Słownik

BRÜDER s. m. (pl. BRIDYN, dim. BRIDELA / BRÜDELA)

brat: Mȧj brüder ej drȧj jür jyngjer wi yhy. ‘Mój brat jest o trzy lata młodszy ode mnie.’

Por. też: der brüd ‘brat (wyraz o zabarwieniu potocznym)’, zȧjn brüder ȧn śwaster ‘być rodzeństwem (nawet jeśli mowa o rodzeństwie tej samej płci)’.

BRÜDERZUN s. m. (pl. BRÜDERZYN, dim. BRIDERZYNŁA)

bratanek: Der zun fu mem brüder dos ej mȧj brüderzun. ‘Syn mojego brata to mój bratanek.’

BRÜDERTOHTER s. f. (pl. BRÜDERTEHTYN, dim. BRÜDERTEHTELA)

bratanica: Dy tohter fu mem brüder ej mȧj brüdertohter. ‘Córka mojego brata jest moją bratanicą.’

BRATKI s. m. (pl. BRATKJA)

bratek: Der brȧtki dos ej ȧ öet fum fjołki. ‘Bratek to rodzaj fiołka.’

ZYSTER s. f. (pl. ZYSTYN, dim. ZYSTELA)

bratowa, szwagierka (żona brata lub kuzyna): Dy śwaster fu der bow oba fu dem kłopa dos ej dȧj zyster, owi oü dy bow fu dem brüder oba gyśwyster. ‘Siostra żony lub męża to szwagierka, podobnie jak żona brata lub kuzyna.’; Wen mȧj müter ym feter ziöet: Jüza, wos wysty trynkja, ty oba kȧfy? – ziöet’ȧ inda: S’ej ny nejtłik, zyster, s’ej ny nejtłik. ‘Gdy matka pytała ojca: Józek, co będziesz pił, herbatę czy kawę? – ten zawsze odpowiadał: Nie trzeba, szwagierko, nie trzeba.’

BROÜN₂ adj.

brązowy: Dy grinłikja gywendyn wȧjza ferśidnikjy fiöerwa, ȧ dy broüna owi ćekülodaprȧlina łoka myt zer hyc. ‘Zielonkawe stajania (pola) pokazują różne kolory, a te brązowe jak czekoladowe praliny wabią swoim gorącem.’

Por. też: bronzowik ‘brązowy’, broünłik ‘brązowawy’, kaśtanbroün ‘brązowy jak kasztan’.

WYMPYT s. f. (pl. WYMPYTA, dim. WYMPYTŁA)

brew: Miöehjy łoüt möła’ȧ wympyta myta świöeca fiöerwa, do zy śyner oüsśoün. ‘Niektórzy ludzie malują sobie brwi czarnymi farbami, żeby ładniej wyglądały.’

BIÖET s. m. (pl. BAT, dim. BATŁA)

1. broda (zarost): Mȧj barber kon ołylȧ bat byśtripa. ‘Mój barber umie strzyc różne rodzaje brody.’

2. broda (podbródek): Nejm der ȧ tihła ȧn wyś dih o, bo dy höst yhta ufum biöet. ‘Weź chusteczkę i się wytrzyj, bo masz coś na brodzie.’

Por. też: zih mytum biöet y dy hej łen ‘umrzeć’, mytum biöet y dy hej łejgja ‘nie żyć’.

WIÖECUŁ s. f. (pl. WIÖECUŁN)

1. brodawka: Myt ȧr nypewnikja wiöecuł djef’ȧ gejn cym fałdökter, do’ȧ zy badȧt. ‘Z niepewną brodawką trzeba iść do dermatologa, żeby ją zbadał.’

2. brodawka sutkowa, sutek: Dy koca hon s’mȧsts zȧhs bocy aht wiöecułn. ‘Koty zazwyczaj mają od sześciu do ośmiu brodawek sutkowych.’

BROKUŁ s. m. (pl. BROKUŁN)

brokuł: Miöehja kyndyn asa brokułn ny gan, gükja zy zȧjn zjyr gyzund. ‘Wiele dzieci niechętnie je brokuły, mimo że one są bardzo zdrowe.’

ED s. f. (pl. EDA, dim. EDŁA)

brona: Myta eda egt mȧ. ‘Bronami się bronuje.’

