Słownik

GÜTY NAHT interj.

dobranoc: No, yhy gej śun. Güty naht! Śłöf dih güt oüs! ‘No, idę już. Dobranoc! Wyśpij się dobrze!’

Zob. też: → NAHT

GÜT₁ adj., adv. (BESER, BEST-)

dobry, dobrze: Ȧ güter wjyt kymyt zih ym zȧj fihjyn. ‘Dobry gospodarz dba o swoje zwierzęta.’; Yhy hot y Wymysdiöf ȧ güty bykanty. ‘Miałem w Starej Wsi dobrą znajomą.’; Ȧ zyta gywylk brengt nist gütys. ‘Taka chmura nic dobrego nie przyniesie.’; Zy hota zih inda fjyr yht besyś. ‘Zawsze się mieli za kogoś lepszego.’; Dy ołdy hyt ej beser wi dy nojy. ‘Stary dom jest lepszy od nowego.’; Ju, konsty kuma yr mejtwoh, ym besta nömytags. ‘Tak, możesz przyjść w środę, najlepiej po południu.’

GÜTER ÖWYT interj.

dobry wieczór: Güter öwyt, yhy hȧs Jüśja, mił dih kenacyłjyn! ‘Dobry wieczór, mam na imię Justyna, miło cię poznać!’

Zob. też: → ÖWYT

CÜZECA (ZIH) v. (imp. sg. ZEC CÜ, pl. ZECT CÜ; part. perf. CÜGYZOCT + hon)

1. dodać: Dȧj gykuz ej güt, oder dü konst nö yhta cüzeca. ‘Twoja mowa jest dobra, ale możesz jeszcze coś dodać.’

2. (z ZIH) dosiąść się: Diöt zyca dy VIPa, yhy wȧ nist, op wer zih diöt kyna cüzeca. ‘Tam siedzą VIPy, nie wiem, czy możemy się tam dosiąść.’

Zob. też: → ZECA

MȦLKJA v. (imp. sg. MȦLK, pl. MȦLKT; part. perf. GYMULKJA + hon)

1. (wy)doić: Yhy ho dy fyngjyn ganc ferśtiöert fum mȧlkja. ‘Palce mi całkiem zdrętwiały od dojenia.’; Wer haka bocȧ mytag, ȧ nöhta gejwer yn ham asa, ferryhta, mȧlkja. ‘Będziemy kopać do południa, a potem pójdziemy do domu zjeść, dać jeść krowom, wydoić (je).’

2. doić, ciągnąć pieniądze: Gancy cwe jür höt’ȧ unferśamt fu zen grusełdyn gymulkja. ‘Całe dwa lata bezwstydnie ciągnął od swoich dziadków pieniądze.’

DERKUMA v. (imp. sg. DERKU(M), pl. DERKUMT; part. perf. DERKUMA + zȧjn)

dojść (do jakiegoś miejsca): Der wȧg wiöe śwjer, oder yh bej endłik derkuma. ‘Droga była trudna, ale w końcu doszedłem.’

Zob. też: → KUMA

DERGEJN (ZIH) v. (imp. sg. DERGEJ, pl. DERGEJT; part. perf. DERGANGA + zȧjn)

1. dojść, dotrzeć dokądś idąc: Yhy bej śun śwah, yh kon ufȧ rynk ny dergejn. ‘Jestem już zmęczony / zmęczona, nie mogę dojść do rynku.’

2. (z ZIH) przydać się: S’ej ȧ śejny cȧjt, oder der rȧn wje zih dergejn. ‘Jest ładna pogoda, ale przydałby się deszcz.’; Nejm dos, wos zih der dergejt. ‘Weź to, co ci się przyda.’

3. dogonić idąc: Har gejt ȧzu byhend, yhy kon‘ȧ ny dergejn. ‘On tak szybko idzie, nie mogę go dogonić (dorównać mu kroku).’

CYKRIGATA v. (imp. sg. AT CYKRIG, pl. AT CYKRIG; part. perf. CYKRIGGYAT + hon)

dokuczać, prześladować: Yr noüa klas ho’h’s beser – nimyd at mer śun ȧzu ny cykrig, wi y jer. ‘W nowej klasie jest mi lepiej – nikt mi już tak nie dokucza, jak w tamtej.’; Nöm krig ata dy łoüt y dan Wymysiöejyn cykrig, wo zy wymysiöeryś kuzta. ‘Po wojnie prześladowano tych Wilamowian, którzy mówili po wilamowsku.’

