fu dam ołum giełd, oba wi? ‘Czy im się tam w dupach poprzewracało z tych całych pieniędzy, czy jak?’; Dank śejn, dü höst mer ȧ öeś gyret! ‘Dzięki, uratowałeś mi tyłek!’; Zy oła hon mer ym öeś. ‘Oni wszyscy mają mnie w dupie.’

Por. też: der hyndyśty ‘pupa, tyłek’: Zy oły füła ufȧ hyndyśta. ‘Oni wszyscy spadli na tyłek.’

FULK s. n. (pl. FELKJYN)

1. tłum, mnóstwo ludzi: S’wiöe ȧ zyta fulk ym gyweł ym łecta zynwyt, do’ȧ ging ny ȧjkiöefa. ‘Był taki tłum w sklepie w zeszłą sobotę, że nie zrobił zakupów.’; Yhy gej njynt ny, wu ej fulk. ‘Nie chodzę nigdzie, gdzie jest tłum.’

2. lud: Dy Wymysiöejyn zȧjn ym toüzyt cwehundyt fumfcikjer jür fum öwyt, dos hȧst, fu Doüćłand oder Flamand uf Pöłn gykuma. Dos wiöe ȧ fulk, dos zih myt fȧldat byśeftikt höt. ‘Wilamowianie przybyli do Polski w 1250 roku z Niemiec lub Flamandii. Był to lud, który zajmował się rolnictwem.’ (JG 2004)

Por. też: s’(łands)fulkrȧhyn ‘spis ludności’, s’klinfulk ‘mniejszość (narodowa lub etniczna)’.

FETY s. n. (adj. występujący w funkcji s.)

tłuszcz: Fetys cym rejsa hower ind gynüg, ołys ej ym gyweł, wo dy wyłst ȧn wo dy ny wyłst: śmolc, ołylȧ ył, margaryn ȧn puter – myt ȧna uny laktoz. ‘Tłuszczu do smażenia mamy zawsze pod dostatkiem, wszystko jest w sklepie, co tylko chcesz (dosł. czego chcesz i czego nie chcesz): smalec, wszelkiego rodzaju oleje, margaryna i masło – z laktozą i bez.’; Ȧłȧn dos fłȧś wje’h nö asa, oder dos gancy fety, dos ej fjyr mejh cy fejł. ‘Samo mięso jeszcze bym zjadł / zjadła, ale cały ten tłuszcz to jest dla mnie za wiele.’

Czasami używana jest nieodmienna forma fetys: myt fetys ‘z tłuszczem’.

Por. też: fet ‘tłusty’, rzadziej używane w znaczeniu ‘otyły’.

FERZYHJERAN s. f. (pl. FERZYHJERANA)

ubezpieczenie: Yhy fiöe mün uf Bejm, yhy ho ołys byrȧt, jok ȧ ferzyhjeran mü’h nö kiöefa. ‘Jadę jutro do Czech, mam wszystko gotowe, tylko muszę jeszcze kupić ubezpieczenie.’

FERZYHJYN (ZIH) v. (imp. sg. FERZYHJER, pl. FERZYHJYT; part. perf. FERZYHJYT + hon)

ubezpieczyć (się), ubezpieczać (się), zabezpieczyć (się): Yh wje weła mȧj cyrykfiöet ferzyhjyn. ‘Chciałbym / Chciałabym ubezpieczyć podróż powrotną.’; Der Myhuł djef zih ȧłȧn ny ferzyhjyn, bo’ȧ höt dy ferzyhjeran fu zen ełdyn. ‘Michał nie musi się sam ubezpieczać, bo ma ubezpieczenie od rodziców.’; Ynzer internetzȧjt ej ferzyhjyt myta noüyśta tehnologyśa mytułn ym AI-fergrȧjfa ȧtkȧn. ‘Nasza strona internetowa jest zabezpieczona najnowszymi narzędziami technologicznymi przeciw atakom AI.’

FERFŁÜGJA, FERFŁUGA adj.

ubiegły, miniony: Ufa fłećbȧnkla köma dy nökweryna cyzoma, s’mȧsts zuntag nömytags ȧn zy kuzta fu dam, wo ej gyśan yr ütśoft yr ferfłügja woh. ‘Na ławkach przy wejściu do domu schodziły się sąsiadki, zazwyczaj w niedzielę po południu i rozmawiały o tym, co się stało w miejscowości w ubiegłym tygodniu.’