BRÜKSELA s. n. (pl. BRÜKSELA)

brukselka: Dy brüksela ej ȧzu grin ȧn koüłik wi dy kroüthiöetła, ok fejł śmałer. ‘Brukselki są tak samo zielone i okrągłe jak główki kapusty, ale o wiele mniejsze.’

BRYĆ s. m. (pl. BRYĆA, dim. BRYĆŁA)

brydż: Śpejłwer bryć! ‘Zagrajmy w brydża!’

KŁYNGJA v. (imp. sg. KŁYNG, pl. KŁYNGT; part. perf. GYKŁUNGA + hon / zȧjn)

1. brzmieć: Dy müzik fun noüa słühawkja kłyngt fejł beser wi fu dan ałda! ‘Muzyka z nowych słuchawek brzmi o wiele lepiej niż z tych starych!’; Ziöe yhta madźjaryś, yh wył hjyn, wi di śpröh kłyngt. ‘Powiedz coś po węgiersku, chce usłyszeć, jak brzmi ten język.’

2. pęknąć: Dos głazła ej fum tejś rogyfoła ȧn ufȧ njen gyjat, oder s’ej ny gykłunga, śoü der o. ‘Ta szklanka spadła ze stołu i uderzyła o podłogę, ale nie pękła, zobacz no.’

BOÜH s. m. (pl. BOÜHJA / BOÜH, dim. BOÜHŁA)

brzuch: Ym boüh höt der menć hefa ferśidnikjy organa. ‘W brzuchu człowiek ma wiele różnych organów.’

ŚENKLIK adj.

brzydki, brzydko: S’wün ym gyweł jok piöer cytryna ȧn oły wün śun śenklik. ‘W sklepie było tylko kilka cytryn i wszystkie były już brzydkie.’; Ny kuz ȧzu śenklik! ‘Nie mów tak brzydko!’; Der Frana ej ȧzu depresyjnik gywiöda: har ziöet byśtenik, do’ȧ ej śenklik, ȧ dos ej füt ny wür! ‘Franek stał się tak depresyjny: ciągle mówi, że jest brzydki, a to przecież nieprawda!’

BÜD s. f. (pl. BÜDA, dim. BÜDŁA)

1. buda, budka (dla psa): Zełda ȧ hund wönt yta yr büd. ‘Mało który pies mieszka teraz w budzie.’

2. niewielki budynek, często prowizoryczny: Nönd byr boü śtełta zy hefa büda fjy dy atyn uf. ‘Blisko budowy postawiono dużo bud dla pracowników.’

3. pogardliwie o jakimś budynku: Mȧj hyt höt śun ejwer hundyt jür, oder yhy ho di ołdy büd zjyr gan. ‘Mój dom ma już ponad sto lat, ale bardzo lubię tę starą budę.’

BOÜ s. f. (pl. BOÜA, dim. BOÜŁA)

budowa: Dy boü fur kjyh y Wymysoü höt ymȧ zȧhcik jür gytoüyt. ‘Budowa kościoła w Wilamowicach trwała około 60 lat.’

GYBOÜD s. n. (pl. GYBOÜDYN, dim. GYBOÜDŁA)

budynek, budowla: S’ełdsty gymojyty gyboüd y Wymysoü, wu bocy hoüt śtejt, wiöe ufgyśtełt ym 1792 jür. ‘Najstarszy murowany budynek w Wilamowicach, który istnieje do dzisiaj, został zbudowany w 1792 roku.’

WEKJA v. (imp. sg. WEK, pl. WEKT; part. perf. GYWEKT + hon)

(o)budzić: Yhy ho ȧ wekjer uf aht s’mügjys ȧjgyśtełt. Wek mih, byt śejn, wen’ȧ ny wje kłengln. ‘Nastawiłem / Nastawiłam budzik na ósmą rano. Obudź mnie, proszę, gdyby nie zadzwonił.’

Por. też: der wekjer ‘budzik’, ȧjśteła ‘nastawi(a)ć (np. budzik)’, ufwekja (zih) ‘obudzić (się), zbudzić (się)’.

BIHŁIK s. m. (pl. BIHŁIKJA)

buk: Der bihłik höt zjyr bigzumys hułc. ‘Buk ma bardzo giętkie drewno.’