Por. też: cykrigmaha ‘robić coś naumyślnie, żeby dokuczyć lub kogoś skrzywdzić’.

AKURAT adv., adj.

1. dokładnie: Ho kȧ strah ny, yhy wa dos ju akurat maha, ołys wyt zȧjn, wi’s zih gyhjyt. ‘Nie martw się, zrobię to dokładnie, wszystko będzie, jak należy.’

2. właśnie, akurat: Ȧn akurat derzȧnk müsty yn ham zȧjn ganga? ‘I właśnie wtedy musiałeś iść do domu?’

3. dokładny: Dos ej zjyr ȧ akurat gycojg. ‘To bardzo dokładny przyrząd.’

4. dociekliwy: Dy akurata łazyn ferśtinda dy intencyj fum oütor. ‘Dociekliwi czytelnicy zrozumieli intencję autora.’

GYNOÜ part., adv.

dokładnie, właśnie, w sam raz: S’trof ging güt, oba, gynoüer gyziöet, zjyr güt. ‘Spotkanie przebiegło dobrze albo, dokładniej mówiąc, bardzo dobrze.’; Gynoü kon yh dos ny fercyła, bo’h gydenk dos śun cy zjyr ny. ‘Dokładnie nie mogę tego opowiedzieć, bo nie za bardzo to pamiętam.’; Hüh cü ȧn mah gynoü wos yh der ziöe. ‘Słuchaj uważnie i rób dokładnie co ci mówię.’

Wyraz ten z rzadka bywa używany jako przymiotnik.

Por. też: ungynoü ‘niedokładny, nieścisły.’

HYT s. f. (pl. HYTA, dim. HYTŁA)

dom (szczególnie drewniany), chałupa: Y dam hytła bej’h gybün ȧn ufgywahsa. ‘W tej chałupce się urodziłem/-am i wyrosłem/-am.’; Di hyt wiöe ufgyśtełt yn dresiksta jün. ‘Ten dom wybudowano w latach trzydziestych.’

HAMYŚ adv.

domowy, swojski (o wyrobach), związany z domem: Hamyś brut śmekt ym besta! ‘Swojski chleb smakuje najlepiej!’

NAPŁA s. n. (pl. NAPŁA)

doniczka: Nö piöer woha nöm ufkuma, wen dy fłanca wan śun gryser wada, djef’ȧ zy pikowȧn, dos hȧst idy fłanc y ȧ ekstra napła cy ejwerzeca. ‘Po paru tygodniach po wzejściu, kiedy rośliny już wyrosną, należy je pikować, to znaczy przesadzić każdą roślinę do osobnej doniczki.’

OCȦJGJA v. (imp. sg. CȦJG O, pl. CȦJGT O; part. perf. OGYCEJGJA / OGYCȦJGT + hon)

donieść, donosić, zawiadomić, oskarżyć: Yhy ho jum zöfuł gyhułfa, ȧn’ȧ höt mejh ogycejgja! ‘Tyle mu pomogłem, a on na mnie doniósł!’ Zy hon yns ogycejgja, do wer kuzta wymysiöeryś. ‘Oni nas oskarżyli o mówienie po wilamowsku’.

Por. też: der cȧjgjer ‘świadek’, ejwer^|cȧjgja (zih) ‘przekon(yw)ać (się)’.

OŁDYŚT part.

dopiero (co): Błȧjtźe zyca, der kömt ołdyśt! ‘Posiedźcie jeszcze, dopiero co przyszliście!’; S’ej śun der ćerwjyc, ȧ dü höst ołdyśt ȧ tȧl fu der magisterat gyśrejwa? ‘Jest już czerwiec, a ty napisałeś dopiero jeden rozdział swojej pracy magisterskiej?’; Ołdyśt derzȧnk ho’h ferśtanda, do der gyzunda ej ȧzu wihtik, wen yh’ȧ felü. ‘Dopiero wówczas zrozumiałem, że zdrowie jest tak ważne, gdy je straciłem.’

BOCY / POCY₂ conj.

(rzad.) dopóki... nie, aż: Dy gejst ȧn dy yst dos śnytła uf, bocy dy kymst ufs gywend. ‘Idziesz i zjadasz tę kromkę (chleba), aż dojdziesz na stajanie (pole).’