OCIN (ZIH) v. (imp. sg. CI O, pl. CIT O; part. perf. OGYCÜN + hon)

ubierać / ubrać (się), zakładać / założyć coś, włożyć / wkładać (ubranie, buty): Wi zy mih nöma ys lager, ziöeta zy mer nok: ci dih o ȧn kum. ‘Gdy mnie zabrano do obozu, powiedziano mi tylko: ubierz się i chodź.’; Wi kon mȧ ȧ menća unryhta jok wegja dam, wi ȧ kuzt ȧn wi’ȧ zih ocoügt? ‘Jak można prześladować człowieka tylko ze względu na to, jak on mówi i jak się ubiera?’; Konsty gejn, ok ci der dy myc o. ‘Możesz iść, tylko załóż czapkę.’

Por. też: ocycin hon ‘mieć, w co się ubrać, mieć ubranie, mieć strój (dosł. ‘mieć do ubrania)’: Yhy ho yta drȧj möł ocycin: uf dy grusa hȧltag, cyr tancgrüp ȧn ufs bygrytnys. ‘Mam teraz trzy stroje: na duże święta, do zespołu i na pogrzeb.’

OCIWERIK s. n. (pl. OCIWERIKJA)

ubiór, strój: Yhy łis mer nyn s’gancy ociwerik: ȧ rök, gyśtałt, śjyctüh, jypła, jüpka ȧn hoüa. ‘Dałam sobie uszyć cały strój: spódnicę, oplecek, fartuch, jypłę, jupkę i czepce.’

Zob. też: → FŁȦK, → KŁȦD, → TRAHT

ÜR₁ s. n. (pl. ÜN, dim. ÜLA)

ucho: Di głiöeśnikjy müzik yn üla brengt der dy ün hejn. ‘Głośna muzyka w słuchawkach (dousznych) psuje ci uszy.’

HENKL s. m. (pl. HENKLN, dim. HENKJEŁA)

ucho (kubka, garnka): Fyrym ej dȧj typła ym gymyłkiöb? – S’füł ro ȧn der henkl höt zih ogybroha. ‘Dlaczego twój kubek jest w koszu na śmieci? – Upadł i ułamało mu się ucho.’

ȦDKŁOÜFA v. (imp. sg. ȦDKŁOÜF, pl. ȦDKŁOÜFT; part. perf. ȦDKŁOÜFA + zȧjn)

uciekać: S’möndła łaht, yh ym strah / Füng yh cy ȧdkłoüfa / Dy müter jiöet mih mytum śtrang / Zy kon mih ny derłoüfa. ‘Księżyc świeci, ja w strachu / Zaczęłam uciekać / Mama goni mnie z powrozem / Nie może mnie dogonić.’ (fragment piosenki Mȧkja mȧj); Wen dy Doüća rȧjnköma, do ȧdkłüfa dy Wymysiöejyn. ‘Gdy przyszli Niemcy, Wilamowianie uciekli.’

ŚÜLBÜW s. m. (pl. ŚÜLBÜWA, acc. / dat. sg. ŚÜLBÜWA, gen. ŚÜLBÜWAS, voc. ŚÜLBÜWY, dim. ŚÜLBIWŁA / ŚÜLBÜWŁA)

uczeń: Jyr, śülbüwa, kumt oü dö byhend! / Hałd frum łid ȧn piöebeźnje dy hend! ‘Wy, chłopcy, przyjdźcie tu też szybko! / Śpiewajcie nabożnie pieśń i złóżcie pobożnie ręce!’ (fragment pieśni Wjyr wan oüh ȧ łöstik łid zyngja)

Por. też: s’śülkynd ‘uczeń (dowolnej płci).

Zob. też: → BÜW

ŚÜLMȦKJA s. n. (pl. ŚÜLMȦKJA)

uczennica: Dy śülmȧkja hon hefa möł beser nöta wi dy śüłbüwa. ‘Uczennice często mają lepsze oceny niż uczniowie.’

Zob. też: → MȦKJA

ŁJYN (ZIH) v. (imp. sg. ŁJY, pl. ŁJYT; part. perf. GYŁJYT + hon)

uczyć (się): Wjyr łjyta zih yr śül ny śrȧjwa wymysiöeryś, oder yta kynwer yns dos cüłjyn. ‘Nie uczyliśmy się w szkole pisać po wilamowsku, ale teraz możemy się tego douczyć.’; Dy müst dih łjyn ida tag ȧbysła, ȧ ny uf dy łecty wȧjł. ‘Musisz się uczyć każdego dnia po trochu, a nie na ostatnią chwilę.’; Mejh łjyta zy yr śül łaza, śrȧjwa, zyngja ȧn koha. ‘Mnie uczono w szkole czytać, pisać, śpiewać i gotować.’