Por. też: der bihja ‘ts.’.

ŚTROÜZ s. m. (pl. ŚTROÜZ, dim. ŚTROÜZŁA)

bukiet: Yhy wiöe gestyn ufer friöed ȧn dy junkweryn hot ȧ zyta śejna śtroüz fun lilija, dos wiöe wat cy zan. ‘Byłem / Byłam wczoraj na weselu i panna młoda miała tak piękny bukiet z lilii, warto to było zobaczyć.’

BÜROK s. m. (pl. BÜROKA, dim. RIWŁA)

burak ćwikłowy: Wen yh as s’mytagasa, djef yh inda hon arpułn ȧn büroka. ‘Gdy jem obiad, zawsze potrzebuję mieć ziemniaki i buraki.’

Por. też: der ruty bürok ‘burak czerwony (ćwikłowy)’, der cökerbürok ‘burak cukrowy’, der fibürok ‘burak pastewny’.

BJYGJAMȦSTER s. m. (pl. BJYGJAMȦSTYN, dim. BJYGJAMȦSTELA)

burmistrz: Der bjygjamȧster ej gywyłt uf 5 jür. ‘Burmistrz jest wybierany na 5 lat.’

DUNERWATER₂ s. n. (pl. DUNERWATYN, dim. DUNERWATELA)

burza z piorunami: Mȧj hund fjet zih ȧni fjym dunerwater ny. ‘Mój pies nie boi się nawet burzy z piorunami.’

Zob. też: → WATER

BÜS₂ s. m. (pl. BÜSA, dim. BÜSŁA)

bus (minibus): Fur Byłc uf Wymysoü fiöen ny nok dy oütabüsa, oder oü hefa büsa. ‘Z Bielska do Wilamowic jeżdżą nie tylko autobusy, ale też dużo busów.’

ŚÜ s. m. (pl. ŚÜ / ŚÜJA)

but: S’ej beser ȧmöł uf piöer jür ȧ piöer tojerer ȧn öntłikjy śü cy kiöefa owi idys jür ȧ piöer mȧłȧjht-wosfery. ‘Lepiej raz na kilka lat kupić parę droższych i porządnych butów niż rok w rok parę byle jakich’

Zob. też: → PÖNYŚER ŚÜ, → ŚŁYTŚÜ, → ŚPȦJŁAŚÜ

KÜHA s. m. (pl. KÜHA, dim. KÜHŁA)

1. bułka: Dü konst łoüter küha ny asa! ‘Nie możesz jeść samych bułek!’

2. babka (wypiek drożdżowy): Uf dy Ustyn wawer baka ȧ zandküha. ‘Na Wielkanoc upieczemy babkę piaskową’

ZȦJN v. (imp. sg. BEJ, pl. ZȦJT; part. perf. GYWAST + zȧjn)

1. być (o sytuacji, stanie itp.), czuć się jakoś: Ys’s’er wiöem? ‘Czy jej jest ciepło?’; S’ej mer ny güt. ‘Niedobrze mi.’; Yh bej ny ym śtand, ejn cy konfrontjyn. ‘Nie jestem w stanie, żeby się z nim skonfrontować.’; Har ej ym strah. ‘On się boi.’; S’ej’um śłȧht. ‘Jest mu / jej źle.’; Wi kałd ys’s hoüt? ‘Jak zimno jest dzisiaj?’

2. być jaki(m): Ejs ej ȧzu śejn! ‘Ona jest tak piękna!’; Wjyr zȧjn dy besta! ‘Jesteśmy najlepsi / najlepsze!’; Ym zumer zȧjn dy błytyn ufa biöema grin, ȧ ym hjewyst – rut, gał ȧn dunkułgał. ‘Latem liście na drzewach są zielone, a jesienią – czerwone, żółte i pomarańczowe.’

3. być, znajdować się: Zöfuł jür bej’h y Win ny gywast, fylȧjht wa’h diöt nö ȧmöł fiöen. ‘Tyle lat nie byłem / nie byłam w Wiedniu, może jeszcze raz tam pojadę.’; Fercȧjt, wu ej der nyndsty bankomat? ‘Przepraszam, gdzie jest najbliższy bankomat?’; Pöłn ej y Yłrop. ‘Polska jest w Europie.’; Yhy ho ȧ śłysuł jynt gyłön łejgja ȧn yta wȧs yh ny, wu’ȧ ej. ‘Zostawiłem / Zostawiłam gdzieś klucz i teraz nie wiem, gdzie jest.’