DERŁYDIKJA / ERŁYDIKJA v. (imp. sg. (D)ERŁYDIK, pl. (D)ERŁYDIKT; part. perf. (D)ERŁYDIKT + hon)

1. doprowadzić do końca, załatwi(a)ć (jakąś sprawę): Ho kȧ strah ny, yhy wa ołys derłydikja! ‘Nie martw się, wszystko załatwię!’

2. załatwi(a)ć, zabi(ja)ć kogoś: Gywys höt’ȧ dy mȧfyj erłydikt. ‘Pewnie mafia go załatwiła.’

Por. też: ofjetikja ‘ts.’.

DERMAHA v. (imp. sg. DERMAH, pl. DERMAHT; part. perf. DERMAHT + hon)

doprowadzić zaczętą pracę do końca, dokończyć: Der mȧster höt dy at ogyfanga, ȧn yta ej’ȧ ferśwunda, ȧn’ȧ wyt zy śun gywys ny dermaha. ‘Majster rozpoczął robotę, a teraz zniknął i już jej pewnie nie dokończy.’

Zob. też: → MAHA

BYGEJN (ZIH) v. (imp. sg. BYGEJ, pl. BYGEJT; part. perf. BYGANGA + hon)

1. dopuścić się, popełnić, uczynić (np. grzech): Dy ołda łoüt, wen zy ny wułda fłüha, to ziöeta zy: der menć wje zynd bygejn! ‘Starsi ludzie, kiedy nie chcieli kląć, mówili: człowiek by popełnił grzech!’

2. (z ZIH) tolerować się: Wi wiöe’s mytum Pejtela ȧn Piöelihła, hon zy zih hoüt byganga? ‘A jak było z Piotrkiem i Pawełkiem, tolerowali się dzisiaj?’

3. (z ZIH) obejść się, dać sobie rady: Yh ho dih ȧzu gan, do’h mih ony dejh ny kon bygejn. ‘Tak cię kocham, że nie dałbym sobie bez ciebie rady.’

UFWAHSA v. (imp. sg. WAHS UF, pl. WAHST UF; part. perf. UFGYWAHSA + zȧjn)

1. dorosnąć, spędzić dzieciństwo: Wi byhend łjeft dy cȧjt! Dy kyndyn zȧjn śun ufgywahsa. ‘Jak szybko czas leci! Dzieci już dorosły.’; Yhy bej y Wymysoü gybün ȧn ufgywahsa. ‘Urodziłem się i spędziłem / Urodziłam się i spędziłam dzieciństwo w Wilamowicach.’

2. urosnąć: Dy fłanca djefsty tyngja, wen dy wyłst, do zy śejn ufwahsa. ‘Powinieneś nawozić rośliny, jeśli chcesz, żeby ładnie urosły.’

Zob. też: → WAHSA₁

GYNÜG adv.

1. dość, wystarczająco: Dank śejn, yhy ho śun gynüg gygasa. ‘Dziękuję, już wystarczająco zjadłem.’; Gynüg! Yh wa’s śun mej ny oüshałda! Wȧg! ‘Dość! Nie wytrzymam już więcej! Precz!’

2. wystarczająco, już i tak dość (dojrzały, drogi itp.): Dü byst nö ny gynüg ołd, do dy diöt ȧłȧn gejst – müsty nö piöer jür hiöera. ‘Nie jesteś jeszcze wystarczająco dorosły / dorosła, żeby iść tam samemu / samej – musisz jeszcze parę lat poczekać.’

KRIGJA v. (imp. sg. KRIG, pl. KRIGT; part. perf. GYKRIGT + hon)

1. dosta(wa)ć, otrzym(yw)ać: Hojer ho’h gykrigt zöfuł gyśenkja, do’h bej yt ȧ rȧjher menć! ‘W tym roku dostałem tyle prezentów, że jestem teraz bogaty!’

2. sięgnąć, sięgać: Kyndsty mer hyłfa? Yhy kon dos ny krigja, ȧ dü byst hyhjer fön mer. ‘Mógłbyś mi pomóc? Nie mogę tego sięgnąć, a ty jesteś ode mnie wyższy.’

3. zdoby(wa)ć (np. miejsce): Wejder krigtwer ȧ andyn płoc. ‘Znów zdobyliśmy drugie miejsce.’