TÜN v. (imp. sg. TÜ, pl. TÜT; part. perf. GYTÖN + hon)

1. (u)czynić, (z)robić, począć: Yh ho ny, wu cy gejn, wos zo’h yta tün? ‘Nie mam dokąd iść, co mam teraz począć?’; Kȧ at höt nö nimanda nist śłȧhtys ny gytön. ‘Praca jeszcze nic złego nikomu nie zrobiła.’; O Göter Hjer, hyłf mer źe, bo’h wył dos ny tün! ‘O Panie Boże, pomóż mi, bo nie chcę tego czynić!’

2. (rzad.) czasownik posiłkowy używany z bezokolicznikiem czasownika (podkreśla wykonywanie jakiejś czynności): Medytjyn tü’h inda undum pryśnic. ‘Rozmyślam zawsze pod prysznicem.’; Ym mjeca tün dy koca śjeca. ‘W marcu koty mają zaloty.’

Por. też:

BANG TÜN ‘sprawi(a)ć przykrość, być żal’: S’tot mer fjy dy wür bang, do wer yns müsta trena, oder yhy ho nist ny gyziöet. ‘Było mi naprawdę przykro, że musieliśmy się rozstać, ale nic nie powiedziałem / powiedziałam.’;

HON MYT YHTA / MYT IMANDA CY TÜN ‘mieć z czymś / z kimś do czynienia’: Zej ziöet, do zy hot myt dam nist ny cy tün, oder yhy głiöe jyr ny. ‘Ona mówi, że nie miała z tym nic do czynienia, ale ja jej nie wierzę.’ – lub ‘być na coś chorym’: Ȧ höt mytum hac / maga cy tün. ‘On jest chory na serce / na żołądek.’;

CY TÜN HON ‘być zajętym, mieć coś do robienia’: Fercȧj, yta ho’h cy tün, fre nö imanda ym dy hyłf. ‘Wybacz, jestem teraz zajęty, poproś jeszcze kogoś o pomoc.’;

S’TÜN ‘czyn, działanie, działania’: Dank ym tün fun hjyzikja aktywista wjyd dy wymysiöeryśy śpröh wo ȧmöł mejer gyzan ym wymysiöeryśa kesuł. ‘Dzięki działaniom miejscowych aktywistów język wilamowski jest coraz bardziej poważany w społeczności mieszkańców Wilamowic.’

Zob. też: → ATA, → GYTÜN, → MAHA, → TYT, → WEJTÜN

TÜŹUM adj.

uczynny, pomocny: Zełda ȧ menć, wo’ȧ wje zȧjn ȧzu tüźum wi mȧj kłop. ‘Mało kto jest tak pomocny jak mój mąż.’ Wen ny dy tüźumy Grażyn, wjewer nist ny kyna ofanga. ‘Gdyby nie uczynna Grażyna, nic byśmy nie zrobili’.

FERKUMA v. (imp. sg. FERKU(M), pl. FERKUMT; part. perf. FERKUMA + zȧjn)

udać się, obrodzić (o drzewach owocowych): Dy fłoüma zȧjn hojer zjyr ferkuma. ‘Śliwki w tym roku bardzo się udały.’

Por. też: unferkuma ‘niedorozwinięty, zdeformowany (o owocach)’: Dy kwaka hon gyröta, ȧ der topinambür ej zjyr unferkuma. ‘Kwaki (brukiew) w tym roku się udały, a topinambur jest bardzo zdeformowany.’

Zob. też: → KUMA

ŚŁAG s. m. (pl. ŚŁYG)

udar, zawał: Har ej ju zjyr krank, cyderjyśt krigt’ȧ ȧn śłag ys hac, ȧn yta ys hiöet. ‘On jest bardzo chory, najpierw miał zawał, a teraz udar.’

Por. też: ȧn śłag ys hac krigja ‘dostać zawału’, ȧn śłag ys hiöet krigja ‘dostać udaru mózgu’.

ŚŁÖG s. m. (pl. ŚŁYG)

uderzenie, cios: Har höt hefa śłyg gykrigt, oder’ȧ śłüg zy ny cyryk. ‘On otrzymał wiele ciosów, ale nie oddał im.’

UWAFÜS s. m. (pl. UWAFIS)

udo: Ȧ myk höt mih ym uwafüs gybysa ȧn’s śmjyt mih diöt ȧ ganca tag. ‘Komar ugryzł mnie w udo i swędzi mnie cały dzień.’