4. być, istnieć, żyć: S’zȧjn hefa bihła, wo’h zy wył łaza, oder zöfuł cȧjt wa’h fylȧjht ni ny hon. ‘Jest dużo książek, które chcę przeczytać, ale tyle czasu być może nigdy nie będę miał / miała.’; S’wiöe jyśter ȧ zyter broüh, do wen cwe łoüt zih wułda nama, müsta zy byta jyr ełdyn yms derłiöetnys ȧn zȧnn. ‘Dawniej istniał taki zwyczaj, że jeśli dwoje ludzi chciało się pobrać, musieli prosić rodziców o pozwolenie i błogosławieństwo.’; Gej der öbaht, wen dy yn rȧnpyśa śpacjyst, bo’s zȧjn diöt zyty mykja, wo zy cytriöen s’friza. ‘Uważaj, gdy będziesz spacerować po lasach tropikalnych, bo są tam takie komary, które roznoszą malarię.’

5. być, pochodzić: Fu wam bysty? – Yhy bej fum Ćiöe. ‘Od kogo jesteś? – Jestem od Cio (przydomek).’; Yhy bej fu Doüćłand, ȧ mȧj koleżanka fu Frankrȧjh. ‘Jestem z Niemiec, a moja koleżanka z Francji.’; Yhy mȧn, do dar gancy has ej fur dułyt. ‘Uważam, że ta cała nienawiść jest / pochodzi z głupoty.’

6. być, dziać się, stać się: Wos ej? ‘Co jest? / Co się dzieje?’; Dy imprez wiöe byn Küćłikjyśa. ‘Impreza była u Kuczlików.’; Gestyn wiöe dy friöed bym Biöeźnjok. ‘Wczoraj było wesele u Boźnioka.’

7. być, odbywać się: Dy zicung fur gymȧnröt ej mün. ‘Posiedzenie rady gminy odbędzie się jutro.’; Ołdyśt gestyn wiöd yh fu dam derwiöert, do dy friöed wiöe cwü woha y dam! ‘Dopiero wczoraj się zorientowałem / zorientowałam, że wesele było dwa tygodnie temu!’

8. być (kim / czym): Di cwej wün mȧj ȧncikjy frȧjnda. ‘Ci dwaj byli moimi jedynymi przyjaciółmi.’; Wen yh bej ufgywahsa, wył yh zȧjn ȧ fojermon. ‘Kiedy dorosnę, chcę być strażakiem.’; Dar pyłc dos ej ȧ fłigjapyłc, śmȧjs’ȧ roüs! ‘Ten grzyb to muchomor, wyrzuć go!’

9. (z BY) być przy czymś: Yhy bej grod bym asa, yh kon yta ny kuza. ‘Właśnie jem (dosł. ‘jestem właśnie przy jedzeniu’), nie mogę rozmawiać.’

10. (z CY + inf.) da(wa)ć się, być możliwym: S’ej ny cym głiöen, wos zih höt! ‘Nie do wiary (dosł. ‘to jest nie do uwierzenia’), co się dzieje!’; Wi zy yns cykrigata, dos ej ny cym ziöen! ‘Jak oni nas prześladowali, tego się nie da opisać (dosł. ‘powiedzieć’)!’; S’wiöe fylȧjht cy byfürzan, oder’ȧ wiöe cy nerwez gywast, łihtyn cy medytjyn. ‘Może to i było do przewidzenia, ale on był zbyt zdenerwowany, żeby myśleć trzeźwo.’

11. zachow(yw)ać się: Bej güt fjy dy śwaster. ‘Bądź dobry / dobra dla swojej siostry.’; Dü byst hoüt öetik gywast, ys’s wür, oder mejer cökela ga’h der ny, bo’s ej fjyr dejh ny gyzund. ‘Byłeś / Byłaś dziś grzeczny / grzeczna, to prawda, ale więcej cukierków ci nie dam, bo to [dla ciebie] niezdrowe.’