4. dosta(wa)ć (np. chorobę), zachorować na coś: Har krigt ȧ śłag ys hac ȧn’ȧ śtiörw. ‘Dostał zawału i zmarł.’; Har krigt ȧ krawys, do operjyta zy’ȧ ȧn dy operȧcyj ej güt oüsganga. ‘On dostał raka, więc go operowano i operacja przebiegła dobrze.’

5. oberwać, zosta(wa)ć uderzonym: Gük ȧ krigt piöer möł ys gyzyht, ȧ go’ȧ ny cyryk. ‘Mimo że dostał kilka razy w twarz, nie oddał im.’

6. zosta(wa)ć opanowanym (np. przez strach): Zej krigt ȧn strah ȧn zy kund zih ny rjyn. ‘Przestraszyła się i nie mogła się ruszyć.’

CÜTREJT s. m. (pl. CÜTRYT)

dostęp: Jyr hot kȧn cütrejt cy dam tȧl fum arhiwum. ‘Nie ma pan / pani dostępu do tej części archiwum.’

GYBATA ZȦJN v. (imp. sg. BEJ GYBATA, pl. ZȦJT GYBATA; part. perf. GYBATA GYWAST + zȧjn)

(dosł. być proszonym) formuła grzecznościowa przy zaproszeniu lub uprzejmej prośbie: Zȧjt śejn gybata uf ynzer friöed! ‘Bardzo serdecznie zapraszamy na nasze wesele!’; Zȧjt gybata, ny hot frejwuł / Do wer oüh śtejn undum gejwuł. ‘Bardzo prosimy, nie gniewajcie się / Że wam stoimy pod szczytem domu.’ (fragment piosenki Zȧjt gybata, ny hot frejwuł); Łiwer Hjer Profesiöer, zȧjt śejn gybata, śrȧjwt mer dy nöt fur lekcyj «Gyśiht fur pönyśa literatür» yn USOS ȧj bocym end woh, ȧzu do’h kon gejn cyr öebron. Hacagan grisa – der Piöel fum Ćiöe. ‘Szanowny Panie Profesorze, chciałbym Pana prosić o wpisanie mi oceny z przedmiotu «Historia literatury polskiej» do USOSa do końca tygodnia, żebym mógł przystąpić do obrony. Z wyrazami szacunku – Paweł Szutow.’

OÜSWȦJZ s. m. (pl. OÜSWȦJZA)

dowód (dokument): Hoter ȧ oüswȧjz ben’üh? ‘Ma pan / pani przy sobie dowód tożsamości?’

GRÜW s. f. (pl. GRÜWA, dim. GRIWŁA)

dół (rodzaj zbiornika na deszczówkę, popularnego w Wilamowicach w XIX w.): Ȧ höt śun dy ki cyr grüw oüsgytrejn, do zy zih otrynkja. ‘Już wypędził krowy do dołu, żeby się napiły.’

ŁȦTER s. f. (pl. ŁȦTYN, dim. ŁȦTELA)

drabina: Mȧj śwaster höt s’ciöelbȧn gybroha, wi’s trüg dy łȧter ufa śtüfa. ‘Moja siostra złamała kość ogonową, jak wnosiła drabinę po schodach.’

Por. też: der łȧterwiöen ‘wóz drabiniasty’.

HUŁCERA / HEŁCERA adj.

drewniany: Y Wymysoü wiöe jyśter zjyr ȧ śejny hełcera kjyh, oder zy ferbrant ym toüzyt noünhundyt zejwȧnfunfcikjer jür. ‘W Wilamowicach był dawniej bardzo piękny drewniany kościół, ale się spalił w 1957 roku.’

HUŁC s. n. (pl. HEŁCYN, dim. HEŁCŁA)

drewno: Yhy djef śun kȧ hułc ny hon, bo wer hon yns ȧ gazuwa gyinstaljyt. ‘Nie potrzebuję już drewna, bo zainstalowaliśmy sobie piec gazowy.’

KLIN adj. (KLȦNER / KLINER, KLȦNST- / KLINST-)

1. drobny, mały (nieduży): Mȧj gułdfyś zȧjn nö klin, oder y piöer jür wan zy zȧjn fejł gryser. ‘Moje złote rybki są jeszcze małe, ale za kilka lat będą o wiele większe.’; Di śü zȧjn cy klin, hoter ny kȧ gryser śü? ‘Te buty są za małe, nie mają państwo większych?’