TYHTA v. (imp. sg. TYHT, pl. TYHT; part. perf. GYTYHT + hon)

układać, ułożyć, (na)pisać (teksty rymowane): Y ȧr śpröh cy tyhta, mü’ȧ zy güt kyna. ‘Żeby układać wiersze w jakimś języku, trzeba go dobrze znać.’

Zob. też: → GYTYHT, → TYHTER

GUS s. m. (pl. GUSA, dim. GOÜSŁA)

1. ulewa, Wjyr köma yn ham ym gus cyryk ȧn wer wün oły niöerkjanos. ‘Wróciliśmy do domu w ulewę i byliśmy wszyscy zupełnie mokrzy.’

2. lunięcie, chlust: Yhy ging ym Ustermöntag fu dyham roüs ȧn yh krigt ȧn zyta gus fur nökweryn, dos ej ȧ strah ufer wełt. ‘Wyszedłem z domu w Lany Poniedziałek i dostałem do sąsiadki takie lunięcie wodą, że coś okropnego.’

ŚTRÖS s. f. (pl. ŚTRÖSA, dim. ŚTRYSŁA)

ulica, droga: Y Wymysoü hower hefa grusy, brȧty śtrösa, ok ny ejweron zȧjn tretüan. ‘W Wilamowicach mamy duże, szerokie ulice, ale nie wszędzie są chodniki.’

GOS s. f. (pl. GOSA, dim. GASŁA)

uliczka (mała): Di gos, wo gejt fum Twośwȧg bocum Bibiöewjec, hȧst Hełgasła. ‘Uliczka, która prowadzi od ul. Piłsudskiego do Bibowca, nazywa się „uliczka Piekielna”.’

FERHEJNŁIK adj.

ulotny (taki, co przemija): S’ława fu ȧm mulkjadrymuł ej ferhejnłik. ‘Życie motyla jest ulotne.’

OZECA (ZIH) v. (imp. sg. ZEC O, pl. ZECT O; part. perf. OGYZOCT + hon)

1. umiejscowić, umiejscawiać (coś gdzieś): Zej hon ȧ figür ufum ełter ogyzoct. ‘Oni umiejscowili figurę na ołtarzu.’

2. osiąść, osiadać, osadzić, osadzać (się): Dy jyśta Wymysiöejyn hon zih y Wymysdiöf ogyzoct. ‘Pierwsi Wilamowianie osiedli w Starej Wsi.’; Jyśter zocta dy łandbyzycyn gan ferśidnikjy kolonista uf jyn fermygja o, bo zy śtyfta o nojy djyfyn ȧn ȧdwiklta ȧ regjon. ‘Dawniej właściciele ziemscy chętnie osadzali różnych kolonistów na swoich majątkach, bo ci zakładali nowe wsie i rozwijali region.’

3. osiąść, pokryć (np. o nalocie): Dy rür ej ganc myt hüst ogyzoct. ‘Rura jest całkiem pokryta rdzą.’; Dy ołdy kjyhabȧnja fu köperbłȧh zect dy patyn fest o. ‘Stara kopuła kościelna z blachy miedzianej mocno pokrywa się patyną.’

Zob. też: → ZECA

UFŚTEŁA (ZIH) v. (imp. sg. ŚTEŁ UF, pl. ŚTEŁT UF; part. perf. UFGYŚTEŁT + hon)

1. umieścić, postawić, rozstawić: Har śtełt nojy fotogrȧfija ufȧ śrank uf. ‘On umieścił nowe zdjęcia na półce’; Der kȧprol śtełt dy drowa y cwü cȧjłn uf. ‘Kapral rozstawił żołnierzy w dwuszeregu.’

2. (z ZIH) postawić się, ustawić się: Wjyr śtełta yns oły fjyr tjyr uf ȧn wer hiöerta uf dy decyzyj fur kumisyj. ‘Ustawiliśmy się wszyscy przed drzwiami i czekaliśmy na decyzję komisji.’

3. postawić, podnieść (coś przewróconego): Wos łejgja di śtiln ȧzu rym? Wjyr müsa zy ufśteła. ‘Czemu te krzesła tak leżą? Musimy je postawić.’

4. wybudować, zbudować: War śtełt uf je hyt bym gyweł? ‘Kto wybudował tamten dom przy sklepie?’

5. ustanowić (rekord): Ȧ głejd fu ynzer drüżyn höt ȧn noja rekord ufgyśtełt! ‘Członek naszej drużyny ustanowił nowy rekord!’

Zob. też: → BOÜ(Y)N, → MOJYN, → ŚTEŁA