12. da(wa)ć wynik, to (jest): Can minus drȧj ej zejwa. ‘Dziesięć minus trzy to siedem.’; Cwe ȧn cwe ej fjyr. ‘Dwa i dwa to cztery.’ – w tym znaczeniu również używa się czasownika → MAHA.

13. (z WO ȦMÖŁ + comp. lub comp. + comp.) być, stawać się: Yhy bej wo ȧmöł śłȧhter. ‘Jest ze mną coraz gorzej / Jestem coraz słabszy/słabsza.’; Der rȧn ej hater ȧn hater, s’wyt bocy śpöt s’öwyts ny ufhjyn. ‘Deszcz jest coraz mocniejszy, pewnie nie ustanie do późnego wieczora.’; Ejs ej wo ȧmöł beser y dam, wo’s maht. ‘Ona staje się coraz lepsza w tym, co robi.’ – w tym znaczeniu również używa się czasownika → WADA.

14 być (kolejnym w grze, kolejce): Dü byst nöh mer. ‘Jesteś po mnie.’; Yta bej yhy. ‘Teraz moja kolej.’

15. czasownik posiłkowy, używany do tworzenia czasu przeszłego dokonanego (perfectum), czasu zaprzeszłego (plusquamperfectum) oraz trybu przypuszczającego I (coniunctivus I): Wos ej gyśan? ‘Co się stało?’; Ju, yta höt’ȧ zih ogyzidlt ȧn’ȧ wył hon ȧ familyj, oder jyśter wiöe’ȧ ejweron ufer wełt gywast, ȧ zyter wagabund wiöe’ȧ. ‘Tak, teraz w końcu osiadł i chce założyć rodzinę, ale przedtem był wszędzie w świecie, taki był z niego włóczęga.’; Wos wjeter weła asa? ‘Co będziecie chcieli / będzie pan chciał / będzie pani chciała / będą państwo chcieli zjeść?’

16. czasownik posiłkowy, używany do tworzenia strony biernej: Wen ołys ej gymaht, kon mȧ rün myt gütum gywysa. ‘Gdy wszystko jest zrobione, można odpocząć z czystym sumieniem.’; Di hyt wiöe gyboüyt łang y dam. ‘Ten dom został zbudowany dawno temu.’

Stronę bierną tworzy się, używając czasownika posiłkowego → ZȦJN, rzadziej → WADA lub nawet → BŁȦJN, oraz imiesłowu uprzedniego: S’bihła ej / błȧjt / wjyd gyłaza. ‘Ktoś czyta książkę (dosł. Książka jest czytana.)’

Forma YS występuje wyłącznie w połączeniu z ’s (zob. → EJS): Ys’s güt? – S’ej güt. ‘Jest dobrze? – Jest dobrze.’

Łącząc się z → WJYR ‘my’, czasownik ZȦJN ma kilka nieregularnych form: zȧjwjyr ‘jesteśmy’ (obok częstszej, regularnej formy zȧjwer), wünwer ‘byliśmy / byłyśmy’ (obok częstszej, regularnej formy wüwer) oraz wjynwer / wjewer ‘bylibyśmy / byłybyśmy’.

Czasownik → ZȦJN – podobnie jak czasowniki modalne → KYNA czy → ZUŁA – łączy się z przedrostkami czasownikowymi tak jak inne czasowniki, por. np.: ferhejnzȧjn ‘być (prze)miniętym, przejść: Der gancy tag ej ferhejn, ȧn yh ho nist ny gymaht! ‘Cały dzień minął, a ja nic nie zrobiłem / nie zrobiłam!’, nȧjkyna ‘móc dostać się do środka’: Dos kon ny nȧj, der kosta ej cy eng! ‘To nie wejdzie, pudło jest za ciasne!’; wȧgzuła ‘powinien być nieobecny’: Yh ho śun fu jün wȧggyzułd. ‘Już lata temu powinienem był odejść.’

HYNGJYN v. (imp. sg. HYNGJER, pl. HYNGJYT; part. perf. GYHUNGYT + hon)

być głodnym, głodować: Dü höst ȧ dah ejwum hiöet, bysty fryś ȧn dy hyngjyst ny – wos fałt der nö? ‘Masz dach nad głową, jesteś zdrowy i nie głodujesz – czego ci jeszcze brakuje?’