2. mały (młody, młodszy): Dü byst nö cy klin, Pejtela. Dü müst nö wahsa. ‘Jesteś jeszcze zbyt mały, Piotrku. Musisz jeszcze dorosnąć.’; Wosfer śpejłzah wjeter mer röta fjyr ȧ klin mȧkja, wo höt fjyr jür? ‘Jaką zabawkę mi pan / pani doradzi dla małej dziewczynki w wieku czterech lat?’

3. mały (nieznaczący, nieistotny): Nȧ nȧ, dȧj tekst ej zjyr güt, dos ej jok ȧ kliny / klinüćikjy jeran. ‘Nie nie, twój tekst jest bardzo dobry, to jest tylko mała / malutka pomyłka.’

Por. też: fu klinüf ‘od małego, od dzieciństwa, dy klinikkȧjt ‘drobnostka, szczegół’, klinüćik ‘malutki, maleńki’.

WȦG₂ s. m. (pl. WȦG)

1. droga: Łoüty, fum wȧg! ‘Ludzie, z drogi!’; Ejs fercyłt’ȧ fu ołum, wo trof’s ym wȧg uf Wymysdiӧf. ‘Ona opowiedziała im o wszystkim, co spotkało ją w drodze do Starej Wsi.’; Hefa śtyter łoüt asa ym wȧg y dy at, bo zy weła ȧzu cȧjt śpiöen. ‘Wielu ludzi z miasta je w drodze do pracy, bo chce tak zaoszczędzić czas.’

2. droga, podróż: Wjyr müsa et śłöfa, s’ej ȧ łanger wȧg fjyr yns. ‘Musimy teraz spać, przed nami jest długa droga.’; Der wȧg ging uny umśtend, Göt zȧj dank. ‘Podróż obyła się bez wypadków, dzięki Bogu.’

UWAGA: rzeczownik WȦG₂ wymawia się z długą samogłoską ȧ, natomiast prefiks WȦG₁ – z krótką.

Por. też: der oüswȧg ‘rozwiązanie, wyjście (z trudnej sytuacji)’.

TOJER adj., adv. (TOJERER, TOJERST- / TOJYŚT-)

drogi, drogo: Dy kiöefyn kłoün hoüt ȧzu oüs, ołys ej cy tojer fjyr zy. ‘Klienci dziś są tacy wybredni, wszystko jest dla nich za drogie.’; Dy tojyśta wymysiöejer rek dos wün di, wo zy ny wün śtrimik, dos hȧst der ruterök ȧn der błöwerök. ‘Najdroższe wilamowskie spódnice to były takie, które nie były pasiaste, czyli spódnica niebieska i spódnica czerwona.’

HYWA s. pl. tant (dim. HYWŁA)

drożdże: Uny hywa wyt der tȧg ny wahsa. ‘Bez drożdży ciasto nie urośnie.’

ANDER₂ num. ord.

drugi: Zy śtejn ȧner ufum andum. ‘Stoją jeden na drugim.’

Zob. też: → CWE, → ANDER₁ (por. odmianę), → ANDYŚT

DRÖKERȦJ s. f. (pl. DRÖKERȦJA)

drukarnia: War ny höt kȧ drökmȧśin dyham, dar mü gejn cyr drökerȧj, wen’ȧ jum wył yhta oüsdröka. ‘Kto nie ma drukarki w domu, musi iść do drukarni, jeśli chce coś wydrukować.’

DRÖT s. m. (pl. DRYT, dim. DRYTŁA)

drut: Der dröt djef zȧjn myt plastik ferzyhjyt, wen’s łiht diöhȧ gejt. ‘Drut powinien być zabezpieczony plastikiem, jeśli przez niego przechodzi prąd.’

DRÜŻBA s. m. (pl. DRÜŻBA)

drużba: Der jyśty drüźba ufer wymysiöejer friöed dos wiöe jyśter der zun fur załcmiöest. ‘Pierwszy drużba na wilamowskim weselu to był kiedyś syn starościny.’

DRÜŻKJYN s. f. (pl. DRÜŻKJYNA, dim. DRÜŻKA, dim. pl. DRÜŻKJA)

drużka: Dy drüżkjyna trüga jyśter zejwagułdnikjy oba fynfgułdnikjy rek, ȧ nöhta błöwerek oba ruterek. ‘Drużki nosiły kiedyś spódnice siedmio- lub pięcioguldenowe, a później niebieskie lub czerwone.’

ŚŁȦJSA v. (imp. sg. ŚŁȦJS, pl. ŚŁȦJST; part. perf. GYŚŁYSA + hon)

drzeć, skubać (pierze): Uf hoüt wyt’s śun gynüg zȧjn gyśłysa, gejwer yn ham, ȧn mün wawer wejder śłȧjsa. ‘Na dzisiaj pewnie już starczy skubania, chodźmy do domu, a jutro znów będziemy skubać.’

Zob. też: → FADERŚŁȦJSA

BOÜM s. m. (pl. BIÖEM, dat. pl. BIÖEMA, dim. BIÖEMŁA)

drzewo: Ny śyk mih ys pyśła nȧj / Biöemła feła wył yh ny / S’biöemła wje mih ju derśłön / Wos wje nöht mȧj mȧkja ziöen? ‘Nie posyłaj mnie do lasu / Drzewek ścinać nie chcę / Drzewo by mnie zabiło / Co by powiedziała moja dziewczyna?’ (piosenka Ny śyk mih ys pyśła nȧj)

Por. też: der bjynboüm ‘gruszka’, der epułboüm ‘jabłoń’, der öbstboüm ‘drzewo owocowe’, der śtamboüm ‘drzewo genealogiczne’.

Zob. też: → KRISBOÜM

TJYR s. f. (pl. TJYN, dim. TJYLA)

drzwi: Y miöehja hyta y Wymysoü zȧjn fłećbȧnkla byr hesatjyr ȧjgyboüyt, wu mȧ zih kon nejderfłoćja ȧn fercyła. ‘W niektórych domach w Wilamowicach są wbudowane ławeczki przy drzwiach zewnętrznych, na których można usiąść i porozmawiać.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka polskiego wyraz TJYR ma liczbę pojedynczą (gdy mówimy o jednych drzwiach).

GȦJST s. m. (pl. GȦJSTA, dim. GȦJSTŁA)

1. duch: Zy kuzta, do ym cwełf s’nahts kon’ȧ yn ferśidnikja śiöehnikja gȧjsta bygȧnn. ‘Mówi się, że o dwunastej w nocy można spotkać różne straszące duchy.’

2. dusza: Dos ej ȧ śłȧhter menć, ejm hot der toüwuł ȧ gȧjst diöhgyśosa. ‘To zły człowiek, jemu diabeł przestrzelił duszę.’

WJYGJA (ZIH) v. (imp. sg. WJYG, pl. WJYGT; part. perf. GYWÜGT + hon)

1. dusić: Yhy ho gytroümt, do mih imyd höt gywügt! ‘Śniło mi się, że ktoś mnie dusił!’

2. (z)wymiotować: Dar twiöek śtunk ȧzu, do’h döht, do’h wa gryht wjygja. ‘Ten ser tak śmierdział, że myślałem / myślałam, że zaraz zwymiotuję.’

3. (z ZIH) (za)dławić się (czymś): Ȧ höt zih myt ȧm śtykla brut gywügt. ‘Zadławił się kawałkiem chleba.’

Por. też: bywjygja (zih) ‘obrzygać (się)’.

ZEJŁ s. f. (pl. ZEJŁN, dim. ZEJŁIHŁA)

dusza: Yr wymysiöeryśa parafyj höt zih ȧ rȧjster fun zejłn fum toüzyt zȧhshundyt fjycikjer jür derhałda. ‘W parafii wilamowskiej zachował się spis dusz z roku 1640.’

FEJŁ adj., adv., num. (MEJER, MȦST-)

1. dużo, wiele: H’ho wing gyśłöfa ȧn fejł gyat. ‘Mało spałem i dużo pracowałem.’; Fu dam fejła giełd, wo’ȧ hot ferdint, ej’ȧ ganc andyśt gywiöda. ‘Z powodu tych dużych pieniędzy, które zarobił, całkiem się zmienił.’

2. (rzad.) często, wiele razy: War ej fejł krank, dar mü śtȧjd gejn cyn döktyn. ‘Kto często choruje, ten musi ciągle chodzić do lekarzy.’

3. znacznie, daleko: Dy arpułn myta fyłn cy zeca ej fejł łȧjhter owi myta hiöela. ‘Sadzenie ziemniaków za pomocą kołów [rodzaj przyrządu rolniczego] jest o wiele prostsze niż za pomocą kopaczek.’; Di śtuw ej fjyr yns fejł cy klin. ‘Ten pokój jest dla nas zdecydowanie za mały.’