UWAGA: s’hyngjyt mih oraz yhy hyngjer oznaczają to samo (‘jestem głodny/-na, chcę jeść, umieram z głodu).

Por. też: ferhyngjyn ‘(z)ginąć z głodu’.

ŁȦD ZȦJN v. (imp. sg. – , pl. – ; part. perf. ŁȦD GYWAST + zȧjn)

1. być komuś przykro: S’ej mer łȧd, do mȧj kyndyn ny kyna wymysiöeryś kuza. ‘Przykro mi, że moje dzieci nie umieją mówić po wilamowsku.’

2. być komuś tęskno: Fjesty uf Win uf ȧ jür? Wyt’s der ny łȧd zȧjn hynder den gyśpona y Wymysoü? ‘Wyjeżdżasz na rok do Wiednia? Nie będziesz tęsknić za swoimi przyjaciółmi w Wilamowicach?’

3. być komuś żal, szkoda: Mȧj brüder höt ȧ füs gybroha, s’ej mer łȧd ymȧ. ‘Mój brat złamał nogę, żal mi go.’

Por. też: s’łȧd ‘smutek, żal, cierpienie, tęsknota’, łȧd ‘żal, smutno, boleśnie, tęskno, przykro’.

AMSA v. (imp. sg. AMS, pl. AMST; part. perf. GYAMST + hon)

być podobnym, przypominać: Ej dos ȧ tohter föner? Di bow amst ganc uf zy. ‘Czy to jest jej córka? Ta kobieta całkiem ją przypomina.’; Oły wosertropułn amsa ju ufnander / ȧnander, ȧn zy zȧjn füt oły ferśidnik. ‘Wszystkie krople są do siebie podobne, a wszystkie się jednak różnią.’; Dy noüa oüta amsa yn ałda śun ny cy zjyr. ‘Nowe samochody już nie za bardzo przypominają starych.’

Często łączy się z → UF + acc., czasem z → Y + dat.

RYND₁ s. f. (pl. RYNDA, dim. RYNDŁA)

kora: Ny rȧjs dy rynd fun biöema o, by dy bykjyct zy ȧzu. ‘Nie zrywaj drzewom kory, bo robisz im tak krzywdę.’

RYND₂ s. n. (pl. RYNDYN)

bydło (wół, krowa itp.): Dy ryndyn wün jyśter y idum diöf hefa, ȧ yta zełda wen zit mȧ jynt ȧ kiła. ‘Bydła było dawniej dużo w każdej wsi, a teraz rzadko kiedy ujrzysz gdzieś krówkę.’

2. (pogard.) bydło, bydlę (w przenośni o ludziach) Łoüty, hüht cü, wo’s zih höt, ȧ ny gejt byfür wi zyty ryndyn. Di tjyr ej cügyśłosa! ‘Ludzie, słuchajcie, co się dzieje, a nie idźcie do przodu jak bydlęta. Te drzwi są zamknięte!’

Por. też: ryndera ‘krowi, wołowy’

ÖKS s. m. (pl. ÖKSA, dim. YHSŁA)

1. byk, wół: Yhy hiłd jyśter fjyr ki ȧn cwej öksa, oder wen zih ȧner uf mih fergrȧf, do hot yh śun gynüg. ‘Trzymałam kiedyś cztery krowy i dwa byki, ale jak jeden się na mnie rzucił, to już miałam dość.’

2. obraźliwie o mężczyźnie: Yhy ziöet y mem kłopa, do’ȧ zo śtył zyca, oder dar ołdy öks wułd mer ny gyhühja, do yta mü’ȧ dos oüstrynkja, wo’ȧ höt’um ȧjgybroüt. ‘Powiedziałam mężowi, żeby siedział cicho, ale ten stary byk nie chciał mnie słuchać i teraz musi wypić to, co sobie sam nawarzył.’

Zob. też: → KÜ

JERAN s. f. (pl. JERANA)

błąd, pomyłka: S’ej gywys ȧ jeran yr rȧhnan. ‘To pewnie pomyłka w obliczeniach.’

JERAN jest mniejszym błędem / pomyłką niż → FAŁER.