Mimo że we współczesnym języku wilamowskim wyraz FEJŁ odmienia się bardzo rzadko, kiedyś odmieniał się on jako przymiotnik, por. np. Der jyśty wiöe, wi yh kund hjyn, / krank gywiöda fu fejłum łjyn. ‘Pierwszy, jako słyszałem, / zachorował od ogromu nauki.’ (FB 1921)

Zob. też: → FEJŁFEŁTIK, → MEJER

HEFA₁ num., adv. (MEJER, MȦST-)

1. dużo, wiele: Hefa łoüt kuma uf Wymysoü – idys jür wo ȧmöł mejer. ‘Wielu ludzi przyjeżdża do Wilamowic – co rok coraz więcej.’; Dy mȧsta wymysiöejer kyndyn łjyta zih pönyś ołdyśt yr śül, ȧzu wiöe’s fjym krig. ‘Większość wilamowskich dzieci uczyło się polskiego dopiero w szkole, tak było przed wojną.’

2. (rzad.) znacznie, o wiele: Dos wiöe hefa cy śwjer cy maha. ‘To było dalece za trudne do zrobienia.’

3. często: S’wüt «bronzowik» ej hefa gybroüht, ȧ «broün» kena ny oły. ‘Wyraz «bronzowik» (‘brązowy’) jest często używany, a «broün» (‘ts.’) znają nie wszyscy.’

UWAGA: w odróżnieniu od języka polskiego, w języku wilamowskim czasownik zawsze występuje w liczbie mnogiej, jeśli podmiot nazywa więcej niż jeden przedmiot, koncept, zwierzę lub osobę, por.: Hefa łoüt zȧjn kuma. ‘Przyszło dużo ludzi.’; S’wün fejł toüa ym park. ‘W parku było wiele gołębi.’; Ȧ toüzyt oüta zȧjn fergejngyfiöen. ‘Przejechało tysiąc samochodów.’

Por. też: hefa möł ‘wiele razy, często’: Dos wiöe ju hefa möł y Wymysoü, do der kłop ȧn dy bow ufum kjyhüf ekstra łöga. ‘W Wilamowicach często się zdarzało, że mąż i żona na cmentarzu leżeli (tj. byli pochowani) osobno.’; Kuźe cün mer mejer möł! ‘Przychodź do mnie częściej!’; Dos ho’h śun hefa möł gymaht ȧn s’hułf nist ny. ‘To (z)robiłem już wiele razy / często i to nic nie pomogło.’

Zob. też: → MEJER

CWE, CWÜ, CWEJ num. (ord. ANDER, s. CWȦJER)

dwa, 2: Cwe möł cwe ej fjyr. ‘Dwa razy dwa to cztery.’; S’jyśty möł ging’s der beser wi s’ander. ‘Za pierwszym razem lepiej ci poszło niż za drugim.’

Liczebnik CWE ma trzy formy rodzajowe: CWEJ (m.), CWÜ (f.) i CWE (n.). Formy CWE używa się również z rzeczownikami pl. tant.: cwej kłopa ‘dwaj mężczyźni’, cwü bowa ‘dwie kobiety’, cwe mȧkja ‘dwie dziewczyny (< s’mȧkja (s. n.) ‘dziewczyna’)’, cwe łoüt ‘dwoje ludzi’, cwe mȧjtkja ‘dwoje majtek’.

Przy liczeniu używa się formy CWE: Ȧs, cwe, drȧj, fjyr, fynf... ‘Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć...’

Odmianę num. ord. ANDER zob. przy → ANDER₁.

CWENCIK num. (ord. CWENCIKST-, s. CWENCIKJER)

dwadzieścia, 20: S’Müzeum fu Wymysiöejer Kultür wiöe ufgymaht ym cwetoüzyt fjyrȧncwencikjer jür. ‘Muzeum Kultury Wilamowskiej otwarto w roku 2024.’

CWEŁF num. (ord. CWEŁFT-, s. CWEŁFER)

dwanaście, 12: Yhy wiöe ołdyśt ufum cwełfta płoc. ‘Byłem dopiero na dwunastym miejscu.’

CWELȦ num.

dwóch rodzajów, na dwa sposoby, dwojako: Fjyr mejh ej der ty cwelȧ: świöecer oba griner. ‘Dla mnie herbata jest dwóch rodzajów: czarna lub zielona.’