Zob. też: → JERA ZIH

FAŁER s. n. (pl. FAŁYN)

1. błąd: Y dem tekst hösty drȧj gramatyśy fałyn. ‘W swoim tekście masz trzy błędy gramatyczne.’

2. wada, niedostatek: Ider menć höt zȧj fałyn. ‘Każdy człowiek ma swoje wady.’

Por. też: fałerhoftik ‘wadliwy’, s’hacfałer ‘wada serca’.

Zob. też: → JERAN

BŁOGOSŁAWJȦN v. (imp. sg. BŁOGOSŁAWJȦ, pl. BŁOGOSŁAWJȦT; part. perf. GYBŁOGOSŁAWJȦT + hon)

błogosławić: Dy kolendnikja błogosławjȧn oły hoüzłoüt myta śejna wjytyn. ‘Kolędnicy błogosławią wszystkich domowników dobrymi słowami.’

Zob. też: → ZȦNN

GLANCA v. (imp. sg. GLANC, pl. GLANCT; part. perf. GYGLANCT + hon)

błyszczeć: Dy pobütkja müsa glanca / Do zy beser kyna tanca. ‘Półbuty muszą się błyszczeć / Żeby lepiej mogły tańczyć.’ (fragment piosenki Wymysiöejer śejny mȧkja); Dy śtam glanca zu śejn ym humuł. ‘Gwiazdy tak pięknie błyszczą na niebie.’

Por. też: der glanc ‘blask’.

PÖSA (ZIH) v. (imp. sg. PÖS, pl. PÖST; part. perf. GYPÖST + hon)

całować (się): Zy hon zih gypöst. ‘Pocałowali się.’; Har pöst’um dy hand. ‘Ucałował ją w rękę.’

GANC₁ adj.

1. cały: Der Mjyra höt ȧn ganca tort ȧłȧn ufgasa ȧn yta tüt’um der boüh wej. ‘Kazimierz sam zjadł cały tort i teraz boli go brzuch.’; Yhy ho ufȧ gyhiöert ȧ ganca tag, ȧn zuwizu ej’ȧ ny gykuma. ‘Czekałem na niego cały dzień, a i tak nie przyszedł.’; Zej höt s’gancy śtyk tüh gybroüht. ‘Zużyła cały kawał tkaniny.’

2. prawdziwy: Dü byst śun ȧ gancer profesiöer! ‘Jesteś już prawdziwym (dosł. całym) profesorem!’

3. wszyscy: Dy ganca łoüt ȧdkłüfa fum jümyt, wi kom der rȧn. ‘Wszyscy uciekli z targu, jak zaczął padać deszcz.’; Fun ganca Siöeboka bej yhy ȧłȧn gybłejn. ‘Z całego rodu Sobów zostałam / zostałem tylko ja.’

CWYPUŁ s. f. (pl. CWYPUŁN, dim. CWYPEŁA)

1. cebula: Wen’ȧ dy cwypuł cyśnet, grȧjnt’ȧ miöehysmöł. ‘Kiedy się kroi cebulę, nieraz się płacze.’

2. (dim.) cebulka (rodzaj bulwy): Dy zofra hon cwypeła underer ad. ‘Krokusy mają cebulki pod ziemią.’

CIGLȦJ s. f. (pl. CIGLȦJA)

cegielnia: Y Wymysoü go’s ȧmöł ȧ ciglȧj. ‘W Wilamowicach była kiedyś cegielnia.’

CIGL s. m. (pl. CIGLN, dim. CIGLIHŁA)

cegła: Wifuł cigln djef yh hon ȧ hoüz ufcymojyn? ‘Ile potrzebuję cegieł, żeby wybudować dom?’

CYŁ s. m. (pl. CYŁN, dim. CYŁIHŁA)

cel: Wjyr zȧjn śun nywȧjt fu ynzum cył. ‘Jesteśmy już niedaleko od naszego celu.’

KARAK^|TER s. m. (pl. KARAK^|TEN)

charakter: Har höt ȧn zyta śłȧhta karakter! ‘On ma tak zły charakter!’

ŚNIÖEHJA v. (imp. sg. ŚNIÖEH, pl. ŚNIÖEHT; part. perf. GYŚNIÖEHT + hon)

charczeć, chrapać: S’ej dos ȧ büs, myt ȧm zyta menća y ȧr śtuw cy śłöfa, wo’ȧ głiöeśnje śniöeht. Miöehysmöł hyłfa zugiöe dy ürśtepsułn nist ny. ‘Spanie w jednym pokoju z człowiekiem, który głośno chrapie, to udręka. Czasem nie pomagają na to nawet zatyczki do uszu.’

WEŁA v. (imp. sg. WYŁ, pl. WEŁT; part. perf. (GY)WUŁD + hon)

1. chcieć (czasownik modalny): Yhy wył śun śłöfa, gejwer yn ham. ‘Chcę już (iść) spać, chodźmy do domu.’; Wen’s klin wiöe, wułd’s ȧ füśjeryn wada. ‘Gdy była mała, chciała zostać badaczką.’; Wjyr wełda jüh fren, op der ny kynt yns hyłfa. ‘Chcielibyśmy was spytać, czy nie moglibyście nam pomóc.’

Czasami czasownik modalny WEŁA może wyrażać również niepewność: Zej fiöen mün uf gybjygja, ȧ wȧr’ȧs, op’s ny wyt weła rȧnn. ‘Oni / One jadą jutro w góry, a kto wie, czy się nie rozpada / czy nie będzie padać.’

2. (ze)chcieć: Weła hȧst kyna. ‘Chcieć znaczy móc.’; Yh ho dos ny gywułd! ‘Nie chciałem / Nie chciałam tego!’

3. chcieć, wymagać, potrzebować: Yh wył jok mȧj giełd! Ga my’ś ȧn nimanda wyt nist ny pasjyn. ‘Chcę tylko swoich pieniędzy! Daj mi je i nikomu nic się nie stanie.’; Dy papereća weła fejł woser, ny fergejs zy cy undergisa! ‘Paprotki potrzebują dużo wody, nie zapomnij je podlewać!’

GAN₂ adv. (ŁIWER, ŁIWST-)

chętnie: Yhy mah dos ju gan! ‘Chętnie to (z)robię!’; Dy klina kyndyn łjyn zih łiwer diöhs bawjȧn. ‘Małe dzieci chętniej się uczą przez zabawę.’; Yhy fiöe gan ufum / ym rod. ‘Lubię jeździć na rowerze’.

2. (ŁIWER, ŁIWST-) (naj)bardziej: Ym łiwsta as yh kłejzła myt hung. ‘Najbardziej lubię jeść kluski z miodem.’; Hösty łiwer ȧ zoüwer oba zisa wȧjn? ‘Wolisz wino wytrawne czy słodkie?’ – w tym znaczeniu zobacz też → ZJYR.

3. (ŁIWER) raczej, lepiej: Łiwer gej öbaht, do dy dih ny bybrist, ȧ ny kuz zöfuł! ‘Lepiej uważaj, żebyś się nie poparzył, a nie gadaj tyle!’; Wür cy ziöen, yh wje łiwer gejn śłöfa. ‘Prawdę mówiąc, raczej poszedłbym spać.’

Zob. też: → GAN HON, → ŁIW, → HACAGAN

GAN₂ adv. (ŁIWER, ŁIWST-)

1. chętnie: Yhy mah dos ju gan! ‘Chętnie to (z)robię!’; Dy klina kyndyn łjyn zih łiwer diöhs bawjȧn. ‘Małe dzieci chętniej się uczą przez zabawę.’; Yhy fiöe gan ufum / ym rod. ‘Lubię jeździć na rowerze’.

2. (ŁIWER, ŁIWST-) (naj)bardziej: Ym łiwsta as yh kłejzła myt hung. ‘Najbardziej lubię jeść kluski z miodem.’; Hösty łiwer ȧ zoüwer oba zisa wȧjn? ‘Wolisz wino wytrawne czy słodkie?’ – w tym znaczeniu zobacz też → ZJYR. 

3. (ŁIWER) raczej, lepiej: Łiwer gej öbaht, do dy dih ny bybrist, ȧ ny kuz zöfuł! ‘Lepiej uważaj, żebyś się nie poparzył, a nie gadaj tyle!’; Wür cy ziöen, yh wje łiwer gejn śłöfa. ‘Prawdę mówiąc, raczej poszedłbym spać.’

Zob. też: → GAN HON, → ŁIW, → HACAGAN